Luận văn nghiên cứu tình hình phát sinh, gây hại của sâu đục thân hai chấm (tryporyza incertulas walker) và biện pháp phòng trừ tại ninh bình vụ đông xuân 2009 2010

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

VŨ I THANH

NGHIÊN C U TÌNH HÌNH PHÁT SINH, GÂY H I
C A SÂU ð C THÂN HAI CH M (Tryporyza incertulas Walker)
VÀ BI N PHÁP PHỊNG TR

T I NINH BÌNH

V ðƠNG XUÂN 2009 - 2010

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành: B O V TH C V T
Mã s
: 60.62.10
Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS. NGUY N VĂN ðĨNH

HÀ N I – 2010


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan nh ng s li u và k t qu nghiên c u ñư c trình bày
trong lu n văn là hồn tồn trung th c, chưa t ng ñư c s d ng ñ b o v b t
kỳ m t h c v nào.
Tơi cam đoan các thơng tin trích d n trong lu n văn là trung th c và ñã
ch rõ ngu n g c.
Tác gi lu n văn

Vũ i Thanh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ i


L I C M ƠN
ð hoàn thành lu n văn này, tơi đã nh n đư c s đ ng viên, giúp đ
nhi t tình c a các nhà khoa h c, t p th giáo viên Khoa Nông h c, Vi n ðào
t o sau ñ i h c - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i; S Nông nghi p &
PTNT t nh Ninh Bình, U ban nhân dân thành ph Ninh Bình và t p th lãnh
đ o cùng tồn th cán b Chi c c B o v th c v t Ninh Bình; các b n đ ng
nghi p.
Tơi xin trân tr ng c m ơn GS.TS. Nguy n Văn ðĩnh, Vi n trư ng Vi n
ðào t o sau ñ i h c ñã t n tình hư ng d n tơi trong q trình th c hi n đ tài
và hồn ch nh lu n văn.
Tơi xin chân thành c m ơn các nhà khoa h c, các th y, các cô B môn
Côn trùng, khoa Nông h c, Vi n ðào t o sau ñ i h c - Trư ng ð i h c Nông
nghi p Hà n i; lãnh ñ o và cán b Chi c c B o v th c v t Ninh Bình; Ban
qu n lý các HTX nơng nghi p Ninh Nh t, Yên Phúc ; Các b n ñ ng nghi p ñã
ñ ng viên, giúp ñ và t o đi u ki n cho tơi trong q trình h c t p, nghiên
c u, th c hi n ñ tài và hoàn thành lu n văn.
Tác gi

Vũ i Thanh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c b ng

vii

Danh m c hình

ix

1.

M ð U

1

1.1

ð tv nđ

1

1.2

M c đích, u c u c a ñ tài

4

1.3

Ý nghĩa khoa h c c a ñ tài

4

1.4

Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài

5

2.

T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

6

2.1

Cơ s khoa h c c a ñ tài

6

2.2

M t s nghiên c u

7

2.2.1

Phân b c a sâu ñ c thân lúa hai ch m

7

2.2.2

Nghiên c u ph m vi ký ch c a sâu ñ c thân lúa hai ch m

8

2.2.3

M c ñ và tri u ch ng gây h i

8

2.2.4

Nghiên c u v ñ c ñi m sinh h c c a sâu ñ c thân lúa hai ch m

10

2.2.5

Nghiên c u v ñ c ñi m sinh thái

12

2.2.6

Nghiên c u các bi n pháp phòng tr

13

2.3

M t s nghiên c u trong nư c

19

2.3.1

Thành ph n lồi và bi n đ ng thành ph n lồi sâu đ c thân lúa

19

2.3.2

Phân b c a sâu ñ c thân lúa hai ch m

21

2.3.3

Ph m vi ký ch c a sâu ñ c thân lúa hai ch m

21

2.3.4

M c ñ gây h i c a sâu ñ c thân lúa

21

2.3.5

Nghiên c u v ñ c ñi m sinh h c c a sâu ñ c thân lúa hai ch m

22

ngoài nư c v sâu ñ c thân hai ch m h i lúa

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ iii


2.3.6

Nghiên c u v ñ c ñi m sinh thái

2.3.7

Nghiên c u bi n pháp phịng tr sâu đ c thân lúa

25
Vi t Nam

25

3. N I DUNG, ð A ðI M, V T LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

28

3.1

N i dung nghiên c u

29

3.2

ð i tư ng, ñ a ñi m nghiên c u và th i gian th c hi n

29

3.3

V t li u nghiên c u

29

3.4

Phương pháp nghiên c u:

30

3.4.1

ði u tra s n xu t và các bi n pháp b o v th c v t cây lúa

30

3.4.2

ði u tra xác ñ nh thành ph n loài sâu h i lúa, thành ph n sâu ñ c
thân gây h i và thành ph n thiên ñ nh c a sâu ñ c thân hai ch m
trong v ðông Xuân 2009 - 2010

3.4.3

30

ði u tra xác đ nh thành ph n lồi thiên đ nh ph bi n trên lúa c a
sâu ñ c thân hai ch m

31

3.4.4

Theo dõi tình hình qua đơng c a sâu ñ c thân lúa hai ch m

32

3.4.5

Theo dõi th i gian phát sinh, di n bi n m t ñ c a sâu ñ c thân
lúa hai ch m

3.4.6

Kích thư c và cân kh i lư ng c a sâu ñ c thân hai ch m trên lúa
lai, lúa thu n c a l a 2, l a 3 trong v ðông xuân năm 2010

