Giáo án Tự chọn lớp 10 - Thực hành về ngôn ngữ nói – ngôn ngữ viết, các phong cách chức năng ngôn ngữ và các biện pháp tu từ có trong chương trình Ngữ văn 10

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Gi¸o ¸n tù chän 10 Ngµy so¹n: TuÇn d¹y: Líp d¹y:. §µo ThÞ Thanh Hoµi. Chủ đề 6:. Thùc hµnh vÒ ng«n ng÷ nãi – ng«n ng÷ viÕt, c¸c phong c¸ch chøc n¨ng ng«n ng÷ vµ c¸c biÖn ph¸p tu tõ có trong chương trình ngữ văn 10 A- Môc tiªu bµi häc Gióp Hs 1- Kiến thức: Hiểu sâu hơn các khái niệm, đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết, phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t, phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt , mét sè biÖn ph¸p tu tõ trong chương trình ngữ văn 10 2- Kĩ năng: Củng cố kĩ năng xác định và phân tích các đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ng÷ viÕt, phong c¸ch chøc n¨ng ng«n ng÷ vµ c¸c biÖn ph¸p tu tõ qua mét sè ng÷ liÖu cô thÓ 3- Giáo dục: Có ý thưc hơn trong việc sử dụng các phương tiện ngôn ngữ trong các phong c¸ch chøc n¨ng B- Phương tiện thực hiện - Tham kh¶o SGK - ThiÕt kÕ bµi häc C- C¸ch thøc tiÕn hµnh - GV tổ chức giờ dạy học theo đúng phương thức kết hợp trao đổi thảo luận thực hành D- TiÕn tr×nh lªn líp 1. KiÓm tra bµi cò 2. Bµi míi Hoạt động của GV và HS Nội dung và yêu cầu cần đạt TiÕt 1: ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt Hoạt động 1 - GV ổn định tổ chức - GV kiÓm tra bµi cò I- Vấn đề ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết 1- Các hình thức sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp : Dạng - GV diÔn gi¶ng vÒ c¸c h×nh nãi vµ d¹ng viÕt thức sử dụng ngôn ngữ để giao - Khi chưa có chữ viết, con người giao tiếp bằng lời nói tiÕp : D¹ng nãi vµ d¹ng viÕt miÖng, trùc tiÕp. H×nh thøc giao tiÕp nµy ®­îc gäi lµ d¹ng nãi. - Sau đó, con người tạo ra chữ viết để ghi lại lời nói miệng và để vận dụng vào giao tiếp trong những hoàn c¶nh kh«ng thÓ sö dông lêi nãi miÖng (kho¶ng c¸ch kh«ng gian, giíi h¹n …….) => cã d¹ng viÕt. VD: Viết thư (do 2 người ở quá xa không thường nói chuyÖn trùc tiÕp …) => Nói và viết có quan hệ chặt chẽ với nhau: đều là những hình thức giao tiếp của con người 1 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 Hoạt động 2 (?) ThÕ nµo lµ ng«n ng÷ nãi? §Æc ®iÓm ? (?) ThÕ nµo lµ ng«n ng÷ viÕt ? §Æc ®iÓm ?. Hoạt động 3 - GV hướng dẫn HS luyện tập. §µo ThÞ Thanh Hoµi 2- Ng«n ng÷ nãi vµ ng«n ng÷ viÕt - Ngôn ngữ nói : Được dùng để chỉ toàn bộ hệ thống những phượng tiện ngôn ngữ đặc thù trong dạng nói của hoạt động giao tiếp ( tiêu biểu là ngôn ngữ được dùng trong giao tiÕp hµng ngµy ) - Ngôn ngữ viết : Được dùng để chỉ toàn bộ hệ thống những phượng tiện ngôn ngữ đặc thù trong dạng viết của hoạt động giao tiếp (lĩnh vực:hành chính, khoa hoc, chÝnh trÞ, x· héi => Như vậy, khái niệm ngôn ngữ nói không đồng nhất với dạng nói (…) Ngôn ngữ viết không đồng nhất với d¹ng viÕt (…) 3- Thùc hµnh kÜ n¨ng sö dông ng«n ng÷ nãi vµ viÕt BT1: SGV_tr50 BT2: SGV_tr51 BT3,BT4_tr51. Hoạt động 4 (GV cñng cè, rót kinh nghiÖm) - GV rót kinh nghiÖm bµi d¹y ……………………………........ ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… TiÕt 2 : Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t Hoạt động 1 - GV ổn định tổ chức - GV kiÓm tra bµi cò - GV diÔn gi¶ng Hoạt động giao tiếp của con người diễn ra trong vô vàn tình huèng rÊt phong phó nh­ng cã thÓ kh¸i qu¸t thµnh mét sè ph¹m vi chñ yÕu sau:. HÕt tiÕt 1. II) Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t. 1- Các phạm vi hoạt động, giao tiếp hàng ngày, ngôn ng÷ sinh ho¹t, phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t a) Các phạm vi hoạt động giao tiếp và giao tiếp hàng ngµy - Phạm vi đời sống sinh hoạt hàng ngày - Phạm vi đời sống chính trị xã hội - Phạm vi hoạt động hành chính công vụ - Phạm vi hoạt đông khoa học - Ph¹m vi th«ng tÊn b¸o chÝ. Các phạm vi giao tiếp trên đều sử dụng vốn ngôn ngữ chung nh­ng do tÝnh chÊt cña néi dung th«ng b¸o vµ t­ cách của người tham gia giao tiếp, lựa chọn sử dụng ngôn ngữ có những đặc trưng riêng. b) Ng«n ng÷ sinh ho¹t vµ phong c¸ch ng«n ng÷ sinh 2 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10. §µo ThÞ Thanh Hoµi ho¹t - Ng«n ng÷ sinh ho¹t lµ ng«n ng÷ sö dông trong ph¹m vi giao tiếp hàng ngày nhằm mục đích trao đổi thông tin, biÓu thÞ c¶m xóc, t¹o lËp vµ cñng cè c¸c quan hÖ trong đời sống. (?) Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh hoạt có những đặc trưng cơ bản nµo?. 2- Dạng lời nói, chức năng và đặc điểm của ngôn ngữ trong phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t a) D¹ng lêi nãi :Ng«n ng÷ sinh ho¹t tån t¹i ë c¶ hai d¹ng : - D¹ng nãi: §©y lµ d¹ng chñ yÕu cña ng«n ng÷ sinh ho¹t. D¹ng nãi bao gåm 2 kiÓu : §èi tho¹i (rÊt phæ biÕn ) và độc thoại (ít phổ biến ) - Dạng viết: Dạng viết được dùng khi những người tham gia giao tiÕp kh«ng cã ®iÒu kiÖn vËn dông d¹ng nói hoặc vì một lí do gì đó mà không thích, không thể sử dông lêi nãi trùc tiÕp. V× thÕ, trong lêi nãi hµng ngµy d¹ng viÕt Ýt phæ biÕn h¬n (th­ tõ, nhËt kÝ, l­u bót …) b) Chức năng và đặc điểm của ngôn ngữ trong phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t - Chức năng thông báo => trao đổi thông tin - Chøc n¨ng c¸ nh©n => giao tiÕp hµng ngµy - chøc n¨ng c¶m xóc => Béc lé c¶m c¶m xóc VD: SGV – tr 53 3- §Æc tr­ng cña phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t Có 3 đặc trưng chủ yếu * TÝnh cô thÓ: - Người tham gia giao tiếp cụ thể với những tư cách, quan hệ xác định + Ai nãi (viÕt) + Nãi (viÕt) víi ai + Nãi (viÕt) c¸i g× +Nói(viết) trong quan hệ nào (gia đình, xã héi, nghÒ nghiÖp) - Thêi gian, kh«ng gian cô thÓ (nãi hoÆc viÕt thêi ®iÓm nµo? ë ®©u?) - Mục đích giao tiếp cụ thể (gắn với những hoạt động, quan hÖ trong sinh ho¹t hµng ngµy) - Các yếu tố ngôn từ (từ ngữ ,mang tính cụ thể sinh động ) * TÝnh c¶m xóc râ rÖt : ( biÓu hiÖn qua giäng ®iÖu, c¸ch dùng từ ngữ sinh động biểu cảm ) (..) * TÝnh c¸ thÓ ThÓ hiÖn dÊu Ên c¸ nh©n cña ng­ßi nãi trong ng«n tõ - C¸ch nãi - C¸ch lùa chän ng«n ng÷ 3 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10. Hoạt động 