Giáo án môn Ngữ văn khối 7 năm 2009 - Tiết 37: Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngày soạn :18/10/2009 Ngaøy daïy : 20/10/2009. Tuaàn 10 Tieát 37. ( LÍ BAÏCH ) I. MUÏC TIEÂU: Giuùp hoïc sinh: - Thấy được tình cảm quê hương sâu nặng của nhà thơ. - Thấy được một số đặc điểm của bài thơ : hình ảnh gần gũi, ngôn ngữ tự nhiên, bình dị, tình caûm giao hoøa. - Bước đầu nhận biết bố cục thường gặp 2/2 trong bài thơ tuyệt cú, thủ pháp đối và tác dụng cuûa noù. II. CHUAÅN BÒ: - Giaùo vieân: Thieát keá baøi giaûng - Học sinh: Học bài, soạn bài. III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG: 1.Ổn định tổ chức: (1’) 2. KTBC: (4’) - Đọc thuộc bài thơ “Xa ngắm thác núi Lư”. - Neâu noäi dung vaø giaù trò ngheä thuaät cuûa baøi thô? 3. Bài mới: Giáo viên giới thiệu bài. “Vọng nguyệt hoài hương” ( Trông trăng nhớ quê ) là một chủ đề phổ biến trong thơ cổ không chỉ ở Trung Quốc mà cả Việt Nam. Vầng trăng tròn lại càng nhớ quê. Bản thân hình ảnh vầng trăng cô đơn trên bầu trời cao thăm thẳm trong đêm khuya thanh tĩnh đủ gợi lên nỗi sầu xa xứ. Tình cảnh trông trăng nhớ quê của Lí Bạch đã được thể hiện qua bài “ Tĩnh dạ tứ ”. TG 7’. HOẠT ĐỘNG CỦA GV VAØ HS HOẠT ĐỘNG 1: HDHS HIỂU CHÚ CHUNG. HS. Đọc chú thích đấu (*) SGK. GV giới thiệu vài nét về tác giả, hoàn cảnh ra đời tác phẩm. GV. Đọc mẫu, nhịp 2/3 với giọng diễn cảm thể hiện nỗi buồn mênh mang. HS đọc. H. Xeùt veà theå thô, em haõy tìm ra ñieåm gioáng nhau vaø khaùc nhau cuûa 2 vaên baûn naøy ( baûn phieân aâm+ dòch thô )? HS. Cả 2 đều là ngũ ngôn tứ tuyệt, song ở bản dịch thơ, câu đầu không gieo vần. HS. Giải nghĩa yếu tố Hán Việt ở bản phiên âm. 23’. HOẠT ĐỘNG 2. HDHS TÌM HIỂU VĂN BẢN. GV. Nêu xuất xứ bài thơ: Nói về LB với tâm hồn phóng khoáng, tự do, nhạy cảm với chủ đề trăng trong thơ ông. H. So saùnh 2 baøi thô “Xa ngaém….” vaø “ Caûm nghó….”, em hãy nhận xét nội dung miêu tả không gian, thời gian và cảm xúc của tác giả ở 2 bài thơ có gì khác nhau? Gợi ý: - “ XNTNL”: Taû caûnh thieân nhieân huøng traùng. - “ CNTĐTT”: Bức tranh thiên nhiên thanh tĩnh. - “ XNTNL”: Là ban ngày, ánh nắng mặt trời chiếu rọi. - Thời gian “ CNTĐTT”: Là ban đêm, ánh trăng bàn bạc. Lop7.net. NOÄI DUNG I. TÌM HIEÅU CHUNG. 1. Taùc giaû: - Lí Baïch ( 701-762 ) - Thể thơ : Ngũ ngôn tứ tuyeät. - Hoàn cảnh sáng tác: Soáng tha phöông trong côn li loạn. 2. Đọc và tìm hiểu chú thích. II. TÌM HIEÅU VAÊN BAÛN..