3.4.7

32
32

Kh o sát bi n pháp phịng ch ng sâu đ c thân lúa hai ch m b ng
thu c hố h c

3.4.8

33

Cách tính tốn các ch tiêu theo dõi

34

4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N
4.1

36

Khái quát v ñi u ki n t nhiên, tình hình s n xu t lúa c a t nh
Ninh Bình và k t qu ñi u tra nông dân v công tác b o v th c
v t

cơ s

36

4.1.1

ði u ki n t nhiên

36

4.1.2

Tình hình s n xu t lúa

36

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ iv


4.1.3

K t qu ñi u tra hi u bi t c a nông dân v công tác B o v th c
v t

4.2

cơ s

38

Thành ph n sâu h i lúa, thành ph n sâu ñ c thân và thiên ñ ch
c a sâu ñ c thân hai ch m trên lúa đơng xn 2009 - 2010 t i
Ninh Bình

40

4.2.1

Thành ph n sâu h i lúa v ðông Xuân 2009 - 2010

40

4.2.2

Thành ph n sâu ñ c thân h i lúa v ðơng Xn 2009 - 2010.

42

4.2.3

Thành ph n thiên đ ch c a sâu ñ c thân lúa hai ch m v ðơng
Xn 2009 - 2010 t i Ninh Bình

4.3

Tình hình phát sinh và gây h i c a sâu ñ c thân lúa hai ch m v
ðông Xuân 2009 - 2010 t i t nh Ninh Bình

4.3.1

43
45

Tình hình qua đơng c a sâu non, s có m t c a nh ng, ký sinh,
ch t c a sâu ñ c thân lúa hai ch m trong v ðông năm 2009 –
2010 t i thành ph Ninh Bình

4.3.2

Th i gian phát sinh các l a sâu ñ c thân hai ch m trên lúa v
ðông Xuân 2009 - 2010 t i Ninh Bình.

4.3.3

Y ut

61

Tình hình ong kí sinh tr ng sâu đ c thân lúa hai ch m tai Ninh
Bình trong v ðơng Xn 2009 - 2010

4.4.2

59

nh hư ng đ n s phát sinh, gây h i c a sâu ñ c thân lúa

hai ch m t i Ninh Bình
4.4.1

53

Di n tích, m c đ gây h i c a sâu ñ c thân lúa hai ch m t i Ninh
Bình năm 2000 – 2010.

4.4

50

Bi n đ ng s lư ng c a sâu ñ c thân hai ch m trên lúa lai và lúa
thu n v ðông Xuân 2009 - 2010

4.3.4

45

61

M t s thiên ñ ch b t m i ăn th t chính đ i v i sâu ñ c thân lúa
hai ch m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ v

62


4.4.3

Kích thư c và kh i lư ng c a nh ng sâu ñ c thân lúa hai ch m
trên trà lúa ðông Xuân 2009 - 2010 t i Ninh Bình.

4.5

63

Xác đ nh hi u qu phịng tr sâu đ c thân lúa hai ch m c a m t
s lo i thu c hố h c và trình di n mơ hình phun thu c tr sâu
đ c thân lúa hai ch m trong v ðông Xuân 2010 t i thành ph
Ninh Bình

4.5.1

67

Hi u qu c a m t s lo i thu c hố h c đ i v i sâu ñ c thân lúa
hai ch m

67

5. K T LU N VÀ ð NGH

73

5.1

K t lu n

73

5.2

ð ngh

74

TÀI LI U THAM KH O

76

PH L C

84

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ vi


DANH M C B NG
STT
4.1

Tên b ng

Trang

Nh n th c c a nơng dân v các lồi d ch h i lúa và s d ng thu c
BVTV

4.2

Thành ph n sâu h i lúa v ðông Xuân 2009 - 2010 t i Ninh
Bình

4.3

42

Thành ph n thiên đ ch c a sâu đ c thân hai ch m trên lúa v
đơng xuân 2009 - 2010 t i Ninh Bình

4.5

41

T l (%) c a các lồi sâu đ c thân lúa qua các tháng t i Ninh
Bình v ðơng Xn năm 2009 - 2010

4.4

39

44

Di n bi n qua đơng c a sâu non sâu ñ c thân lúa hai ch m trên

chân ñ t vàn cao không c y i (Thành ph Ninh Bình, ðơng
Xn 2009 - 2010)

4.6

45

Di n bi n qua ñông c a sâu non sâu ñ c thân lúa hai ch m trên
chân đ t vàn th p khơng c y i (Thành ph Ninh Bình, ðơng
Xn 2009 - 2010)

4.7

47

Di n bi n qua đơng c a sâu non sâu ñ c thân lúa hai ch m trên chân
ñ t vàn th p c y i (Thành ph Ninh Bình, ðơng Xn 2009 2010)

4.8

Th i gian phát sinh l a 1 sâu ñ c thân lúa hai ch m trên lúa
ðơng Xn (Ninh Bình, 2005 - 2010)

4.9

51

Di n bi n m t ñ sâu ñ c thân hai ch m trên lúa ðông Xuân 2009 2010 t i Ninh Bình

4.10

49

53

Di n bi n sâu đ c thân hai ch m trên trà lúa xuân mu n t i thành
ph Ninh Bình v Xuân 2009 - 2010 (HTX Ninh Nh t - xã Ninh
Nh t)

54

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ vii


4.11

Di n bi n sâu ñ c thân hai ch m trên trà lúa Xuân mu n t i thành
ph Ninh Bình v Xuân 2009 - 2010 (HTX Phúc Trung – Xã
Ninh Phúc)

