Mô hình rút trích cụm từ đặc trưng ngữ nghĩa trong tiếng việt 03

Mô hình rút trích cm t c trng ng ngha trong ting Vit


19

















Chng 2




C S LÝ THUYT
NGÔN NG TING VIT

2.1 Gii thiu


Chng này trình bày các vn  v ng pháp ting Vit nhm phc v vic
nghiên cu phng pháp rút trích cm t c trng ng ngha cho câu ting Vit.
Do ng pháp ting Vit vn còn nhiu vn  tranh lun cha t ti s nht quán
gia các nhà ngôn ng hc nên chúng ta cng còn nhiu khó khn trong vic t
Mô hình rút trích cm t c trng ng ngha trong ting Vit


20

ng hóa phân tích ting Vit. Trong phm vi nghiên cu ca lun án, chng 2
ch  cp n các khái nim, tính cht, và quan im chung ca các nhà ngôn ng
hc, nhm xác nh rõ c s lý thuyt v ngôn ng ting Vit phc v cho mc
tiêu ca lun án.
C th, chng 2 trình bày các vn  nh th nào là cm t c trng ng
ngha cho câu ting Vit, mc  và tiêu chí ng ngha ca CTTNN cng nh t
loi, cm t và câu  làm c s lý thuyt v ngôn ng hc cho phng pháp xác
nh cm t c trng ng ngha cho câu ting Vit.

2.2 C s lý thuyt
2.2.1 Cm t c trng ng ngha

Trong ting Vit, câu là n v nh nht m nhim chc nng thông báo trn
vn thông tin bng ngôn ng (Dip Quang Ban, 2004). T là n v nh nht t
thân có ngha. Cm t là n v nh hn câu nhng ln hn t v mt ý ngha ng
pháp (câu > cm t > t ). Tuy không thông báo trn vn ni dung thông tin
nhng cm t có kh nng d báo, nh hng ni dung thông tin ca vn b n.
Trong vic nghiên cu v ngôn ng hc, các nhà nghiên cu u có mt quan
im chung v cu trúc cú pháp ca thành ph!n câu và chc nng chính ph ca
chúng (Cao Xuân Ho, 1992; H" Lê, 1993; Nguy#n Kim Th n và ng Hu
Qu$nh, 2001; Dip Quang Ban, 2004…). Thành ph!n câu là khái nim chung ca
nhiu ngôn ng, không nêu %c c thù tng ngôn ng riêng bit. Tiêu chu&n
phân nh thành ph!n câu %c da vào quan h ý ngha gia các t trong câu và
da vào các c trng hình thc ca t trong câu.
Trong mt câu nói cô lp, tách r'i tình hu(ng nói nng, s có mt ca thành t(
chính có tính cht b)t buc. Thành t( chính gi vai trò quan trng v ng pháp (i
vi cm t. Thành t( chính là thành t( i din cho toàn b cm t trong m(i liên
h vi các yu t( khác nm ngoài cm t. Do ó, chc nng cú pháp ca toàn b
cm t trong kin trúc ln hn s* g)n bó mt thit vi vai trò cú pháp ca thành t(
chính. Trong quan h ni b cm t, thành t( chính chi ph(i tt c các thành t(

trc tip ph thuc vào mình, nó quyt nh chc nng cú pháp ca tt c các
thành t( ph có liên quan.
Mô hình rút trích cm t c trng ng ngha trong ting Vit


21
V ý ngha, thành t( chính quyt nh kh nng gia nhp các cu trúc ln hn
ca toàn b cm t. Mt khác cng chính ni dung - ngha ca thành t( chính
quyt nh kh nng xut hin kiu thành t( ph. Nh' ó chúng ta có th da vào
kh nng xut hin ca các thành t( ph nh là da vào mt du hiu hình thc 
xác nh t loi, tiu loi và thm chí c ý ngha ca lp t hay ca t gi vai trò
thành t( chính.
Xét v quá trình c hiu ng ngha ca vn b n trong bình din dng pháp,
ngoài mt ni dung ca các câu biu t (hay ngha biu th), ây chính là cp 
ng ngha ca t hay cm t  m nhim (nh mt cm t là cm danh t, cm
ng t hay cm tính t) (Cao Xuân Ho, 1992). Cp  cao hn là nhn ra các
(i t%ng (s ch) %c nói n trong câu vn b n, các (i t%ng này %c xác
nh bi cm danh t (Cm t c trng ng ngha - CTTNN) và các m(i quan
h ca chúng.
Ch+ng hn nh câu “cho bit quê hng ca Ch tch H Chí Minh ?”. Nu
xét  cp  ng ngha ca cm t, quê hng ch là mt cm danh t ch ni
ch(n, và Ch tch H Chí Minh cng là cm danh t ch tên riêng. Tuy nhiên, nu
xét thêm m(i quan h ca chúng, thì quê hng trong câu này ch n (i t%ng là
quê hng ca Ch tch H" Chí Minh ch không ph i ca ai khác; trong ó, cm
danh t Ch tch H Chí Minh ch n (i t%ng là v Ch tch H" Chí Minh ca
chúng ta, nhng (i t%ng Ch tch H Chí Minh là (i t%ng ph trong câu ang
xét. Nó óng vai trò gii hn phm vi ca các (i t%ng quê hng trong câu.

