Để học tốt Ngữ văn 10 (chương trình nâng cao)

<span class='text_page_counter'>(1)</span>§Ó häc tèt. Ng÷ v¨n 10 (Chương trình nâng cao). 2009. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Lêi nãi ®Çu Cuèn s¸ch §Ó häc tèt Ng÷ v¨n 10 ®­îc biªn so¹n nh»m phôc vô kÞp thời việc dạy và học môn Ngữ văn theo chương trình nâng cao do Bộ Giáo dôc vµ §µo t¹o míi ban hµnh. CÊu tróc cña s¸ch ®­îc tr×nh bµy theo tõng tuÇn, tõng bµi, vµ mçi bµi ®­îc gäi tªn cô thÓ lµ §äc v¨n, TiÕng ViÖt vµ Lµm v¨n nh­ c¸ch gäi míi trong s¸ch Ng÷ v¨n 10. Nhóm biên soạn đã bám sát chương trình và sách giáo khoa mới, dựa trên cơ sở đó để thiết kế hệ thống câu hỏi và bài tập không chỉ đối với phần luyện tập mà còn đối với phần tìm hiểu nội dung của mỗi bài học. Với mục đích muốn giúp các em có được những kiến thức, kĩ năng, phương pháp và hứng thú trong việc giải quyết các bài tập ngữ văn trong chương trình, chóng t«i kh«ng so¹n thµnh c¸c c©u tr¶ lêi s½n, mµ chØ ®­a ra nh÷ng gîi ý, xây dựng hệ thống dàn bài, qua đó hình thành phương pháp trả lời cho các em. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng không quên cung cấp cho các em những tri thức, vốn văn học và tiếng Việt cần thiết để giúp các em hoàn thành các bài tËp vµ bµi häc. Khi sử dụng sách này, các em học sinh nên tìm lấy trong đó những gợi ý, định hướng và cả nội dung tri thức cần thiết, nhất là có thể học tập trong đó cách tổ chức các ý cho bài viết và câu trả lời của mình; tuyệt đối không lấy nó thay thế cho những suy nghĩ độc lập, hoặc quá lệ thuộc vào tài liệu để h¹n chÕ kh¶ n¨ng t­ duy s¸ng t¹o cña c¸c em. Hi vọng cuốn sách sẽ là người bạn tốt, có thể cùng các em đi trên con ®­êng häc tËp, t×m hiÓu m«n v¨n häc vµ tiÕng ViÖt. Thay mÆt nhãm biªn so¹n TS. Ph¹m Minh DiÖu. C¸c ch÷ viÕt t¾t GV: Gi¸o viªn HS: Häc sinh SGK: S¸ch gi¸o khoa VD: VÝ dô TK: ThÕ kØ THCS: Trung häc c¬ së. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> TUẦN 1 §äc v¨n:. Tæng quan nÒn v¨n häc ViÖt Nam qua c¸c thêi k× lÞch sö. a- KiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng - Hiểu được thành phần cấu tạo, quá trình phát triển và những nét đặc s¾c truyÒn thèng cña v¨n häc d©n téc. - Nắm vững các vấn đề khái quát làm cơ sở để học tập, nghiên cứu những tri thức về văn học Việt Nam trong chương trình. B- Gîi ý tr¶ lêi c©u hái C©u hái 1- Néi dung bµi Tæng quan nÒn v¨n häc ViÖt Nam qua c¸c thời kì lịch sử gồm có mấy phần? Mỗi phần nêu lên những vấn đề gì của nền v¨n häc? Gợi ý: Nội dung bài gồm 3 phần. Mỗi phần nêu lên một vấn đề cơ bản cña lÞch sö v¨n häc. + Phần 1- Vấn đề các thành phần của nền văn học. + Phần 2- Vấn đề phân chia thời kì phát triển của nền văn học. + Phần 3- Vấn đề những nét đặc sắc truyền thống của văn học Việt Nam. C©u hái 2- H·y cho biÕt v¨n häc ViÖt Nam gåm nh÷ng dßng v¨n häc nµo? Chóng cã vÞ trÝ nh­ thÕ nµo trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n häc d©n téc? Gîi ý: NÒn v¨n häc ViÖt Nam gåm 2 bé phËn chÝnh: v¨n häc d©n gian vµ v¨n häc viÕt. + V¨n häc d©n gian gåm: truyÖn thÇn tho¹i, sö thi, truyÒn thuyÕt, cæ tích, truyện cười, truyện ngụ ngôn, truyện thơ dân gian, ca dao dân ca, tục ngữ, vè, câu đố, chèo... chủ yếu do tầng lớp bình dân sáng tác bằng con đường truyền miệng, lưu truyền từ đời này sang đời khác, xuất hiện trước khi cã v¨n häc viÕt vµ tån t¹i song song víi v¨n häc viÕt. V¨n häc d©n gian mang tÝnh nh©n d©n, tÝnh d©n téc s©u s¾c; chóng lµ cơ sở và là nguồn nuôi dưỡng tâm hồn nhân dân và văn học viết. + Văn học viết giữ vai trò chủ đạo trong đời sống văn học dân tộc. Các thµnh phÇn cña v¨n häc viÕt gåm cã: - Văn học viết bằng chữ Hán bắt đầu từ TK. X-XI, có vị trí đặc biệt quan trọng dưới thời phong kiến. - V¨n häc viÕt b»ng ch÷ N«m xuÊt hiÖn kho¶ng TK.XIII, ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ TK. XV. §Ønh cao lµ c¸c t¸c phÈm: Quèc ©m thi tËp (NguyÔn Trãi), Truyện Kiều (Nguyễn Du), thơ Nôm của Hồ Xuân Hương, Bà huyện Thanh Quan .... Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> - V¨n häc viÕt b»ng ch÷ quèc ng÷ xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn vµo nh÷ng năm 20 của TK trước. - Ngoµi ra cßn cã mét sè t¸c phÈm viÕt b»ng tiÕng Ph¸p cña NguyÔn ¸i Quèc (nh÷ng n¨m 1920). C©u hái 3- LÞch sö v¨n häc ViÖt Nam ph¸t triÓn qua mÊy thêi k×? Dùa vào tác phẩm văn học đã học ở THCS, hãy chọn cho mỗi thời kì một số tác phẩm tiêu biểu: thời trung đại (tác phẩm chữ Hán, tác phẩm chữ Nôm); thời kú tõ ®Çu TK XX- 1945; thêi k× sau 1945 (t¸c phÈm thuéc giai ®o¹n 19451975, t¸c phÈm thuéc giai ®o¹n sau 1975). Gợi ý: Có thể tham khảo bảng dưới đây (Điền tiếp vào chỗ trống): TT Thêi kú T¸c phÈm vÝ dô + Chữ Hán: Chiếu dời đô (Lý Công Uẩn), Nam quốc sơn hà (Lý Thường Kiệt), Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn), Bình Ngô đại cáo, Côn Sơn ca (Nguyễn Trãi), Hoàng Lê nhất thống chí (Ngô gia văn phái), Chuyện người con gái 1 Từ TK X Nam Xương (Trích Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ) đến hết …………………………………………… ………… … TK XIX … …… …… …………… ………… …………… …………… ………….. … .. + Ch÷ N«m: TruyÖn KiÒu, V¨n chiªu hån (NguyÔn Du), Mời trầu, Bánh trôi nước (Hồ Xuân Hương), Qua đèo Ngang, Th¨ng Long thµnh hoµi cæ, ChiÒu h«m nhí nhµ (Bµ huyÖn Thanh Quan), Chinh phô ng©m (§oµn ThÞ §iÓm- dÞch), V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc (NguyÔn §×nh ChiÓu)…. …………………… …………………………………… ………………… ………… …………………………………………… Bác đến chơi nhà (Nguyễn Khuyến), Sông Lấp (Tú 2 Tõ ®Çu Xương), Lão Hạc (Nam Cao), Từ ấy (Tố Hữu), Nhật ký TK XX trong tï (Hå ChÝ Minh)… ………… ……… … …… đến 1945 …………………… …… …………………… …… ………… ………………………………… … + Từ 1945- 1975: Đồng chí (Chính Hữu), Việt Bắc, Lượm (Tè H÷u), Nguyªn tiªu, C¶nh rõng ViÖt B¾c (Hå ChÝ 3 Từ 1945 Minh), Đất nước đứng lên (Nguyên Ngọc), Khúc hát ru đến nay những em bé lớn trên lưng mẹ (Nguyễn Khoa Điềm), Bài (2000) thơ về tiểu đội xe không kính (Phạm Tiến Duật)… …………………………………………………………… + Từ 1975 đến nay: Viếng lăng Bác (Viễn Phương), Sang thu (H÷u ThØnh)………………………………… ………. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> …… ……… ……………………………………………. Câu hỏi 4- Phân tích một trong số các tác phẩm sau đây để chứng minh cho một nét đặc sắc truyền thống của văn học Việt Nam: Thánh Gióng, Th¹ch Sanh (TruyÖn d©n gian), §¹i c¸o b×nh Ng« (NguyÔn Tr·i), TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du), C¶nh khuya (Hå ChÝ Minh), C« T« (NguyÔn Tu©n). Gợi ý: Qua một tác phẩm, chứng minh lòng yêu nước, tinh thần nhân đạo hay vẻ đẹp tài hoa, sự tinh tế trong tác phẩm là một trong những đặc điểm đặc sắc của văn học Việt Nam. Cụ thể: Lòng yêu nước thể hiện tập trung trong c¸c t¸c phÈm: Th¸nh Giãng, §¹i c¸o b×nh Ng«, C¶nh khuya...; Lßng nh©n ¸i: Th¹ch Sanh, TruyÖn KiÒu, §¹i c¸o...; Tµi hoa, tinh tÕ: TruyÖn KiÒu, C« T«... Sau ®©y lµ c¸c ý chÝnh cho mét bµi cô thÓ (TruyÖn KiÒu): + Giíi thiÖu TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du: TruyÖn KiÒu lµ t¸c phÈm đặc sắc của Nguyễn Du viết bằng chữ Nôm, cũng là tác phẩm đỉnh cao của v¨n häc ViÖt Nam thêi phong kiÕn. + Giới thiệu vấn đề cần chứng minh: Truyện Kiều là một minh chứng cho chủ nghĩa nhân đạo truyền thống của văn học Việt Nam, đồng thời cũng thể hiện vẻ đẹp tinh tế trong tâm hồn con người Việt Nam. Nó là một trong những minh chứng hùng hồn nhất cho những nét đặc sắc truyền thống của văn học Việt Nam về lòng nhân ái và vẻ đẹp tinh tế, tài hoa trong tâm hồn người Việt. + Chøng minh: - ý 1- TruyÖn KiÒu lµ mét minh chøng cho lßng nh©n ¸i trong v¨n học Việt Nam (Phân tích ngắn gọn nội dung Truyện Kiều: lời khóc thương cho số phận con người tài sắc bị vùi dập, đày đoạ trong xã hội cũ- Từ đó chứng minh cho chủ nghĩa nhân đạo truyền thống trong tác phẩm của NguyÔn Du). - ý 2- Truyện Kiều là một minh chứng cho vẻ đẹp tài hoa, tinh tế trong tâm hồn con người Việt Nam (Chứng minh qua tài sắc của nhân vật KiÒu vµ sù tinh tÕ trong c¸ch miªu t¶ cña NguyÔn Du). Lµm v¨n:. V¨n b¶n. A- KiÕn thøc vµ kÜ n¨ng c¬ b¶n 1- Thế nào là văn bản? Các đặc điểm của văn bản? Văn bản là sản phẩm của hoạt động ngôn ngữ dùng trong giao tiếp, được diễn đạt bằng hình thức nói hoặc viết. Văn bản có các đặc điểm: + Có tính thống nhất về đề tài, tư tưởng, tình cảm và mục đích.. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> + Cã tÝnh hoµn chØnh vÒ h×nh thøc (hoµn chØnh vÒ bè côc, s¾p xÕp c¸c chi tiết theo trình tự lô-gíc, có mối liên kết và sử dụng các phương tiện liên kÕt…). + V¨n b¶n ph¶i cã t¸c gi¶. 2- Muốn tạo lập văn bản phải chú ý đến những vấn đề gì? Mỗi loại văn bản có những đặc trưng riêng về từ, ngữ, câu hoặc thể thức, cách thức, quy định, quy tắc… Do vậy, khi tạo lập văn bản cần nắm vững đặc trưng của loại văn bản đó. Ví dụ: khi viết đơn, phải nắm được cấu tạo của một lá đơn, viết biên bản phải nắm được quy cách của biên bản, và khi lµm v¨n nghÞ luËn ph¶i biÕt quy tr×nh cña bµi v¨n nghÞ luËn…Bªn c¹nh đó phải nắm được đặc trưng ngôn ngữ của mỗi loại, như: văn bản nghệ thuật đòi hỏi dùng từ ngữ có hình ảnh, giàu cảm xúc; đơn từ, biên bản cần những ng«n tõ cã tÝnh hµnh chÝnh, c«ng thøc; v¨n b¶n nghÞ luËn cÇn ng«n tõ chÝnh x¸c, chÆt chÏ v.v… 3- Về kỹ năng, HS phải biết vận dụng những kiến thức vừa học để đọc – hiểu văn bản và làm văn. B- Gîi ý lµm bµi luyÖn tËp Bài tập 1- Hãy trình bày những đặc điểm của văn bản. Gîi ý: (Xem môc A võa tr×nh bµy). Chó ý nhÊn m¹nh: Đặc điểm 1- Văn bản có tính thống nhất về đề tài, tức không nên có tình trạng “ông nói gà, bà nói vịt”; thống nhất về tư tưởng, tình cảm, tức không nên có tình trạng biểu thị tình cảm lan man, tư tưởng không rõ rệt; thống nhất về mục đích, tức các chi tiết, các phần đều tập chung vào một chủ đích duy nhất. §Æc ®iÓm 2- V¨n b¶n cã tÝnh hoµn chØnh vÒ h×nh thøc, bao gåm; + Hoµn chØnh vÒ bè côc, tøc gåm më bµi, th©n bµi, kÕt bµi (hoÆc phÇn đầu, phần thân, phần kết..) đầy đủ và rõ ràng. + Cã sù s¾p xÕp c¸c chi tiÕt theo tr×nh tù l«-gÝc, hîp lý. + Các chi tiết có mối liên kết chặt chẽ và sử dụng các phương tiện liên kÕt… §Æc ®iÓm 3- V¨n b¶n ph¶i cã t¸c gi¶. §Æc ®iÓm nµy rÊt cÇn thiÕt v× nã xác định vị trí, tư cách của người viết, cũng như quyết định phong cách, cá tính…(đối với văn bản nghệ thuật). Một số loại văn bản sau đây cũng không ph¶i lµ kh«ng cã t¸c gi¶: + C¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian (t¸c gi¶ lµ tËp thÓ). + Các tác phẩm khuyết danh (tạm thời chưa xác định được tác giả). Bµi tËp 2- Tõ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ v¨n b¶n, h·y chØ ra c¸c lo¹i v¨n b¶n có trong đời sống mà anh chị biết. Gîi ý: Văn bản có trong đời sống gồm nhiều loại (suy nghĩ về thực tế các loại văn bản đã học, đã đọc). VD: + C¸c bµi phãng sù (V¨n b¶n b¸o chÝ).. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> + C¸c s¸ch truyÖn, c¸c bµi th¬... (V¨n b¶n v¨n häc). + Các đơn từ, biên bản, báo cáo (Văn bản hành chính). + C¸c c«ng tr×nh khoa häc (V¨n b¶n khoa häc) v.v... Bài tập 3- Theo anh (chị), các văn bản viết, khắc, in có vai trò gì đối víi v¨n ho¸ cña d©n téc? Gợi ý: Các văn bản này có vai trò rất quan trọng đối với văn hoá của dân tộc vì chúng đã ghi lại những sự kiện, những hiện tượng văn hoá, lịch sử rất có giá trị, nhờ đó, ta mới có thể hiểu được nền văn hoá, lịch sử của dân téc ta trong qu¸ khø. Bµi tËp 4- §äc v¨n b¶n Tæng quan v¨n häc ViÖt Nam qua c¸c thêi k× lÞch sö. ChØ ra néi dung cña nã (V¨n b¶n giíi thiÖu c¸i g×? §Ó lµm ®­îc nhiệm vụ đó, nội dung của văn bản gồm mấy ý chính? Đó là những ý nào?) Lập dàn ý ghi lại các phần, mục, ý của văn bản đó. Gîi ý: + Nội dung của văn bản: Giới thiệu khái quát một số vấn đề của văn học Việt Nam trong các thời kì lịch sử, bao gồm 3 vấn đề chính: 1- Các thµnh phÇn cña nÒn v¨n häc; 2- C¸c thêi k× ph¸t triÓn cña v¨n häc ViÖt Nam; và 3- Những nét đặc sắc truyền thống của văn học Việt Nam. + Tham kh¶o dµn ý sau: Më ®Çu. Néi dung chÝnh: I- C¸c thµnh phÇn cña nÒn v¨n häc 1- V¨n häc d©n gian 2- V¨n häc viÕt 3- Quan hÖ gi÷a 2 dßng v¨n häc. II- C¸c thêi k× ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc 1- Thời kì từ TK.X đến hết TK.XIX. 2- Thời kì từ đầu TKXX đến 1945. 3- Từ 1945 đến nay (2000) III- Những nét đặc sắc truyền thống của văn học Việt Nam. 1- Những biểu hiện của tâm hồn con người Việt Nam. 2- Sù ph¸t triÓn vÒ thÓ lo¹i. 3- Quan hÖ giao l­u quèc tÕ. 4- Søc sèng cña v¨n häc d©n téc. KÕt thóc. Bài tập 5- Đọc nhan đề của bài báo sau đây: “Một ngày trên công trường Y-a-li”. Anh (chị) hãy đoán trước nội dung chính của bài báo đó. Nêu rõ lý do tại sao lại dự đoán như vậy? Đối chiếu với nội dung xem dự đoán đó cã chÝnh x¸c kh«ng? (GV có thể dùng bài báo khác, phù hợp với thời điểm giảng dạy và địa phương) Gîi ý:. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> + Dù ®o¸n néi dung bµi b¸o: Phãng sù ghi chÐp l¹i nh÷ng c«ng viÖc, con người có thật trên công trình thuỷ điện Y-a-li, qua đó, phản ánh, ca ngợi gương người tốt, việc tốt. + Lý do: Tên bài báo mang tính phóng sự, cho thấy địa điểm, thời gian vµ hµm ý sÏ ph¶n ¸nh thùc tÕ. Suy luËn dùa trªn quy t¾c chung cña v¨n b¶n phãng sù. Ví dụ khác: Đọc bào báo “Đảng ta mãi mãi xứng đáng với niềm tin yêu cña nh©n d©n” (X· luËn b¸o Nh©n d©n, sè ra ngµy 03 th¸ng 02 n¨m 2006). + Dự đoán nội dung: Ca ngợi công lao to lớn của Đảng đối với lịch sử dân tộc, khẳng định những thành tựu của công cuộc cải cách kinh tế, ổn định an ninh, chính trị, xã hội trong thời kỳ đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, những phương hướng tiếp tục củng cố uy tín của Đảng trong thời gian tới. + Lý do dù ®o¸n: Dùa trªn quy t¾c chung cña v¨n b¶n chÝnh luËn. Có thể đọc bài báo để xem suy luận trên có đúng không? Tìm thêm một số tên bài khác để suy luận dựa theo quy cách của loại văn bản đó. Làm văn: Các kiểu văn bản và phương thức biểu đạt A- KiÕn thøc vµ kÜ n¨ng c¬ b¶n 1- Nắm vững các đặc điểm cơ bản của các phương thức biểu đạt và quan hÖ gi÷a chóng. 2- Biết vận dụng kiến thức về 6 kiểu văn bản vào việc đọc văn và làm v¨n. B- Gîi ý tr¶ lêi c©u hái, bµi tËp Bài tập 1- Ôn tập các kiểu văn bản và phương thức biểu đạt đã học ở THCS, tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: a) Trong trường THCS, anh (chị) đã học những kiểu văn bản nào? Gợi ý: Các kiểu văn bản đã học ở THCS gồm: tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghÞ luËn, thuyÕt minh, hµnh chÝnh-c«ng vô (Ng÷ v¨n 6, tËp 1, tr.15). b) Mỗi kiểu văn bản thường sử dụng nhiều phương thức biểu đạt nhưng bao giờ cũng có phương thức biểu đạt chính. Điền vào ô trống bên trái (Xem SGK) Gợi ý: Các kiểu văn bản lần lượt là: miêu tả, tự sự, biểu cảm, hành chÝnh- c«ng vô, thuyÕt minh, nghÞ luËn. Bài tập 2- Đoạn văn sau đây đã kết hợp những phương thức biểu đạt nào? Phương thức nào là chính? Vì sao? “...H«m L·o H¹c sang nhµ t«i.... lõa nã”. Gợi ý: Đoạn văn kết hợp tự sự với biểu cảm, trong đó tự sự là chính, vì chủ đích của đoạn văn là trình bày sự việc; biểu cảm (biểu thị cảm xúc của nhân vật) chỉ là phương tiện giúp cho tự sự thêm hấp dẫn.. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Bài tập 3- Xác định phương thức biểu đạt của hai đoạn văn viết về bánh trôi nước (SGK). Gợi ý: Đoạn 1 viết theo lối giới thiệu, thuộc phương thức thuyết minh. Đoạn 2 là bài thơ của Hồ Xuân Hương thuộc phương thức biểu cảm (gián tiÕp- th«ng qua miªu t¶). TUẦN 2 2 §äc v¨n:. kh¸i qu¸t v¨n häc d©n gian ViÖt Nam. A- KiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng 1- HiÓu ®­îc vÞ trÝ cña v¨n häc d©n gian trong tiÕn tr×nh v¨n häc ViÖt Nam, giá trị và những đặc trưng cơ bản của nó. + Vị trí: Văn học dân gian là cơ sở, là nguồn nuôi dưỡng vô tận cho v¨n häc viÕt; lµ nguån sinh lùc dåi dµo tiÕp thªm søc m¹nh s¸ng t¹o míi cho c¸c nhµ v¨n... HiÖn nay, trong sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n häc đậm đà bản sắc dân tộc, văn học dân gian càng có vai trò to lớn trong việc bồi dưỡng, nâng đỡ cho cảm hứng sáng tạo của các nhà văn. + Gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cña v¨n häc d©n gian: - Cung cÊp tri thøc h÷u Ých nhiÒu mÆt vÒ tù nhiªn vµ x· héi (Gi¸ trÞ v¨n hãa- khoa häc). - Phản ánh tâm hồn con người lao động, góp phần quan trọng vào việc hình thành nhân cách con người Việt Nam (Giá trị nhân văn). - Chứa đựng kho tàng nghệ thuật truyền thống, đậm đà bản sắc dân tộc (Gi¸ trÞ nghÖ thuËt). + §Æc tr­ng: - V¨n häc d©n gian lµ nh÷ng s¸ng t¸c tËp thÓ, truyÒn miÖng trong d©n gian. - V¨n häc d©n gian cã nhiÒu dÞ b¶n. - Văn học dân gian là văn học của quần chúng lao động, luôn gắn bó với đời sống và tư tưởng, tình cảm của quần chúng, là hình thức nghệ thuật thể hiện “ý thức cộng đồng” của các tầng lớp dân chúng. - NghÖ thuËt miªu t¶ võa hiÖn thùc võa kú ¶o. 2- Nắm được các khái niệm đơn giản về các thể loại văn học dân gian, như: truyện thần thoại, sử thi dân gian, truyền thuyết, cổ tích, truyện cười, truyện ngụ ngôn, tục ngữ, câu đố v.v... B- Gîi ý tr¶ lêi c©u hái vµ bµi tËp C©u hái 1- V¨n häc d©n gian cßn gäi lµ v¨n häc b×nh d©n hay v¨n häc truyền miệng. Theo anh (chị), cách gọi nào nói lên được đặc trưng cơ bản nhÊt cña dßng v¨n häc nµy?. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Gợi ý: Xem xét các đặc trưng “bình dân” (nói đến tầng lớp sáng tác và lưu truyền) và “truyền miệng” (nói đến phương thức sáng tác và lưu hành) của văn học dân gian, xem đặc trưng nào cơ bản nhất. C©u hái 2- V¨n häc d©n gian ViÖt Nam cã nh÷ng thÓ lo¹i chÝnh nµo? Nêu tên gọi, định nghĩa ngắn gọn và ví dụ cho mỗi thể loại. Gîi ý: C¸c ý chÝnh: a- TruyÖn thÇn tho¹i: TruyÖn vÒ c¸c vÞ thÇn, nh»m gi¶i thÝch c¸c hiÖn tượng tự nhiên và xã hội. VD: Sơn tinh- Thủy tinh, Sự tích con rồng cháu tiªn... b- Sö thi d©n gian: TruyÖn v¨n vÇn, hoÆc kÕt hîp v¨n vÇn víi v¨n xu«i, kÓ l¹i c¸c sù kiÖn lÞch sö.... VD: §am San. c- TruyÒn thuyÕt: TruyÖn v¨n xu«i, kÓ vÒ c¸c nh©n vËt, sù kiÖn lÞch sö. VD: Truyền thuyết Hùng Vương, An Dương Vương và Mỵ Châu, Trọng Thñy... d- Cæ tÝch: TruyÖn v¨n xu«i , kÓ vÒ sè phËn c¸c nh©n vËt, ph¶n ¸nh cuộc đấu tranh xã hội và phản ánh ước mơ của nhân dân...VD: Thạch Sanh, TÊm C¸m... e- Truyện cười: Truyện gây cười, nhằm giải trí hoặc phê phán. VD: Tam đại con gà, Nhưng nó phải bằng hai mày... g- TruyÖn ngô ng«n: TruyÖn ngô nh÷ng triÕt lý hoÆc kinh nghiÖm ë đời. VD: Treo biển, Trí khôn... h- Tục ngữ: Văn vần, đúc kết kinh nghiệm sản xuất hoặc kinh nghiệm cuéc sèng. VD: Tay lµm hµm nhai, tay quai miÖng trÔ. i- Câu đố: Văn vần, miêu tả sự vật theo lối ám chỉ, nhằm giải trí và rèn luyện khả năng liên tưởng, suy đoán. VD: Trong trắng ngoài xanh, đóng ®anh tõng khóc (c©y tre). k- Ca dao- dân ca: Văn vần, diễn tả tình cảm, thường có nhạc. VD: Trèng c¬m khÐo vç nªn v«ng- Mét bÇy con kÝt léi s«ng ®i t×m... l- VÌ: V¨n vÇn, kÓ l¹i hoÆc b×nh luËn vÒ c¸c sù kiÖn nh©n vËt... VD: VÌ th»ng nh¸c. m- Truyện thơ: Văn vần, vừa tự sự vừa trữ tình, thường kể về những con người nghèo khó, thể hiện khát vọng tình yêu tự do. VD: Tiễn dặn người yªu (Th¸i). n- S©n khÊu: Gåm c¸c h×nh tøc ca, móa, kÞch d©n gian nh­ chÌo, tuång đồ, một số trò diễn có tích truyện... C©u hái 3- T¹i sao cã thÓ nãi “v¨n häc d©n gian lµ bé s¸ch gi¸o khoa cña cuéc sèng”? Gîi ý: “V¨n häc d©n gian lµ s¸ch gi¸o khoa” cña cuéc sèng v×:. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> + Văn học dân gian có giá trị nhiều mặt: vừa chứa đựng những tri thức vÒ tù nhiªn vµ x· héi, võa mang nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n, l¹i võa cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt. + V¨n häc d©n gian cã t¸c dông gi¸o dôc tèt, lµ nh©n tè quan träng trong việc hình thành tâm hồn, nhân cách con người Việt Nam. Bài tập nâng cao- T¹i sao nãi trong tiÕn tr×nh v¨n häc ViÖt Nam, v¨n học dân gian đã ra đời sớm hơn văn học viết và và sau đó vẫn tiếp tục tồn tại vµ ph¸t triÓn cho tíi ngµy nay? Gîi ý: Cã 2 lý do: + Văn học dân gian là văn học truyền miệng nên không phải đợi đến khi chữ viết ra đời mới hình thành. Do đó, nó xuất hiện sớm hơn văn học viết, trước cả khi con người có chữ viết. + Văn học dân gian vẫn tồn tại và phát triển cho đến ngày nay, vì nó kh«ng ph¶i chØ lµ s¶n phÈm cña mét thêi kú lÞch sö ch­a cã ch÷ viÕt hay d©n chúng chưa có điều kiện học hành; văn học dân gian còn có chức năng đáp ứng thị hiếu của đại đa số nhân dân lao động, cái mà văn học