4.12

M c ñ gây h i c a sâu ñ c thân lúa hai ch m năm 2009 và v
ðơng Xn 2010 t nh Ninh Bình

4.13

68

Hi u qu kinh t c a vi c s d ng thu c hố h c tr sâu đ c thân

lúa hai ch m TP Ninh Bình v mùa 2009

4.18

66

Hi u qu c a m t s lo i thu c hoá h c ñ i v i sâu ñ c thân lúa
hai ch m giai ño n lúa tr v Mùa 2009 t i thành ph Ninh Bình

4.17

64

Kích thư c và kh i lư ng c a nh ng sâu ñ c thân lúa hai ch m
t i Ninh Bình, Hà N i và H i Phịng v ðơng Xn 2010

4.16

62

Kích thư c và kh i lư ng c a nh ng sâu ñ c thân hai ch m trên
lúa lai và lúa thu n - T nh Ninh Bình v ðông Xuân 2009 - 2010

4.15

60

Theo dõi ong ký sinh tr ng sâu ñ c thân hai ch m trên trà lúa
ðơng Xn 2009 - 2010 t i Ninh Bình

4.14

57

70

K t qu th c nghi m mơ hình tr sâu đ c thân hai ch m b ng
thu c Vitaco và Prevathon v ðông xuân 2009 - 2010 t i TP
Ninh Bình

71

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ viii


DANH M C HÌNH
STT
4.1

Tên hình

Trang

Di n bi n qua đơng c a sâu non sâu ñ c thân lúa hai ch m trên
chân đ t vàn cao khơng c y i

4.2

Di n bi n qua đơng c a sâu non sâu ñ c thân lúa hai ch m trên
chân ñ t vàn th p không c y i

4.3

48

Di n bi n qua đơng c a sâu non sâu đ c thân lúa hai ch m trên
chân ñ t vàn th p c y i

4.4

46

49

Di n bi n t l d nh héo, bơng b c sâu đ c thân hai ch m trên
trà lúa xuân mu n t i thành ph Ninh Bình v Xuân 2009 - 2010
(HTX Ninh Nh t - xã Ninh Nh t)

4.5

55

Di n bi n t l d nh héo, bơng b c sâu đ c thân hai ch m trên
trà lúa Xuân mu n t i thành ph Ninh Bình v Xuân 2009 - 2010
(HTX Phúc Trung – Xã Ninh Phúc)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ ix

58

1. M
1.1

ð U

ð tv nđ
Nơng nghi p là m t ngành kinh t quan tr ng nh m cung c p lương

th c, th c ph m đ ni s ng xã h i, cung c p các ngu n nhiên li u đ phát
tri n cơng nghi p và các ngành kinh t khác. Trong Nông nghi p lúa là cây
lương th c chính

Vi t Nam v i di n tích gieo c y hàng năm kho ng 7 tri u

ha. Trong q trình th c hi n đư ng l i ñ i m i chung c a ñ t nư c, Nông
nghi p nông thôn trong 25 năm qua cũng có nh ng chuy n bi n tích c c. T
m t nư c thi u ăn ph i nh p kh u lương th c, ñ n nay chúng ta khơng nh ng
đ ăn mà cịn là m t nư c xu t kh u g o ñ ng vào hàng th hai trên th gi i
v i 4,5 tri u t n g o xu t kh u trong năm 2008, 6 tri u t n năm 2009 và d
ki n năm 2010 xu t kh u kho ng 7 tri u t n.
S n lư ng thóc c nư c năm 1986 là kho ng 21 tri u t n, ñ n năm 2000
ñã tăng lên 31,5 tri u t n, ñ c bi t năm 2009 s n lư ng ñ t 38,9 tri u t n. M c dù
g p r t nhi u thiên tai, d ch h i như: rét ñ m, rét h i, Sâu ñ c thân, b nh lùn s c
ñen mi n B c, lũ l t mi n Trung, d ch r y nâu mi n Nam…
M t trong nh ng y u t góp ph n vào thành t u trên là do chúng ta đã
đưa nh ng gi ng lúa m i có năng su t cao vào s n xu t ñ i trà như: ðưa t p
đồn lúa lai, lúa thu n c a Trung Qu c vào gieo c y r ng rãi

các t nh mi n

B c và mi n Trung. Tuy nhiên m t v n ñ m i ñ t ra là tác h i do sâu b nh đã
có s bi n đ ng đáng k . Theo th ng kê c a C c B o v Th c v t ch tính
riêng

mi n B c di n tích b nhi m sâu b nh năm 1993 là 526.000 ha ñã tăng

lên g n 1.000.000 ha năm 2008.
Các gi ng lúa lai có di n tích l n như Nh Ưu 838, D.ưu 527, Phú Ưu 1,
Phú Ưu 978, Th c Hưng 6, B c Ưu 903… ñã cho năng su t cao, nhưng m c ñ
nhi m sâu b nh thư ng n ng hơn nh ng gi ng khác và có xu hư ng ngày càng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 1


