Vật chất – ý thức

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (232.74 KB, 26 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Vật chất – ý thức

Câu 1: Nêu quan điểm khoa học về vật chất của Lênin

ý 1: Quan niệm về vật chất trong lịch sử triết học duy vật trước C. Mác

* Thời kỳ cổ đại:

- Đồng nhất vật chất với một dạng vật thể cụ thể:

+ Quan điểm triết học Phương Đông, triết học Trung Quốc cho rằng âm dương ngũ hành khí là thực thể
vật chất, Triết học ấn Độ cho rằng nguyên tử là thực thể của thế giới.

+ Quan điểm triết học Phương Tây, Talet cho rằng vật chất là nước, Hêracrít cho vật chất là lửa,
Anaximen cho rằng vật chất là không khí, Đêmơcrit cho rằng vật chất là ngun tử, khẳng định nguyên tử là
nhỏ nhất, không thể phân chia thành yếu tố nhỏ hơn nữa

→ Quan niệm vật chất thời kỳ cổ đại mang tính trực quan, cảm tính, đồng nhất vật chất với 1 dạng
vật thể cụ thể.

* Thời kỳ cận đại thế kỷ XVII-XVIII

Người ta cho rằng vật chất là sự vật, hiện tượng có khối lượng, các kích thước dài, rộng, cao (mang tính
quảng tính).

VD: Niutơn: Cho rằng khối lượng là vật chất. Khối lượng không thay đổi

→ Quan điểm vật chất thời kỳ cận đại mang tính siêu hình, máy móc. Đồng nhất vật chất với thuộc
tính của vật chất.

ý 2: Các phát hiện khoa học

Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, khoa học tự nhiên mà chủ yếu là vật lý học đã có một loạt những phát

minh quan trọng đem lại cho con người những hiểu biết mới về cấu trúc và tính chất của vật chất, nó đã làm
thay đổi căn bản quan niệm cổ truyền về vật chất.

+ Năm 1895, Rơnghen- người Đức đã phát hiện ra tia X.
+ Năm 1896, Beccơren- người Pháp phát hiện ra tia phóng xạ.

+ Năm 1897, Tơmxơn- nhà vật lý học người Anh đã phát hiện ra điện tử, một trong những yếu tố cấu
tạo nên nguyên tử.

Nó chứng minh: nguyên tử khơng phải là nhỏ nhất và ngun tử có thể thay đổi → 1 sai

+ Năm 1901. Kaufman- người Đức phát hiện ra sự thay đổi của khối lượng điện tử: khối lượng thay đổi
khi vận tốc của vật thay đổi.

điều đó chứng tỏ khối lượng cũng có thể thay đổi, không phải là bất biến → 2 sai

→ Tóm lại: Những thành tựu trong khoa học tự nhiên đã phủ nhận quan điểm trước kia về vật chất

→ Khủng hoảng về định nghĩa vật chất
ý 3: Quan điểm của Lênin

* Định nghĩa:

Trong tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”, Lênin đã định nghĩa như sau:
- Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong

cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”.

Khi định nghĩa về phạm trù vật chất, Lênin đã sử dụng một phương pháp đặc biệt khác với cách định
nghĩa thơng thường, đó đem đối lập phạm trù vật chất với phạm trù ý thức.

* Đặc điểm tính chất: Từ định nghĩa rút ra 3 tính chất

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

` - Vật chất là cái gây nên cảm giác ở con người khi trực tiếp hay gián tiếp tác động đến các giác quan
con người .

- Cảm giác, tư duy, ý thức chỉ là hình ảnh của vật chất.
* ý nghĩa của định nghĩa:

- Giải quyết triệt để hai mặt trong vấn đề cơ bản của triết học theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện

chứng. Mặt 1: giữa vật chất và ý thức cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào. Mặt thứ 2:
con người có khả năng nhận thức thế giới hay không

- Giải quyết quan điểm duy tâm siêu hình về phạm trù vật chất, bác bỏ, phủ nhận quan điểm của CNDT
và tôn giáo về vấn đề này(loại quan điểm cổ đại và cận đại).