viết không đáp øng ®­îc. Lµm v¨n:. Ph©n lo¹i v¨n b¶n. A- KiÕn thøc vµ kÜ n¨ng c¬ b¶n 1- N¾m ®­îc c¸c c¸ch ph©n lo¹i v¨n b¶n. Muèn ph©n lo¹i v¨n b¶n, cã thể dựa vào nhiều tiêu chí khác nhau. Chẳng hạn: theo phương thức biểu đạt, phong cách chức năng của ngôn ngữ, thể thức cấu tạo, hoặc theo mức độ phøc t¹p vÒ néi dung vµ h×nh thøc cña v¨n b¶n v.v... Trong CT THCS, văn bản được phân theo phương thức biểu đạt và gồm cã: tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, thuyÕt minh, nghÞ luËn vµ hµnh chÝnh- c«ng vô. 2- N¾m ®­îc c¸c lo¹i v¨n b¶n ph©n chia theo phong c¸ch chøc n¨ng ng«n ng÷ vµ theo thÓ thøc cÊu t¹o. Theo phong c¸ch chøc n¨ng ng«n ng÷, ta cã: +V¨n b¶n sinh ho¹t. VD: th­ tõ, ghi chÐp c¸ nh©n, lêi nãi hµng ngµy v.v... +Văn bản hành chính. VD: đơn từ, biên bản, quyết định, công văn v.v... +V¨n b¶n khoa häc. VD: luËn v¨n, luËn ¸n, c«ng tr×nh khoa häc, gi¸o tr×nh v.v... +V¨n b¶n b¸o chÝ. VD: c¸c bµi b¸o, tin ng¾n, phãng sù v.v... +V¨n b¶n chÝnh luËn. VD: lêi kªu gäi, c¸c bµi b×nh luËn, x· luËn... + V¨n b¶n nghÖ thuËt. VD: c¸c bµi th¬, truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt v.v... Theo thÓ thøc cÊu t¹o, ta cã:. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> +V¨n b¶n cã thÓ thøc tù do. VD: t¸c phÈm v¨n häc. +Văn bản có thể thức theo khuôn mẫu định sẵn. VD: đơn từ, biên b¶n.... 3- Vận dụng các tri thức phân loại văn bản vào việc đọc- hiểu văn bản vµ lµm v¨n. B- Gợi ý và hướng dẫn làm bài tập Bµi tËp 1- T×m mét sè vÝ dô cho mçi lo¹i v¨n b¶n ®­îc ph©n chia theo phong c¸ch chøc n¨ng ng«n ng÷. Gîi ý: Tham kh¶o mÉu sau ®©y vµ ®iÒn tiÕp vµo chç trèng: Lo¹i v¨n b¶n VÝ dô V¨n b¶n sinh ho¹t Lời nói miệng hằng ngày, thư từ, tin nhắn, đàm tho¹i... V¨n b¶n hµnh chÝnh §¬n tõ, b¸o c¸o, biªn b¶n, tê tr×nh... V¨n b¶n khoa häc Báo cáo khoa học, đề tài, luận án, bài luận... V¨n b¶n b¸o chÝ Bản tin, phóng sự, ý kiến bạn đọc... Văn bản chính luận Bình luận chính trị, bình luận bóng đá, xã luận... V¨n b¶n nghÖ thuËt TiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, th¬, kÞch b¶n.... Bài tập 2- Sưu tầm một số văn bản hành chính (quyết định, báo cáo, biên bản...), và cho biết những đặc điểm chung của chúng. Gîi ý: Cã thÓ t×m c¸c v¨n b¶n hµnh chÝnh trong mét sè tµi liÖu nh­ sæ tay công tác hành chính, công tác đảng, đoàn thanh niên, công đoàn v.v... (mượn ở các cơ quan hay trong thư viện). Ghi chép thành sưu tập. Rút ra các đặc điểm chung theo nhận xét của anh (chị). Các đặc điểm chung đó có thể là: + Bố cục theo một thể thức quy định sẵn. + Nội dung và hình thức đều có tính pháp quy (dựa theo quy định của ph¸p luËt). + Tõ ng÷, có ph¸p mang tÝnh khu«n mÉu. + Nghĩa của từ phải chính xác- đơn nghĩa... Bài tập 3- Viết đơn xin học ở câu lạc bộ thể thao... Tham kh¶o: Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt nam §éc lËp- Tù do- H¹nh phóc §¬n xin häc líp bãng bµn t¹i c©u l¹c bé thÓ thao huyÖn hµ trung Hµ Trung, ngµy 12 th¸ng 5 n¨m 2006 KÝnh göi: Ban Chñ nhiÖm C©u l¹c bé thÓ thao huyÖn Hµ Trung. Tªn t«i lµ: NguyÔn ThÞ Mai – Tuæi: 15. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Địa chỉ: Học sinh lớp 10 A, trường PTTH Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Sau khi tìm hiểu nội quy, quy định của Câu lạc bộ, Sau khi xem xÐt nguyÖn väng vµ n¨ng lùc b¶n th©n, T«i thÊy m×nh cã nhu cÇu, cã ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng vµo häc t¹i líp huÊn luyÖn bãng bµn cña c©u l¹c bé nh»m rÌn luyÖn søc khoÎ vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc thÓ thao cho b¶n th©n. Tôi viết đơn này xin phép Ban Chủ nhiệm Câu lạc bộ cho phép tôi được vµo häc t¹i líp HuÊn luyÖn bãng bµn dµnh cho løa tuæi tõ 14- 15. Tôi xin hứa sẽ thực hiện đúng nội qui, qui định của Câu lạc bộ, và sẽ nạp học phí đầy đủ. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Người viết đơn (Ký tªn) NguyÔn ThÞ Mai Bµi tËp 4- Xem l¹i bµi Tæng quan nÒn v¨n häc ViÖt Nam vµ Kh¸i qu¸t v¨n häc viÖt Nam qua c¸c thêi k× vµ cho biÕt: chóng thuéc lo¹i v¨n b¶n nµo? Nhận xét về thể thức, cấu tạo chung của 2 văn bản đó? Gîi ý: C¶ hai bµi Tæng quan nÒn v¨n häc ViÖt Nam vµ Kh¸i qu¸t v¨n học việt Nam qua các thời kì đều được viết theo phong cách khoa học. Có thể nêu những nét chung về thể thức cấu tạo của hai văn đó như sau: 1- Giíi thiÖu kh¸i qu¸t. 2- Các vấn đề trọng tâm 3- KÕt luËn. Lµm v¨n: Luyện tập về các kiểu văn bản và phương thức biểu đạt A- KiÕn thøc vµ kÜ n¨ng c¬ b¶n 1- Kiến thức về đặc điểm các kiểu văn bản và các phương thức biểu đạt. 2- Kĩ năng nhận diện các kiểu văn bản và các phương thức biểu đạt. 3- Kĩ năng phối hợp các kiểu văn bản và các phương thức biểu đạt trong viÖc t¹o lËp v¨n b¶n. B- Gîi ý tr¶ lêi c©u hái vµ bµi tËp Bài tập 1-Tìm 6 ví dụ minh hoạ cho 6 kiểu văn bản đã học (phân theo phong cách chức năng ngôn ngữ). Chỉ ra phương thức biểu đạt chính của mçi v¨n b¶n. Gîi ý: Tham khảo bảng dưới đây: V¨n b¶n Phương thức biểu đạt chính. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> 1- Th­ göi b¹n (cña em). Bộc lộ, diễn tả tình cảm, tư tưởng... (Biểu c¶m) 2- Đơn xin nghỉ học (của Trình bày, đề đạt nguyện vọng để cấp có thÈm quyÒn xem xÐt, gi¶i quyÕt (Hµnh em) chÝnh- C«ng vô) 3- Luận án, công trình khoa Dùng chứng cứ, lý lẽ để chứng minh, tìm kiÕm ch©n lý (Khoa häc). học (của người em biết...) 4- Lời kêu gọi toàn quốc Dùng lý lẽ, tình cảm để thuyết phục người nghe làm cho họ đồng tình và ủng hộ kh¸ng chiÕn (cña B¸c Hå) (ThuyÕt minh) 5- Bµi phãng sù (cô thÓ trªn Cung cÊp nh÷ng th«ng tin cô thÓ vµ chÝnh xác về thực tế của một đơn vị, cơ quan... b¸o chÝ mµ em biÕt) (ThuyÕt minh) 6- Mét truyÖn ng¾n, tiÓu Tr×nh bµy chuçi sù viÖc sù kiÖn cã liªn thuyết (mà em đã đọc, đã quan... nhằm giải thích, tìm hiểu xã hội, con người... (Tự sự) häc) Bài tập 2- Xác định kiểu văn bản (SGK). Nêu lý do tại sao lại xác định nh­ vËy? Gîi ý: Tham khảo bảng dưới đây: §o¹n KiÓu v¨n b¶n Lý do 1 2. Khoa häc ChÝnh luËn. Phát hiện đặc điểm của đối tượng Dùng lý lẽ để chứng tỏ sự gắn bó của con người với âm nhạc.. 3 NghÖ thuËt Miêu tả cảnh ông tắm, qua đó thể hiện tình c¶m vµ lèi sèng v¨n ho¸ ... 4 B¸o chÝ §­a c¸c tin tøc.. 5 NghÖ thuËt §o¹n th¬ biÓu c¶m 6 NghÖ thuËt Mét ®o¹n truyÖn ng¾n... Bµi tËp 3- ViÕt mét ®o¹n v¨n ph©n tÝch vai trß vµ t¸c dông cña c¸c yªu tè miªu t¶ trong viÖc thÓ hiÖn néi t©m cña nh©n vËt Thóy KiÒu trong ®o¹n KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch (trÝch TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du). Gîi ý: C¸c yÕu tè miªu t¶ gåm: h×nh ¶nh “non xa”, “tr¨ng gÇn”, cån cát, bụi hồng, cảnh cửa bể chiều hôm, cảnh chân mây mặt đất, gió cuốn mặt duÒnh, vµ c¶ ©m thanh tiÕng sãng Çm Çm xung quanh Thóy KiÒu. - Vai trò của các yếu tố miêu tả hết sức cần thiết cho mục đích biểu c¶m. - Tác dụng: các hình ảnh giàu chất gợi cảm và là phương tiện để nhân vËt Thóy KiÒu göi g¾m t©m sù nhí nhµ vµ nçi xãt xa cho th©n phËn cña m×nh.. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> TUẦN 3 2 §äc v¨n:. ChiÕn th¾ng mtao mx©y (TrÝch §am S¨n). a- KiÕn thøc vµ kÜ n¨ng cÇn n¾m v÷ng 1- HiÓu ®­îc néi dung ®o¹n trÝch: chiÕn c«ng cña nh©n vËt anh hïng. 2- Nắm được một số đặc điểm về nghệ thuật của sử thi anh hùng. b- Gîi ý tr¶ lêi c©u hái, bµi tËp Bµi tËp 1- §äc môc TiÓu dÉn (SGK) vµ cho biÕt: §am S¨n lµ sö thi anh hïng cña d©n téc nµo? Néi dung kÓ vÒ chiÕn c«ng cña ai? Nh÷ng chiÕn công chính của người anh hùng ấy là gì? Gîi ý: Bµi lµm dùa trªn nh÷ng ý sau ®©y: + Đam Săn là sử thi anh hùng của dân tộc Ê-đê (Tây Nguyên). + Nội dung kể về chiến công của người anh hùng Đam Săn, một tù trưởng hùng mạnh (Tiếng Ê-đê, Đam nghĩa là chàng). + ChiÕn c«ng chÝnh cña chµng lµ d¸m chèng l¹i c¶ tôc “nèi d©y”, chÆt cả cây thần smuk, chiến thắng các tù trưởng thù địch, làm cho buôn làng ngày càng giàu mạnh. Cuối cùng, chàng đã chết trong rừng Sáp Đen vì đi cầu hôn Nữ thần Mặt Trời, thể hiện khát vọng phóng túng của một tù trưởng anh hùng. Đam San chết nhưng đã có cháu của chàng nối tiếp con đường của cậu m×nh. Bµi tËp 2- Néi dung cña ®o¹n trÝch kÓ vÒ cuéc chiÕn cña §¨m S¨n víi Mtao Mx©y. H·y cho biÕt Mtao Mx©y lµ ai? V× sao Mtao Mx©y l¹i bÞ thÊt b¹i? Gợi ý: Mtao Mxây cũng là một trong những tù trưởng giàu mạnh, cho nên y mới dám cướp vợ của Đam Săn. Nhưng trong cuộc chiến với tù trưởng Đam Săn, y đã thất bại vì không có sức mạnh và trí thông minh bằng Đam S¨n, y còng kh«ng ®­îc ¤ng Trêi ñng hé (Theo quan niÖm thêi x­a cña người Ê-đê: người anh hùng luôn được Trời giúp đỡ). Bµi tËp 3- Nªu nh÷ng t×nh tiÕt vµ lêi nãi cña c¸c nh©n vËt trong ®o¹n trích chứng tỏ cuộc chiến đấu của Đam Săn tuy có mục đích riêng (giành lại vợ) nhưng lại có ý nghĩa và tầm quan trọng đối với lợi ích của toàn thể cộng đồng. Gợi ý: Các tình tiết và lời nói để chứng minh: + Trong cuộc chiến đấu đó Đam Săn được sự ủng hộ của Ông Trời: “VËy th× ch¸u lÊy mét c¸i chµy m«n nÐm vµo vµnh tai h¾n lµ ®­îc”. + Đăm Săn là người biết đoàn kết 2 bộ tộc, không phải chiến đấu vì sự thù hằn hay vì mục đích cá nhân đơn thuần. Sau chiến thắng, chàng đã thuyết. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> phôc ®­îc t«i tí cña Mtao Mx©y ®i theo chµng: “...Hìi anh em trong nhµ, hỡi bà con trong làng, xin mời tất cả đến với ta !”. + §am S¨n ®­îc sù phôc tïng cña t«i tí Mtao Mx©y: “¥ tÊt c¶ t«i tí bằng này! Các ngươi có đi với ta không ?” Dân làn: “Không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai?”