<span class='text_page_counter'>(2)</span> - Bài kia ca ngợi cảnh đẹp thác nước. Baøi naøy laø tình caûm suy tö trong ñeâm traêng saùng. H. Vậy nội dung chính của bài “ Tĩnh dạ tứ ” là gì? HS. Moái suy tö, nieàm caûm xuùc cuûa baøi thô trong ñeâm thanh tónh. H. Em hieåu theá naøo laø ñeâm thanh tónh? HS. Đó là đêm bầu trong xanh, mát mẻ, không có tiếng động, cảnh vật vắng lặng êm ái, thơ mộng, trữ tình. H. Có người cho rằng trong bài “ Tĩnh dạ tứ ”, 2 câu đầu tả cảnh, 2 câu cuối tả tình. Em có tán thành ý kiến đó khoâng? Vì sao? GV gợi ý: Cho HS đọc 2 câu thơ đầu.  Giaûi thích yeáu toá Haùn Vieät. HS. Đọc 2 câu thơ đầu. Giải thích yếu tố Hán Việt. H. Tìm chuû theå trong 2 caâu thô naøy? HS. Hai câu thơ đầu không phải là tả cảnh thuần túy. Ơû đây chủ thể vẫn là con người. H. Chữ “ Sàng ” ( giường ) gợi cho em biết nhà thơ ngắm trăng với cách thức ntn? ( Nằm trên giường ) H. Nếu thay “ Sµng ” ( giường ) bằng “án” “ trác” (bàn) thì yù nghóa cuûa caâu thô seõ ntn? HS. Ý nghĩa của câu thơ sẽ khác vì người đọc có thể nghĩ tác giả đang ngồi đọc sách. Còn dùng “Sàng” thì ta sẽ hiểu: Tác giả nằm trên giường mà không ngủ được mới nhìn thấy ánh trăng xuyên qua cửa sổ. H. Neáu thay “ Saøng ” baèng “ ñình” (saân) thì yù nghóa cuûa câu thơ có thay đổi gì không? HS .Có, trăng trước sân khác trăng trước giường. GV nhấn mạnh: Có thể cảm nhận được chỗ tinh tế của cách dùng “ Sµng ” ở đây bằng cách so sánh với 1 câu thơ nổi tiếng của Án Thù (991-1005) đời Tống: “ Minh nguyeät baát am li haän khoå Tà quang đáo hiểu xuyên chu hộ” ( Traêng saùng chaúng am hieåu noãi khoå haän cuûa caùch bieät ly Vần cứ chênh chếch xuyên mãi vào phòng cho đến nay).  Roõ raøng laø AÙn Thuø cuõng nhö LB trong moät ñeâm traêng cực sáng ở chốn tha hương đã trằn trọc không ngủ được.  Cũng có thể đã ngủ rồi song tỉnh dậy mà không ngủ lại được. GV. Trong tình trạng mơ màng ấy chữ “Nghi” (ngỡ là) và chữ “sương” đã xuất hiện tự nhiên và hợp lí. H. Từ “Nghi” có ý nghĩa gì trong việc tả cảnh ở câu thơ thứ 2? HS. Trăng sáng quá màu trắng của ánh trăng  ngỡ là sương đã bao phủ khắp nơi trên mặt đất. GV giảng: Qua những phát triển trên, 2 câu đầu ta đã thấy hành động nhiều mặt cảu chủ thể trữ tình: ánh trăng dù Lop7.net. 1. Mối quan hệ giữa cảnh vaø tình. “Saøng tieàn minh nguyeät quang Nghi thị địa thượng sương”..  Sức liên tưởng nhạy bén phóng khoáng, dễ rung caûm với thiên nhiên.  Ánh trăng cực sáng là đối tượng cảm nghĩ của chủ thể trữ tình trong một đêm trằn trọc không ngủ được..

<span class='text_page_counter'>(3)</span> đẹp đẽ, ràn rụa, vẫn chỉ là đối tượng nhận xét cảm nghĩ của chủ thể; Ngoài ra ĐT “nghi” (ngỡ là) ở bản dịch thô coøn coù 2 ÑT mieâu taû “roïi”, “phuû”.  Nhầm tưởng 2 câu đầu thuần túy là tả cảnh ( mà chủ theå laø aùnh traêng). GV bình, chuyển ý: Ở 2 câu đầu, ánh trăng nặng trĩu nỗi nieàm suy tö cuûa taùc giaû coøn 2 caâu cuoái thì sao? * HS đọc 2 câu cuối: H. Coù theå xem 2 caâu cuoái laø taû tính thuaàn tuùy khoâng? Gợi ý: H. Tìm cụm từ tả tính trực tiếp “Tư cố hương” ? H. Những chữ còn lại tả cái gì? HS. + Taû caûnh: Voïng minh nguyeät + Tả người: cử đầu, đê đầu.  Thú vị là tả cảnh, tả người song tính người được thể hieän rõ, nói khác hơn, ở đây tình người, tình yêu quê hương đã được khách quan hóa, biến thành hành động: “vọng, cử, đê”. H. Em có nhận xét gì về từ “vọng, ngắm, nhìn”. Về mặt đồng nghĩa em thích từ “nhìn” hay “ngắm”. Tại sao? Gợi ý: + Vọng: hướng về 1 hướng cả ánh mắt và tâm hồn. + Nhìn: có khi là 1 đối tác sinh lí. + Ngắm: hay hơn vì đó là đối tác nhìn với tâm hồn, với sự thưởng thức hòa hợp. H. Hãy chỉ ra những từ ngữ có hình ảnh đối nhau? H. Nêu tác dụng của phép đối trong việc biểu hiện tình cảm quê hương? (HS thảo luận trả lời) GV nhaän xeùt, BS: - Trước khi “ngẩng đầu”, nhà thơ đã “cúi đầu”. - Cúi đầu- ngẩng đầu -cúi đầu, cái cử động liên tục lấp lánh hành động tư duy và cảm xúc của con người. - Cúi đầu lần thứ nhất là hướng ra ngoại cảnh đã nhìn trăng, cúi đầu lần thứ 2 là hành động hướng nội nặng tróu taâm tö.  2 câu thơ đối nhau rất chỉnh, giữa 2 tư thế: Cử đầu - đê đầu, 2 hành động: vọng-tư, Hai hình ảnh: minh nguyệt - cố hương. Vừa khắc họa rất rõ hình ảnh của nhân vật trữ tình, vừa thể hiện nỗi nhớ queâ höông da dieát, khoân cuøng. GV mở rộng: Chẳng riêng gì LB, có một nhà thơ lớn của Việt Nam cũng có những phút giây ngẩng cao đầu mà chiêm ngưỡng vẻ đẹp cảu thiên nhiên và gửi gắm vào đó Lop7.net. 2. Cách sử dụng phép đối trong baøi thô:. “Cử đầu vọng minh nguyệt Đê đầu tư cố hương”.. Cử đầu >< đê đầu, voïng minh nguyeät >< Tö coá höông.  Phép đối chặt chẽ tạo neân tính thoáng nhaát, lieàn maïch cuûa caûm xuùc.  Hình ảnh nhân vật trữ tình và nỗi nhớ quê hương da dieát khoân nguoâi..

