Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 38: Văn bản: Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngµy so¹n: 18.10.11 Ngµy gi¶ng: 7a:….10.11 7b:….10.11. TiÕt: 38. V¨n b¶n: cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (TÜnh d¹ tø - Lý B¹ch). A. Mục tiêu cần đạt: - Cảm nhận đề tài vộng nguyệt hoài hương (nhìn trăng nhớ quê) được thể hiện giản dị, nhÑ nhµng mµ s©u l¾ng, thÊm thÝa trong bµi th¬ cæ thÓ cña LÝ B¹ch. - Thấy được tác dụng của n/thuật đối và vai trò của câu cuối trong một bài thơ tứ tuyệt. 1. KiÕn thøc: - Tình quê hương được thể hiện một cách chân tình, sâu sắc của Lí Bạch. - Nghệ thuật đối và vai trò của câu kết trong bài thơ. - Hình ảnh ánh trăng – vầng trăng tác động đến tâm tình nhà thơ. 2. KÜ n¨ng: - §äc – hiÓu bµi th¬ cæ thÓ qua b¶n dÞch tiÕng ViÖt. - Nhận ra nghệ thuật đối trong bài thơ. - Bước đầu tập so sánh bản dịch thơ và bản phiên âm chữ Hán, phân tích tác phẩm. - GDKNS: Tù nhËn thøc, giao tiÕp, tr×nh bµy. 3. Thái độ: Yªu quý, tr©n träng B. ChuÈn bÞ : -ThÇy : SGK, SGV, tµi liÖu tham kh¶o, hd chuÈn kt-kn. - Trß : häc bµi cò , chuÈn bÞ bµi míi theo CH§H V¨n b¶n . C. Phương pháp : - Phương pháp diễn dịch, thảo luận, vấn đáp, đọc st, pt, bình giảng, hđ nhóm. - KT: §éng n·o, tù nhËn thøc, tr×nh bµy. D.TiÕn tr×nh giê d¹y – gi¸o dôc: 1. ổn định 2. Bµi cò: ? §äc thuéc lßng bµi th¬ "Xa ng¾m …". C¶m nhËn kq vÒ bµi th¬. HS: Trả lời ghi nhớ (sgk/112): Với hình ảnh tráng lệ, huyền ảo, b/thơ đã m/tả 1 cách sinh động vẻ đẹp nhìn từ xa của thác nước chảy từ đỉnh Hương Lô thuộc dãy núi Lư, qua đó t/hiện ty thiên nhiên đằm thắm và phần nào bộc lộ t/cách mạnh mẽ, hào phóng của tg. 3. Bµi míi: * GT: Sống nơi thị thành chan hoà ánh điện người ta thường thờ ơ với ánh trăng hoặc khó thấy hết vẻ đẹp và ý nghĩa của vầng trăng. Thế nhưng với các thi nhân trăng lại là đề tài muôn thuở để gửi gắm lòng mình. Lí Bạch đã giúp ta hiểu được điều đó qua bài thơ “Cảm nghĩ...”. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Hoạt động của thầy và trò PP: §µm tho¹i, KT: động não, trình bày GV: Chúng ta đã được làm quen với nhà thơ Lí Bạch qua bài thơ Xa ngắm thác núi Lư. ? Nh¾c l¹i 1 vµi nÐt c¬ b¶n vÒ tg Lý B¹ch? HS. Nh¾c l¹i theo sgk/111 - Lí bạch (701-702): Nhà thơ nổi tiếng đời Đường. - MÖnh danh lµ "Tiªn th¬". - Th¬ «ng: B/hiÖn t/hån tù do phãng kho¸ng. - H/ảnh thơ thường mang t/chất tươi sáng, kì vĩ, ngôn ng÷ tù nhiªn mµ ®iªu luyÖn. * Bæ sung - Thơ ông là đỉnh cao của thơ ca lãng mạn cổ điển T.Quèc. ? Vì sao Lí Bạch lại được mệnh danh là “Tiên thơ” (Làm thơ rất nhanh và rất hay). ? Theo em, b/th¬ ®­îc s¸ng t¸c trong h/c¶nh nµo? HS. Khi tác giả xa quê - nhớ quê hương. Ghi b¶ng I.Giíi thiÖu chung: 1. T¸c gi¶: sgk/111. 