Tổng quan mô hình xếp hạng tín dụng nội bộ cho khách hàng doanh nghiệp tại Việt Nam - Trường Đại Học Quốc Tế Hồng Bàng

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (666.13 KB, 6 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

tổng quan mô hình xếp hạng

tín dụng nội bộ cho Khách hàng

doanh nghiệp tại việt nam

ThS. LÊ THị NGọC*

*Phịng Quản lý rủi ro Tín dụng, Ngân hàng Phương Đông

N

hững năm gần đây, sau khi phải đối mặt với những rủi ro lớn gây tổn thất cho ngân hàng, 
đặc biệt là các rủi ro tín dụng xảy ra với tần suất khá cao, giá trị lớn, việc xây dựng hệ 
thống xếp hạng tín dụng (XHTD) nội bộ theo các tiêu chuẩn quốc tế đang là tâm điểm của 
các ngân hàng thương mại (NHTM). Hệ thống XHTD nội bộ đóng vai trị quan trọng đối 
với các cấp quản trị ngân hàng trong việc định giá cho vay và các quyết định về quản trị rủi ro tín dụng 
cũng như việc trích lập dự phịng rủi ro của khoản vay.

Tuy nhiên, hiệu quả của hệ thống XHTD nội bộ thực tế còn nhiều hạn chế, do thị trường tài chính Việt 
Nam cịn sơ khai, chất lượng và độ tin cậy của thông tin khơng cao. Hơn nữa, mơ hình XHTD địi hỏi lượng 
cơ sở dữ liệu rất lớn, trong khi hệ thống lưu trữ thơng tin của Việt Nam cịn rất kém, đặc biệt cở sở dữ liệu 
của các NHTM chưa đủ lớn để xây dựng mơ hình XHTD theo phương pháp thống kê. Do đó, việc hiểu rõ 
nguyên lý cơ bản để xây dựng mơ hình XHTD là rất cần thiết.

Vì vậy, bài viết sẽ khơng đi sâu vào việc phân tích và xây dựng mơ hình XHTD cho riêng một NHTM 
nào, vì mỗi ngân hàng sẽ có một cơ sở dữ liệu cũng như hướng đến đối tượng khách hàng khác nhau, do đó 
việc lựa chọn biến để đưa vào mơ hình XHTD cũng khác nhau. Trong bài viết này, tác giả sẽ khái quát về 
xây dựng mơ hình tốn cũng như nêu ra những hạn chế cho bộ XHTD tại các NHTM hiện nay, đồng thời 
bài báo đưa ra những giải pháp cho mơ hình XHTD cho khách hàng doanh nghiệp.

Từ khóa: Xếp hạng tín dụng, Ngân hàng thương mại, mơ hình định lượng, mơ hình định tính, báo 
cáo tài chính.

Overview of the internal credit rating model for corporate clients in Vietnam

In recent years, banking sector has faced with a lot of bad risks; especially credit risks have high frequency
and high value, so the construction of internal credit rating in accordance with international standards is a
crucial task in commercial banks. Credit rating system plays an important role in the banking management,
both in loan pricing and credit risk model as well as provisioning for loan losses.

However, the efficiency of the credit rating system is still limited, as financial market in Vietnam is still
in its early stage, the quality and reliability of information is not high. Moreover, the proper credit rating
model requires a great amount of databases, but the database of commercial banks has been not big enough
for statistical model. Therefore, it is very necessary to understand the fundamental principle of contructing
credit rating model.

This paper would not go further in the analysis and construction of credit rating model for a particular
commercial bank. The reason is each bank has its own database as well as aims at different customers, so
that the credit rating models of that will choose different variables to build that model. Instead, the paper
firstly outlines the mathematical models, then indicating the limitations of each credit rating model at the
commercial banks now. Lastly, some solution for credit rating model would be mentioned at the end.

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

khái niệm và vai trị của hệ thống xếp hạng 
tín dụng

XHTD là việc đưa ra nhận định về mức độ tín
nhiệm đối với trách nhiệm tài chính; hoặc đánh giá
mức độ rủi ro tín dụng thuộc các yếu tố bao gồm
năng lực đáp ứng các cam kết tài chính, khả năng
dễ bị vỡ nợ khi các điều kiện kinh doanh thay đổi,
ý thức trả nợ của người đi vay... Thuật ngữ XHTD
được Moody đưa ra năm 1909 trong cuốn “Cẩm
nang chứng khoán đường sắt” khi tiến hành nghiên

cứu và phân tích và cơng bố bảng XHTD lần đầu
tiên cho 1500 trái phiếu của 250 công ty theo hệ
thống gồm 3 chữ cái ABC được xếp lần lượt là Aaa
đến C.

