Giáo án môn Ngữ văn lớp 11 - Ôn tập Tràng Giang

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Trường THPT Mỹ Lộc- Nam Định Ngµy so¹n: 01/2010 Ngµy d¹y: Líp d¹y: 11K- 11E- 11F Buæi d¹y: Buæi 2. Gi¸o ¸n d¹y thªm Ng÷ v¨n 11. ¤n tËp. Trµng giang. Huy CËn. A-Môc tiªu cña bµi d¹y: Gióp häc sinh: - Củng cố, nâng cao những kiên thức đã học về bài thơ Tràng giang của Huy Cận - Luyện tập phân tích đề, lập dàn ý cho một đề văn cụ thể B-Chuẩn bị phương tiện: - Sgk,Sgv Ng÷ v¨n 11. Tµi liÖu tham kh¶o vÒ Huy CËn - ThiÕt kÕ bµi gi¶ng C- Phương pháp sử dụng - GV ra đề ( phát vấn, gợi mở, nêu vấn đề) - Hs th¶o luËn, x©y dùng dµn ý D-Néi dung vµ tiÕn tr×nh lªn líp I/ KiÕn thøc c¬ b¶n 1. T¸c gi¶. 2. T¸c phÈm. Huy Cận (1919  2005) tên đầy đủ là Cù Huy Cận, sinh trưởng trong một gia đình nhà nho nghèo, gốc làng Ân Phú, huyện Hương S¬n (nay lµ x· §øc ¢n, huyÖn Vò Quang), tØnh Hµ TÜnh. Huy CËn là một trong những đỉnh cao của phong trào Thơ mới. Từ năm 1942, ông tham gia phong trào sinh viên yêu nước, từ đó tích cực tham gia c¸c phong trµo v¨n nghÖ phôc vô c¸ch m¹ng vµ gi÷ c¸c chøc vô quan träng trong ChÝnh phñ vµ trong Héi Liªn hiÖp V¨n học Nghệ thuật Việt Nam. Năm 1996, ông được tặng Giải thưởng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. N¨m 2001, Huy CËn ®­îc bÇu lµ ViÖn sÜ ViÖn Hµn l©m th¬ thÕ giíi. Thơ Huy Cận trước Cách mạng nổi tiếng với tập Lửa thiêng, tập thơ tiêu biểu cho hồn thơ Huy Cận trước Cách mạng, đó là một nỗi buồn mênh mang, da diết. Thiên nhiên trong tập thơ thường bao la, hiu quạnh, tạo cảm giác cô đơn rợn ngợp. Trước vũ trụ bao la, con người thật nhỏ bé và cô đơn. Đó là tâm trạng chung của các nhà th¬ míi. T©m tr¹ng cña thÕ hÖ thanh niªn r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng tìm ra ý nghĩa cuộc đời, trong họ luôn chứa chất tâm sự thời cuộc. Sau C¸ch m¹ng, th¬ Huy CËn vui h¬n, hoµ cïng niÒm vui chung cña toµn d©n téc. Bµi th¬ Trµng giang trÝch trong tËp Löa thiªng. Bµi th¬ lµ sù kết hợp hài hoà giữa vẻ đẹp thơ ca cổ điển và tâm sự thời đại.  Vẻ đẹp cổ điển : Bức tranh thiên nhiên trời rộng, sông dài, sơn thuỷ hữu tình nhưng vắng lặng đìu hiu. Cảnh vật gợi nỗi buồn, sự cô đơn, con người nhỏ bé trước thiên nhiên bao la. Bài thơ sử dụng nhiều yếu tố có tính chất tương phản.. Gi¸o viªn TrÇn Nam Chung Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Trường THPT Mỹ Lộc- Nam Định Gi¸o ¸n d¹y thªm Ng÷ v¨n 11  C¶nh vËt gîi nhiÒu t©m tr¹ng. T©m tr¹ng nh©n vËt tr÷ t×nh lµ tâm trạng buồn, cô đơn, nhớ quê hương. Đứng giữa quê hương vẫn khắc khoải nỗi nhớ quê hương là tâm trạng chung của tất cả các nhµ th¬ míi.  