gia tăng. ð c bi t là ñ i v i sâu ñ c thân hai ch m, sâu cu n lá nh , r y nâu..
Ninh Bình là m t t nh thu c đ ng b ng sơng H ng, v i t ng di n tích
canh tác lúa hàng năm kho ng 80.000 ha. Trong nh ng năm qua s n xu t
Nông nghi p c a t nh có nhi u bi n đ i l n, nh t là s n xu t lúa. Theo s li u
c a C c Th ng kê t nh Ninh Bình năm 1992 năng su t lúa ch ñ t 70,63 t /
ha/ năm. S n lư ng ñ t 262.539 t n. ð n năm 2000 năng su t lúa c a t nh ñã
tăng lên 112,49 t / ha/ năm. S n lư ng ñ t 426.510 t n. ð c bi t năm 2009
năng su t ñã ñ t t i 118,36 t / ha/ năm. S n lư ng ñ t 484.084 t n. ð t ñư c
k t qu như trên là do Ninh Bình đã chuy n d ch cơ c u cây tr ng, áp d ng
nh ng ti n ñ khoa h c k thu t vào s n xu t. Ngoài vi c s d ng gi ng m i,
k thu t thâm canh cao thì cơng tác v B o v th c v t cũng đóng vai trò r t
quan tr ng trong vi c nâng cao s n lư ng lúa.
Tuy nhiên v n ñ d ch h i nói chung, sâu h i nói riêng ngày càng tr
nên ph c t p, m c ñ , quy mô h i ngày càng l n. Theo s li u th ng kê c a
Chi c c B o v th c v t t nh Ninh Bình năm 2009 t ng di n tích nhi m các
ñ i tư ng d ch h i lúa là:138752 ha. ð c bi t m t s ñ i tư ng trư c ñây là

th y u nay ñã tr thành ñ i tư ng gây h i ch y u như: sâu cu n lá nh , sâu
ñ c thân hai ch m, r y các lo i,…
T năm 2005 ñ n nay, cơ c u gi ng mùa v c a t nh đã có s thay ñ i
l n. V ðông Xuân ñã chuy n t trà xuân s m sang trà xuân mu n. V mùa
t trà mùa mu n sang trà mùa s m và mùa trung nên s phát sinh gây h i c a
các ñ i tư ng sâu b nh cũng có s thay đ i. M t s đ i tư ng trư c ñây xu t
hi n và gây h i nh nay ñã phát sinh trên di n r ng và gây h i v i quy mô
ngày m t tăng như: sâu ñ c thân hai ch m, sâu cu n lá nh . ð c bi t b t ñ u
t năm 2009 UBND t nh Ninh Bình tri n khai chương trình phát tri n lúa lai
(cao s n, ch t lư ng cao) v i di n tích gieo c y hàng năm là 20.000 ha, ñ bù
ñ p ph n s n lư ng thi u h t do q trình cơng nghi p hố và đơ th hố c a

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 2


t nh ñ m b o an ninh lương th c cho t nh nói riêng và cho c nư c nói chung.
Chính vì th mà tình hình phát sinh và gây h i c a sâu ñ c thân hai ch m có
s thay đ i rõ r t. Theo th ng kê c a Chi c c B o v th c v t t ng di n tích
nhi m sâu đ c thân năm 2000 là 426,1 ha; năm 2004 là 16455,5 ha; năm 2008
là 14137,5 ha. Và năm 2009 sâu ñ c thân hai ch m ñã phát sinh gây h i r ng
h u h t các huy n, th xã, thành ph trong t nh. ð c bi t trên t p đồn lúa
lai, v i di n tích nhi m đã lên đ n 29.611 ha.
Để phòng trừ sâu đục thân hai chấm, nông dân Ninh Bình đ áp dụng một
số biện pháp nh ngắt ổ trứng trên mạ, trên lúa trớc khi trỗ v phun thuốc
hóa học, tuy nhiên đa số nông dân chỉ áp dụng biện pháp phun thuốc hóa học,
việc sử dụng thuốc hóa học để phòng trừ sâu đục thân cũng gặp khó khăn do
trên đồng ruộng nông dân cßn gieo trång nhiỊu tr lóa, nhiỊu gièng lóa, thêi
gian lúa trỗ không tập trung, trỗ kéo d i, nhiều chân đất trũng sâu rất khó
khăn cho ngời phun thuốc, một số hộ nông dân phun thuốc không theo
nguyên tắc 4 đúng nên hiệu quả phòng trừ rất thấp, thậm trí không có hiệu quả

dẫn đến việc lạm dụng trong sư dơng thc, sư dơng nhiỊu lÇn trong vơ, sư
dơng hỗn hợp nhiều loại thuốc, ảnh hởng đến môi trờng v sức khỏe cộng
đồng. Nhiều loại thuốc Bảo vệ thực vật đ đợc đăng ký để phòng trừ sâu đục
thân nhng thực tế hiệu quả phòng trừ cha đạt kết quả nh mong muốn, thiệt
hại do sâu đục thân gây ra khá lớn, thậm trí có những vụ thiệt hại rất nghiêm
trọng, gây tâm lý lo ngại đối với ngời trång lóa.
Vi c nghiên c u gi m thi u s gây h i c a sâu ñ c thân hai ch m, t o
tâm lý yên tâm ñ u tư, phát tri n s n xu t, ñ c bi t m r ng s n xu t các
gi ng lúa năng su t cao, ch t lư ng t t, các gi ng lúa ñ c s n, góp ph n nâng
cao thu nh p cho ngư i nông dân và b o v môi trư ng sinh thái là m t s
v n ñ c p bách ñư c ñ t ra ñ i v i s n xu t lúa c a t nh Ninh Bình.
ð h n ch tác h i do sâu ñ c thân lúa hai ch m, ñư c s nh t trí c a b
mơn Cơn trùng, trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i và Chi c c B o v th c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 3


v t t nh Ninh Bình chúng tơi th c hi n đ tài: “ Nghiên c u tình hình phát
sinh, gây h i c a sâu ñ c thân hai ch m (Tryporyza incertulas Walker) và
bi n pháp phòng tr t i t nh Ninh Bình v ðơng Xn năm 2009 - 2010”.
1.2