2. T¸c phÈm - Viết khi t/gi¶ xa quê trong một đêm trăng sáng.. ? Quan sát chú thích sgk/124, nêu chủ đề của bt? HS. Nêu chủ đề -> GV. Ghi bảng - Bổ sung thêm: Thơ lý Bạch tràn ngập ánh trăng. - Chủ đề: Vọng nguyệt hoài Hình ảnh trăng trong thơ LB đa dạng và ý nghĩa cũng hương (Trông trăng nhớ quê) v« cïng phong phó. + Chủ đề của bài thơ là 1 chủ đề quen thuộc trong thơ cổ -> cách thể hiện giản dị mà độc đáo. + Tr¨ng - Lý B¹ch cã mèi quan hÖ g¾n bã, gÇn gòi v× Lý Bạch rất yêu trăng. Từ thuở nhở ông thường lên đỉnh núi Nga Mi để ngắm trăng quê nhà -> tương truyền rằng: Lý Bạch uống rượu -> với tay ôm bóng trăng dưới sông -> chết. + 25 tuæi Lý B¹ch xa quª -> xa m·i -> tr¨ng lµ biÓu Bi tượng của quê hương, thấy trăng  nhớ quê hương ? Dựa vào số câu, số tiếng trong bản phiên âm và bản dịch thơ, em hãy cho biết bài thơ được viết theo thể thơ nào? Bài thơ có vần không? Vần ở đâu? (câu 2,4).. Lop7.net. -ThÓ th¬ : Ngò ng«n tø tuyÖt cæ thÓ.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> ? Ta đã gặp thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt ở bài thơ nào? (Phò giá về kinh - Trần Quang Khải) - GV: Bài Phò giá về kinh của Trần Quang Khải) là thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt Đường luật, còn bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh là thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt cổ thể ( Cổ thể là một thể thơ trong đó mỗi câu thường có 5 hoặc 7 chữ, song không theo những quy định chặt chẽ về niêm, luật, đối như thơ Đ.luật đã häc) . PP: §äc s¸ng t¹o KT:§éng n·o. GV Nêu y.c đọc: Đúng nhịp 2/3, giọng trầm buồn -> thể hiện được tình cảm nhớ quê của tác giả. - Đọc mẫu - 2 hs đọc G. Nhận xét cách đọc của học sinh. II. §äc – hiÓu v¨n b¶n: 1. §äc, T×m hiÓu chó thÝch. ? Giải nghĩa nhan đề bài thơ?(sgk) GV. Ngay từ đầu bài thơ, chúng ta đã thấy sự gần gũi, quen thuộc mặc dù đó là bài thơ của nhà thơ Trung Quốc đời Đường. - Bài thơ được đánh giá là "Bài thơ có khuôn khổ nhỏ nhất , ngôn từ đơn giản tinh khiết nhất song còng lµ bµi th¬ cã ma lùc lín nhÊt , ®­îc truyÒn tông réng r·i nhÊt ”.  pt t×m hiÓu bµi th¬. PP: vấn đáp,đọc sáng tạo, pt,bình giảng. KT:§éng n·o, tù nhËn thøc, tr×nh bµy. ? Có người nói rằng trong bài “Tĩnh dạ tứ ”,hai c©u ®Çu thuÇn tuý t¶ c¶nh , hai c©u sau thuÇn tuý tả tình. Em có tán thành ý kiến đó không ? Vì sao? HS: 2 c©u ®Çu , 2 c©u cuèi kh«ng ph¶i lµ t¶ c¶nh hay t¶ t×nh thuÇn tuý v× trong c¶nh vÉn cã suy t­, c¶m nghĩ của con người, chủ thể vẫn là con người, còn ánh trăng chỉ là đối tượng biểu cảm -> Trong cảnh cã t×nh, , trong t×nh cã c¶nh . Cảnh và tình quan hệ khăng khít trong từng cặp câu thật khó tách bạch -> p/ tÝch, t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a c¶nh vµ t×nh.. Lop7.net. 2. Ph©n tÝch ..

