Sáng kiến kinh nghiệm Giúp học sinh nhận biết, phân biệt các hình thức văn nghị luận

<span class='text_page_counter'>(1)</span>§Ò tµi: Gióp. häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. A. Đặt vấn đề.. I. Lêi nãi ®Çu. Tích hợp là quan điểm cơ bản của việc đổi mới nội dung chương trình SGK và đổi mới phương pháp dạy học trong bộ môn Ngữ văn của nhiều năm nay. Trong chương trình SGK Ngữ văn THCS, các tác giả biên soạn đã thể hiện rất rõ quan điểm tích hợp này ở mọi hình thức: tích hợp ngang giữa các phân môn, tích hợp dọc, tích hợp đồng tâm… Sự đổi mới này không chỉ giúp học sinh có được kiến thức tổng hợp mà còn có kỹ n¨ng tèt h¬n trong qu¸ tr×nh häc vµ lµm v¨n. Một trong những nhiệm vụ cơ bản của môn Ngữ văn ở trường phổ thông nóichung và ở trường THCS nói chung là phải giúp học sinh hình thành bốn kỹ năng cơ bản là: Nghe, nói, đọc, viết; trong đó kỹ năng viết có một vai trò vô cùng quan trọng. Nhiệm vụ hình thµnh kü n¨ng viÕt chÝnh lµ ë ph©n m«n TËp lµm v¨n, chÝnh v× vËy chØ riªng ë phÇn tËp làm văn ở lớp 9, bên cạnh việc hướng dẫn các em viết những văn bản hành chính thông dụng như: Biên bản, Hợp đồng, Thư (điện) chúc mừng và thăm hỏi, sẽ đi sâu hơn vào ba kiÓu v¨n b¶n ThuyÕt minh, Tù sù, NghÞ luËn, gióp c¸c em biÕt sö dông mét sè biÖn ph¸p nghệ thuật và yếu tố miêu tả trong văn bản thuyết minh, yếu tố miêu tả và nghị luận, đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự, phép phân tích và tổng hợp trong v¨n b¶n nghÞ luËn. VÒ v¨n b¶n nghÞ luËn, c¸c em sÏ ®­îc t×m hiÓu s©u h¬n vÒ hai hình thức thường gặp nhất là nghị luận xã hội, một hình thức trước đây chưa được chú ý đúng mức trong nhà trường và nghị luận văn học với hai dạng cụ thể là nghị luận về tác phÈm truyÖn (hoÆc ®o¹n trÝch) vµ nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬. Nh­ng trong thùc tế có thể khẳng định rằng thể loại văn nghị luận là một thể loại văn khá khó đối với học sinh THCS. Qua qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i nhËn thÊy r»ng mét bé phËn lín häc sinh ch­a thực sự có kỹ năng xác định luận điểm, luận cứ; chưa xác định và phân biệt được các yªu cÇu kh¸c nhau cña c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. II.Thực trạng của vấn đề nghiên cứu. 1.Thùc tr¹ng. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn Ngữ văn ở trường THCS , tôi nhân thấy khi gi¶ng d¹y ph©n m«n TËp lµm v¨n vµ cô thÓ lµ kiÓu bµi v¨n nghÞ luËn ®ang tån t¹i những vấn đề sau: - Mét bé phËn kh«ng nhá gi¸o viªn vÉn quan niÖm ph©n m«n TËp lµm v¨n nãi chung vµ kiÓu bµi v¨n nghÞ luËn nãi chung lµ mét kiÓu bµi khã. V× vËy khi gi¶ng d¹y ch­a thËt sự được chú trọng, thời lượng dành cho thực hành của phân môn này chưa thật sự được sử dụng có hiệu quả. Mỗi hình thức nghị luận đều có một tiết giành cho luyện nói, nhưng trên thực tế thì giờ luyện nói này chưa thật sự được sử dụng đúng với mục đích cña giê luyÖn nãi. - Trong khi giảng dạy giáo viên chỉ chú ý đến nội dung bài học, miễn sao cung cấp đầy đủ cho học sinh dung lượng kiến thức trong sách giáo khoa mà ít chú trọng đến việc giúp các em hình thành kỹ năng nhận biết, phân biệt các hình thức nghị luận để qua đó các em có thể xác định ngay được nội dung yêu cầu của từng hình thức nghị luận để áp dông vµo bµi v¨n nghÞ luËn cña m×nh. - Thực tế thì hiện nay ở trong nhà trường nói chung và riêng ở cấp THCS nói riêng vẫn còn một bộ phận lớn học sinh có thói quen thụ động, quen nghe, chép lại những gì gi¸o viªn nãi. Khi lµm bµi th× phô thuéc hoµn toµn vµo c¸c tµi liÖu häc tèt, bµi v¨n mÉu lúc nào cũng có sẵn trên thị trường mà hàn toàn không có thói quen suy nghĩ khám phá vµ tù béc lé b¶n th©n. 1 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. 2.KÕt qu¶ cña thùc tr¹ng trªn. Từ những thực trạng như trên sẽ dẫn đến kết quả tất yếu là các em dần phụ thuộc hoàn toµn vµo nh÷ng tµi liÖu cã s½n, kh«ng chó träng hoÆc kh«ng cßn høng thó víi m«n häc. C¸c em kh«ng cßn kh¶ n¨ng nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc nghÞ luËn. ChÝnh v× vËy mµ c¸c em sÏ kh«ng n¾m ®­îc yªu cÇu riªng, cô thÓ cña tõng h×nh thøc nghÞ luËn, bµi nghÞ luËn cña c¸c em sÏ kh«ng cã lËp luËn chÆt chÏ, l« gÝch, thiÕu tÝnh thuyÕt phôc. Qua khảo sát chất lượng ở hai lớp 9C, 9D tôi trực tiếp giảng dạy thông qua các bài viÕt, kÕt qu¶ thu ®­îc lµ: Líp SÜ sè Kết quả đạt được Gái % Kh¸ % TB % YÕu % KÐm % 9C 38 1 2,6% 5 13,2% 24 63,2% 8 21% 0 0% 9D 40 1 2,5% 6 15% 24 60% 9 22,5% 0 0% Tõ kÕt qu¶ nh­ trªn, b»ng kinh nghiÖm gi¶ng d¹y thùc tÕ cña b¶n th©n t«i ®­a ra mét vài biện pháp nho nhỏ để nhằm nâng cao hiệu quả của việc dạy và học các hình thức văn nghị luận ở trường THCS.. 2 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> §Ò tµi: Gióp. häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. B.Giải quyết vấn đề. I. C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn.. 1.NghÞ luËn lµ g×? Nghị luận nghĩa bàn và nhận định, đánh giá về một tình hình, một vấn đề nào đó(Từ điển Tiếng Việt). 