<span class='text_page_counter'>(4)</span> 5’. một tâm trạng : “Ngẩng đầu mặt trời mọc Beân suoái moät nhaønh mai” ( Thượng Sơn-Hồ Chí Minh) GV bình giảng: Câu thơ khép lại mà mở ra một thế giới mênh mang của tâm trạng, chỉ 2 chữ “cố hương” mà đủ để nhà thơ gửi gắm tâm hồn mình. Đó là một nỗi buồn, nỗi buồn thấm vào từng câu chữ, thấm vào màu sáng bàng bạc của ánh trăng, quyện trong hình ảnh nhà thơ cúi đầu, đấy là nỗi buồn của con người tha hương mà khi từ quê hương ra đi những mong đem tài năng ra giúp vua, mang lại hạnh phúc cho nhân dân. Vậy mà đến nay vẫn chưa thực hiện được. Đó chính là tình yêu quê hương đậm đà, như máu trong tim, như hơi thở của tác giả. Ba câu đầu gợi lên hình ảnh rất đẹp của thiên nhiên nhưng chính câu thơ cuối mới là “câu thơ thần”, “điểm gút” của bài thơ. Đó chính là câu thô “kheùp” laø ñænh cao cuûa caûm xuùc taùc giaû doàn neùn laïi.. III. TOÅNG KEÁT. * GHI NHỚ SGK/124. HOẠT ĐỘNG 3: TỔNG KẾT: H. Nhaän xeùt veà boá cuïc cuûa baøi thô? Gợi ý: 4 câu thơ được liên kết với nhau bởi những ĐT naøo? Vaø lieân keát ntn? HS. ĐT “nghi-cử-vọng-đê-tư”. Bên cạnh đó, các ĐT đều đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc liên kết các ý trong baøi thô.  Bố cục chặt chẽ nên dù tất cả chủ ngữ đều bị lược bỏ nhưng vẫn có thể khẳng định 1 chủ ngữ duy nhất: chủ thể trữ tình.  Tất cả những điều trên đã tạo nên tính thống nhất, liền maïch caûu caûm xuùc trong baøi thô. H. Bài thơ này được viết theo phương thức biểu đạt nào? Đối tượng biểu cảm là gì? HS. Phương thức biểu cảm. Đối tượng biểu cảm chính là queâ höông. HS. Đọc ghi nhớ SGK/124. 4. CUÛNG COÁ: ( 3’) Baûng phuï - Hai câu thơ đầu gợi tả gì? Cảnh đó như thế nào? - Tác giả nhìn trăng để làm gì? Thấy trăng tác giả ra sao? - Phép đối có tác dụng gì? * Khoanh tròn chữ Đ cho câu nhận xét đúng, chữ S cho câu nhận xét sai. A. “Tĩnh dạ tứ ” là một bài thơ Đường Luật. Ñ B. “Tĩnh dạ tứ” thuộc thể thơ thất ngôn. Ñ C. Hai câu thơ đầu là tả cảnh thuần túy. Ñ D. Hai câu thơ đầu miêu tả 2 hình ảnh trăng và sương. Ñ E. Bài thơ là nỗi niềm hoài hương của những con người xa xứ. Ñ 5. DAËN DOØ: ( 2’) Lop7.net. S S S S S.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> - Học thuộc phần phiên âm + dịch thơ + ghi nhớ. - Soạn bài:XA NGẮM THÁC NÚI LƯ + Đọc bài thơ phần phiên âm, dịch nghĩa, dịch thơ. + Đọc phần chú thích dịch nghĩa và chú thích dấu (*) + Trả lời câu hỏi phần đọc hiểu văn bản + Ghi nhớ. + Tổ 1 Lớp 7A vẽ tranh thác núi Lư.. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span>