M c đích, u c u c a đ tài

1.2.1 M c đích c a đ tài
Trên cơ s ñi u tra xác ñ nh thành ph n sâu h i, thành ph n sâu ñ c
thân h i lúa , di n bi n m t ñ c a sâu ñ c thân lúa hai ch m (Tryporyza
incertulas Walker) và m t s nhân t

nh hư ng đ tìm bi n pháp phịng

ch ng đ t hi u qu kinh t cao, ít nh hư ng ñ n môi trư ng sinh thái nông
nghi p.
1.2.2 Yêu c u c a ñ tài
- N m ñư c tình hình s n xu t lúa c a t nh và nh n th c c a bà con
nông dân v công tác b o v th c v t

cơ s .

- ði u tra xác ñ nh thành ph n sâu h i lúa, thành ph n sâu ñ c thân và
thiên ñ ch c a chúng trên lúa v ðông Xuân 2009- 2010 t i t nh Ninh Bình.
- Xác đ nh quy lu t phát sinh, di n bi n m t ñ , m c ñ gây h i c a
sâu ñ c thân hai ch m (Tryporyza incertulas Walker).
- Theo dõi ký sinh c a tr ng sâu ñ c thân hai ch m cùng m t ñ b t m i
ăn th t và ño chi u dài và cân kh i lư ng c a nh ng sâu ñ c thân hai ch m trên
lúa lai và lúa thu n.
- Kh o sát m t s m t s lo i thu c hố h c m i đ phịng tr sâu ñ c
thân hai ch m (Tryporyza incertulas Walker) trong v Mùa 2009.Và trình di n
mơ hình phịng tr sâu đ c thân lúa hai ch m (Tryporyza incertulas Walker)
trong v xuân 2010 t i thành ph Ninh Bình t nh Ninh Bình.
1.3

Ý nghĩa khoa h c c a đ tài
- ð tài cung c p m t s d n li u khoa h c v thành ph n sâu ñ c thân lúa,

sâu ñ c thân lúa hai ch m (Tryporyza incertulas Walker)

trong ñi u ki n thâm

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 4

canh lúa trên đ a bàn t nh Ninh Bình.
- ð tài cung c p nh ng d n li u v th i gian phát sinh, di n bi n m t ñ
gây h i c a sâu ñ c thân lúa hai ch m (Tryporyza incertulas Walker) trên lúa
lai, lúa thu n t i t nh Ninh Bình.
- ð tài còn cung c p m t s d n li u khoa h c v đ c tính sinh h c và
bi n pháp phịng tr sâu đ c thân lúa hai ch m (Tryporyza incertulas Walker)
b ng các lo i thu c b o v th c v t m i có hi u qu cao, an tồn cho mơi trư ng
sinh thái.
1.4

Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài
- ðánh giá ñư c kh năng và m c ñ gây h i c a sâu ñ c thân hai ch m

(Tryporyza incertulas Walker) ñ i v i lúa v ðông Xuân 2009-2010, cũng như
s tác ñ ng c a m t s y u t sinh thái, sinh h c ñ n s gây h i c a lo i sâu
h i trên.
- Thông qua ñi u tra nghiên c u th i gian phát sinh gây h i, di n bi n
m t ñ c a sâu ñ c thân lúa hai ch m (Tryporyza incertulas Walker) và ñ c
ñi m sinh h c làm cơ s cho công tác d báo và cơng tác ch đ o phịng
ch ng c a Tr m b o v th c v t Thành ph nói riêng và Chi c c B o v th c
v t t nh Ninh Bình nói chung.
- ð xu t bi n pháp phịng ch ng sâu đ c thân lúa hai ch m (Tryporyza
incertulas Walker) m t cách h p lý và có hi u qu cho t p đồn lúa lai, lúa thu n
trên đ a bàn c a t nh Ninh Bình.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 5


2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

2.1

Cơ s khoa h c c a ñ tài
T ngàn ñ i nay cây lúa đã g n bó v i con ngư i, làng quê Vi t Nam

và ñ ng th i tr thành tên g i cho m t n n văn minh lúa nư c. Cây lúa không
ch mang l i s

m no mà còn tr thành m t nét ñ p trong ñ i s ng văn hoá

và tinh th n. H t lúa và ngư i nông dân c n cù, m c m c là m ng màu không
th thi u trong b c tranh c a ñ ng quê Vi t Nam hi n nay và mãi mãi v sau.
Vi t Nam n m trong vùng nhi t đ i gió mùa, là trung tâm phát sinh cây
lúa nên ñã t o cho Vi t Nam h th c v t phong phú và ña d ng ñ c bi t là côn
trùng nông nghi p. Trong nh ng năm g n đây nơng nghi p Vi t Nam ñã t ng
bư c chuy n sang n n s n xu t hàng hoá, t c là s n xu t v i quy mô l n, quy
mô trang tr i

các nông h , là s n xu t ra nh ng gì mà th trư ng c n, t đó đã

t o ra s c ép v mùa v , v ñ u tư, v k thu t canh tác, v năng su t... Các
dòng lúa năng su t cao, th i gian sinh trư ng ng n ñã ñ ng lo t ñưa vào s n
xu t, trong ñó ña ph n là các gi ng lúa dịng t p giao đư c nh p kh u ho c
chuy n giao t Trung Qu c sang. Các gi ng lúa lai này có ti m năng, năng su t
cao, ch u thâm canh và tính thích ng r ng nó đã t o nên cu c cách m ng v
năng su t. Song cũng chính t đây mà nhi u lo i sâu h i trư c ñây là th y u
nay ñã tr thành ch y u như: sâu cu n lá nh , sâu ñ c thân hai ch m, r y
nâu,…Theo th ng kê c a C c B o v th c v t di n tích lúa c a toàn mi n B c
năm 2008 là 1.725.962 ha. Di n tích nhi m sâu đ c thân hai ch m là 267.673
ha (b ng 15,5% di n tích). Trong đó di n tích nhi m n ng là 20.824 ha

