Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (620.29 KB, 7 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
128
HNUE JOURNAL OF SCIENCE DOI: 10.18173/2354-1075.2019-0030
Educational Sciences, 2019, Volume 64, Issue 2A, pp. 128-136
This paper is available online at
CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ QUẢN LÍ
DỰA VÀO NHÀ TRƯỜNG
Vũ Thị Mai Hường
Khoa Quản lí Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Tóm tắt. Quản lí dựa vào nhà trường ra đời trong trào lưu cải cách giáo dục theo
hướng chuyển từ bình diện giáo dục trên lớp sang bình diện tổ chức nhà trường, tái
cấu trúc hệ thống giáo dục và phong cách quản lí. Các yếu tố tác động tới quản lí
dựa vào nhà trường phụ thuộc vào mức độ chuyển giao và phân bổ quyền lực và loại
hình chương trình quản lí dựa vào nhà trường được tiếp nhận thực hiện trong thực
tiễn. Việc xác định và thiết kế thang đo các yếu tố tác động tới mơ hình này rất phức
tạp vì có liên quan đến nhiều bên có liên đới cũng như hàng loạt những yếu tố đầu
vào hoặc có thể đơn giản chỉ là một sự thay đổi trong việc phân bổ cụ thể nguồn lực
nào đó. Bài viết tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng bên trong và bên ngồi đến quản lí
dựa vào nhà trường và tiến hành khảo sát thực trạng các yếu tố đó tại các trường tiểu
học trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Từ khố: Quản lí, quản lí dựa vào nhà trường, các yếu tố ảnh hưởng, yếu tố bên
trong, yếu tố bên ngoài.
Malenet Al định nghĩa: “Quản lí dựa vào nhà trường được xem như sự thay đổi cấu trúc
quyền lực một cách chính thức, hay nói cách khác đó là sự phân cấp quản lí ở cấp độ trường
học, từ đó, xác định các thành viên có quyền đưa ra những quyết sách nhằm duy trì, củng cố
và phát triển nhà trường” [1; 28]. Từ khi xuất hiện vào nửa đầu thế kỉ XX đến nay quản lí
dựa vào nhà trường đã trở thành xu thế rất phổ biến trong lĩnh vực quản lí giáo dục. Cuộc
cải cách trong lĩnh vực quản lí giáo dục hướng đến trao cho nhà trường nhiều quyền tự
chủ và trách nhiệm xã hội hơn. Cuộc cải cách lấy nhà trường làm trung tâm đã đóng vai trị
quan trọng góp phần đổi mới hiện trạng chất lượng giáo dục nhiều nước trên thế giới. Quản lí
dựa vào nhà trường đã được áp dụng ở các nước phát triển, đang phát triển; trên khắp các khu
vực và châu lục; thúc đẩy các cơ sở giáo dục thuộc hệ thống đang trong quá trình thay đổi phải
đẩy nhanh hơn sự thay đổi của mình [1]. Các yếu tố tác động của quản lí dựa vào nhà trường
phụ thuộc vào mức độ chuyển giao và phân bổ quyền lực, phụ thuộc vào loại hình hay cấp
Ngày nhận bài: 19/2/2019. Ngày sửa bài: 19/3/2019. Ngày nhận đăng: 20/3/2019.
Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí dựa vào nhà trường
129
độ quản lí dựa vào nhà trường được thực hiện trong thực tiễn. Xác định và thiết kế thang
đo các yếu tố tác động tới quản lí dựa vào nhà trường rất phức tạp vì điều này liên quan
đến nhiều bên có liên đới cũng như hàng loạt những yếu tố đầu vào hoặc có thể đơn giản
chỉ là một sự thay đổi trong việc phân bổ cụ thể nguồn lực nào đó. Bài viết tìm hiểu các
yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dựa vào nhà trường và tiến hành khảo sát thực trạng các yếu
tố đó tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội.