Cô đơn và nhỏ bé trước cuộc đời nên luôn khát khao được giao cảm với đời. Bài thơ còn gợi tả tâm sự ấy. Bµi th¬ cã bèn khæ, mçi khæ nh­ mét bµi th¬ tø tuyÖt §­êng thi, khổ nào cũng mênh mông sóng nước và dờn dợn một nỗi buồn sầu. Âm điệu chung của bài thơ là âm điệu buồn, cô đơn, trống vắng. Đó là nỗi buồn của cả một thế hệ các nhà thơ mới trước Cách m¹ng. II/ LuyÖn tËp 1.Néi dung ph©n tÝch a- Khæ 1. b- Khæ 2. c- Khæ 3. Cả bốn câu thơ ở khổ 1 đều tả cảnh nhưng mỗi cảnh lại mang mét s¾c th¸i kh¸c nhau. ë hai c©u ®Çu, c¶nh vËt ®­îc gîi t¶ kh¸ quen thuộc, bình dị, tự nó không có gì đáng buồn : sóng nước, thuyÒn tr«i... "Sãng gîn" lµ do giã, nh­ng khi thªm côm tõ buån ®iÖp ®iÖp th× sãng Êy ®©u cßn lµ h×nh ¶nh thiªn nhiªn mµ lµ sãng ë trong lòng người. Con sóng có thật của Tràng giang vỗ vào nỗi hiu hắt, cô đơn trở thành nỗi buồn "điệp điệp". Một nỗi buồn âm thầm, da diÕt kh«n ngu«i cø tr¶i ra liªn tiÕp theo nh÷ng líp sãng nèi ®u«i nhau không dứt trên dòng tràng giang. Cụm từ nước song song cũng là một cấu tứ lạ đăng đối với buồn điệp điệp ở câu trên như để nhấn thêm nỗi buồn. Hình ảnh thơ gợi lên nỗi niềm của cả một thế hệ với biết bao sầu thương, ảo não. Sang đến hai câu sau tình buån b¾t gÆp c¶nh buån víi c¸i "sÇu tr¨m ng¶" cña nh÷ng chuyÓn động ngược chiều, ngược hướng "thuyền về, nước lại" và hình ảnh nổi trôi phiêu dạt của một cành củi khô lạc giữa mấy dòng nước. H×nh ¶nh cµnh cñi Êy gîi lªn nh÷ng ¸m ¶nh vÒ th©n phËn nhá nhoi, phiªu d¹t, l¹c loµi. NhÞp c©u th¬ tróc tr¾c (1  3  1  2) ph¸ c¸ch thơ thất ngôn cổ điển cùng phép đảo ngữ, tương phản cũng góp phÇn nhÊn m¹nh t©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Sang đến khổ 2, tầm nhìn rộng hơn, một không gian bao la, cái nhỏ bé vẫn tương phản với cái mênh mông vô cùng. Bức tranh sông nước có thêm vài nét chấm phá với những thi liệu quen thuộc của bài thơ cổ : cồn cát, gió đìu hiu, thuyền  bến cô liêu... Hai từ láy lơ thơ và đìu hiu được dùng rất nhiều rất đắt vừa có giá trị tạo hình vừa giàu khả năng biểu đạt tâm trạng, lại gợi màu sắc cổ kính, gợi hơi hướng cổ thi. Âm thanh tiếng chợ chiều đã vãn nơi làng xa v¼ng l¹i cµng gîi buån. Nã m¬ hå xao x¸c qu¸ vµ gîi kh«ng khÝ tàn tạ, vắng vẻ. Có lẽ đây là âm thanh vọng lên từ tâm tưởng, từ niÒm kh¸t khao cña nhµ th¬. C©u th¬ thø 3, thø 4 më réng kh«ng gian miªu t¶ ra nhiÒu chiÒu víi h×nh ¶nh cña n¾ng xuèng, trêi lªn, s«ng dµi, bÕn v¾ng c« liªu cµng lµm cho c¶nh thªm buån, t©m trạng thêm cô đơn. Khổ thơ thứ ba, vẻ đìu hiu hoang vắng của cảnh vật được tô đậm hơn đến mức dường như không còn dấu vết của sự sống khiến. Gi¸o viªn TrÇn Nam Chung Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Trường THPT Mỹ Lộc- Nam Định Gi¸o ¸n d¹y thªm Ng÷ v¨n 11 nỗi buồn được đẩy lên đến tột