- Chỉ ra cái mới: vật chất là vô tận, tất cả những phát minh của con người chỉ là giới hạn trong sự hiểu
biết của con người. Có tác dụng cổ vũ các nhà khoa học đi sâu vào thế giới vật chất để nghiên cứu, thu được
nhiều tri thức mới về thế giới vật chất. → Quan trọng nhất

Câu 2- Trình bày quan niệm về ý thức của Lênin

Trong lịch sử triết học, vấn đề nguồn gốc, bản chất và vai trò của ý thức là trung tâm của cuộc đấu tranh giữa
CNDV và CNDT

ý 1: Nguồn gốc của ý thức (YT)
*Nguồn gốc tự nhiên

- Mọi dạng vật chất đều có thuộc tính phản ánh. Phản ánh là sự tái tạo những đặc điểm của một hệ

thống vật chất này ở hệ thống vật chất khác trong quá trình tác động qua lại giữa chúng. Năng lực phản ánh của
vật chất tuỳ thuộc vào tổ chức của vật chất. Tổ chức vật chất càng phức tạp thì năng lực phản ánh càng cao
(sáng tạo)

- Sự phát triển của thuộc tính phản ánh (các hình thức phản ánh):

+Phản ánh lý hố: là hình thức phản ánh đơn giản nhất, đặc trưng cho giới tự nhiên vơ sinh. Hình thức

phản ánh này có tính chất thụ động, chưa có định hướng sự lựa chọn.

+ Phản ánh sinh học: đặc trưng cho giới tự nhiên sống. Những hình thức phản ánh này đã có sự định

hướng, sự lựa chọn, nhờ đó các sinh vật thích nghi với mơi trường để duy trì sự tồn tại của mình. Phản ánh sinh
học có nhiều cấp độ:

Tính kích thích: thể hiện ở thực vật và động vật bậc thấp, là phản ứng trả lời tác động của mơi trường ở

bên ngồi có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình trao đổi chất của chúng.

Tính cảm ứng: là hình thức phản ánh của động vật bậc cao khi có hệ thần kinh trung ương và tính nhạy

cảm đối với sự thay đổi của mơi trường.

Tâm lý: Là hình thức phản ánh ở động vật bậc cao khi có hệ thần kinh trung ương xuất hiện. Tâm lý

động vật là sự phản ánh có tính chất bản năng do nhu cầu trực tiếp của sinh lý cơ thể và do quy luật sinh học chi
phối.

ý thức: Là hình thức cao nhất của sự phản ánh thế giới hiện thực. ý thức là hình thức phản ánh chỉ có ở

con người.

Như vậy: ý thức là đặc tính riêng của một dạng vật chất có tổ chức cao là bộ óc con người.
 Bộ não người và ý thức

- Bộ não người là một tổ chức sống đặc biệt có cấu trúc tinh vi và phức tạp. Bộ não người là cơ quan vật
chất của ý thức.

- Hoạt động ý thức chỉ diễn ra trong bộ não người, trên cơ sở các quá trình sinh lý- thần kinh của bộ não.
Như vậy nguồn gốc tự nhiên của ý thức là thế giới khách quan và não người

* Nguồn gốc xã hội

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

+ Theo Mác, lao động là quá trình diễn biến giữa con người và tự nhiên.

+ Đặc điểm: Lao động là hoạt động đặc thù của con người. Lao động ln mang tính tập thể xã hội.
Vai trò của lao động:

+ Lao động đã sáng tạo ra bản thân con người, tách ra khỏi giới động vật.

+ Lao động làm hoàn thiện cơ thể con người, đặc biệt là bộ óc và giác quan, làm cho năng lực tư duy
trừu tượng, năng lực phản ánh của bộ óc càng phát triển.

+ Thế giới khách quan bộc lộ những thuộc tính, những kết cấu, những quy luật vận động của mình trong
quá trình lao động.

+ Trong lao động địi hỏi xuất hiện ngơn ngữ.

- Ngơn ngữ

- Ngơn ngữ là hệ thống tín hiệu vật chất mang nội dung ý thức, theo C.Mác, ngôn ngữ là cái vỏ vật chất
của tư duy, là hiện thực trực tiếp của tư tưởng.

Vai trị của ngơ ngữ:

+ Nó là phương tiện giao tiếp trong xã hội, trao đổi kinh nghiệm, trao đổi tri thức từ thế hệ này sang thế
hệ khác.

+ Nhờ ngôn ngữ mà con người tổng kết được thực tiễn, đồng thời là công cụ của tư duy nhằm khái quát
hoá, trừu tượng hoá hiện thực.

Do đó, khơng có ngơn ngữ thì ý thức khơng thể hình thành, tồn tại và thể hiện được.

Vậy, nguồn gốc trực tiếp quan trọng nhất quyết định sự ra đời và phát triển của ý thức là lao động, là
thực tiễn xã hội.

