Bài soạn môn Ngữ văn 7 - Tiết 61: Chơi chữ

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngày soạn : 1/122008 Ngaøy daïy : 3/12/2008. Tuaàn 16 Tieát 61. CHƠI CHỮ I. MUÏC TIEÂU: Giuùp hoïc sinh hieåu: - Hiểu thế nào là chơi chữ. - Hiểu được một số lối chơi chữ thường gặp. - Bứoc đầu cảm thụ cái hay của phép chơi chữ và biết vận dụng biện pháp chơi chữ trong giao tieáp haèng ngaøy. II. CHUAÅN BÒ: - Giaùo vieân: Thieát keá baøi giaûng + Baûng phuï - Học sinh: Soạn bài+Sưu tầm một số câu thơ,câu đối có sử dụng hình thức chơi chữ. III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG: 1.Ổn định tổ chức: (1’) KT sĩ số 2. KTBC: (4’) 1. Em hiểu thế nào là hiện tượng đồng âm? Cho VD. (Là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau,không liên quan gì đến nhau.VD: Đường (đường ăn) với (đường đi) ;Than (than củi) với (than thở). 2.Thế nào là điệp ngữ? Nêu tác dụng của điệp ngữ? (Khi nói hoặc viết người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngư õ(hoặc cả một câu) để laøm nổi bật ý,gây cảm xúc mạnh.Cách lặp lại như vậy gọi là phép điệp ngữ;từ ngữ lặp lai gọi là điệp ngữ). -Điệp ngữ có mấy dạng? Ví dụ.(Điệp ngữ cách quãng,điệp ngữ nối tiếp,điệp ngữ chuyển tiếp( điệp ngữ vòng) . 3. Bài mới: Giáo viên giới thiệu bài. Trong đời sống,đôi lúc để tăng sức dí dỏm,hài hước,hoặc để tăng thêm phần hấp dẫn ,thú vị người ta dùng lối chơi chữ.Vậy chơi chữ không phải là công việc của văn chương mà còn mang lại điều thú vị trong đời sống hàng ngày.Như vậy chơi chữ là gì? Để giúp các em hiểu thế nào là chơi chữ và cách sử dụng nó trong đời sống,chúng ta hãy cùng tìm hiểu phép “chơi chữ”. TG 8’. HOẠT ĐỘNG CỦA GV VAØ HS HOẠT ĐỘNG 1: HDHS HÌNH THAØNH KHÁI NIEÄM GV. Ghi ví duï SGK/163 leân baûng. HS: Đọc ví dụ. H. Dựa vào kiến thức đã học ở bài “Từ đồng âm”,em có nhận xét gì về nghĩa của các từ “lợi” trong bài ca dao? GV lưu ý HS: Phải đặt từ “lợi” vào ngữ cảnh cụ thể(Lấy chồng lợi chăng – Lợi thì có lợi nhưng raêng khoâng coøn.) CH gợi ý: H. Nghĩa của từ “lợi” có giống nhau không?Vậy khác nhau ở chõ nào? H. Theo em từ “lợi ” theo ý của bà già có nghĩa Lop7.net. NOÄI DUNG I. THẾ NAØO LAØ CHƠI CHỮ? 1. Ví duï.SGK/163 (Baûng phuï) Bà già đi chợ Cầu Đông Boùi xem moät queû laáy choàng lợi chăng? Thaày boùi xem queû noùi raèng: Lợi thì có lợi nhưng răng khoâng coøn. * Nhaän xeùt:.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> laø gì? HS. Lấy chồng có lợi hay không?Lợi có nghĩa là thuận lợi,lợi lộc.. - Lợi ( 1): Lợi lộc,lợi ích (TT). H. Thầy bói có trả lời theo ý của bà già hay không? “Lợi” ở đây có nghĩa là gì?. - Lợi (2,3): Lợi là bộ phận của haøm raêng naèm trong khoang mieäng (DT).. H. Việc sử dụng từ “lợi” ở câu cuối bài ca dao là dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ? GV nhấn mạnh: Dựa trên hiện tượng đồng âm hay còn gọi là nghệ thuật “đánh tráo ngữ nghĩa” trong những cách chơi chữ thường được sử dụng trong ca dao . = > Chơi chữ đồng âm. H. Việc sử dụng từ “lợi” như vậy có tác dụng gì? H. Tại sao câu phán đoán của thầy bói lại có phần hài hước, dí dỏm ,trêu chọc? HS. + Hài hước: Lợi ích mà hiểu là lợi răng. + Trêu chọc: Nếu lấy chồng thì chỉ còn lợi răng.Nghĩa là bà đã quá già rồi, còn nghĩ đến chuyện chồng con làm gì nữa. GV nhấn mạnh: Cách sử dụng từ ngữ như trong bài ca dao trên người ta gọi là chơi chữ. H. Vậy em hiểu thế nào là chơi chữ và tác dụng cuûa noù? HS. Rút ra khái niệm và tác dụng.Ghi nhớ/164 GV mở rộng VD: Trùng trục như con bò thui Chín mắt,chín mũi,chín đuôi,chín đầu. H. Câu này chơi chữ nào?Dựa trên hiện tượng gì? HS.Chữ chín.Chín ở đây không phải là con số 9 mà là “thui chín”.Dựa trên hiện tượng đồng âm. 12’. HOẠT ĐỘNG 2. HDHS TÌM HIỂU CÁC LỐI CHƠI CHỮ: HS. Quan saùt ví duï SGK/164 (Baûng phuï) H. Từ “ranh tướng” gần âm với từ nào?. - > Hiện tượng đồng âm. = > Mang tính hài hước,gây cảm xúc bất ngờ,thú vị.. 2. Khaùi nieäm,taùc duïng: Ghi nhớGK/164. II.CÁC LỐI CHƠI CHỮ 1.Ví duï .SGK/165 1. - Ranh tướng(danh tướng). H. Vậy em có nhận xét gì từ “ ranh tướng” được viết đặt vào trong dấu ngoặc kép? Gợi ý: “Ranh”Trong “ranh tướng”,”nhãi ranh” - > Ý coi thường .“Danh tướng” (Danh :Danh tướng,uy danh,danh giá). H. Việc sử dụng từ ngữ như vậy nhằm mục đích gì? GV mở rộng: Ngoài ra dùng từ “nồng nặc” (chỉ thứ mùi khó chịu) đi với “ tiếng tăm” tạo sự tương phản về nghĩa cũng nhằm châm biếm đả kích. H. Các tiếng trong 2 câu thơ của Tú Mỡ có phần Lop7.net. ->Duøng loái noùi traïi aâm(gaàn aâm) -“nồng nặc”đi với”tiếng tăm” - > Tạo sự tương phản.. = > Chế giễu tướng Na Va.. 2.Meânh moâng muoân maãu moät.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> naøo gioáng nhau? HS. Tất cả các tiếng bắt đầu từ phụ âm “m”.. maøu möa… = > Duøng caùch ñieäp aâm m.. H. “Cá đối” và “Cối đá” , “mèo cái” và “mái kèo” coù moái lieân quan gì veà maët aâm thanh?. 3. Cá đối – cối đá Meøo caùi – maùi keøo = > Duøng loái noùi laùi.. H. Tìm các nghĩa khác nhau của từ “sầu riêng” ? GV gợi ý: + Sầu riêng 1: Trạng thái tâm lí tiêu cực (buồn). + Sầu riêng 2: Một loại quả có gai to và nhọn,có vị ngọt thơm, trồng nhiều ở Nam Bộ. = > Đồng âm. H. Hiện tượng trái nghĩa nào được tạo ra ở câu thơ cuoái? HS.”sầu riêng” trái nghĩa với “vui chung” (Trạng thái tâm lí tích cực,có ý vui chung). * GV giới thiệu 1 số VD để HS nhận biết (Bảng phụ) Hãy chỉ rõ các lối chơi chữ trong các VD sau: a. - Bà ba bán bánh bèo bên bờ biển. - Coâ Caåm caàm caùi choåi choïc chuù chuoät chuø chết cứng. = > Điệp phụ âm. b.Cồn Cỏ có con cá đua là con cua đá. Trò chơi – trời cho . = > Nói lái. c.Da trắng vỗ bì bạch. = > Đồng nghĩa. d. Traêng bao nhieâu tuoåi traêng giaø Nuùi bao nhieâu tuoåi goïi laø nuùi non? Gợi ý: Già >< non; non 1: non ,trẻ non 2 : nuùi(Haùn Vieät) núi đồng nghĩa với non. = > Chơi chữ đồng âm,đồng nghĩa,trái nghĩa. e. Voâ tuyeán truyeàn hình -> Voâ tuyeán taøng hình. = > Duøng loái noùi traïi aâm (gaàn