Hiện nay, các NHTM Việt Nam đang thực hiện
việc thẩm định và quyết định cho vay theo Điều 17
Thông tư số 39/2016/TT-NHNN quy định về hoạt
động cho vay của các tổ chức tín dụng. Cụ thể, theo
Điều 17 Thơng tư 39/2016/TT-NHNN, trong q
trình thẩm định, tổ chức tín dụng (TCTD) được
sử dụng hệ thống XHTD nội bộ. Về cơ bản, định
nghĩa hệ thống XHTD nội bộ đã được đưa ra theo
Điều 5 Thông tư số 02/2013/TT-NHNN quy định
về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp
trích lập dự phịng rủi ro và việc sử dụng dự phòng

để xử lý rủi ro trong hoạt động của TCTD, cụ thể:
“Hệ thống XHTD nội bộ là hệ thống các bộ chỉ
tiêu tài chính và phi tài chính, các quy trình đánh
giá khách hàng trên cơ sở định tính và định lượng
về mặt tài chính, tình hình kinh doanh, quản trị, uy
tín của khách hàng; Hệ thống XHTD nội bộ phải
được xây dựng cho từng đối tượng khách hàng
khác nhau, kể cả đối tượng bị hạn chế cấp tín dụng
và những người có liên quan của đối tượng này.

Hệ thống XHTD nội bộ phải được xây dựng
theo các nguyên tắc sau: Một là, xây dựng trên cơ
sở số liệu, thông tin của tất cả khách hàng đã thu

thập được trong thời gian ít nhất 1 năm liền kề
trước năm xây dựng hệ thống XHTD nội bộ; hai
là, ít nhất mỗi năm một lần, hệ thống XHTD nội
bộ phải được xem xét, sửa đổi, bổ sung trên cơ sở
số liệu, thông tin khách hàng thu thập được trong
năm; Ba là, có quy định các mức XHTD tương ứng
với mức độ rủi ro từ thấp đến cao.”

Vai trò của XHTD nội bộ là hỗ trợ việc ra quyết
định cho vay, phân loại nợ, tạo lập và quản lý danh
mục tín dụng, cụ thể XHTD nội bộ có thể giúp các
NHTM thực hiện các mục tiêu:

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

dụng, biện pháp đảm bảo cho khoản tín dụng,...
nhằm đảm bảo chất lượng, an tồn cho hoạt động
tín dụng đầu tư.

Hai là, giám sát và đánh giá khách hàng khi
khoản tín dụng đang cịn dư nợ; thực hiện giám
sát diễn biến các khoản tín dụng trong những điều
kiện kinh tế bình thường, cũng như các tình huống
xấu nhất để phát hiện sớm và xử lý các khoản nợ
có vấn đề.

Ba là, duy trì và phát triển một cơ cấu khách hàng
bền vững, từ đó phát triển mạng lưới khách hàng có
uy tín và chất lượng, phát triển chiến lược marketing
nhằm hướng tới các khách hàng có ít rủi ro.

Bốn là, tạo lập cơ sở dữ liệu thống nhất, đồng

bộ về khách hàng vay vốn tín dụng đầu tư trong hệ
thống để tạo cơ sở ra quyết định cấp tín dụng. Hình
thành hệ thống thơng tin quản lý, cung cấp đầy đủ
thông tin về cơ cấu và chất lượng danh mục tín dụng.

Mơ hình XHTD tại NHTM 
hiện nay

Mơ hình đơn giản nhất được sử
dụng trong XHTD là mơ hình một
biến. Nhược điểm mơ hình một
biến số là kết quả dự báo khơng
chính xác nếu thực hiện phân tích
và cho điểm các chỉ tiêu đánh giá
một cách riêng biệt. Hơn nữa, mỗi
người có thể hiểu các chỉ tiêu đánh
giá theo một cách khác nhau. Để
khắc phục nhược điểm này, các nhà

nghiên cứu đã phát triển những mơ hình kết hợp
nhiều biến số thành một giá trị để dự báo khả năng
vỡ nợ của khách hàng như mô hình phân tích hồi
quy, mơ hình Logistic, phân tích phân biệt nhiều
biến số. Do tính chất khác nhau giữa các khách
hàng, để chấm điểm tín dụng được chính xác, các
ngân hàng chia khách hàng có quan hệ tín dụng
thành: Khách hàng doanh nghiệp (KHDN), khách
hàng cá nhân và hộ kinh doanh.