2:. §µo ThÞ Thanh Hoµi - Giäng nãi => qua đó người nghe có thể nhận ra giới tính ,tuổi tác và cả cá tính của người nói Chó ý :TÝnh c¸ thÓ ho¸ cña lêi nãi trong phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t víi tÝnh c¸ thÓ ho¸ cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt (sinh ho¹t: mang tÝnh tù ph¸t,ph¶n ¸nh c¶ những đặc điểm tích cực và tiêu cực của người nói .còn ng«n ng÷ nghÖ thuËt :lu«n lµ phÈm chÊt nghÖ thuËt tÝch cùc, t¹o nªn sù phong phó ,hÊp dÉn ,biÓu hiÖn tµi n¨ng cña t¸c gi¶ .. - GV định hướng Hs làm các bài tËp SGK trang 56 4- Thùc hµnh vÒ phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t - HS giải bài tập dưới sự định * BT: 1,2,3,4_SGK_tr56 hướng của GV Hoạt động 3: (GV cñng cè, rót kinh nghiÖm) - GV rót kinh nghiÖm bµi d¹y ……………………………........ ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… HÕt tiÕt 2 TiÕt 3 : Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt Hoạt động 1 - GV ổn định tổ chức - GV kiÓm tra bµi cò Hoạt động 2: (?) Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t vµ phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt? - HS tr¶ lêi c¸ nh©n - GV nhËn xÐt bæ sung. (?) Ngôn ngữ nghệ thuật có đặc ®iÓm g× kh¸c so víi ng«n ng÷. III) Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt 1- Ng«n ng÷ nghÖ thuËt, chøc n¨ng cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt, mèi quan hÖ gi÷a phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt vµ c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ kh¸c. - Ng«n ng÷ nghÖ thuËt (theo nghÜa hÑp) lµ ng«n ng÷ được sử dụng trong tác phẩm văn chương, thực hiện chøc n¨ng chñ yÕu lµ chøc n¨ng thÈm mÜ: x©y dùng h×nh tượng nghệ thuật tác dụng chính xác nhận thức thẩm mĩ của người đọc. Ng«n ng÷ sö dông trong c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ kh¸c : + Sinh ho¹t + ChÝnh luËn + B¸o chÝ => Cã thÓ cã tÝnh nghÖ thuËt(trong s¸ng,gîi h×nh ¶nh, truyÒn c¶m) nh­ng kh«ng ph¶i lµ ng«n ng÷ nghÖ thuËt thùc sù - Ng«n ng÷ nghÖ thuËt kh¸c víi ng«n ng÷ sinh ho¹t, 4 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 kh¸c?. (?)Ng«n ng÷ nghÖ thuËt cã những đặc trưng nào? - HS tr¶ lêi theo nhãm nhá - GV nhËn xÐt, tæng hîp kiÕn thøc. §µo ThÞ Thanh Hoµi ng«n ng÷ trong giao tiÕp chÝnh trÞ x· héi, giao tiÕp hµnh chÝnh, khoa häc, b¸o chÝ chñ yÕu ë chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã - Chøc n¨ng quan träng nhÊt cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt lµ chức năng thẩm mĩ (xây dựng hình tượng nghệ thuật) - Trong tác phẩm văn chương, nhà văn, nhà thơ không s¸ng t¹o ra mét hÖ thèng c¸c kÝ hiÖu. Ng«n ng÷ nghÖ thuật khác với ngôn ngữ thông thường mà sử dụng lại nh÷ng yÕu tè cña hÖ thèng kÝ hiÖu ng«n ng÷ chung. + Ng«n ng÷ trùc tiÕp + Ngôn ngữ hình tượng thẩm mĩ 2- §Æc tr­ng cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt * 3 §Æc tr­ng c¬ b¶n : + Tính hình tượng + TÝnh truyÒn c¶m + TÝnh c¸ thÓ ho¸ a) Tính hình tượng - §©y lµ thuéc tÝnh quan träng nhÊt cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt - BiÓu hiÖn + Thông tin về hình tượng nghệ thuật + VÒ phong c¸ch + Về tư tưởng + VÒ quan niÖm + C¶m xóc cña t¸c gi¶ - Tính hình tượng của các từ ngữ trong tác phẩm văn chương chính là từ trong tác phẩm chứa đựng 2 bình diÖn ng«n ng÷ + Ng«n ng÷ c¬ së + Ngôn ngữ hình tượng ,thẩm mĩ VD: Trước sau nào thấy bóng người Hoa đào năm ngoái còn cười gió đông Từ “Hoa đào : + Hoa đào thực – hoa của mùa xuân=>ngôn ngữ c¬ së +T©m tr¹ng kh¾c kho¶i cña Kim Träng khi trë l¹i vườn thuý , nơi chàng đã từng dõi Theo hình bóng người yêu=> ngôn ngữ hình tượng thẩm mĩ. Vườn đào đã chứng kiến nỗi niềm đau đáu ,mong nghãng vµ c¶ mõng hôt cña chµng kim ®a t×nh VD: “Bánh trôi nước”- Hồ xuân hương b) TÝnh truyÒn c¶m - Qua hình tượng nghệ thuật, ngôn ngữ trong tác phẩm văn chương tác động tới tình cảm của người đọc và qua đó nâng cao năng lực nghệ thuật thẩm mĩ -> thấu hiểu bản chất của tâm hồn con người, của đời sống, vũ trụ >nâng cao những giá trị tinh thần tốt đẹp trong mỗi cá 5 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10. §µo ThÞ Thanh Hoµi. nh©n. VD: Tõ nçi ®au cña Thuý KiÒu , chóng ta thÊm thÝa bi kịch của con người  trân trọng cái đẹp và phẩm giá của con người , biết phẫn nộ trước cái xấu cái ác Hay tiếng kêu của chí phèo “ai cho ta lương thiện “đánh thức nỗi day dứt về khát vọng hoàn lương một xã hội mà c¸i xÊu vµ c¸i ¸c ®ang thèng trÞ c) TÝnh c¸ thÓ ho¸ - Mỗi tác giả cảm xúc, nghệ thuật các hiện tượng đời sèng mét c¸ch kh¸c nhau->h×nh thµnh nh÷ng quan niÖm Hoạt động 3 , tư tượng khác nhau (xem thªm) - GV định hướng HS chữa các 3- Thùc hµnh bµi tËp SGK ( bµi tËp 1-2) BT1: §äc v¨n b¶n sau vµ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña bµi tËp Th©n em….. B¶y næi …. R¾n n¸t ….. Mµ em ….. BT2: Những đặc trưng của ngôn ngữ nghệ thuật biểu hiện trong bài thơ “Mời Trầu “của Hồ Xuân Hương như thÕ nµo? Hoạt động 3: Qu¶ cau… (GV cñng cè, rót kinh nghiÖm) Nµy cña ….. - GV rót kinh nghiÖm bµi d¹y Cã ph¶Ø ……. ……………………………........ §õng........ ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… HÕt tiÕt 3 TiÕt 4 : C¸c phÐp tu tõ : Èn dô, hoán dụ và phép điệp, phép đối Hoạt động 1 - GV ổn định tổ chức - GV kiÓm tra bµi cò Hoạt động 2 - GV định hướng HS tìm hiểu c¸c biÖn ph¸p (?) Anh chÞ hiÓu thÕ bnµo lµ biÖn ph¸p tu tõ Èn dô ? So s¸nh Èn dô tu tõ vµ Èn dô tõ vùng?. IV- C¸c phÐp tu tõ : Èn dô, ho¸n dô vµ phÐp ®iÖp, phép đối 1- Ẩn dụ tu từ : a- Khái niệm: Ẩn dụ là cách lâm thời lấy tên gọi biểu thị đối tượng này để chỉ đối tượng kia dựa vào nét tương đồng giữa hai đối tượng.Ví dụ: Tưởng nước giếng sâu nối sợi dây dài. 6 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 - HS tr¶ lêi - GV gîi ý (?) VÒ cÊu t¹o? (?) VÒ chøc n¨ng? …………………….. §µo ThÞ Thanh Hoµi Ai ngờ giếng cạn tiếc hoài sợi dây. b- Cấu tạo: b.1- Hình thức: Ẩn dụ tu từ chỉ phô bày một đối tượngđối tượng dùng để biểu thị- còn đối tượng định nói đếnđược biểu thị- thì dấu đi, ẩn đi, không phô ra như so sánh tu từ. b.2- Nội dung: Ẩn dụ tu từ cũng giống như so sánh tu từ (do đó người ta còn gọi là so