2. Ph©n lo¹i: Cã hai lo¹i NghÞ LuËn: + NghÞ luËn chÝnh tri, x· héi. + Nghị luận văn chương. Nghị luận về một sự việc hiện tượng trong đời sống xã hội là nghị luận chính trị, xã héi. Ví dụ: Bàn luận về " Không có gì quý hơn độc lập tự do" là nghị luận chính trị. Nghị luận về thói đố kị, lòng khoan dung, lòng nhân ái, tệ tham nhũng... là nghị luận xã hội. Nghị luận tục ngữ là nghị luận xã hội, như :"Uống nước nhớ nguồn"; "Tốt danh hơn lµnh ¸o", " Cã c«ng mµi s¾t cã ngµy nªn kim", v.v.. 3.ThÕ nµo gäi lµ v¨n nghÞ luËn? Nghị luận là kiểu bài, là phương pháp nghị luận sử dụng thao tác bàn bac, phân tích giúp người đọc, người nghe hiểu đúng, hiểu sâu, hiểu rộng một vấn đề, chỉ rõ vấn đề ấy là đúng hay là sai, tốt hay xấu, cũ hay mới...đồng thời giúp người nghe, người đọc có thái độ đúng, hành động đúng đối với vấn đề đang nghị luận. Chính vì vậy, một bài nghị luận phải đạt được ba mục tiêu cụ thể như sau: - Một là, Phân biệt rõ đúng, sai, tốt, xấu, cũ mới... của vấn đề. - Hai là, mở rộng, khơi sâu tầm nhận thức, sự hiểu biết về vấn đề đó. - Ba là, xác định rõ thái độ, tình cảm, hành động đúng đắn khi đối diện với vấn đề Êy. 4. C¸c thao t¸c nghÞ luËn. Một bài nghị luận phải nâng vấn đề có ý nghĩa khái quát, có giá trị lý luận và thực tiễn trên cơ sở một quan điểm, một lập trường nhất định. Để đạt được ba mục tiêu của bài nghị luận, người viết phải sử dụng thao tác nghị luËn kÕt hîp víi thao t¸c gi¶i thÝch vµ thao t¸c chøng minh. Muốn phân biệt vấn đề đúng hay sai, tốt hay xấu, cũ hay mới, ta phải giải thích, phải trả lời thoả đáng các câu hỏi: Nghĩa là gì? như thế nào? tại sao? Vì sao? Muốn mở rộng, khơi sâu tầm nhận thức, sự hiểu biết về vấn đề đó ta phải bàn luận, so sánh, đối chiếu lý luận với thực tế, nghĩa là ta phải bbình, phải luận kết hợp với chứng minh. ViÖc kÕt hîp thao t¸c, thao t¸c chøng minh víi thao t¸c b×nh vµ luËn trong mét bµi v¨n nghÞ luËn mang tÝnh tÊt yÕu. V× thÕ, mét bµi nghÞ luËn nÕu viÕt n«ng c¹n ch¼ng kh¸c g× mét bµi v¨n gi¶i thÝch ®­îc thªm th¾t mét vµi dÉn chøng. 5.Ba bước của một bài văn nghị luận. Trong thân bài của bài nghị luận , cần lần lượt phát triển theo ba bước như sau: - Bước một, phải giải thích rõ vấn đề. Một từ ngữ khó, một khái niệm mới cần được giải thích rõ. Nghĩa đen, nghĩa bóng, ý nghĩa của vấn đề phải được giải thích cụ thể. Bước một giải thích này được coi như soi sáng vấn đề là bước rất cần thiết. - Bước hai, phải bình để chỉ rõ đúng sai, tốt xấu, cũ mới, của vấn đề. Tại sao đúng(sai)? Đúng sai như thế nào? Phải có lý lẽ trên một quan điểm lập trường nhất định. PhÇn b×nh thÓ hiÖn râ c¸i yªu, c¸i ghÐt, sù tiÕn bé hay l¹c hËu, h¹n chÕ vÒ mÆt nhËn thøc, 3 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. về tư tưởng, tình cảm của người bình luận. Phần bình cần sự sắc sảo. - Bước ba, phải luận, nghĩa là phải bàn bạc, bàn luận, so sánh, đối chiếu khơi sâu, mở rộng vấn đề; đặt vấn đề trong nhiều mối tương quan về gia đình, xã hội, lịch sử, về lý luận, về thực tiễn để bàn luận cho thoả đáng. Bước ba của một bài văn nghị luận chính là nơi để phân biệt mức độ, chất lượng của trình độ của bài văn, của người viết. *Chú ý: Ba bước của một bài nghị luận cần rạch ròi trong nhận thức. Những bài nghị luận một câu tục ngữ, một câu ca dao, một ý kiến ngắn... thường thường ở thân bài nên tiến hành theo trình tự ba bước. Đối với những vấn đề bình luận về một vấn được trích dẫn trong một câu dài có nhiÒu vÕ, ta ph¶i: - Có lúc gộp bước 2 và 3, kết hợp nghị luận trong từng vế. - Có lúc phải gộp cả ba bước trong từng vế cụ thể. - §äc c¸c bµi v¨n minh ho¹ sÏ thÊy râ sù s¸ng t¹o trong v¨n nghÞ luËn ph¶n ¸nh trÝ tuÖ và độ thông minh, nhạy cảm của người học sinh. 6.Dµn ý mét bµi v¨n nghÞ luËn. a,Më bµi: CÇn cã hai nh©n tè sau, g¾n liÒn víi nhau, h« øng nhau: dÉn, nhËp. - Dẫn: là dẫn dắt hướng về luận đề. Cần đúng hướng chưa vội nêu bật ý nghĩa của vấn đề. Có nhiều cách dẫn dắt như nêu xuất xứ của vấn đề, hoặc nêu hoàn cảnh( xã hội, lịch sử, nghệ thuật, học thuật... ) của vấn đề xuất, hiện, nảy sinh. Cũng có thể nêu mục đích của vấn đề phải nghị luận. Cũng có trường hợp sử dụng cách so sánh, nghi vấn hoặc tương phản, ...nói chung là cần biến hoá linh hoạt. - Nhập: là nhập đề. Dẫn với gắn liền với nhập như hình với bóng. Nhập tức là nêu vấn đề phải bình luận. Nếu danh ngôn, câu văn, câu thơ, ca dao, tục ngữ... được chỉ định trong đề bài, thì ta phải giới thiệu trích dẫn và đặt trong dấu ngoặc kép. - Mở bài bài văn nghị luận cần thể hiện một phong độ và sư sâu sắc. b,Thân bài: Có ba bước sau. - Bước 1: Phải giải thích vấn đề. Giải thích nghĩa đen, nghĩa bóng, rút ra ý nghĩa của vấn đề. Tục ngữ, ca dao thì phải giải thích nghĩa đen, nghĩa bóng. Câu văn, câu danh ngôn, câu thơ (Đặc biệt là thơ cổ)... thì ta phải giải thích từ khó, khái niệm, để từ đó tìm ra hàm nghĩa, nội dung ý nghĩa. Không thể đơn giản bước 1, nếu là nghị luận ca dao, tục ng÷, th¬ v¨n cæ. - Bước 2: là bình. Nghĩa là phải khẳng định vấn đề đúng hay sai. Dùng lý lẽ để phân tích đúng sai của vấn dề. Chỉ ra được nguyên nhân: Tai sao đúng? Vì sao sai? Đúng sai như thế nào? Nếu thiÕu lý lÏ hoÆc lý lÏ n«ng c¹n, nÕu thiÕu kiÕn thøc hoÆc hiÓu biÕt lê mê, th× lµm sao mµ bình, mà khen mà chê được. Có lúc người viết phải sử dụng một vài dẫn chứng để minh hoạ cho cái sai, cái đúng của vấn đề. Quan điểm, lập trường nhận thức về tư tưởng, đạo đức, về hoạ thuật của người nghị luận thể hiện rõ ở phần này. Cần một cách viết sắc và gän, linh ho¹t. Ýt sö dông c©u dµi. TÝnh chÊt tranh luËn, tù biÖn ®­îc béc lé. - Bước 3: Luận. Luận là bàn bạc, bàn luận, mở rộng lật đi lật lại vấn đề, đối chiếu vấn đề ( Về các mÆt lÞch