cùng với điệp từ không, giọng thơ nh­ hôt hÉng. Toµn c¶nh s«ng dµi, trêi réng tuyÖt nhiªn kh«ng cã bóng dáng con người, "không một chuyến đò", không có lấy một cây cầu nối liền đôi bờ để có thể tạo nên sự gắn kết con người với nhau. Khæ th¬ cuèi miªu t¶ c¶nh hoµng h«n vµ thÓ hiÖn t©m tr¹ng d- Khæ 4 buồn nhớ quê hương của con người  một kiểu tâm trạng và thi høng rÊt ®iÓn h×nh cña thi ca cæ ®iÓn. C¶nh bÇu trêi cao réng ªm ¶ lóc chiÒu tµ ®­îc chÊm ph¸ theo bót ph¸p §­êng thi víi hai h×nh ảnh "đám mây" và "cánh chim"  những thi liệu quen thuộc trong thơ ca trung đại phương Đông. Hình ảnh tương phản giữa cánh chim (cánh chim đã nhỏ lại nghiêng nên càng nhỏ nhoi hơn) và bầu trời gợi cảm giác cô đơn, nhỏ bé và rợn ngợp. Không gian ấy là cái nền để nhân vật trữ tình thể hiện nỗi nhớ quê hương. Nỗi nhớ mªnh mang vêi vîi, "dîn dîn" tr¶i dµi nh­ nh÷ng con sãng nèi đuôi nhau chạy đến vô tận, vô cùng. Về câu thơ đề từ (Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài) : Đề từ tuy e- Câu thơ đề n»m ngoµi v¨n b¶n t¸c phÈm, nh­ng l¹i tËp trung thÓ hiÖn néi dung tõ tư tưởng và ý đồ nghệ thuật của tác giả. Câu thơ đề từ của bài thơ này là một ví dụ tiêu biểu. Lời đề từ ngắn nhưng đã thể hiện được mét phÇn quan träng hån cèt cña t¸c phÈm, nãi cô thÓ h¬n, ®©y chÝnh lµ nçi buån (b©ng khu©ng lµ cã nh÷ng c¶m xóc ngì ngµng, luyến tiếc, nhớ thương đan xen nhau) trước cảnh vũ trụ bao la, bát ng¸t (trêi réng, s«ng dµi). 2. NghÖ thuËt VÒ h×nh thøc tæ chøc c©u th¬ vµ viÖc sö dông lêi th¬ trong c¸c bµi th¬ cÆp c©u :  Sãng gîn trµng giang buån ®iÖp ®iÖp, Con thuyền xuôi mái nước song song. a- VÒ h×nh thøc  N¾ng xuèng, trêi lªn, s©u chãt vãt, tæ chøc c©u th¬ S«ng dµi, trêi réng, bÕn c« liªu. C¶ hai cÆp c©u th¬ trªn, vÒ h×nh thøc tæ chøc c©u th¬ còng nh­ sử dụng lời thơ, đều có sự vận dụng và phát huy một cách sáng tạo những yếu tố cổ điển Đường thi để thể hiện tâm tư của cái tôi thơ míi. Cách tổ chức câu thơ tuân theo phép đối ngẫu phổ biến của thơ Đường. Chúng đều là những cặp câu đối nhau. Tuy nhiên, dạng thức mẫu mực của đối, theo quan niệm cổ điển, là phải đối nhau triệt để (đối câu, ý, chữ, âm...). ở đây, Huy Cận chỉ mượn nguyên tắc tương xứng của đối, chứ không đẩy lên thành đối chọi. Vì thế, c©u th¬ t¹o ra vÎ c©n xøng trang träng, më ra ®­îc c¸c chiÒu kÝch v« biªn cña kh«ng gian, mµ kh«ng g©y c¶m gi¸c gß bã, nÖ cæ. Nghĩa là, một nét thi pháp cổ điển Đường thi đã được cách tân để phù hợp với tâm lí hiện đại. C¸ch sö dông lêi th¬ còng vËy. Cã nh÷ng ng«n tõ ®­îc dïng theo lèi th¬ §­êng, cô thÓ lµ häc theo lèi dïng tõ l¸y, theo lèi song song cña §ç Phñ trong bµi §¨ng cao ë cÆp c©u : Gi¸o viªn TrÇn Nam Chung Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Trường THPT Mỹ Lộc- Nam Định. b- VÒ h×nh ¶nh th¬. 