sánh ngầm), nghĩa là cần phải liên tưởng rút ra nét tương đồng giữa hai đối tượng. Những mối quan hệ liên tưởng tương đồng thường được dùng để cấu tạo ẩn dụ tu từ là: tương đồng về màu sắc, tương đồng về tính chất, tương đồng về trạng thái, tương đồng về hành động, tương đồng về cơ cấu... c- Chức năng : Ẩn dụ tu từ có hai chức năng: biểu cảm và nhận thức. Biện pháp tu từ này cũng được dùng rộng rãi trong các PCCN tiếng Việt.. (?) Anh chÞ hiÓu thÕ nµo lµ ho¸n dô ? Ph©n biÖt Ho¸n dô vµ Èn dô 2- Hoán dụ : ? a- Khái niệm: Hoán dụ là phương thức chuyển nghĩa bằng cách dùng một đặc điểm hay một nét tiêu biểu nào - HS trao đổi thảo luận trình bày đú của một đối tượng để gọi tờn chớnh đối tượng đú dựa theo nhãm vào mối quan hệ liên tưởng logic khách quan giữa hai - GV nhËn xÐt bæ sung đối tượng. - GV gîi ý: Ví dụ: (?) VÒ cÊu t¹o? (?) VÒ chøc n¨ng? Aó chàm đưa buổi phân ly ……………………. Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay . ( Việt Bắc - Tố Hữu ) b- Cấu tạo: b.1- Hình thức: Giống ẩn dụ tu từ, hoán dụ tu từ chỉ có một vế biểu hiện, vế được biểu hiện không phô ra. b.2- Nội dung: Nếu ẩn dụ dựa trên mối quan hệ liên tưởng về nét tương đồng thì hoán dụ dựa vào mối quan hệ có thực, quan hệ tiếp cận. Một số mối quan hệ logic khách quan thường được dùng để cấu tạo nên hoán dụ tu 7 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 - GV diÔn gi¶ng - HS nghe ghi chÐp ý c¬ b¶n. §µo ThÞ Thanh Hoµi từ: - Quan hệ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng. - Quan hệ giữa bộ phận và toàn thể. - Quan hệ giữa cái chứa đựng và vật được chứa đựng ( cải dung). - Quan hệ giữa chủ thể và vật sở thuộc. - Quan hệ giữa số lượng xác định và số lượng không xác định ( cải số ). - Quan hệ giữa tên riêng và tính cách con người ( cải danh). c- Chức năng Hoán dụ chủ yếu có chức năng nhận thức. Biện pháp tu từ này được dùng rộng rãi trong các PCCN tiếng Việt.. - GV định hướng HS giải các bµi tËp thùc hµnh cña Sgk trang 67 - GV ®­a thªm bµi tËp më réng, định hướng hs. 3- Thùc hµnh biÖn ph¸p tu tõ : - Em hãy phân tích và chỉ ra các ngữ liệu dưới đây thuộc biÖn ph¸p tu tõ nµo? Vµ nµy ®©y ¸nh s¸ng chíp hµng mi ….. …..Th¸ng riªng ngon nh­ mét cÆp m«i gÇn b. Th©n em nh­ miÕng cau kh« Người thanh tham mỏng người thô tham dày (so s¸nh) 2) a. Đời người có một gang tay (ẩn dụ ) Ai hay ngñ ngµy chØ cßn nöa gang b. §¸ mßn nh­ng d¹ ch¼ng mßn Tào khô nước chảy vẫn còn trơ trơ 3) ThØnh tho¶ng nµng tr¨ng tù ngÈn ng¬(Nh©n ho¸ ) Non xa khëi sù nh¹t s­ong mê 4) a. Th©n em nh­ h¹t m­a sa Hạt rơi xuống giếng,hạt vào vườn hoa(so sánh ) (Hạt vào đài cát ,hạt ra rưộng cày ) b. Thân em như lá đài bi Ngày thì dãi nắng, nằm thì dầm sương 5) Em nh­ c©y quÕ gi÷a rõng (Èn dô) Th¬m tho ai biÕt ,ng¸t rõng ai hay 1 ) a.. - HS chia nhóm trao đổi thảo luËn ch÷a bµi tËp më réng. Hoạt động 3: (GV cñng cè, rót kinh nghiÖm) - GV rót kinh nghiÖm bµi d¹y ……………………………........ ………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………..... 8 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(9)</span>