(b ng 1,2% di n tích) và cao hơn so v i năm 2007 t 1,5 - 2,4 l n. Sang v
ðơng Xn 2009, sâu đ c thân lúa hai ch m l i có chi u hư ng gia tăng. T ng
di n tích nhi m là 11.792 ha, khi đó v ðơng Xn 2008 di n tích nhi m
6.104 ha (cao g p 1,93 l n). Nh ng gi ng lúa m i có năng su t cao, ch u thâm
canh cao, ñ nhánh kho là nh ng gi ng m n c m v i sâu ñ c thân hai ch m.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 6


Th c hi n Quy t ñ nh s 2147/ Qð – UBND ngày 26 tháng 11 năm
2008 c a U ban nhân dân t nh Ninh Bình v vi c phê duy t ñ án phát tri n
lúa lai (cao s n, ch t lư ng cao) v i di n tích gieo c y hàng năm là 20.000 ha
(b ng 50% di n tích tr ng lúa tồn t nh). ðây là nh ng gi ng lúa lai ñư c
nh p kh u t Trung Qu c như: Phú Ưu 1, Phú Ưu 978, Th c Hưng s 6, CNR
5104, ð i Dương, HYT 100 … là nh ng gi ng lúa có ti m năng năng su t r t
cao, ch t lư ng khá (trung bình t 70 – 90 t / ha/ v ) ch u thâm canh.
Qua m t năm s n xu t 2009 cho th y năng su t nh ng gi ng này ñã
tăng t 10 – 20%. Song m t v n ñ n y sinh là sâu ñ c thân hai ch m ñã phát
sinh gây h i trên di n r ng, di n tích nhi m đ i tư ng này chi m ñ n 36,44%
di n tích gieo c y.
ð h n ch tác h i c a sâu, xu hư ng ngày nay trong s n xu t nông
nghi p là ph i xây d ng đư c h th ng “Nơng nghi p b n v ng”, trong đó
bi n pháp phịng tr t ng h p đóng vai trị quan tr ng. Áp d ng quan đi m
sinh thái vào vi c phịng ch ng sâu b nh v i m c đích là h n ch qu n th
sinh v t gây h i dư i ngư ng gây h i kinh t .
T nh ng cơ s khoa h c trên, v i m c đích nghiên c u, tìm hi u m i quan
h gi a cây lúa - Các y u t sinh thái - sâu ñ c thân hai ch m trên đ ng ru ng đ
t đó ñ xu t m t s bi n pháp qu n lý sâu ñ c thân hai ch m hi u qu nh m làm
gi m thi t h i do chúng gây ra góp ph n nâng cao năng su t lúa, ñ m b o ch t
lư ng s n ph m, góp ph n đưa ngành nơng nghi p nư c nhà nói chung và n n
Nơng nghi p c a t nh Ninh Bình nói riêng an tồn và b n v ng, đ m b o chương

trình an ninh lương th c c a qu c gia.
2.2

M t s nghiên c u

ngoài nư c v sâu ñ c thân hai ch m h i lúa

2.2.1 Phân b c a sâu ñ c thân lúa hai ch m
Sâu đ c thân hai ch m có tên khoa h c là Scirpophaga incertulas
Walk. thu c h ngài sáng Pyralidae, b cánh v y Lepidoptera. Sâu ñ c thân

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 7


lúa hai ch m cịn có tên đ ng danh khác là Schoenobius incertulas Walk. và
Tryporyza incertulas Walk.[50].
Theo OISAT - PAN Germany (2007) [66], sâu ñ c thân lúa hai ch m
gây h i duy nh t trên cây lúa và phân b
ðông Nam Á, Trung Qu c,

t t c các nư c tr ng lúa khu v c

n ð và Afghanistan. Sâu phá h i ñi m sinh

trư ng làm nõn héo khô tr ng bông.
Các tác gi FL Cunsoli. E. conti, LJ Dangott và SB Vinson (2001) [49]
sâu ñ c thân hai ch m xu t hi n ch y u

khu v c ðông Nam Á v i ký ch

chính là cây lúa. Theo IRRI, sâu đ c thân hai ch m Scirpophaga incertulas
Walker gây h i quan tr ng và ch y u trên lúa