sö, x· héi, häc thuËt, vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn, trong kh«ng gian, thêi gian vµ c¸c lĩnh vực....) Có lúc so sánh với các vấn đề tương quan, liên quan. Cũng có lúc đánh giá vấn đề, nêu bật tác dụng và tác hại, mặt tích cực hoặc hạn chế của vấn đề. 4 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. Dây là phần hay nhất và cũng là phần khó nhất. Nó thể hiện độ sâu, rộng của bài nghị luận. Nếu bài nghị luận chỉ dừng lại ở bước 2 thì chẳng khác gì bài giải thích. Chó ý: Ba bước của một bài văn nghị luận là những bước đi cơ bản, cần có và phải có. Học sinh cần định hình ba bước ấy. Làm văn nói chung, nghị luận nói riêng, cần phải căn cứ vào đề bài cụ thể, phân tích cụ thể để vận dụng sáng tạo. Từ khuôn mẫu mà sáng tạo, ấy míi lµ lµm v¨n. - Nghị luận ca dao, tục ngữ, thơ cổ thì nên có ba bước. - Có vấn đề bình luận là câu văn, câu danh ngôn có nhiều vế, mỗi vế là một khía cạnh của vấn đề thì sau bước 1, ta kết hợp bình và luận từng vế một, đi sâu vào vế chính, vào träng ®iÓm. VÝ dô: a, B×nh luËn c©u tôc ng÷: " Đời người có một gang tay, Ai hay ngñ ngµy cßn ®­îc nöa gang" Nên tiến hành theo ba bước. b, B×nh luËn ý kiÕn sau ®©y cña Chñ TÞch Hå ChÝ Minh: " Học để hành. Học với hành phải đi đôi. Học mà không hành thì học cũng vô ích. Hµnh mµ kh«ng häc th× hµnh kh«ng tr«i ch¶y" - Sau bước 1 giải thích thế nào là học và hành; tại sao học với hành phải đi đôi? Ta phải kÕt hîp b×nh luËn: - Học để hành. Học với hành phải đi đôi. - Häc mµ kh«ng hµnh th× còng v« Ých. - Hµnh mµ kh«ng häc th× hµnh kh«ng tr«i ch¶y. c, KÕt bµi: - Nhấn mạnh ý nghĩa, tầm quan trọng của vấn đề đang nghị luận. - Rút ra bài học (tư tưởng, tình cảm, nhận thức...) nêu phương hướng hành động. - Mở ra một vấn đề liên quan với vấn đề đang nghị luận ( vấn đề nghị luận đã khép lại, một vấn đề mới lại được nêu ra, xuất phát từ vấn đề trước- rất hay, rất khó). II.C¸c biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn. A. C¸c h×nh thøc nghÞ luËn. 1. NghÞ luËn x· héi. 1.1.Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống. a, NhËn diÖn. Nghị luận về vấn đề tư tưởng, đạo đức, lối sống là bài nghị luận xã hội, trong đó người viết phải bàn luận, bình phẩm, khen, chê về các biểu hiện trong cộng đồng đã và đang diÔn ra. Ví dụ: Lòng hiếu thảo, tính khoe khoang, sự đua đòi, tinh thần tự học, đạo lý uống nước nhớ nguồn, hiện tượng vứt rác bừa bãi... Trong đời sống xã hội thường xảy ra vô vàn những sự việc, hiện tượng. Xét về tính chất, có những sự việc, hiện tượng lớn như chiến tranh, tình trạng tai nạn giao thông, tình trạng thiên tai hoả hoạn, sự xuông cấp về đạo đức; nhưng cũng có những sự việc, hiện tượng nhỏ, đơn giản như sự thất hứa, thói đua đòi, đi học muộn, tính hiếu thắng... Ngay trong từng sự việc, hiện tượng cũng có nhiều tình huống, nhiều cách biểu hiện diễn biến khác nhau. Chẳng hạn như cùng là việc đi học, nhưng có người đi học sớm, có người đi học muộn; có người đi học chuyên cần, có người lại hay bỏ học... Hay cũng là 5 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. sự việc giữ gìn vệ sinh công cộng nhưng người này thực hiện nghiêm túc, có trách nhiệm, người kia lại thường xuyên vi phạm qui định chung, lại có người cũng thực hiện nhưng mang tính chất đối phó. Đứng trước những sự việc ấy, con người cần phải bày tỏ thái độ của mình: hoặc khen, hoặc chê; hoặc đồng; hoặc phản đối; hoặc khâm phục tôn trọng, hoặc coi thường chế giễu... Điều đó cũng có nghĩa là trong quá trình hoà nhập với đời sống xã hội, người ta phải biết rút ra những vấn đề có ý nghĩa tư tưởng trên cơ sở xem xét, quan sát các sự việc, hiện tượng cụ thể, từ đó điều chỉnh nhận thức hành vi của mình và mọi người. Việc rút ra ý nghĩa tư tưởng ấy và trình bày một cách có hệ thống bằng ngôn ngữ( nói và viết) nhằm tạo cho con người một năng lực suy nghĩ, một năng lực tư duy gọi là nghị luận xã héi. Dù dưới hình thức nào, ở phạm vi mức độ nào, nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống cũng thường bao gồm các khâu: Bộc lộ nhận thức( thông qua mô tả, xem xét sự việc, hiện tượng với các biểu hiện khác nhau); đánh giá( thông qua ý kiến nhận xét về các mặt đúng- sai, phải - trái, lợi - hại... của hiện tượng ấy); bày tỏ thái độ( khen - chê, đồng tình - phản đối, tiếp thu - khuyên bảo, khâm phục - phê phán... ); hoặc kèm theo nh÷ng lêi lý gi¶i( nªu nguyªn nh©n, dù b¸o hÖ qu¶... ) b, Bè côc. Về bố cục, bài văn nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống trong đời sống cũng gåm ba phÇn: - Mở bài: Trực tiếp hoặc gián tiếp nêu vấn đề cần nghị luận. - Thân bài: Lần lượt bày tỏ nhận thức, đánh giá, thái độ hoặc đưa ra lời lý giải hay dự báo( nếu có) của bản thân đối với vấn đề được nghị luận. - Kết bài: Định hướng nhận thức, hành động cho bản thân, cho mọi người hoặc đưa ra ý kiến khái quát để tổng hợp vấn đề đã được bàn bạc thấu đáo. Trong qu¸ tr×nh nghÞ luËn cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau: * Muốn có nội dung nghị luận sắc sảo, đủ thuyết phục thì người làm bài nghị luận phải quan sát những sự việc, hiện tượng đã và đang xảy ra xunh quanh; đồng thời phải xuất phát từ một quan điểm đúng đắn, minh bạch có trách nhiệm đối với xã hội, biết quan tâm đến lợi ích cộng đồng, quan tâm tới việc tu dưỡng đạo đức, phẩm chất cho bản thân và cho mọi