2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dựa vào nhà trường
Một trong những tài liệu về quản lí dựa vào nhà trường do một số chuyên gia giáo
dục đưa ra (ví dụ, Bauer et al. 1998) đề xuất rằng, các yếu tố tác động của các chương
trình quản lí dựa vào nhà trường có thể gồm: a) “phạm vi”, b) “ra quyết định”, và c) “sự
uỷ thác”. “Phạm vi” là cần làm sáng tỏ những mục đích do các thành viên của Hội đồng
nhà trường đưa ra, hoặc những phương diện bị ảnh hưởng bởi các quyết định của nhà
trường. “Ra quyết định” liên quan tới thực tiễn các nhà quản lí giáo dục thực hiện mơ hình
quản lí dựa vào nhà trường theo định hướng của Hội đồng trường. “Sự uỷ thác” liên quan
đến sự tương tác giữa các thành viên cộng đồng hoặc Hội đồng nhà trường và cha mẹ học
sinh [2, 3].
Theo một số tác giả (Gertler et al. 2007 và Santibaurez 2006), đối với các chương
trình quản lí dựa vào nhà trường thì có hàng loạt các yếu tố tác động trong quá trình thực
hiện có thể làm thay đổi kết quả giáo dục của nhà trường. Khi việc cung cấp các yếu tố
nguồn lực bên trong nhà trường thay đổi thì các kết quả giáo dục có thể thay đổi theo [4, 5].
Các tác giả nghiên cứu yếu tố tác động đến quản lí dựa vào nhà trường ở hai khía
cạnh sau:
Thứ nhất là donhững bên có liên quan ở cấp độ địa phương như các thành viên cộng
đồng, cha mẹ, đội ngũ giáo viên, cán bộ nhân viên nhà trường và học sinh có nhiều thơng
tin về nhà trường hơn chính quyền trung ương. Điều này có nghĩa là những người ở địa
- Các quyết định quan trọng về nhân sự (bao gồm các giáo viên và nhân viên hành
chính) như: tuyển dụng, sử dụng, thời gian, luân chuyển và đào tạo giáo viên. Điều quan
trọng không chỉ là biết được các phương diện được chuyển giao cho cấp độ nhà trường và
tần suất được quyết định, mà còn cần phải xác định được một cách chính xác là ai là
người ra quyết định. Ví dụ, cộng đồng hay cha mẹ học sinh có quyền thực sự đối với việc
tuyển dụng và sử dụng giáo viên?
- Các quyết định quan trọng về kinh phí: Ai sẽ là thành phần xem xét và quyết định
Vũ Thị Mai Hường
130
- Những thay đổi trong quá trình giáo dục: Quản lí dựa vào nhà trường có thể làm
thay đổi phân bổ thời gian của các giáo viên đối với các nhiệm vụ giảng dạy, quản lí lớp
và các cuộc họp với cha mẹ học sinh, các thành viên cộng đồng. Đồng thời, quản lí dựa
vào nhà trường có thể góp phần làm giảm tỷ lệ vắng mặt của giáo viên trong các hoạt
động chuyên môn và các hoạt động khác của nhà trường.
- Huy động nguồn lực: Lôi cuốn sự tham gia của cha mẹ và cộng đồng nhiều hơn vào
các công việc của nhà trường, từ đó dẫn đến việc nhà trường có thể nhận được nhiều sự
đóng góp và tài trợ bằng với số tiền mà chính quyền trung ương cấp hoặc từ tiền thuế của
địa phương.
Thứ hai là xét về mặt lí thuyết, quản lí dựa vào nhà trường có thể làm thay đổi đối
với các kết quả giáo dục bằng việc tăng cường hơn sự tham gia của cộng đồng và cha mẹ
học sinh vào nhà trường, duy trì trách nhiệm và sự giám sát của những người đưa ra quyết
định về quản lí nhà trường. Theo đó, nội dung này được thể hiện ở các vấn đề sau đây:
- Lôi cuốn sự tham gia trực tiếp của cha mẹ học sinh và cộng đồng vào nhà trường:
Cần khẳng định cơ chế chính thức của sự phối hợp hay sự hợp tác giữa các thành viên
cộng đồng, cha mẹ và nhà trường (ví dụ như thông qua Hội đồng nhà trường), đồng thời
xác định các thành viên, trách nhiệm của các thành viên trong cơ chế phối hợp này. Điều
cốt yếu là xác định có bao nhiêu cuộc họp giữa cộng đồng và nhà trường cũng như các
loại cuộc họp đó (ví dụ, các cuộc họp để ra quyết định hoặc chỉ vì các mục đích về thơng tin).
- Mối liên hệ giữa sự tham gia của cha mẹ học sinh và các quyết định ở cấp độ nhà
trường: Mối liên hệ này sẽ góp phần làm sáng tỏnhững yêu cầu hoặc sự khen ngợi, động
viên khuyến khích của các thành viên cộng đồng đối với cơng việc giảng dạy, giáo dục
của giáo viên dành cho học sinh trong nhà trường. Đồng thời, quan trọng là thông quan
mối liên hệ chặt chẽ, nhà trường sẽ biết được những kiến nghị của các thành viên cộng
đồng về các vấn đề cơ sở vật chất, trang thiết bị giảng dạy và học tập của nhà trường và
nhu cầu chi phí để kịp thời giải quyết các vấn đề này.
- Sự thay đổi trong chính sách tài chính: Quản lí dựa vào nhà trường tích cực áp dụng
hệ thống thông tin quản lý giáo dục (Education Management Information System - EMIS),
hệ thống nhận biết tiến trình học tập của học sinh và hệ thống xác định những đầu vào tài
chính. Khi tham gia vào các quá trình ra quyết định của nhà trường, các thành viên cộng
đồng và cha mẹ học sinh hồn tồn có thể thuyết phục được nhà trường làm thay đổi các
khoản chí phí. Từ đó, những sự thay đổi trên có thể cải tiến cơng tác quản lí hành chính
của nhà trường và cuối cùng là nâng cao kết quả giáo dục. Ví dụ, nếu có một hệ thống
EMIS tốt hơn sẽ giải phóng cho giáo viên khỏi những cơng việc hành chính, sau đó họ có
nhiều thời gian hơn dành cho cơng việc chun mơn như tìm hiểu học sinh, thiết kế và tổ
chức quá trình giảng dạy.
- Sự thay đổi bầu khơng khí nhà trường: Sự lơi cuốn cộng đồng tham gia tất cả vào
các quá trình và hoạt động giáo dục trong và ngồi nhà trường có thể dẫn đến sự thay đổi
bầu khơng khí nhà trường, lớp học cả ở khía cạnh tích cực lẫn tiêu cực.
Một yếu tố cần quan tâm khi thực hiện quản lí dựa vào nhà trường chính là sự thích
ứng của quản lí dựa vào nhà trường với đặc trưng văn hố, truyền thống, chế độ chính trị
tại quốc gia nơi chính sách này được thực thi. Hầu hết các quốc gia chấp nhận quản lí dựa
Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí dựa vào nhà trường
131
thêm quyền lực của Hiệu trưởng và giáo viên, hoặc tăng mức độ thành tựu của học sinh,
hoặc chuyển giao quyền lực của chính quyền, nhằm tạo ra cơ chế trách nhiệm đối với tiến
trình ra quyết định ngày càng minh bạch hơn. Trong bất cứ trường hợp nào, việc trao
quyền cho những bên có liên quan đến nhà trường sẽ tăng hiệu quả và cải tiến chất lượng
dịch vụ giáo dục. Ngồi ra, để cải cách quản lí dựa vào nhà trường thành cơng cần có sự
Nhìn chung, chính phủ các quốc gia đã có nhiều cách để áp dụng các chỉ dẫn khác
nhau nhằm thực hiện thành công cuộc cải cách quản lí dựa vào nhà trường. Đầu tiên,
chính phủ trung ương cần làm cho các nhà chức trách phụ trách về giáo dục địa phương
có trách nhiệm hơn bằng việc yêu cầu họ cùng tất cả các bên có liên quan với nhà trường
tham gia vào các cuộc thảo luận đối với các vấn đề về nhà trường. Bên cạnh đó cũng cần
sử dụng những phản hồi của các bên liên quan để thiết kế chính sách và can thiệp kịp thời
để đáp ứng các nhu cầu địa phương. Song song với những thay đổi đó, chính phủ các
quốc gia cũng nên thiết kế đánh giá tác động trong tương lai của các chương trình mới
trước khi chúng được thực hiện đại trà. Xa hơn nữa, họ nên thực hiện đánh giá tác động
một cách nghiêm ngặt đối với các chương trình hiện có. Những đánh giá này có thể do
một nhóm liên quan đến việc phân tích và nghiên cứu của Bộ Giáo dục thực hiện, mặt
khác cần khuyến khích các tổ chức độc lập đánh giá tác động của tất cả các chương trình.