. Đam Săn mở tiệc linh đình để cúng tế thần linh và thiết đãi cả làng ... Lưu ý: Trong hoàn cảnh lịch sử thời kỳ đó (thời kỳ hình thành dân tộc) chiến thắng Mtao Mxây dẫn đến việc buôn làng của người anh hùng được mở rộng và cường thịnh hơn lên. Điều đó có ích đối toàn thể cộng đồng. Cho nên Đam San là niềm tự hào, là nhân vật lý tưởng của người Ê- đê. Bµi tËp 4- §o¹n trÝch gåm nhiÒu t×nh tiÕt kÕ tiÕp nhau. Néi dung cña mỗi tình tiết là các sự kiện và hành động của nhân vật. Hãy tìm các tình tiết đó và sắp xếp theo trật tự trước sau của truyện kể. Gîi ý: Chia ®o¹n trÝch thµnh c¸c ®o¹n nhá, t×m ý chÝnh cña mçi ®o¹n råi s¾p xÕp c¸c ý theo trËt tù. C¸c t×nh tiÕt ®­îc s¾p xÕp theo trËt tù gåm: a- §am S¨n gäi Mtao Mx©y xuèng giao chiÕn. b- Hiệp đấu thứ nhất Mtao Mxây không đâm trúng Đam Săn. c- Hiệp đấu thứ hai, Đam Săn chiến thắng, cắt đầu Mtao Mxây. d- T«i tí cña Mtao Mx©y ®i theo §am S¨n, §am S¨n dÉn hä vÒ lµng vµ më tiÖc ¨n mõng. Bài tập 5- Tìm các nhân vật đã tham gia vào các sự kiện và hành động trong đoạn trích. Xác định vai trò của mỗi nhân vật đối với quá trình diễn biÕn cña c¸c sù kiÖn? Gợi ý: Các nhân vật đã tham gia vào sự kiện và hành động trong đoạn trÝch vµ vai trß cña mçi nh©n vËt: a- Đam Săn, nhân vật trung tâm, người anh hùng của dân tộc Ê-đê. b- Mtao Mxây, kẻ đã cướp vợ của Đam Săn, và là tù trưởng thù địch của Đam Săn. Hắn đã giao chiến quyết liệt và cũng tỏ ra là một đối thủ mạnh. Tuy nhiên, cuối cùng, Đam Săn nhờ có tài trí hơn người và được Ông Trời giúp đỡ nên đã chiến thắng Mtao Mxây. Sự thất bại của Mtao Mxây đã làm nổi bật tầm vóc của người anh hùng Đam Săn. c- Các tôi tớ của Mtao Mxây đã tình nguyện theo Đam Săn. Sự đông đúc và tinh thần ngưỡng mộ, thái độ phục tùng của họ đã tôn vinh người anh hïng §am S¨n. Bài tập 6a- Hãy nêu nhận xét về ngôn ngữ của người kể chuyện trong đoạn trích. b- H·y nªu nhËn xÐt vÒ ng«n ng÷ cña nh©n vËt trong ®o¹n trÝch. Gîi ý: a- Ngôn ngữ của người kể chuyện, ngoài lời kể nội dung chính của truyện còn có lời đối thoại trực tiếp giữa người kể với người nghe. Ví dụ: “Thế là Mtao Mxây phải đi ra. Bà con xem, khiên hắn tròn như đầu cú, gươm. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> h¾n ãng ¸nh nh­ c¸i cÇu vång”.... “Bµ con xem, thÕ lµ §am S¨n nay cµng thªm giµu cã, chiªng l¾m la nhiÒu”. Ngôn ngữ người kể chuyện còn thể hiện thái độ của người kể đối với từng nhân vật hay sự kiện, giúp cho người nghe (người xem) dễ đồng cảm trong tiÕp nhËn. b- Ng«n ng÷ cña nh©n vËt cã nhiÒu c©u mÖnh lÖnh, c©u kªu gäi. VÝ dô: “¥ diªng, ¬ diªng, xuèng ®©y!” (MÖnh lÖnh); “¬ ngh×n chim xÎ, ¬ v¹n chim ngãi ! TÊt c¶ t«i tí b»ng nµy!...” (Kªu gäi). Nh÷ng lo¹i c©u nh­ vậy đã góp phần làm cho sử thi có vẻ đẹp hoành tráng. Người nghe như được sèng thùc trong c©u chuyÖn thêi xa x­a. Lời kể của nhân vật luôn có thái độ ngợi ca, tôn vinh người anh hùng. Bài tập 7- Tìm các biện pháp tu từ so sánh, phóng đại. Nêu ý nghĩa, t¸c dông cña chóng. Gîi ý: BiÖn ph¸p tu tõ trong ®o¹n trÝch thÓ hiÖn søc m¹nh khi §am S¨n móa khiªn. Gåm cã: + BiÖn ph¸p tu tõ so s¸nh: “ThÕ lµ §am S¨n l¹i móa. Chµng móa trªn cao, giã nh­ b·o. Chµng múa dưới thấp, gió như lốc...” + Biện pháp tu từ phóng đại: “Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bËt rÔ bay tung”. + Tác dụng: Những biện pháp tu từ này góp phần tạo nên âm hưởng hùng tráng, vẻ đẹp rực rỡ trong nghệ thuật miêu tả chân dung nhân vật anh hïng vµ nghÖ thuËt t¹o dùng khung c¶nh hoµnh tr¸ng trong sö thi. Bài tập 8- Qua đoạn trích, anh (chị) hiểu thế nào về ý nghĩa của đề tài chiến tranh và chiến công của nhân vật anh hùng? Hãy tóm tắt một số đặc ®iÓm nghÖ thuËt cña sö thi anh hïng. Gợi ý: Đoạn trích cho thấy đề tài chiến tranh có ý nghĩa rất lớn đối với lịch sử văn học nhân loại vì đây là một trong những vấn đề lớn mà nhân loại luôn phải đối mặt: chiến tranh hay hoà bình? Trong các cuộc chiến tranh, chiến công của người anh hùng luôn đóng vai trò quyết định số phận của dân chúng, cũng như quyết định bước đi của lÞch sö. Sö thi anh hïng cßn gäi lµ anh hïng ca lµ thÓ lo¹i v¨n häc lu«n ph¶n ánh đề tài lịch sử, trong đó phản ánh và ngợi ca chiến công của nhân vật anh hùng. Khung cảnh trong sử thi luôn hoành tráng. Chân dung người anh hùng luôn có vẻ đẹp rực rỡ nhờ biện pháp phóng đại, thái độ tôn vinh của người kể chuyÖn còng nh­ cña c¸c nh©n vËt phô trong t¸c phÈm.. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> Lµm v¨n:. V¨n b¶n v¨n häc. A. KiÕn thøc vµ KÜ n¨ng cÇn n¾m v÷ng 1- N¾m ®­îc nghÜa réng vµ nghÜa hÑp cña kh¸i niÖm v¨n häc, hiÓu c¸c đặc điểm của văn bản văn học về các mặt ngôn từ, hình tượng, làm cơ sở để hiÓu ý nghÜa vµ c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n. 2- Bước đầu tìm hiểu đặc trưng của văn học qua văn bản văn học. B-Gîi ý tr¶ lêi c©u hái vµ bµi tËp Bài tập 1, 2- Đọc, đánh dấu chỗ ngắt nhịp, vần, chỉ ra các hình ảnh trong nh÷ng ®o¹n th¬ sau vµ nhËn xÐt vÒ tÝnh nghÖ thuËt cña chóng. ChØ ra ý nghÜa néi chØ cña mçi ®o¹n. Gîi ý: a- + §¸nh dÊu chç ng¾t nhÞp, vÇn: Hìi c¸c chÞ, / c¸c anh/ Trên chiến trường / ngã xuống !