người ; có thái độ đúng đắn để nhìn nhận đánh giá sự việc, hiện tượng một cách khách quan, khoa học ; luôn đứng về phía lẽ phải để suy xét đối tượng. Tránh thái độ đánh giá thiếu trung thực, thiếu khách quan, thiếu công bằng. * Trong quá trình nghị luận, người viết cần đưa ra nhiều hiện tượng khác nhau, thậm chí trái ngược nhau, phân tích để chỉ ra hiện tượng nào đúng để khẳng định, hiện tượng nào sai cần phê phán, từ đó định hướng nhận thức để hành động. Mặt khác cùng một sự việc, hiện tượng, cần soi xét từ nhiều góc độ, đặt trong nhiều tình huống khác nhau để nội dung nghị luận xác đáng, sâu sắc, thuyết phục. * Trong cách diễn đạt, đã là văn nghị luận thì phải sử dụng lập luận chặt chẽ thể hiện qua ngôn từ, qua các kiểu câu. Chẳng hạn như các từ biểu lộ thái độ khẳng định, nghi vÊn, pháng ®o¸n, gi¶ thiÕt; c¸c kiÓu c©u nghi vÊn, c©u c¶m.... 1.2.Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lý. Cũng như nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống, nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý là dạng văn nghị luận chính trị xã hội quen thuộc và khá phổ biến thiết thực. Mảng đề tài này có ý nghĩa rất quan trọng đối với đời sống con người, bởi vì dù ở chế độ xã hội nào, thuộc thành phần giai cấp nào, điều kiện sống và làm việc ra sao… mỗi người đều phải xác định cho mình một tư tưởng, một lối sống, một phẩm chất chuẩn 6 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. mực nào đó để tự điều chỉnh suy nghĩ và hành vi của mình. Mặt khác, khi đặt trong quan hệ xã hội, con người chịu nhiều tác động từ bên ngoài ảnh hưởng trực tiếp đến đạo đức, lối sống cá nhân. Sự ảnh hưởng này có thể theo chiều hướng tích cực hoặc tiêu cực. Đối tượng được nghị luận ở đây có thể là những vấn đề đã được xác định, thậm chí đã được coi lµ ch©n lý nh­ c¸c c©u danh ng«n, c¸c c©u tôc ng÷, lêi ph¸t biÓu cña c¸c danh nhân… Tuy nhiên cũng có thể là những vấn đề bức xúc do cuộc sống hiện đại đặt ra, có tÝnh cËp nhËt vµ míi mÎ (nh­ c¸ch giao tiÕp; v¨n ho¸ øng sö; v¨n ho¸ trong sö dông ®iÖn thoại di động nơi đông người; văn hoá trong lễ tết, đám cưới, đám tang…) Muốn làm tốt bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý, ngoài những đặc điểm về ngôn ngữ diễn đạt, về kỹ năng trình bày tương tự như đối với bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống xã hội, người viết cần lưu ý thêm các điểm sau: * Phải có quan điểm lập trường rõ ràng khi nhìn nhận, xem xét, đánh giá một vấn đề thuộc phạm trù tư tưởng, đạo lý. Để nghị luận đúng hướng, người viết cần dựa vào những chuẩn mực về tư tưởng, đạo lý của xã hội, được đông đảo mọi người chấp nhận. * Trong quá trình nghị luận, người viết bài phải trực tiếp hoặc gián tiếp bày tỏ thái độ, quan điểm của mình như khen – chê, khẳng định- phê phán, thậm chí có thể thẳng thắn chỉ trích, phủ nhận một quan điểm, một tư tưởng, một lối sống nào đó. Muốn lời bình có sức thuyết phục thì phải có lý lẽ sắc sảo, đồng thời phải đưa ra được các dẫn chứng cụ thể về tư tưởng, đạo lý đã và đang diễn ra xung quanh theo nguyên tắc: dẫn chøng ®­îc lùa chän võa phong phó, võa tiªu biÓu, võa phæ biÕn, võa ®iÓn h×nh; cã đúng, có sai, có xấu, có tốt….Dù đối tượng được nghị luận là vấn đề có tính cổ điển hay hiện đại thì người viết cũng phải mạnh dạn đưa ra được những cách nhìn, cách đánh giá độc lập của riêng mình, phải phát hiện thêm những khía cạnh mới, phải soi xét vấn đề từ nhiều chiều, nhiều góc độ khác nhau để lời bàn thấu đáo, có tình, có lý. * Trong quá trình tiến hành nghị luận, người viết có thể liên hệ, so sánh đối chiếu trên nhiều phương diện: về không gian, về thời gian, về đối tượng. Ngoài ra còn cần sử dụng các thao tác chứng minh, giải thích, phân tích để khẳng định thái độ tư tưởng của người viết cũng như làm sáng tỏ vấn đề. * Mục đích của bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý không chỉ xác định đúng sai, phải trái mà điều quan trọng hơn là phải định hướng nhận thức, tư tưởng và hành động cho bản thân, cho mọi người. Thậm chí trong quá trình nghị luận, nhất là ở phần KÕt bµi, cã thÓ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®­a ra nh÷ng lêi khuyªn (tù khuyÖn m×nh hoÆc khuyên mọi người). 2. NghÞ luËn v¨n häc. 2.1. NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm truyÖn hoÆc ®o¹n trÝch. a, Nhận diện chung về hình thức và phương pháp. Nghị luận văn học hay còn gọi là nghị luận văn chương. Trong nghÞ luËn v¨n häc cã mét kiÓu bµi kh¸ quen thuéc: NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm truyện, vậy thế nào là nghị luận về một tác phẩm truyện? đối tượng nghị luận trong kiểu bµi nµy lµ c¸c t¸c phÈm v¨n häc tù sù. Khi nghị luận về tác phẩm truyện, người viết thường trình bày những suy nghĩ, nhận xét đánh giá của bản thân về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của tác phẩm cụ thể đó. Chính vì vậy, hình thức nghị luận về tác phẩm truyện khá phong phú, có thể bao gåm: Ph©n tÝch t¸c phÈm truyÖn (ph©n tÝch gi¸ trÞ néi dung, gi¸ trÞ nghÖ thuËt; ph©n tÝch mét phÇn trÝch cña truyÖn; ph©n tÝch mét nh©n vËt cña truyÖn; ph©n tÝch mét néi dung chủ đề của truyện; phân tích một nét đặc sắc của truyện…). Tất nhiên, việc phân định, 7 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. tách bạch ranh giới giữa các hình thức nghị luận trên chỉ ở mức độ tương đối. Đồng thời trong qu¸ tr×nh nghÞ luËn, cã thÓ ®an xen gi÷a c¸c h×nh thøc nãi trªn. Tuú vµo tõng yªu cầu cụ thể của đề bài mà xác định mức độ, phạm vi, hình thức nghị luận chính cũng như sù kÕt hîp c¸c h×nh thøc nghÞ luËn kh¸c. VÝ dô: Ph©n tÝch h×nh ¶nh nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn ng¾n Lµng cña Kim L©n. Đây là dạng đề phân tích một nhân vật trong một tác phẩm truyện. Đề bài yêu cầu tập trung phân tích đặc điểm và đánh giá nhân vật ông Hai trên cơ sở trình bày những hiểu biết, cảm nhận, suy nghĩ của bản thân về nhân vật. Cần giải đáp được các vấn đề: Nhân vật có những đặc điểm nào? Đặc điểm ấy được tác giả thể hiện trong tác phẩm ra sao? C¸ch thÓ hiÖn tÝnh c¸ch nh©n vËt cã g× s¸ng t¹o? Qua nh©n vËt, ta liªn hÖ tíi nh÷ng phẩm chất gì của con người Viêt Nam trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Ph¸p?.. b, Nh÷ng yªu cÇu cña mét bµi nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm truyÖn. Ngoài những yêu cầu chung về bố cục, về ngôn ngữ diễn đạt như với các loại văn b¶n nghÞ luËn kh¸c, cÇn chó ý nh÷ng yªu cÇu sau: + Nhận xét, đánh giá về tác phẩm truyện phải xuất phát từ giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát trong quá trình tiếp cận tác phẩm đó (ví dụ như: tính cách, số phận nhân vật; ý nghĩa cốt truyện; các tình huống nghệ thuật; kết cấu của tác phẩm…). Những nhận xét, đánh giá này có thể hình thành từ nhiều nguồn khác nhau: từ chính những rung động, xúc cảm của mình khi tiếp cận và khám phá tác phẩm; từ những nhận xét, đánh giá của của các nhà nghiên cứu, phê bình văn học về tác phẩm đó… Việc phối hợp, dung hoà các điểm nhìn, các ý kiến trên sẽ góp phần làm cho nội dung nhận xét, bình luận về tác phẩm thêm xác đáng, sâu sắc, toàn diện, tránh được sự suy diễn theo ý chủ quan của người viết. + Các nhận xét, đánh giá về tác phẩm truyện được hình thành trong quá trình nghị luận đòi hỏi phải rõ ràng, chính xác, có lập luận thuyết phục. Thông thường, các nhận xét, đánh giá ấy được thể hiện thành những luận điểm. Các luận điểm được sắp xếp theo một trình tự chặt chẽ, lô-gíc. Trong từng luận điểm, hệ thống các luận cứ phải bảo đảm phong phó, ®a d¹ng, tiÓu biÓu. + Trong quá trình nghị luận về tác phẩm truyện cần có thói quên liên hệ, so sánh, đối chiếu (liên hệ với cuộc đời và phong cách sáng tác của tác giả; liên hệ với hoàn cảnh sáng tác; liên hệ, so sánh đối chiếu với các tác phẩm khác cùng đề tài, cùng chủ đề, cùng tác giả…). Nếu nghị luận về đoạn trích của tác phẩm truyện thì phải đặt đoạn trích ấy trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi cÊu tróc t¸c phÈm( vÒ c¶ kÕt cÊu nghÖ thuËt còng nh­ néi dung chủ đề). Trên cơ sở đó phân tích, đánh giá, khẳng định vị trí, vai trò của đoạn trích trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm. c, C¸ch lµm bµi nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm truyÖn. * Xác định yêu cầu của đề: Đề văn nghị luận về tác phẩm truyện có cách biểu đạt rất đa dạng với nhiều mức độ yêu cầu khác nhau. Ví dụ: nghị luận theo hướng bày tỏ suy nghĩ, tình cảm; nghị luận theo hướng đánh giá nhận xét, bình luận; nghị luận theo hướng phân tích… Do đó, khi làm bài phải căn cứ vào cách thức diễn đạt trong đề bài để xác định giới hạn, phạm vi, yêu cầu nghị luận. * X©y dùng vµ triÓn khai bè côc: - Mở bài: Có thể đi theo hướng gián tiếp hoặc trực tiếp. Dù bằng cách nào thì nội dung mở bài phải giới thiệu được tác giả, tác phẩm và nêu ý kiến đánh giá chung nhất về tác phÈm truyÖn ®­îc nghÞ luËn. VÝ dô: Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm – Nªu ý kiÕn chung 8 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. nhất về tác phẩm truyện đó. Hoặc: Giới thiệu mảng đề tài ( nội dung chủ đề) – Dẫn ra t¸c phÈm ®­îc nghÞ luËn. - Thân bài: Lần lượt nêu các luận điểm chính được sắp xếp theo một trình tự hợp lý. Hệ thống luận điểm có thể được hình thành theo nhiều hướng: trên cơ sở các tình huống được tác giả nêu trong tác phẩm; trên cơ sở giá trị tác phẩm (nếu đánh giá toàn diện về tác phẩm thì có giá trị nội dung – giá trị nghệ thuật; nếu đánh giá giá trị nội dung thì có giá trị hiện thực- giá trị nhân đạo; nếu đánh giá giá trị nghệ thuật thì có kết cấu – nhân vËt – ng«n ng÷ - c¸ch t¹o t×nh huèng – lêi tho¹i)… Trong qu¸ tr×nh triÓn khai luËn điểm cần dùng một hệ thống luận cứ phong phú, xác đáng để minh hoạ nhằm tăng thêm độ tin cậy và sức thuyết phục cho những ý kiến đánh giá về tác phẩm. Luận cứ có thể được đưa ra dưới nhiều hình thức khác nhau: dùng hình thức kể chuyện, dùng hình thức miªu t¶, thuyÕt minh… - Kết bài: Nêu khái quát nhận định, đánh giá chung về tác phẩm truyện. Cần lưu ý là khi nêu đánh giá chung, có thể chỉ rõ tác phẩm truyện đang được nghị luận tiểu biểu cho sự nghiệp sáng tác của tác giả nào, thuộc giai đoạn văn học nào, mảng đề tài hay chủ đề g×…( VÝ dô: Qua truyÖn ng¾n Lµng, ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch s©u s¾c thªm vÒ h×nh ¶nh những người dân kháng chiến Việt Nam với tình yêu quê hương đất nước). * TriÓn khai luËn ®iÓm: Chän h×nh thøc triÓn khai giµu c¶m xóc; b¸m s¸t nh÷ng chi tiết, những hình ảnh được coi là đặc sắc, có giá trị nhất trong tác phẩm để khai thác. Các luËn ®iÓm cã thÓ ®­îc triÓn khai theo m« h×nh diÔn dÞch hoÆc quy n¹p. Trong quá trình viết bài, người viết cần cố gắng thể hiện những suy nghĩ, những cảm xúc riêng được hình thành trong quá trình tiếp cận, khám phá tác phẩm. Qua đó thể hiện kh¶ n¨ng c¶m thô t¸c phÈm. Muèn cho bµi v¨n cã tÝnh liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a c¸c phÇn, các đoạn người viết cần quan tâm sử dụng hình thức chuyển ý hợp lý (có thể thông qua các từ ngữ chuyển tiếp như: mặt khác, bên cạnh đó, không chỉ… mà còn… hoặc chuyển ý th«ng qua c¸c c©u v¨n cã ý nghÜa liªn kÕt gi÷a c¸c ®o¹n). 