Cuối cùng các chính phủ các nước cần nâng cao nhận thức về cải cách quản lí dựa vào
nhà trường ở cấp độ nhà trường và tuyên truyền phổ biến những điển hình tốt nhất về các
chương trình quản lí dựa vào nhà trường trên tồn thế giới.
Bản thân tính ưu việt của quản lí dựa vào nhà trường cũng đem lại sự vận dụng rộng
rãi của mơ hình này. Chi phí để thực hiện cải cách quản lí dựa vào nhà trường ít hơn so
với những lợi ích mà nó mang lại. Rất nhiều cuộc cải cách quản lí dựa vào nhà trường có
các mục tiêu kép. Thứ nhất đó là sự tham gia như là một cách tốt hơn để đạt được mục
tiêu cao trong kết quả học tập của học sinh. Thứ hai là cải cách quản lí dựa vào nhà
trường có mục đích khuyến khích sự quan tâm của cha mẹ học sinh với nhà trường như là
cách để hỗ trợ chi phí tài chính thường xuyên cho nhà trường [2].
Như vậy, các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dựa vào nhà trường xuất phát từ bên trong
và bên ngoài nhà trường. Các yếu tố bên ngoài bao gồm: Hệ thống văn bản pháp quy tạo
điều kiện cho quản lí dựa vào nhà trường; Quan điểm chỉ đạo của lãnh đạo các cấp; Nhận
Các yếu tố bên trong xuất phát từ đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh, cộng
đồng và cha mẹ học sinh như: Sự tham gia của cộng đồng và cha mẹ học sinh vào hội
đồng trường để quyết định các vấn đề trọng tâm của nhà trường; Sự tham gia của giáo
viên đối với các quyết định quản lí; Học sinh được khuyến khích tham gia vào các hoạt
động giáo dục trong lớp học; Mơi trường nhà trường có tính dân chủ, chia sẻ, cộng tác,
cởi mở; Năng lực quản lí lãnh đạo của Hiệu trưởng; Nhận thức của hiệu trưởng về quản lí
dựa vào nhà trường; Phong cách lãnh đạo của hiệu trưởng
Vũ Thị Mai Hường
132
2.2. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dựa vào nhà trường trong các
trường tiểu học thành phố Hà Nội
2.2.1. Tổ chức nghiên cứu thực trạng
Mục đích nghiên cứu: Bài viết nghiên cứu tìm ra mức độ ảnh hưởng của các yếu tố
bên trong và bên ngồi nhà trường có ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí dựa vào nhà trường.
Phương pháp nghiên cứu: Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu bằng bảng hỏi
với hai phiếu hỏi có hai nội dung về thực trạng các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến quản
lí dựa vào nhà trường; thực trạng các yếu tố bên trong ảnh hưởng đến quản lí dựa vào nhà
trường. Để đánh giá tính khách quan của các câu trả lời của các khách thể khảo sát,
nghiên cứu có sử dụng thêm các câu hỏi phỏng vấn và quan sát bán cấu trúc.