3. KÕt luËn chung. Gi¸o ¸n d¹y thªm Ng÷ v¨n 11 V« biªn l¹c méc tiªu tiªu h¹ Bất tận trường giang cổn cổn lai. Cã lèi dïng nh÷ng côm tõ theo cÊu tróc thµnh ng÷ bèn tiÕng, c¶ vÒ ©m thanh, c¶ vÒ ý nghÜa : sãng gîn trµng giang, con thuyÒn xu«i m¸i, n¾ng xuèng trêi lªn, s«ng dµi trêi réng... Cã lèi t¹o tõ theo phong c¸ch cæ ®iÓn : bÕn c« liªu. Cã lèi "l¹ ho¸" ng«n tõ : s©u chót vót. Chót vót vốn là một từ được dùng để diễn tả chiều cao, ở đây được dùng để biểu đạt chiều sâu. Trước Huy Cận chưa thấy dïng nh­ thÕ. §iÒu nµy cã vÎ v« lÝ. Nh­ng c¸i lÝ cña viÖc s¸ng t¹o này là ở chỗ : tác giả không muốn dừng tầm nhìn ở vòm trời, đỉnh trời mà xuyên sâu vào đáy đáy vũ trụ. Cái tôi ấy càng thấy bơ vơ hơn trước cái vô biên đến rợn ngợp như thế. Vì vậy, chiều cao đã chuyÓn ho¸ thµnh chiÒu s©u mét c¸ch thËt tù nhiªn. Nh÷ng h×nh ¶nh "Cñi mét cµnh kh« l¹c mÊy dßng" vµ "Chim nghiªng c¸nh nhá : bãng chiÒu sa" ®­îc dïng thËt s¸ng t¹o, võa gîi h×nh võa gîi c¶m. Trước hết, đó là những hình ảnh nghiêng về tả thực, bằng những chi tiết sống động. Chúng giúp cho thi sĩ tái hiện diện mạo chân thực của sông nước tràng giang cũng như cảnh không trung lúc hoàng hôn. Thủ pháp bao trùm đều là tương phản: hữu hạn – vô hạn, nhỏ nhoi – lớn lao, hữu hình – vô hình. Nhờ đó, người đọc hình dung được cảnh tượng một tạo vật thiên nhiên thật sinh động và sắc nét. Cả hai hình ảnh nghệ thuật đều gợi ra thân phận bơ vơ, chìm nổi, vô định của những cá thể nhỏ nhoi giữa tạo vật thiên nhiên mênh mông hiu quạnh. Đối diện với những cá thể ấy, con người không khỏi chạnh lòng nghĩ đến thân phận mình. Nó cũng là một cá thể b¬ v¬, tr«i d¹t trong c¸i v« cïng, v« tËn cña kh«ng gian, c¸i v« thñy v« chung cña thêi gian. T©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ lµ nçi buån non nước thể hiện lòng yêu quê hương đất nước thầm kín của một lớp thanh niên trong chế độ cũ. Cảm hứng xuyên suốt Tràng giang là nçi buån triÒn miªn v« tËn, lµ nçi sÇu nh©n thÕ. Xu©n DiÖu kh¼ng định : "Tràng Giang là một bài thơ ca hát non sông đất nước ... dọn ®­êng cho lßng yªu giang s¬n Tæ quèc sau nµy". Huy Cận cũng như phần đông các thi sĩ trong phong trào Thơ mới đều chịu ảnh hưởng khá rõ của thơ tượng trưng phương Tây thế kỉ XX. Tuy vậy, Huy Cận còn là người rất thích thơ Đường và trân trọng vốn thi ca dân tộc. Trong sáng tác của ông, người ta dễ dàng cảm nhận được dấu ấn Đường thi, cũng như thơ tượng trưng Pháp. Có điều đáng chú ý là chúng đã được Việt hoá một cách nhuÇn nhÞ.. E- Cñng Cè- rót kinh nghiÖm bµi d¹y: Gi¸o viªn TrÇn Nam Chung Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span>