aâm). g. Nhớ nước đau lòng con quốc quốc Thöông nhaø moûi mieäng caùi gia gia. = > Đồng âm khác nghĩa. H . Như vậy cơ bản có mấy lối chơi chữ ? HOẠT ĐỘNG 3 TRƯỜNG HỢP SỬ DỤNG H. Chơi chữ thường được sử dụng trong những trường hợp nào? HS . Được sử dụng trong cuộc sống thường ngaøy,trong thô vaên,ñaëc bieät laø trong thô vaên traøo phuùng,caâu đối,câu đố. GV lưu ý HS : Chơi chữ phải phù hợp với hoàn cảnh Lop7.net. 4. Saàu rieâng - vui chung. = > Dùng từ trái nghĩa.. 2. GHI NHỚ.SGK/165.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> giao tiếp,tránh lối chơi chữ với dụng ý xấu,đùa giỡn một cách vô ý thức,thiếu văn hoá. 15’. III.LUYEÄN TAÄP. HS tự lấy ví dụ thêm HOẠT ĐỘNG 4. HDHS LAØM BAØI TẬP HS. Đọc yêu cầu bài tập 1/165. HS thảo luận nhóm:đại diện nhóm trình bày. * Gợi ý:Chơi chữ đồng âm - cả bài thơ hâu như đều nhắc đến tên một loài rắn. + Rắn1: Tên 1 loài rắn Rắn 2(đầu): Bướng bỉnh,khó bảo. + Hổ lửa 1: Tên 1 loài rắn. Hổ lửa 2: Chỉ tính cách dữ tợn,bướng bỉnh,nóng naûy + Mai gầm 1: Tên một loài rắn. Mai: Chỉ ngày mai,thời gian (ngày mai) Gầm 2 :(Động từ) chỉ hoạt động phát ra âm thanh. + Ráo 1 : Tên một loài rắn. Raùo 2 (meùp) :Aên noùi bao bieän,leûo meùp. + Lằn 1 :Tên một loài rắn. + Lằn 2 : Vết đòn roi hằn trên da thịt. + Hổ mang : Tên một một loài rắn. Hoå : Hoå theïn ,xaáu hoûi. HS. Đọc yêu cầu bài tập 2/165 Trả lời,GV nhận xét bổ sung.. Bài tập 1/165.Tìm các từ chơi chữ. * Các từ có nghĩa gần gũi nhau :Liu điu,(1 loài rắn nhỏ),hổ lửa,mai gầm(cạp nong),(rắn) ráo,( thaèn)laèn,traâu loã (raén hoå traâu),hoå mang.. Bài tập 2/166. Chơi chữ có sử dụng các từ gần nhau (cùng trường nghĩa) Câu 1 : Thịt,mỡ,nem,chả (đều liên quan đến thịt). Câu 2 : Nứa,tre,trúc (đều thuộc hoï tre nöa).. Bài tập 3/165.GV cho HS Về nhà tự sưu tầm và báo cáo kết quả trong tiết ”Luyện tập sử dụng từ”. Bài tập 4/166. Thành ngữ Hán Việt : Khổ tận cam lai. - >Hết khổ sở đến lúc sung sướng. Bài tập 4/165. HS phân tích lối chơi chữ trong bài = > Chơi chữ đồng âm. thô cuûa Baùc Hoà. GV.Giải thích nghĩa của thành ngữ Hán Việt. + Từ thuần Việt: Cam (trái cam - DT), Khoå (khoå ñau) + Đồng âm với từ Hán Việt: Khổ (đắng) ,tận (hết) , cam (ngọt) ,lai (đến). Bài tập bổ sung: Chơi trò trả lời câu đố,câu đố có vận dụng lối chơi chữ? 1. Trên trời rớt xuống mau co là gì? (Mo cau) 2. Ngaû löng cho theá gian ngoài Rồi ra mang tiếng là người bất trung. (caùi phaûn) 3. Khi ñi cöa ngoïn, Khi về cũng cưa ngọn. (Con ngựa) Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> 4. Một đống chuột chù đi qua một cây cầu rớt xuoáng soâng moät con. Hoûi coøn maáy con ?. 4.CUÛNG COÁ: (3’) - Chơi chữ là gì?Tác dụng của việc chơi chữ ? - Có mấy lối chơi chữ ? 5. DAËN DOØ: (2’) - Học thuộc lòng ghi nhớ,hoàn thành bài tập 1,2,3,4 SGK/165-166 - Chuẩn bị bài mới : ÔN TẬP TIẾNG VIỆT. Xem lại toàn bộ kiến thức các bài tiếng Việt đã học chuẩn bị tết sau ôn tập.. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span>