nhi u nư c Châu Á và nhi u

vùng khác [55].
ð n nay ñã ghi nh n sâu ñ c thân lúa hai ch m có
Afghanistan,

các nư c như

n đ , Bangladesh, Bhutan, Burma, Campuchia, ðài Loan,

Indonesia, Lào, Malaysia, Nepal, Nh t b n, Pakistan, Philippine, Thái Lan,
Trung Qu c và Vi t Nam (Dale, 1994) [47].
2.2.2 Nghiên c u ph m vi ký ch c a sâu ñ c thân lúa hai ch m
Sâu ñ c thân lúa hai ch m Tryporyza incertulas trư c đây đư c coi là
lồi đơn th c, chuyên tính trên cây lúa Oryza sativa L. Nhưng nh ng nghiên
c u c a Zaheruhhexen và Prakasa Rao vào th p niên 1980 cho th y các loài
lúa d i Orya rufipogon, O. nivara, O. latifolia, O.glaberrima và lồi c
Leptochloa panicoides có th là nh ng ký ch ph c a sâu ñ c thân lúa hai
ch m ( d n theo Dale, 1994)[47].
2.2.3 M c ñ và tri u ch ng gây h i
Sâu ñ c thân lúa mình vàng là d ch h i quan tr ng trên cây lúa nư c,
sâu non s ng và ho t ñ ng trong thân cây lúa. Sâu ñ c thân lúa hai ch m gây
h i trong su t th i kỳ sinh trư ng c a cây lúa, nhưng gây h i n ng nh t

giai

ño n địng tr vì đây là giai đo n quy t ñ nh ñ n năng su t c a cây lúa[66].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 8


Sâu ñ c thân lúa ñ c vào thân cây làm thân cây lúa b r ng và h ng, khi
cây lúa cịn non thì d nh nõn b ch t,

giai đo n cu i c a lúa thì làm bông lúa

b b c tr ng và khô.
Theo nhi u tác gi , sâu ñ c thân gây h i

giai ño n lúa ñ nhánh và

giai ño n ñòng già - tr làm ch t d nh nõn và b c tr ng bơng lúa khi tr thốt
làm thi t h i nhi u v kinh t ; thư ng t 5 - 18% [62], [79].
Liu Xiu (2003) [62], cho r ng ngư ng gây thi t h i kinh t c a sâu đ c
thân kho ng 5% bơng b c.
Philipine sâu ñ c thân gây h i kho ng 5 - 10% năng su t. Còn
ð kho ng 1- 19% năng su t m t khi b h i
năng su t b m t khi b h i

n

giai ño n ñ nhánh và 38 - 40%

giai ño n tr [66] .

Các tác giả Muhammad Khan, Ahmad-ur-Rahman Saljoqi, Abdul Latif,
Khalid Abdullah (2003) [64], điều tra trên tỏm gi ng lúa (JP-5, Swat-1, Swat2, Dilrosh-97, Basmati-385, KS-282, Gomal-6 và Gomal-7) cho thấy sâu đục

thân gây hại nặng sau cấy 38 v 67 ng y, Nghiên cứu tính chống chịu của các
giống n y với sự gây hại của sâu đục thân cho thấy giống KS 282 chống
chịu tốt với YSB, Gomal-6 v Gomal-7 chống chịu vừa với sâu đục thân còn
các giống Swat-2 v Basmati-385 l các giống nhiễm vừa với YSB.
Đánh giá thiệt hại do sâu đ c thân gây ra, tác giả HD Catling, Z. v R.
Pattrasudhi (1993), đ cho thấy tại Thái Lan những năm 1981 1982, sâu đục
thân có mật độ ổn định v gây hại trung bình khoảng 23% số dảnh ở giai đoạn
3 - 4 tháng đầu của cây lúa v 13 sâu non/100 dảnh lúa ở giai đoạn lúa trỗ. Sâu
đục thân tiếp tục hoạt động thời gian sau đó v tối đa mức gây hại h ng năm
khoảng 38 44% số bông bị hại ở giai đoạn lúa chín, đến thời gian thu hoạch
lúa tại một số ổ dịch có thể sâu gây hại tới 60% số bông [52].
Phõn tích thi t h i

giai đo n cây lúa đ nhánh. Pathak (1969) [69],

cho r ng cây lúa có th t ñ n bù khi b sâu ñ c thân gây h i nhưng

giai

đo n địng tr thì có th m t 1- 3% năng su t, trong hàng trăm loài d ch h i
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 9


lúa thì sâu đ c thân là d ch h i chính.
2.2.4 Nghiên c u v đ c đi m sinh h c c a sâu ñ c thân lúa hai ch m
Th i gian phát d c các pha và vịng đ i
Sâu đ c thân lúa hai ch m là côn trùng thu c b cánh v y Lepidoptera.
Do đó vịng đ i c a nó có 4 pha phát d c là pha tr ng, pha sâu non, pha
nh ng và pha trư ng thành.
Pha tr ng: Tr ng c a sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m ñư c ñ thành

g n ng n lá lúa,

tr ng ñư c bao ph b i l p lơng màu nâu vàng da cam

đ t cu i ph n b ng c a trư ng thành cái. Th i gian phát d c c a pha tr ng
theo các tác gi khác nhau thì khơng gi ng nhau và bi n ñ ng t 5 ngày ñ n 8
ngày (Dale, 1994; Reissig et al, 1986) [47], [71]. Theo Grist et al. (1969) [51],
th i gian phát d c c a pha tr ng hơi dài là 7 - 10 ngày.
Pha sâu non: Sâu non c a sâu đ c thân lúa 2 ch m có 5 tu i (Dale,
1994; Reissig et al, 1986) [47], [71] . Nhưng theo Pathak (1969) [69], sâu non
ñ c thân lúa hai ch m có t 4 - 7 tu i. Ni trong đi u ki n 23 - 290C, h u h t
sâu non có 5 tu i cịn ni trong ñi u ki n 29 - 350C sâu non ch có 4 tu i.
Trong đi u ki n th c ăn h n ch và