1.2. NghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬. a,ThÕ nµo lµ nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬? NghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬ lµ kiÓu bµi thuéc nhãm nghÞ luËn v¨n häc. KiÓu bài này đòi hỏi người viết phải thể hiện năng lực tiếp nhận, cảm thụ thơ của bản thân. Trong thực tế, ngay từ lứa tuổi mẫu giáo, các em đã làm quen với thao tác đọc thơ và cảm nhận thơ ở cấp độ đơn giản như đọc và phát biểu nhận xét về bài thơ (thích hoặc không thích, hay hoặc không hay). Đến bậc Tiểu học, mức độ cảm thụ thơ của các em được nâng lên một bước: biết đọc diễn cảm một bài thơ, biết chỉ ra cái hay, cái đẹp trong th¬, biÕt ph¸t hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®­îc c¸c nhµ th¬ sö dông trong bài. Sang chương trình Ngữ văn THCS, các em đã làm quen dần với thao tác đọc – hiểu văn bản, từng bước tiếp cận với việc khám phá những giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản thơ. Đây là những bước chuẩn bị quan trọng để các em đến với kiểu bµi nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬. VËy nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬ lµ g×? Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ là trình bày nhận xét, đánh giá của bản thân về tư tưởng, tình cảm và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy. H×nh thøc thao t¸c chÝnh cña kiÓu bµi nghÞ luËn nµy lµ ph©n tÝch hoÆc b×nh gi¶ng. b, Những yêu cầu đối với kiểu bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ. - Nói đến tư tưởng, tình cảm và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ có nghĩa là cần đề cập tới cả hai yếu tố: tác phẩm (văn bản) và tác giả (người sáng tác, sáng tạo ra văn 9 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. bản). Điều nàyđòi hỏi người viết văn nghị luận phải quan tâm tới việc tìm hiểu cả những yếu tố trong văn bản (ngôn ngữ, hình tượng, các biện pháp nghệ thuật, nội dung chủ đề,…) và những yếu tố nằm ngoài văn bản (hoàn cảnh sáng tác, cuộc đời và phong cách nghÖ thuËt cña t¸c gi¶). VÝ dô: Khi nghÞ luËn vÒ bµi th¬ “Mïa xu©n nho nhá” cña Thanh H¶i, muèn lµm toát lên tư tưởng chủ đề của tác phẩm thì cần đề cập tới thời điểm sáng tác, khi nhà thơ đang nằm trên giường bệnh, chuẩn bị từ giã cõi đời (vậy mà bài thơ vẫn tràn đầy sức xuân, vẫn ngời lên khát vọng được dâng hiến cho đời). - Thơ là nghệ thuật ngôn từ. Tư tưởng, tình cảm và nghệ thuật của thơ phải được thể hiện qua ngôn từ, hình ảnh, giọng điệu. Vì vậy, quá trình nghị luận để rút ra những nhận xét, đánh giá về tư tưởng, tình cảm cũng như giá trị nội dung – nghệ thuật của bài thơ, đoạn thơ phải bắt đầu từ những khám phá về vẻ đẹp và ý nghĩa biểu đạt của ngôn ngữ thơ, hình ảnh thơ, giọng điệu thơ; đồng thời phải khai thác giá trị của các biện pháp nghệ thuËt ®­îc sö dông trong bµi th¬ (so s¸nh, nh©n ho¸, Èn dô…). - Bµi nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬ cÇn ph¶i héi tô c¶ hai yÕu tè: n¨ng lùc c¶m thụ văn chương (khả năng thẩm bình để tìm được cái hay, cái đẹp trong thơ) và phương ph¸p lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn (c¸ch x©y dùng bè côc m¹ch l¹c, râ rµng; c¸ch lËp luËn chÆt chÏ, sóc tÝch; c¸ch nªu vµ gi¶i quyÕt luËn ®iÓm trong bµi mét c¸ch l« - gÝc…). MÆt khác, lời văn và cách thức diễn đạt trong bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần đảm bảo các tiêu chuẩn: vừa xúc tích, chặt chẽ, thể hiện chính kiến của người viết (yếu tố nghị luận) lại vừa gợi cảm, sinh động thể hiện sự rung động của người viết đối với tác phẩm (yếu tố văn chương). Đây là đặc điểm khác biệt giữa nghị luận về một đoạn thơ, bµi th¬ víi c¸c d¹ng v¨n nghÞ luËn kh¸c. - Quá trình nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ phải đảm bảo theo quy trình hiểu đúng, hiểu sâu về đối tượng, từ đó mới trình bày lần lượt những cảm nhận, đánh giá của minhvề những giá trị đặc sắc, những phương diện nổi bật của tác phẩm. Bài văn nghị luận có nội dung đúng chưa hẳn là bài văn nghị luận hay, nhưng muốn có một bài văn nghị luận hay thì trước hết phải đảm bảo được các tiểu chuẩn đúng. - Ph©n tÝch hay b×nh th¬ th× ph¶i chó ý chän b×nh c©u ch÷, h×nh ¶nh, nhÞp ®iÖu, c¸ch gieo vÇn, c¸ch sö dông c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt. - Để lời phân tích, đánh giá nhận xét thêm sâu sắc, người viết có thể viện dẫn ý kiến của người khác (thường là các nhà nghiên cứu, phê bình văn học). Đồng thời, trong khi phân tích, đánh giá đoạn thơ, bài thơ, nên tập thói quen sử dụng thao tác liên hệ, so sánh, đối chiếu với những câu thơ, đoạn thơ bài thơ khác cùng nội dung ý nghĩa, cùng đề tài (cã thÓ cïng t¸c gi¶ hoÆc kh¸c t¸c gi¶). c, C¸ch lµm bµi nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬. * Tìm hiểu đề và tìm ý: Cần đảm bảo các thao tác sau: - Đọc kĩ đề, xác định yêu cầu của đề (Nghị luận về một đoạn thơ hay cả bài thơ? Nghị luận dưới dạng bình giảng hay phân tích?...). - §äc kÜ ®o¹n th¬, bµi th¬ vµ t×m nh÷ng th«ng tin cã liªn quan (vÒ t¸c gi¶, vÒ thêi ®iÓm vµ hoµn c¶nh s¸ng t¸c). - Tìm những đoạn thơ, câu thơ, những hình ảnh thơ đặc sắc, tạo ấn tượng nhất trong bài, Xác định các yếu tố cơ bản trong nội dung của đoạn thơ, bài thơ. Trên cơ sở đó, h×nh thµnh nh÷ng nhËn xÐt, suy nghÜ chung nhÊt vÒ bµi th¬ (ng«n tõ, h×nh ¶nh, nhÞp ®iÖu…). 