Khách thể khảo sát: 30 cán bộ quản lí phòng giáo dục trên địa bàn thành phố Hà Nội;
phỏng vấn bán cấu trúc đối với 03 hiệu trưởng và 03 giáo viên các trường tiểu học.
Cách thức xử lí số liệu nghiên cứu: Nghiên cứu sử dụng phần mềm SPSS để tính tần
suất, điểm trung bình và hệ số tin cậy của phiếu khảo sát, từ đó rút ra các nhận định tổng
quát về thực trang. Để đánh giá độ tin cậy của công cụ, đề tài dùng phương pháp đánh giá
mức độ tương quan giữa các thành tố (item) trong cùng miền đo (internal consistency
methods), sử dụng mơ hình tương quan Alpha của Cronbach (Cronbach’s Coefficient
Alpha). Trong nghiên cứu này, chỉ số Cronbach's Alpha đạt 0.627, điều này cho thấy độ
tin cậy của thang đo định lượng theo quy ước: Từ 0.6 - 0.8: có độ tin cậy, do đó, thang đo
nghiên cứu dùng có thể sử dụng được. Đây là căn cứ để có thể tiến hành phân tích kết của
các bảng số liệu.
2.2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng
Kết quả nghiên cứu thực trạng được đề cập đến trong bảng số liệu 1 và 2 phía dưới.
Đối với các yếu tố bên ngồi nhà trường, nhóm yếu tố có ảnh hưởng ít nhất là nhóm yếu
tố liên quan đến cộng đồng thông qua hai item: “Nhận thức của cộng đồng”, “Cộng đồng,
cơ quan quản lí giáo dục cấp trên hiểu về nhà trường” với điểm trung bình xếp thứ 8 và 9.
Qua trao đổi với hiệu trưởng một trường tiểu học trên địa bàn quận Cầu Giấy, cô Nguyễn
Thị A cho biết, “cộng đồng đã có những đóng góp tích cực trong hoạt động của nhà
trường, gần đây vai trò của cộng đồng cũng được đề xuất tăng cường hơn trong hoạt
động của nhà trường nhưng hành lang pháp lí cho sự tham gia của lực lượng này, cụ thể
là trong luật giáo dục không đề cập nên vai trò của họ trong sự phát triển của nhà trường
nói chung và tính tự chủ của nhà trường nói riêng cịn hết sức hạn chế”. Bên cạnh đó,
một giáo viên tiểu học huyện Ba Vì cho biết, nhận thức không đồng đều của cộng đồng
cũng là nguyên nhân dẫn đến sự ảnh hưởng của họ trong hoạt động của nhà trường bị hạn chế.
Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí dựa vào nhà trường
133
Bảng 1. Thực trạng các yếu tố bên ngồi ảnh hưởng đến quản lí dựa vào nhà trường
Stt Các yếu tố ảnh hưởng ĐTB Thứ <sub>bậc </sub>
Độ
lệch
chuẩn
Mức độ ảnh hưởng
Tỉ lệ % theo
điểm chuẩn
Yếu Trung
bình
Rất
mạnh
Các yếu tố bên ngồi
1 Hệ thống văn bản pháp quy tạo
điều kiện cho quản lí dựa vào nhà
trường
2,567 2,5 0,6789 10,00 23,33 66,67
2 Quan điểm chỉ đạo của lãnh đạo
các cấp 2,633 1 0,5561 3,33 30,00 66,67
3 Nhận thức của lãnh đạo các cấp 2,567 2,5 0,6789 10,00 23,33 66,67
4 Phong cách lãnh đạo các cấp 2,467 4,5 0,6288 6,67 40,00 53,33
5 Nhận thức của cộng đồng 2,367 8 0,6687 10,00 43,33 46,67
6 Trình độ học vấn của cộng đồng 2,433 6,5 0,6261 6,67 43,33 50,00
7 Chính sách tài chính cung cấp cho
GD 2,433 6,5 0,6789 10,00 36,67 53,33
8 Chính sách sử dụng và tiếp nhận
nguồn nhân lực 2,467 4,5 0,6288 6,67 40,00 53,33
9 Cộng đồng, cơ quan quản lí giáo
dục cấp trên hiểu về nhà trường 2,133 9 0,5713 10,00 66,67 23,33
Thực trạng các yếu tố bên trong ảnh hưởng đến quản lí dựa vào nhà trường được thể
hiện trong Bảng 2. Những yếu tố có tác động mạnh nhất liên quan đến lãnh đạo nhà
trường, cụ thể là hiệu trưởng nhà trường, bao gồm: “Nhận thức của hiệu trưởng về quản lí
dựa vào nhà trường” đạt điểm trung bình là 2,7. “Phong cách lãnh đạo của hiệu trưởng”
đạt điểm trung bình là 2,6.