Vi
mt góc nhìn nh vy, ng ngha câu, hay ng ngha vn b n %c th hin rõ nét

và !y  hn trong lnh vc x, lý ngôn ng t nhiên bng máy tính.Vì vy, có
th nói, trong mt phm trù nào ó, các CTTNN và các mi quan h ca chúng
to thành ni dung nng ct- ng ngha ca mt câu hay mt vn bn.
Câu thc hin chc nng công c t duy, công c giao tip thông qua ngha
ca nó. Ngha ca câu không n gi n là mt phép cng ngha ca các t trong
câu. Ngha ca câu là mt cu trúc có nhiu t!ng. Các t!ng ngha trong câu ph(i
h%p vi nhau to ra ngha hình thc ca câu. Ngha ca câu có th thy trên b mt
ca nó nhng nhiu khi ch thy %c trong b sâu ca nó. Nhng dù là b mt
(hin ngôn) hay trong b sâu (hàm ngôn), ngha câu ch có th là ngha hình thc
Mô hình rút trích cm t c trng ng ngha trong ting Vit


22
khi câu có s ch. Mu(n xác nh s ch ca câu thì ph i hiu s ch ca các thành
ph!n to câu và tình hu(ng ca phát ngôn. Tách ra khi câu, t ng vn có ngha
nhng không có s ch (Cao Xuân Ho, 1992).
Nh vy, mt iu không th ph nhn là trong mt câu có nhng t, nhóm t
 m nhim chc nng chính ca vic chuyn t i thông tin phát ngôn. Thut ng
lun án dùng  ch nhng t, nhóm t có chc nng nh trên là Cm t c trng
ng ngha ca câu và %c nh ngha nh sau.
nh ngha 2.1 Cm t c trng ng ngha là cm t c trng mô t ng)n
gn chính xác ch  mà nó %c th o lun trong vn b n ng)n nht (câu).
Ngoài cp  ng ngha ca t hay cm t  m nhim (nh mt cm t là cm
danh t, cm ng t hay cm tính t), cp  cao hn là nhn ra các (i t%ng
(s ch) %c nói n trong câu vn b n (Cao Xuân Ho, 1992). Da vào c s
trên, lun án trình bày tiêu chí ng ngha  xác nh CTTNN cho câu nh sau.
Tiêu chí ng ngha ca cm t c trng ng ngha ca câu -./ cm t xác
nh i tng (s ch) chính %c  cp n trong thông tin ca câu.
Ví d 2.1: Máy tính này có dung lng RAM ln nht.
0 ây, theo tiêu chí ng ngha thì “dung lng RAM ln nht ” là cm t c

trng ng ngha cho câu. Quan h thành ph!n gia cm danh t “máy tính này” và
cm danh t “dung lng RAM ln nht” cho phép xác nh (i t%ng chính %c
 cp n trong thông tin ca câu là dung l%ng RAM ln nhât. Vì dung l%ng
RAM là dung l%ng ca mt thit b b nh trong (%c gi tên là RAM) ca máy
tính (trong lnh vc chuyên bit là máy tính), nên không c!n cm t “máy tính
này” thì cm t “dung l%ng RAM ln nht” cng mang %c ni dung n"ng c(t
(ng ngha) ca câu  ví d 2.1.
Vic nghiên cu cm t c trng ng ngha có t!m quan trng cho vic tìm
hiu thông tin cng nh s, dng chúng trong h th(ng ngôn ng. Cu to ca cm
t mang nhng du hiu  t ó có th phân nh t loi, tiu loi ca t (c
im không bin hình t ca ting Vit). Cu to ca cm t giúp chúng ta n)m
%c cách trin khai câu bng vic m rng các thành ph!n trong câu hoc ng%c
Mô hình rút trích cm t c trng ng ngha trong ting Vit


23
li nh rút gn câu, mô hình hoá câu, hay giúp cho vic tìm hiu câu, vn b n
%c d# dàng và thun l%i hn.
2.2.2 Câu

Câu -./n 1/2a nghiên cu ngôn ng/23/cu 4o ng/567p (bên trong 1./bên
89:.i) t/lp 1./ng/iu kt 46;c, mang mt </896/tng (i 4=n 1n hay 467i
, s/7nh 9>7/2a ng'i 83i, hoc 23/th/?@m theo 467i , s/7nh 9>7/2a ng'i
83i, 9>;p 6Anh 46.nh 1./biu hin, truyn t t tng, 4Anh 2 m. Câu -./n 1/86/
nht chuyn t i mt thông tin trn vn nht bng ngôn ng (Dip Quang Ban,
2004).
Theo quan im ca Cao Xuân Ho (1998), câu -./n 1/c b n ca l'i nói,
ca ngôn t, ca vn b n. Nó là n v nh nht có th s, dng vào vic giao t.
Nói cách khác, câu là ngôn b n (vn b n) nh nht.
n v câu cng %c chia thành nhiu dng thc. im chung nht ca nhiu

quan nim v ý ngha ng pháp ca nhiu ngôn ng thì n v t, câu trong vn
b n  t!ng khái quát nht. T %c phân loi thành danh t, ng t, tính t, i
t, ph t, kt t, tr% t, c m t, và các tiu loi ca chúng … nh quan im ca
các nhà ngôn ng hc (By ban Khoa hc Xã hi Vit Nam, 1983). Câu %c phân
loi theo mc ích phát ngôn, cu trúc,…. Nhiu quan im v phân loi câu ã
%c a ra.
Theo quan im H" Lê (1993), tác gi phân loi câu nh sau:

Câu
Phân i
theo
cu o
ng
p
Phân i theo
c ch i
Câu p
Câu - thuyt
Câu gi tên
Câu tng thut
Câu nghi vn
Câu cm thán
Câu cu khin
Câu –v
Câu - ng
Câu cách thc-
hành ng
Câu iu ki n-h qu