XHTD theo mơ hình điểm số là phương pháp

khoa học kết hợp sử dụng dữ liệu nghiên cứu thống
kê và áp dụng mơ hình tốn học để phân tích, tính
điểm cho các chỉ tiêu đánh giá trong mơ hình
một biến hoặc đa biến. Các chỉ tiêu sử dụng trong
XHTD được xác lập theo nhóm bao gồm phân tích
ngành, phân tích hoạt động kinh doanh, và phân
tích hoạt động tài chính. Sau đó đưa vào mơ hình
để tính điểm theo trọng số và quy đổi điểm nhận
được sang một biểu tượng xếp hạng tương ứng.

Mơ hình chấm điểm XHTD nội bộ của các
NHTM tại Việt Nam hiện nay được xây dựng trên
bộ các tiêu chí tài chính (cịn được gọi là mơ hình
định lượng) và bộ các tiêu chí phi tài chính (cịn
được gọi là mơ hình định tính). Mơ hình tổng quát
các NHTM đang sử dụng hiện nay có sơ đồ chung
như sau:

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

Mơ hình định lượng gồm dữ liệu tài chính từ
bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động
kinh doanh như hệ số khả năng thanh toán nhanh,
mức tổng nợ, lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh
doanh, hệ số thu nhập trên nợ, vòng quay vốn hoạt
động, tăng trưởng tổng tài sản, tổng tài sản, doanh
thu thuần…

Bên cạnh các yếu tố định tính và định lượng
được đưa vào mơ hình định tính và mơ hình định
lượng, mơ hình XHTD cũng có thêm thơng tin
về các yếu tố hiệu chỉnh như: vi phạm pháp luật,

doanh nghiệp có từng bị phạt hay khơng, xem xét
về việc doanh nghiệp có đang bị kiện tụng hay từng
bị kiện tụng hay không... để xem xét và hiệu chỉnh
hạng của khách hàng. Ví dụ khách hàng đang có
hạng điểm C2 nhưng lại từng bị xử phạt vì gian lận
thuế thì có thể hiệu chỉnh xuống hạng C3.

Các yếu tố định tính và các yếu tố định lượng
ảnh hưởng đến việc XHTD của một doanh nghiệp
sẽ có rất nhiều, việc lựa chọn biến (các yếu tố định
lượng và các yếu tố định tính) nào để đưa vào mơ
hình sẽ phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố: đầu tiên
phải xét đến khả năng thu thập dữ liệu của yếu tố
đó, nếu một yếu tố mà không thể thu thập được
thơng tin thì ta khơng nên đưa yếu tố đó vào mơ
hình. Hai là, các chun gia (bao gồm chuyên gia
tín dụng, chuyên gia tái thẩm định, chuyên gia phê
duyệt tín dụng, hay các chuyên gia tài chính đầu
ngành khác...) đánh giá như thế nào về vai trị của
các yếu tố đó đến khả năng trả được nợ của khách
hàng, từ đó quyết định nên đưa các yếu tố định
lượng và các yếu tố định tính nào vào mơ hình.
Mỗi chun gia lại có một nhận định và đánh giá
về các yếu tố một cách khác nhau để phù hợp với
thông lệ của từng ngân hàng và đề phù hợp với cơ
sở dữ liệu tại ngân hàng đó, chính vì vậy trong bài
viết này sẽ khơng đề cập một cách cụ thể về các
yếu tố (các biến) được đưa vào trong mơ hình định
lượng cũng như mơ hình định tính mà chỉ quan
tâm đến mơ hình hỗn hợp (kết hợp mơ hình định

lượng và mơ hình định tính) của hệ thống XHTD.
Mơ hình tốn của hệ thống XHTD nội bộ ở các
NHTM có dạng:

α*∑ĐT + β*∑ĐL = ∑MH
Trong đó:

α, β: lần lượt là trọng số của mơ hình định tính và
mơ hình định lượng và phải đảm bảo α + β = 100%

∑ĐT, ∑ĐL: lần lượt là tổng điểm của mơ hình
định tính và mơ hình định lượng

∑MH: tổng điểm mơ hình XHTD

Việc chia thang điểm của mơ hình XHTD hồn
tồn rất linh động, có ngân hàng sẽ lấy thang điểm
từ 0 đến 100, và có ngân hàng lấy thang điểm từ 0
đến 1000, điều này hoàn toàn phụ thuộc vào thang
đo tổng thể mà ngân hàng đã chọn để XHTD. Các
NHTM hiện nay đa phần đều cố định bộ trọng số
(α, β) tương ứng với 2 trường hợp BCTC đã được
kiểm tốn và khơng được kiểm tốn. Ví dụ, với
Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV)
và Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương
Việt Nam (Vietinbank):

BCTC được

kiểm toán được kiểm toánBCTC chưa

α 65% 70%

β 35% 30%

Ưu điểm của mơ hình XHTD này: mơ hình
XHTD (kết hợp mơ hình định tính và mơ hình
định lượng) phản ánh được mức độ ảnh hưởng của
nhóm yếu tố định tính và nhóm yếu tố định lượng
đến khả năng trả được nợ của khách hàng

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

việc đưa một mơ hình thể hiện chất lượng BCTC
vào mơ hình sẽ hợp lý và phản ánh đầy đủ hơn
bản chất của khách hàng.