Vũ Thị Mai Hường
134
sở gần gũi và chặt chẽ hơn các cấp học và bậc học khác trong hệ thống giáo dục quốc dân.
Trong quản lí dựa vào nhà trường, mọi cơng việc đều căn cứ vào tình hình cụ thể của nhà trường,
ban giám hiệu vừa là người đề ra, phát triển và dẫn dắt việc thực thi mục tiêu nhà trường, đồng
thời là những người phát động và chủ động điều hành, mở rộng các vấn đề liên quan đến các
nguồn lực khác nhau. Hiệu trưởng cần dành sự chú ý một cách xứng đáng trong tham dự vào quá
trình ra quyết định vì việc này sẽ xây dựng niềm tin, sự tự chủ của các bên liên quan vì mối quan
hệ đối tác vững chắc. Điều này cũng được xem là trách nhiệm quan trọng đối với tất cả lãnh đạo
nhà trường. Với những lí do trên, hiệu trương có tác động quan trọng tới thành công của việc áp
dụng cải cách quản lí dựa vào nhà trường.
Yếu tố có ít tác động nhất là: “Sự tham gia của cộng đồng và cha mẹ học sinh vào
hội đồng trường để quyết định các vấn đề trọng tâm của nhà trường” với điểm trung bình
chỉ đạt 2.3. Sự tham gia không đáng kể của cộng đồng và cha mẹ học sinh cũng là điểm
cho thấy tiếng nói của lực lượng này còn nhiều hạn chế và rào cản. Nếu muốn đổi mới
giáo dục và quản lí giáo dục theo hướng trao quyền cho các nhà trường thì cần có cơ sở
pháp lí cho sự tham gia của lực lượng này.
Bảng 2. Thực trạng các yếu tố bên trong ảnh hưởng đến quản lí dựa vào nhà trường
Stt Nội dung ĐTB Thứ <sub>bậc </sub> Độ lệch <sub>chuẩn </sub>
Mức độ ảnh hưởng
Tỉ lệ % theo điểm
chuẩn
Yếu Trung <sub>bình </sub> <sub>mạnh </sub>Rất
1 Sự tham gia của cộng đồng và
cha mẹ học sinh vào hội đồng
trường để quyết định các vấn đề
trọng tâm của nhà trường
2,300 7 0,7022 13,33 43,33 43,33
2 Sự tham gia của giáo viên đối
với các quyết định quản lí 2,433 5 0,504 0,00 56,67 43,33
3 Học sinh được khuyến khích
tham gia vào các hoạt động
giáo dục trong lớp học
2,533 4 0,5713 3,33 40,00 56,67
4 Môi trường nhà trường có tính
dân chủ, chia sẻ, cộng tác, cởi mở 2,400 6 0,6747 10,00 40,00 50,00
5 Năng lực quản lí lãnh đạo của
Hiệu trưởng 2,567 3 0,6261 6,67 30,00 63,33
6 Nhận thức của hiệu trưởng về
quản lí dựa vào nhà trường 2,700 1 0,535 3,33 23,33 73,33
7 Phong cách lãnh đạo của hiệu