các cá th qua đơng thì thư ng có nhi u

tu i hơn. Sâu non tu i 1 khi m i n có xu hư ng phát tán r t m nh. Sâu non
tu i 5 thành th c có chi u dài cơ th kho ng 25 mm v i màu tr ng hơi vàng.
Th i gian phát d c c a pha sâu non kéo dài t 30 ngày (Dale, 1994; Reissig et
al, 1986) ñ n 35 - 46 ngày [47], [71].
Pha nh ng: Nh ng sâu ñ c thân lúa hai ch m lúc m i có màu sáng
nh t, sau đó có màu nâu t i hơn. Nh ng làm trong m t kén hơi m ng màu
tr ng. Trư c khi hóa nh ng sâu non tu i cu i ñã ñ c m t l

thân cây lúa ñ

cho trư ng thành vũ hóa chui ra, Th i gian phát d c c a pha nh ng kho ng 6
- 10 ngày, n u th i ti t l nh có th dài hơn (Dale, 1994; Grist et al., 1969;
Reissig et al, 1986) [47], [51], [71].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 10


Pha trư ng thành: Trư ng thành lồi sâu đ c thân lúa hai ch m có bi u
hi n lư ng hình sinh d c. Trư ng thành cái có kích thư c l n hơn trư ng
thành đ c. Cánh trư c c a trư ng thành cái có màu nâu vàng sáng và m t
ch m đen rõ ràng
vàng (ñ ph

gi a cánh. Cu i b ng c a trư ng thành cái có túm lơng

tr ng khi đ tr ng). Trư ng thành đ c có màu hơi vàng. Ch m

ñen trên gi a cánh trư c không rõ ràng (Dale, 1994) [47]. Trư ng thành sâu
ñ c th n lúa hai ch m ch giao ph i m t l n. ð tr ng t ñêm th 5 k t khi
vũ hóa, m i ñêm ñ 1 tr ng (Pathak, 1969) [69].
Như v y, ñ hồn thành vịng đ i, sâu đ c thân lúa hai ch m c n 46 54 ngày (Dale, 1994; Reissig et al, 1986) [47], [71].
Kh năng ñ tr ng c a trư ng thành cái
D n li u v kh năng ñ tr ng c a trư ng thành cái sâu ñ c thân lúa hai
ch m c a các tác gi khác nhau là không gi ng nhau. Theo Pathak (1969),
trư ng thành cái sâu ñ c thân lúa hai ch m có th đ đư c 100 - 200 tr ng
[69]. Theo Dale (1994) [47] cho r ng m t trư ng thành cái ñ ñư c lư ng
tr ng ít hơn, ch là 100 - 150 tr ng. Theo Reissig et al. (1986) [71] cho r ng
m t trư ng thành cái ñ ñư c 200 - 300 tr ng.
Tu i th c a trư ng thành
Theo Dale (1994) [47], trư ng thành ñ c và trư ng thành cái lồi sâu
đ c thân lúa hai ch m có tu i th khơng gi ng nhau. Trư ng thành đ c c a
lồi sâu đ c thân lúa hai ch m thư ng có tu i th (4,5 - 8,6 ngày) ng n hơn
tu i th c a trư ng thành cái (5,3 - 8,8 ngày).
Qua ñông c a sâu ñ c thân lúa hai ch m

Theo Dale (1994) [47], khi khơng có lúa trên đ ng ru ng và nhi t đ
khơng thu n l i cho s phát tri n c a sâu non thì sâu non tu i cu i rơi vào
tình tr ng đình d c trong g c r . Hi n tư ng đình d c trong mùa đơng c a sâu
non ñ c thân lúa hai ch m ñã quan sát ñư c

n ð , ðài Loan, Nh t B n và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............ 11


Trung Qu c.
S th h trong m t năm c a sâu ñ c thân lúa hai ch m
các nư c lúa ñư c gieo tr ng liên t c như n ð , Malaysia. Srilanka
thì sâu đ c thân lúa hai ch m phát sinh quanh năm. S th h c a sâu ñ c thân
lúa hai ch m ph thu c vào ñi u ki n sinh thái c a t ng vùng và thay ñ i
- 6 th h .

2

Nh t b n, sâu ñ c thân lúa hai ch m có 3 th h trong m t năm.

Trung Qu c, ðài Loan có 6 th h trong m t năm (Dale, 1994) [47].
T p tính ho t ñ ng c a sâu ñ c thân lúa hai ch m
Trư ng thành lồi sâu đ c thân lúa hai ch m ưa ho t ñ ng ban ñêm,
thích ánh sáng ñèn, ñ c bi t là ánh sáng màu vàng. Ban ngày chúng ñ u trên
thân ho c lá lúa. Trư ng thành thư ng vũ hóa vào 19 - 21 gi . C trư ng thành
ñ c và trư ng thành cái đ u thích ho t ñ ng trong kho ng th i gian 20 - 22 gi .
Trư ng thành cái cũng thư ng ñ tr ng vào ban ñêm trong kho ng th i gian 19
- 22 gi . Tr ng ñư c ñ thành . Sâu non m i n có xu hư ng phát tán ngay,
chúng bò lên ng n cây lúa, sau đó nh tơ th mình cho gió đưa sang cây khác.

Chúng bò vào gi a b lá và thân cây, s ng
gian này nó m i đ c vào thân cây lúa

đó kho ng 3 - 7 ngày. Sau th i

nơi g c b lá lúa. Sâu non l n d n thì

di chuy n xu ng phía ph n g c r . Nh ng sâu ñ c thân lúa hai ch m thư ng
trong thân ph n g c cây lúa (Dale, 1994; Pat