Hơn nữa, việc cố định bộ trọng số cho 2 trường
hợp BCTC được kiểm toán và BCTC chưa được
kiểm tốn sẽ xảy ra trường hợp mơ hình XHTD của
khách hàng có BCTC được kiểm tốn điểm lại thấp
hơn XHTD của khách hàng có BCTC chưa được
kiểm tốn trong khi khách hàng có cùng điểm các
yếu tố định tính và các yếu tố định lượng. Điều này
không đúng về mặt lý thuyết kinh tế - các khách
hàng có cùng điểm các yếu tố định tính và các yếu
tố định lượng thì điểm khách hàng nào có BCTC
đã được kiểm tốn phải cao hơn điểm xếp hạng của
khách hàng có BCTC chưa được kiểm tốn.

Thật vậy, giả sử mơ hình trên hồn tồn đảm

bảo tính đúng đắn về mặt lý thuyết kinh tế, vậy
chúng ta sẽ có:

70% × ∑ĐT + 30% × ∑ĐL <65% × ∑ĐT + 35%
× ∑ĐL

←→ 5% × ∑ĐT < 5% × ∑ĐL
←→ ∑ĐT < ∑ĐL

Trong khi đó, thực tế khi chấm điểm tín dụng
khách hàng, đa phần các yếu tố định tính thường
có điểm cao hơn các yếu tố định lượng, vì điểm các
yếu tố định tính thường do các cán bộ tín dụng
chấm cho khách hàng, thường mang tính chủ quan
và đơi khi khó kiểm sốt cũng như đo lường chính
xác thơng tin. Do đó, khi đưa mơ hình trên vào
áp dụng thực tế thì sẽ gây ra lỗi ở một số trường
hợp mà khách hàng có cùng điểm các yếu tố định
tính và các yếu tố định lượng nhưng khách hàng
có BCTC được kiểm tốn có điểm thấp hơn khách
hàng có BCTC khơng được kiểm tốn.

Đề xuất mơ hình XHTD

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Mơ hình XHTD lúc này sẽ có dạng:
α*∑ĐT + β*∑ĐL +γ*Đ.BCTC = ∑MH
Trong đó:

α, β, γ: lần lượt là trọng số của mơ hình định
tính, mơ hình định lượng và mơ hình chất lượng

BCTC và phải đảm bảo α + β +γ = 100%;

∑ĐT, ∑ĐL, Đ.BCTC: lần lượt là tổng điểm của
mơ hình định tính, mơ hình định lượng và điểm
của mơ hình chất lượng BCTC;

∑MH: tổng điểm mơ hình XHTD

Để tính tốn bộ trọng số (α, β, γ) sẽ có rất nhiều
phương pháp tiếp cận để tính tốn như phương
pháp chun gia, phương pháp thống kê, nhưng
trong phạm vi bài viết tác giả không đề cập đến
phương pháp tính tốn cụ thể cho bộ trọng số này.

kết luận

Nhìn chung, mơ hình hỗn hợp của mơ hình
XHTD đề xuất có thể khắc phục được lỗi của mơ
hình hỗn hợp trong mơ hình XHTD hiện nay mà
các NHTM đang sử dụng. Tuy nhiên, bài viết mới

chỉ dừng lại ở việc đưa ra dạng mơ hình tổng qt
cho mơ hình hỗn hợp chứ chưa đi sâu vào việc tính
tốn bộ trọng số cho mơ hình này. Do đó, hướng
nghiên cứu phát triền bài viết trong tương lai tập
trung vào phương pháp tính tốn bộ trọng số hỗn
hợp để đưa ra một mơ hình hỗn hợp tối ưu trong
mơ hình XHTD nội bộ.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trang Thông tin Ngân hàng Nhà nước Việt 
Nam .

2. Trang Thơng tin Điện tử Kiểm tốn nhà 
nước .

3. Tài liệu nội bộ về xếp hạng tín dụng của 
BIDV.

4. Tài liệu nội bộ về xếp hạng tín dụng của 
Vietinbank.

5. Tài liệu nội bộ về xếp hạng tín dụng của 
OCB.

</div>