/ M¸u cña anh chÞ, / cña chóng ta, / kh«ng uæng/ Sẽ xanh tươi đồng ruộng Việt Nam/ Mường Thanh, / Hồng Cúm, / Him Lam Hoa mơ lại trắng, / vườn cam lại vàng. (Tè H÷u - Hoan h« chiÕn sü §iÖn Biªn) +TÝnh nghÖ thuËt: §o¹n th¬ gieo vÇn chñ yÕu n»m ë ©m tiÕt cuèi: xuèng - uæng, Nam - Lam - cam ... §Æc biÖt cã rÊt nhiÒu h×nh ¶nh cã tÝnh chất biểu tượng như “ngã xuống”, “đồng ruộng Việt Nam”; các màu sắc đối lập “máu - xanh tươi”; các câu hô gọi “Hỡi các chị, các anh”. Tất cả đã làm cho đoạn thơ trở thành lời tâm tình tha thiết, ca ngợi sự đóng góp to lớn của những người đã hy sinh cho đất nước. + ý nghÜa néi chØ trong ®o¹n th¬: TÊt c¶ c¸c tõ nh­ c¸c chÞ, c¸c anh, xanh tươi, đồng ruộng Việt Nam, hoa mơ, trắng, vàng..., kể cả Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam... đều không hoàn toàn có nghĩa thực tế mà mang tÝnh biÓu tr­ng. bHay là thuở trước / kẻ văn chương ? Chen héi c«ng danh / nhì l¹c ®­êng Tµi cao phËn thÊp, / chÝ khÝ uÊt Giang hồ mê chơi / quên quê hương. (T¶n §µ - Th¨m m¶ cò bªn ®­êng) + TÝnh nghÖ thuËt: §o¹n th¬ cã nhÞp ®iÖu 4/3, cã nh÷ng c©u th¬ nhiÒu thanh tr¾c “Tµi cao phËn thÊp, chÝ khÝ uÊt”, cã gieo vÇn “­¬ng” ë nh÷ng ©m tiết cuối, có nhiều hình ảnh mang nghĩa bóng “kẻ văn chương”, “lạc đường”, “giang hồ mê chơi” ... Đoạn thơ đã tái hiện được hình ảnh về một con người trong tưởng tượng qua câu hỏi tu từ “Hay là thuở trước, kẻ văn chương ?”. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> + ý nghÜa néi chØ: tÊt c¶ c¸c tõ ng÷ vµ c©u chuyÖn vÒ sè phËn cña người nằm dưới mộ đều do tưởng tượng mà có. cBuồn lưu cây đào / xin hỏi xuân Buồn sang cây tùng / thăm đông quân Ô!/ Hay buồn vương / cây ngô đồng Vµng r¬i ! / Vµng r¬i / Thu mªnh m«ng. (BÝch Khª - T× bµ) + TÝnh nghÖ thuËt: §o¹n th¬ cã lèi ng¾t nhÞp tù do, gieo vÇn thµnh tõng cặp “xuân - quân”, “đồng - mông” ... Có nhiều hình ảnh có tính chất biểu tượng xuất hiện trong đoạn thơ “cây đào” - mùa xuân; “cây tùng” - mùa đông; “cây ngô đồng” - mùa thu ... Nỗi buồn của thi nhân như lan toả khắp c¶ bèn mïa trong n¨m. + ý nghĩa nội chỉ: Tất cả các từ, các hình ảnh đều mang ý nghĩa biểu tượng, xuất hiện do tâm trạng buồn của nhà thơ. Bµi tËp 3Gîi ý: Những nét khái quát quan trọng về nhân vật chàng Trương trong đoạn trÝch lµ: + Chàng Trương mến người phụ nữ vì dung hạnh. + Chàng Trương có tính đa nghi.. + Chàng Trương là con nhà hào phú nhưng ít học. Bài tập 4So với các văn bản khác, văn bản văn học có những đặc điểm gì về ngôn từ và hình tượng. Gîi ý: + Về mặt ngôn từ, văn bản văn học có những đặc điểm sau: - Tính thẩm mỹ (tổ chức theo quy luật của cái đẹp). - Tính hình tượng (có nhiệm vụ xây dựng hình ảnh, cảm xúc...). - TÝnh néi chØ (thÓ hiÖn néi t©m, mang tÝnh chñ quan cña nhµ v¨n). - Tính biểu tượng (hay biểu trưng) tức không phản ánh trực tiếp đối tượng mà bao giờ cũng có tính khái quát, “lấy một để nói mười”. - TÝnh ®a nghÜa (cã nhiÒu nghÜa cïng lóc, cã thÓ ®­îc hiÓu theo nhiÒu c¸ch). - TÝnh biÓu c¶m (giµu søc gîi c¶m, bao hµm gîi c¶m gi¸c, c¶m xóc...). (Chú ý: Với mỗi đặc điểm trên, HS phải luôn so sánh với các văn bản khác như biên bản, đơn từ, báo cáo khoa học...). + Về mặt hình tượng, văn bản văn học có các đặc điểm sau: - Sản phẩm của trí tưởng tượng. - Cã nh÷ng phÈm chÊt kh¸c víi thùc tÕ... - Cã søc kh¸i qu¸t ho¸ cuéc sèng.. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> Bài tập 5- Anh (chị) hiểu thế nào là hình tượng văn học được sáng tạo bằng hư cấu tưởng tượng? Phân tích yếu tố hư cấu tưởng tượng trong bài thơ M©y vµ sãng cña R. Ta-go. Gîi ý: + Hình tượng văn học được sáng tạo bằng hư cấu, tưởng tượng nghĩa là hình tượng đó không có thực, mà được xây dựng bằng trí tưởng tượng của nhµ v¨n, tÊt nhiªn nhµ v¨n còng ph¶i quan s¸t cuéc sèng råi míi cã thÓ x©y dựng được hình tượng văn học. M.Gorki cho rằng: “Trong văn học, trí tưởng tượng, sự hư cấu, trực giác đóng vai trò quyết định”. Ông nhấn mạnh: “Quan sát, nghiên cứu, hiểu biết, chưa đủ, còn phải “bày đặt ra”, phải sáng tạo ra nữa” (Bàn về văn học, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1970, tr.314). Nhµ v¨n K.Phª®in còng viÕt: “Sù kiÖn (tức các tư liệu ghi chép được- PMD) trong đa số trường hợp chỉ là nơi áp dụng cái sức mạnh mà chúng ta gọi là trí tưởng tượng...Giờ đây, ... tôi đánh giá mối tương quan giữa hư cấu và sự thật là 98 và 2”(Dẫn lại M.B. Khr¸pchen c«, C¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ sù ph¸t triÓn v¨n häc, Nxb. T¸c phÈm míi, Hµ Néi 1978, tr.119). + Trong bài thơ Mây và sóng, R.Ta-go đã tưởng tượng ra “Mây” và “Sóng” là những con người, có cuộc trò chuyện thú vị của cậu bé với họ. Từ đó, cậu bé tưởng tượng ra những trò chơi thú vị cùng mẹ “mẹ là trăng, con là mây”, “mẹ là sóng, con là bờ”. Sự hư cấu tưởng tượng đó đã giúp cho nhà th¬ thÓ hiÖn ®­îc t×nh c¶m s©u s¾c vµ thiªng liªng gi÷a mÑ vµ con... Bµi tËp 6- V¨n b¶n v¨n häc biÓu hiÖn vµ kh¸i qu¸t nh÷ng gi¸ trÞ nh©n học của con người như cái thiện, cái ác, cái đẹp, cái xấu... nhằm giúp con người tự hoàn thiện. Hãy cho biết Trương Sinh có những nhược điểm gì khiến nhân vật này gây ra số phận bi kịch cho người vợ hiền? Gợi ý: Trương Sinh tuy rất yêu vợ nhưng có nhược điểm lớn đó là tính đa nghi, luôn phòng ngừa quá mức đối với vợ. Ngoài ra, do anh ta ít học nên tính đa nghi càng trở nên thiếu cơ sở. Chính nhược điểm này đã khiến cho nhân vật chàng Trương gây ra số phận bi kịch cho người vợ hiền. Lµm v¨n: bµi viÕt sè 1 (Chọn một trong sáu kiểu văn bản đã được học trong chương trình THCS) a- Yêu cầu cần đạt 1. Học sinh biết vận dụng kiến thức về các kiểu văn bản đã học ở THCS để làm bài. 2. Biết huy động các kiến thức trong tác phẩm văn học và kiến thức đời sèng vµo bµi viÕt.. Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>