<span class='text_page_counter'>(4)</span> a- Hai c©u ®Çu. HS . §äc 2 c©u th¬ ®Çu ? Nªu néi dung 2 c©u th¬ ®Çu ?. Cảnh đêm trăng thanh tĩnh.. ? Trăng được gợi tả như thế nào trong 2 câu thơ đầu? - ánh trăng sáng (minh nguyệt quang) Khác nào sương trên mặt đất (địa thượng sương) ? Em có nhận xét gì về cách sử dụng từ ngữ của tác giả?Những từ đó đã gợi tả ánh trăng như thế nào? -> Sử dụng 1 loạt các từ ngữ gợi tả -> ánh trăng rất sáng giống như sương trên mặt đất. ? Em hiểu “Sàng” nghĩa là gì? ? Cách dùng từ "sàng"(giường) giúp người đọc h×nh dung ntn vÒ t­ thÕ vµ tr¹ng th¸i cña nhµ th¬? HS. - Sàng (giường) -> nhà thơ nằm trên giường ở tr¹ng th¸i n»m mµ thao thøc, kh«ng ngñ nh×n thÊy ánh trăng sáng đầu giường -> cảm nhận về ánh trăng. ? NÕu thay tõ sµng b»ng tõ ¸n (bµn) th× ý nghÜa câu thơ sẽ thay đổi ntn? HS. Tù béc lé: GV: Định hướng: ý nghĩa câu thơ sẽ khác vì tác giả người đọc sẽ nghĩ tác giả đang ngồi đọc sách -> kh«ng thÊy ®­îc t©m tr¹ng tr»n träc, kh«ng ngñ ®­îc cña nhµ th¬. ? Ch÷ nµo trong 2 c©u th¬ ®Çu diÔn t¶ t©m tr¹ng tr»n träc, nöa tØnh , nöa m¬ cña t¸c gi¶? HS: Ch÷: Nghi thÞ (ngì lµ) - §T =>Tr¹ng th¸i ngì ngàng: trăng hay là sương trên mặt đất. ? Nghi thÞ thuéc tõ lo¹i nµo, nã cã t¸c dông biÓu đạt trạng thái, tâm lý ntn? Chữ “nghi thÞ”: ngỡ là, tưởng là và chữ “sương” đã xuất hiện 1 cách tự nhiên, hợp lí. Vì trăng quá sáng trở thành màu trắng giống như sương là điều có thật.. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> ? Hai câu thơ đầu gợi cho ta thấy vẻ đẹp của trăng như thế nào?. - Ánh trăng như sương mờ ảo, tràn ngập khắp phòng. => Gợi vẻ đẹp dịu êm, mơ màng, ? Cách cảm nhận trăng ngỡ là sương mặt đất gợi yờn tĩnh. cho ta thÊy ®iÒu g× vÒ t©m hån t¸c gi¶? - T©m tr¹ng b©ng khu©ng cña + Trạng thỏi bõng khuõng, ngỡ ngàng, buồn, lạnh lẽo người xa xứ. -> tõm trạng người xa xứ. ? Trong 2 c©u th¬ ®Çu, tr¨ng lµ chñ thÓ hay con người là chủ thể trữ tình? Cách dịch từ “rọi”, “phủ” đã sát chưa? - Con người là chủ thể trữ tình -> cách dịch chưa sát -> nhầm tưởng chủ thể là ánh trăng. GV. Ánh trăng là đối tượng biểu cảm, là cái duyên cớ đánh thức tâm tư của tác giả. Chỉ 1 động từ chỉ trạng thái tâm lý "Nghi thị" (ngỡ là), câu thơ đã bộc lé râ c¸i t×nh trong c¶nh -> c¶nh lµ ¸nh tr¨ng t×nh lµ tâm trạng của người trong cảnh.