10 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. * Lập dàn bài: Là quá trình sắp xếp những nhận xét, đánh giá của người viết thành mét bè côc hoµn chØnh. PhÇn më bµi: Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm vµ ®­a ra ý kiÕn kh¸i qu¸t nhÊt thÓ hiÖn cảm nhận và hiểu biết của mình về bài thơ. Đây là cách mở bài thông thường. Cũng có thể mở bài bằng nhiều cách khác: Chẳng hạn như bắt đầu giới thiệu từ đề tài (hoặc chủ đề) và vị trí của mảng đề tài (hoặc chủ đề) ấy trong dòng chảy văn học. Trên cơ sở dẫn ra tác phẩm và nêu nhận xét, đánh giá chung. Cũng có thể mở bài rất tự nhiên, nêu hoàn cảnh tiếp cận tác phẩm của mình, từ đó đưa ra những cảm nhận chung về đoạn, th¬ bµi th¬. Phần thân bài: Triển khai những cảm nhận, đánh giá về tác phẩm thành những luận ®iÓm chÝnh cña bµi v¨n. C¸c luËn ®iÓm ®­îc s¾p xÕp theo tr×nh tù hîp lý (theo bè côc hoặc theo mạch cảm xục của tác giả); đồng thời phải được cụ thể hoá thành những luận cø, tr×nh bµy b»ng thao t¸c ph©n tÝch (hoÆc b×nh gi¶ng) cã sù kÕt hîp víi c¸c phÐp lËp luËn chÝnh cña v¨n nghÞ luËn: gi¶i thÝch, chøng minh, b×nh luËn. Phần kết bài: Tổng kết và khẳng định giá trị nội dung, nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ; từ đó nhấn mạnh thêm ý nghĩa sâu sắc, lớn lao của bài thơ đối với sự nghiệp sáng tác của tác giả, đối với cuộc đời, đối với bạn đọc… * Tæ chøc vµ triÓn khai luËn ®iÓm. ở mỗi luận điểm (thường ứng với ít nhất một đoạn văn), người viết bài cần lựa chọn cách triển khai (theo phương pháp diễn dịch hoặc quy nạp). Trong đoạn văn triển khai luận điểm, các luận cứ phải cụ thể, rõ ràng. Có dẫn chứng minh hoạ sinh động. Mặt khác, lời văn phải thể hiện được cảm xúc chân thành của người viết đối với đối tượng nghÞ luËn ( ®an xen c¸c yÕu tè biÓu c¶m trong lêi v¨n nghÞ luËn vÒ ®o¹n th¬, bµi th¬). Trong qu¸ tr×nh triÓn khai luËn ®iÓm, cÇn l­u ý: - Việc trích dẫn thơ để minh hoạ cho ý kiến nhận xét, đánh giá phải có sự chọn lọc, tr¸nh trÝch dÉn trµn lan. - Những câu thơ, đoạn thơ trích dẫn phải được phân tích, bình giảng để làm nổi bật cái hay cái đẹp, nét độc đáo của từng hình ảnh thơ. Có thể vận dụng hai hình thức trích dẫn th¬: dÉn trùc tiÕp (trÝch nguyªn vÑn c¶ c©u th¬, ®o¹n th¬) vµ dÉn gi¸n tiÕp (nªu ý cña lêi th¬). B. Bµi tËp vËn dông. a, Bµi tËp 1. * Đề bài: hiện nay có một hiện tượng khá phổ biến là có nhiều học sinh học qua loa , đối phó. Em hãy viết bài văn nêu suy nghĩ của mình về hiện tượng này. - Với đề bài này học sinh cần xác định được các ý chính sau. 1.Häc qua loa : + Học không có đầu có đuôi, không đến nơi đến chốn, cái gì cũng biết một tí nhưng kh«ng cã kiÕn thøc c¬ b¶n, hÖ thèng ..... + Học để khoe mẽ, nhưng thực ra đầu óc rỗng tuếch, không dám trình bày chính kiến của mình về các vấn đề có liên quan đến học thuật. 2.Học đối phó : - Là không lấy việc học làm mục đích, xem việc học là phụ. - Là học bị động, cốt đối phó với sự đòi hỏi của thầy cô, cha mẹ, thi cử ..... - Học đối phó thì kiến thức nông cạn, hời hợt .... -> ngày càng dốt nát, hư hỏng, vừa lừa dối người khác, vừa tự đề cao mình -> nguyên nhân gây ra hiện tượng " tiến sĩ giấy " ®ang bÞ x· héi lªn ¸n gay g¾t . 11 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. * Bản chất của lối học đối phó và tác hại của nó: - B¶n chÊt: + Có hình thức của học tập: cũng đến lớp, cũng đọc sách, cũng có điểm thi, cũng bằng cÊp. + Không có thực chất: đầu óc rỗng tuếch, đến nổi " ăn không nên đọi nói không nên lêi " hái g× còng kh«ng biÕt lµm viÖc g× còng háng. - T¸c h¹i : + Đối với xã hội : những kẻ học đối phó sẽ trở thành gánh nặng lâu dài cho xã hội về nhiều mặt trong kinh tế, tư tưởng, đạo đức, lối sống .... + Đối với bản thân: những kẻ học đối phó sẽ không có hứng thú học tập, do đó hiệu qu¶ häc tËp ngµy cµng thÊp. b,Bµi tËp 2: §Ò bµi:Tinh thÇn tù häc. 1. Më bµi : Giới thiệu tinh thần tự học và nêu khái quát đặc điểm, vai trò của tinh thần tự học đối với học sinh. 2. Th©n bµi : a, Gi¶i thÝch : - Tinh thÇn tù häc lµ tinh thÇn tù gi¸c häc tËp mµ kh«ng cÇn sù nh¾c nhë cña thÇy c«, cha mÑ. - Tinh thÇn tù häc cßn thÓ hiÖn ë chç tù kh¸m ph¸, chiÕm lÜnh kiÕn thøc cña nh©n lo¹i qua s¸ch vë, b¸o chÝ........ b, §¸nh gi¸ ý nghÜa cña tù häc : - Tinh thÇn tù häc thÓ hiÖn ý thøc häc tËp cao cña häc sinh, thÓ hiÖn sù s¸ng t¹o, ham hiểu biết, không ngừng vươn lên để chủ động tiếp thu những tri thức có ích, làm hành trang cần thiết để bước vào cuộc sống. Chỉ có nêu cao tinh thần tự học thì mới có thể nâng cao chất lượng học tập của mỗi người. - Cần có phương pháp để tự học có hiệu quả : + Tự đề ra cho mình kế hoạch học tập hợp lí, phù hợp với việc học tập trên lớp. + Chủ động tìm sách vở, tư liệu tham khảo cho từng bộ môn được học trong nhà trường nhằm nâng cao vốn hiểu biết về bộ môn đó. + T¹o cho m×nh mét thãi quen ghi chÐp mét c¸ch khoa häc nh÷ng tri thøc tiÕp thu được qua sách vở, tài liệu hay các phương tiện truyền thông. 