… 2 câu thơ đầu đã béc lé sù giao hoµ gi÷a c¶nh vµ t×nh. – 2 câu cuối…. b) Hai c©u cuèi HS. §äc 2 c©u cuèi (phÇn dÞch nghÜa, dÞch th¬) GV: C©u th¬ thø 3 trong bµi th¬ cã td nh­ 1 b¶n lÒ tiếp nối 2 câu trên với câu dưới. ? Theo em ý nào được tiếp tục nói đến ở 2 câu dưới và 2 câu dưới ý thơ được chuyển hướng ntn? - ý ánh trăng sáng được tiếp nối ở 2 câu dưới tạo sự liªn kÕt. - 2 câu cuối chuyển sang hành động khác. ? Đó là những hành động nào? HS: Cö ®Çu väng minh nguyÖt. Đê đầu tư cố hương. ? C¶m nhËn 2 c©u 3,4? ( chỉ ra và pt td của phép đối…) - Phép đối: 2 tư thế : ngẩng đầu >< cúi đầu 2 tâm trạng: nhìn >< nhớ 2 đ.tượng: trăng sáng >< cố hương - SL c©u ch÷ b»ng nhau, cÊu tróc ng÷ ph¸p gièng nhau, từ loại các chữ tương ứng trong 2 câu cũng gièng nhau . - Hành động :. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> + Cö ®Çu (cö: cÊt lªn, n©ng lªn): ngẩng đầu -> hướng ngoại ->ngắm trăng sáng 1 hđ tất yếu để kiểm nghiệm điều mà câu thơ thứ 2 đã đặt ra: Sương hay tr¨ng? -> ¸nh m¾t cña LB chuyÓn tõ trong ra ngoµi, tõ mÆt đất -> bầu trời , từ chỗ chỉ thấy ánh trăng  nhìn rõ - Phép đối tr¨ng s¸ng . + Đê đầu (đê: cúi xuống): cỳi đầu -> hành động => T.yêu quê hương thiết tha, sâu hướng nội thể hiện tâm trạng suy tư của con nặng của tác giả. người: nhớ cố hương Gv: Nếu ở 2 câu thơ trên, nhà thơ tả ngoại cảnh trước, nội tâm sau, thì đến đây cảnh và tình, cử chỉ và tâm trạng hài hoà đan xen không thể tách bạch. Hành động ngẩng đầu xuất hiện như 1 động tác tất yếu để kiểm nghiệm sương hay trăng? ánh mắt nhà thơ chuyển từ trong ra ngoài, từ mặt đất lên bầu trời, từ chỗ chỉ thấy ánh trăng đến chỗ thấy được cả vầng trăng xa. Và khi thấy được vầng trăng cũng đơn côi lạnh lẽo như mình, lập tức nhà thơ lại cúi đầu, không phải để nhìn sương. nhìn ánh trăng 1 lần nữa, mà để nhớ về quê hương, nghĩ về quê nhµ. ? Theo em “nhớ cố hương” là thế nào? - Nhớ quê hương cũ, gia đỡnh, người thõn, nhớ thời thơ ấu, nhớ bao mộng tưởng và kỉ niệm đẹp, nhớ những thăng trầm của một đời người ? Vì sao tác giả nhìn trăng sáng lại gợi nỗi nhớ quê? (Dựa vào chú thích - sgk-124). GV b×nh: Hai t­ thÕ "ngÈng ®Çu - Cói ®Çu", 2 t©m trạng nhìn (vọng), nhớ (tư), 2 hình ảnh sóng đôi: Trăng sáng và cố hương đã góp phần thể hiện sâu sắc tình cảm yêu quê hương, nhớ quê hương của tác giả. Chỉ trong 1 khoảnh khắc đã động mối tình quê, đủ thấy bình thường, tình cảm đó thường trực và s©u nÆng biÕt bao! ? ChØ ra c¸c §T trong bµi vµ t×m CN cña hµnh - ĐT: vọng, nghi, cử, đê, tư -> tạo động ở ĐT? sù thèng nhÊt, liÒn m¹ch cña c¶m HS: - Có 5 ĐT: Nghi (ngỡ), cử (ngẩng), đê (cúi), tư (nhớ), xúc.. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> väng (ng¾m) . - CN đều bị lược bỏ nhưng ta vẫn ngầm hiểu đó là chủ thể trữ tình.Đây là cảm xúc của 1 người. ? Điều đó có tác dụng gì đối với những suy tư, cảm xóc cña bµi th¬? -> t¹o tÝnh thèng nhÊt, liÒn m¹ch cña c¶m xóc trong bµi th¬. GV: Bổ sung : Việc lược bỏ các CN cũng có thể xem chñ thÓ tr÷ t×nh lµ LB nh­ng còng cã thÓ lµ nh÷ng người khác có cùng tâm trạng -> tính chất điển hình cña nh÷ng c¶m xóc trong th¬ tr÷ t×nh, yÕu tè t¹o nªn sức cộng hưởng lớn của thơ. GVbình : Bài thơ khép lại nhưng đọng trong tâm hồn người đọc là hình ảnh ánh trăng và cố hương . Hai h×nh ¶nh Êy g¾n bã víi nhau trong m¹ch c¶m hứng trữ tình , hoà quện thành một liên tưởng thấm thía, cảm động , nâng cánh cho hồn thơ bay lên. Có thÓ nãi bµi th¬ TÜnh d¹ tø cña LÝ B¹ch lµ bµi th¬ tuyệt bút. Tác giả đã rất tinh tế lấy ngoại cảnh là ánh trăng miền đất lạ để gửi trọn tâm tình : nỗi buồn nhớ quê hương . Ai đã từng trải qua nhiều năm tháng xa quê, ai đã từng mang một tâm hồn yêu trăng hẳn sẽ bồi hồi xúc động khi đọc bài thơ thấm đẫm nỗi niềm 3. Tæng kÕt nhớ thương này . PP: Đàm thoại vấn đáp. KT: động não. ? Khái quát những nét đặc sắc về giá trị nội dung vµ NT cña bµi th¬. GVnêu: ? Bài thơ bộc lộ tình cảm yêu quê hương, gắn bó sâu nặng với quê hương của 1 người sống xa nhà trong đêm trăng thanh tĩnh.Đúng hay sai A: §óng B: Sai. a.ND Nỗi lòng đối với quê hương da diÕt, s©u nÆng trong t©m hån, t×nh cảm người xa quê. b. NT. - Tõ ng÷ gi¶n dÞ , tù nhiªn mµ tinh b. NghÖ thuËt: luyÖn . A. Ng, gi¶n dÞ tù nhiªn mµ tinh luyÖn - Phép đối được sử dụng hiệu quả. B. Phép đối được sử dụng hiệu quả - Lêi th¬ nhÑ nhµng, thÊm thÝa , C. Lêi th¬ nhÑ nhµng mµ thÊm thÝa, t×nh c¶nh giao chøa chan c¶m xóc. hoµ. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> D. C¶ A,B,C. c. Ghi nhí (sgk/124). HS. §äc ghi nhí. III. LuyÖn tËp 1.§äc diÔn c¶m bµi th¬.. PP: Luyªn tËp thùc hµnh KT:§éng n·o, tù nhËn thøc, tr×nh bµy.. 2.BT ( sgk/125) - 2 c©u th¬ kh«ng theo nguyªn thÓ, không thể hiện được NT đối…. HS . §äc diÔn c¶m bµi th¬. HS : Th¶o luËn c©u hái luyÖn tËp sgk. GV. Chữa theo đáp án: sgk/138. 4. Cñng cè: GV: Kh¸i qu¸t bµi häc 5. Hướng dẫn: 1.Thuéc lßng bµi th¬ (phiªn ©m, dÞch th¬) , thuéc ghi nhí .So s¸nh thÊy ®­îc sù kh¸c nhau gi÷a b¶n dÞch vµ nguyªn t¸c. - ViÕt 1 ®o¹n v¨n ng¾n PBCN vÒ bµi th¬. 2. TiÕt sau: NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª. E. Rót kinh nghiÖm: - Thêi gian toµn bµi:………………………………………………………………… -Thêi gian tõng phÇn:……………………………………………………………… - Néi dung kiÕn thøc:……………………………………………………………… - Phương pháp:………………………………………………………………………. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span>