3 . KÕt bµi : - Tinh thần tự học là phẩm chất đáng quý đối với mỗi người, nhất là đối với học sinh. - Cần phát huy tinh thần tự học để luôn tiếp cận được với những tri thức mới nhất cña nh©n lo¹i. c,.Bµi tËp 3; §Ò bµi: Suy nghÜ cña em vÒ t×nh c¶m cha con trong chiÕn tranh qua truyÖn ng¾n “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng. * Më bµi : -Giới thiệu truyện ngắn " Chiếc lược ngà " với những nét nổi bật về nội dung và nghệ thuËt. * Th©n bµi : 12 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> §Ò tµi: Gióp häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. - Hoàn cảnh chiến tranh, ông Sáu đi chiến đấu xa nhà nên bé Thu hiếm khi gặp được cha. - Tình cảm cha con ông Sáu và bé Thu trải qua nhiều chịu đựng, thử thách, niềm tin , nghÞ lùc. + Dù đã lâu không gặp nhau, nhưng khi cha trở về Thu nhất định không nhận cha -> «ng S¸u rÊt buån. + Sự mất mát tình cảm ấy là do chiến tranh . -> Ông lại phải lên đường để chiến đấu. + ở chiến khu niềm thương con, tình cha con là nguồn động viên tiếp thêm niềm tin cho «ng S¸u. + Bé Thu với tình yêu cha -> tiếp nối con đường mà cha đã lựa chọn. - T×nh c¶m cha con biÓu hiÖn ë tõng nh©n vËt. - Mét sè nÐt tiªu biÓu vÒ nghÖ thuËt: + T×nh huèng Ðo le, thö th¸ch. + Chi tiết đặc sắc. + Ngêi kÓ chuyÖn. * KÕt bµi : - Tình cảm cha con sâu sắc, cảm động của ông Sáu và bé Thu là nét ấn tượng nổi bật nhÊt cña truyÖn. d,Bµi tËp 4: Đề bài: Bếp lửa sưởi ấm một đời - Bàn về bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt. 1 . Më bµi : Giới thiệu bài thơ " Bếp lửa " của Bằng Việt và hình ảnh sáng tạo tiêu biểu, đặc sắc nhÊt cña bµi th¬: H×nh ¶nh bÕp löa. 2 . Th©n bµi : - H×nh ¶nh bÕp löa g¾n víi thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta. §èi víi nhµ th¬, bÕp löa gîi nhí nh÷ng kØ niÖm tuæi Êu th¬ sèng trong t×nh yªu thương chăm sóc, ân cần của bà. Chú ý khai thác các từ : " Chờn vờn " " ấp iu " .... - Hình ảnh bếp lửa gắn liền với hình ảnh người bà gợi lên lòng kính yêu , trân trọng , biết ơn của cháu đối với bà. - Từ tình cảm gia đình, bài thơ đã thể hiện tình yêu quê hương, đất nước. Tình cảm kính yêu, biết ơn đối với bà gắn liền với tình cảm yêu mến, tự hào về quê hương, đất nước. Do đó tinh thần chiến đấu của người cháu xuất phát từ tình yêu bà và tình yêu xóm lµng. 3 . KÕt bµi : Hình ảnh " Bếp lửa " là một sáng tạo độc đáo của nhà thơ. Qua đó nhà thơ thể hiện tình cảm kính yêu, biết ơn đối với người bà đã hi sinh cả đời vì con cháu.. 13 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> §Ò tµi: Gióp. häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. c. KÕt luËn.. 1. KÕt qu¶ nghiªn cøu. Được sự đồng ý của BGH nhà trường, tổ chuyên môn, sự đóng góp ý kiến của bạn bè đồng nghiệp. Tôi đã mạnh dạn áp dụng đề tài này vào việc giảng dạy ở hai lớp 9C, 9D. Sau một thời gian đã đạt được những kết quả nhất định. Từ chỗ một bộ phận lớn học sinh ë hai líp nµy rÊt lóng tóng khi tiÕp cËn víi thÓ lo¹i v¨n nghÞ luËn, ch­a cã kü n¨ng vÒ lµm bµi v¨n nghÞ luËn, ch­a ph©n biÖt ®­îc sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a c¸c h×nh thøc nghị luận, việc xác định yêu cầu của từng hình thức nghị luận (đây là một khâu vô cùng quan trọng trong viết bài văn nghị luận) còn gặp nhiều khó khăn. Thì đến nay về cơ bản đa số các em đã hiểu rõ được bản chất của thể loại văn nghị luận, biết phân biệt được các yªu cÇu kh¸c nhau cña tõng h×nh thøc nghÞ luËn. ChÝnh v× vËy hiÖu qu¶ bµi viÕt thùc hành của các em đã được nâng lên một bước rõ rệt. Sự lầm lẫn giữa các hình thức đã được hạn chế tối đa, đa số bài viết của đã có lập luận rõ ràng, lô gích chặt chẽ. Việc xác định, sắp xếp các luận điểm, luận cứ đã có những tiến bộ rõ rệt. Kết quả cụ thể như sau: Líp SÜ sè Kết quả đạt được Gái % Kh¸ % TB % YÕu % KÐm % 9C 38 3 7,9% 8 21% 25 65,8% 2 5,3% 0 0% 9D 40 4 10% 10 25% 24 60% 2 5% 0 0% 2. Kiến nghị, đề xuất. D¹y häc v¨n qu¶ thËt lµ rÊt khã, d¹y häc ph©n m«n TËp lµm v¨n l¹i cµng khã h¬n, đặc biệt là dạy phần văn nghị luận. Nói như vậy không phải để nâng cao vấn đề mà đây là một thực tế ở nhà trường phổ thông. Tuy nhiên mọi vấn đề dù khó đến đâu cũng có cách giải quyết của nó nếu chúng ta có quyết tâm và lòng yêu nghề. Qua đề tài bằng những kết quả đã đạt được, tôi mong rằng sẽ đóng góp được một phần nhỏ bé vào việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Ngữ văn ở trường THCS . Vì thời gian nghiên cứu và áp dụng chưa được nhiều, bản thân kinh nghiệm cũng chưa có được là bao cho nên khi tiến hành thực hiện đề tài sẽ không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến chân tình của bạn bè đồng nghiệp để đề tài của tôi ngày càng được hoàn thiện hơn. T«i Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Xu©n TÝn, ngµy 30 th¸ng 03 n¨m 2009 Người thực hiện. Lª §øc TÜnh. 14 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> §Ò tµi: Gióp. häc sinh nhËn biÕt, ph©n biÖt c¸c h×nh thøc v¨n nghÞ luËn. Tµi liÖu tham kh¶o. 1. SGK, SGV Ng÷ v¨n 9, tËp1, 2. 2. N©ng cao Ng÷ v¨n 9 THCS – T¹ §øc HiÒn- Nhµ xuÊt b¶n Hµ Néi. 3. Mét sè kiÕn thøc – kü n¨ng vµ bµi tËp n©ng cao Ng÷ v¨n 9- NguyÔn ThÞ Mai HoaNhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc.. 15 Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(16)</span>