ý 2- Bản chất của ý thức

Quan điểm của CNDVBC về bản chất của YT: YT là sự phán ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc

con người một cách năng động, sáng tạo

Bản chất:

- Phản ánh YT là sự phản ánh sáng tạo. Đây là đặc điểm vô cùng quan trọng của phản ánh YT. Tính
sáng tạo của YT thể hiện ra rất phong phú đa dạng. Tuy nhiên, sáng tạo của YT là sáng tạo trong giới hạn của
sự phản ánh, khác với xuyên tạc

- Phản ánh mang tính tích cực, tự giác
ý 3- Kết cấu của ý thức

*Theo chiều ngang: YT bao gồm: tri thức, tình cảm, niềm tin, lý chí… trong đó tri thức là yếu tố cơ

bản, cốt lõi.

* Theo chiều dọc: Bao gồm: tự ý thức, tiềm thức, vô thức.

Câu 3: Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức

ý 1: Khái niệm

:

*

Vật chất

:

Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người
trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại khơng lệ thuộc vào cảm
giác”

Các đặc điểm tính chất:

- Vật chất là cái tồn tại bên ngoài ý thức,cảm giác, không phụ thuộc vào ý thức

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

*ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc con người một cách năng động, sáng tạo.ý thức

là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.

Bản chất:

- Phản ánh YT là sự phản ánh sáng tạo
- Phản ánh mang tính tích cực, tự giác
ý 2: Mối quan hệ biện chứng

* Vật chất quyết định ý thức:

- Vật chất quyết định sự xuất hiện của ý thức, do đó vật chất là có trước, ý thức là có sau, ý thức chỉ là
sự phản ánh của vật chất. Nguyên lý này biểu hiện về mặt xã hội là tồn tại xã hội có trước, ý thức xã hội có sau
và do tồn tại xã hội quyết định.

- Vật chất là cái quy định nội dung của ý thức, vật chất thay đổi thì ý thức cũng thay đổi. Tồn tại xã hội
thay đổi thì sớm muộn ý thức xã hội cũng thay đổi theo.

*ý thức tác động trở lại vật chất ( Tính độc lập tương đối của ý thức)

- Mặc dù ý thức do vật chất quyết định nhưng nó khơng phụ thuộc hồn tồn vào vật chất mà do có tính
năng động, sáng tạo nên ý thức có thể tác động trở lại vật chất, góp phần cải biến thế giới khách quan thơng qua
hoạt động thực tiễn của con người theo hai hướng:

+ Tích cực: ý thức phản ánh đúng hiện thực khách quan có tác dụng thúc đẩy, tạo điều kiện hoạt động
thực tiễn của con người trong quá trình cải tạo thế giới vật chất.

+ Tiêu cực: ý thức phản ánh khơng đúng hiện thực khách quan có thể kìm hãm hoạt động thực tiễn của
con người trong quá trình cải tạo thế giới vật chất.

ý 3: ý nghĩa của việc nắm vững mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức trong sự nghiệp đổi mới
ở nước ta

- Do thừa nhận vật chất có trước và quyết định ý thức nên khi nhận thức thế giới phải xuất phát từ thế
giới khách quan, không thể xuất phát từ ý thức, ý muốn chủ quan của con người. Trong hoạt động thực tiễn
phải tôn trọng và hành động theo các quy luật khách quan, phải nói rõ và đúng sự thật, phải tìm nguyên nhân và
phương pháp giải quyết các hiện tượng tinh thần ở ngay trong hiện thực khách quan, không được áp đặt chủ
quan, duy ý chí hoặc vận dụng kinh nghiệm một cách máy móc, giáo điều.

- Thừa nhận ý thức có tính độc lập tương đối, có sự tác động trở lại thế giới khách quan thông qua hoạt

động thực tiễn của con người. Do đó phải nâng cao năng lực nhận thức các quy luật khách quan và vận dụng
các quy luật ấy trong hoạt động thực tiễn của con người. Đồng thời khắc phục thái độ tiêu cực, thụ động, ỷ lại,
trong chờ hoặc đổ lỗi cho khách quan, cần phát huy tính chủ động, sáng tạo của con người.

- Trên thực tế ở VN, nước ta đã phạm phải sai lầm chủ quan duy ý trí, tại Đại hội 7 ĐCSVN đã khẳng
định “Đảng đã phạm sai lầm chủ quan duy ý trí vi phạm vào quy luật khách quan” và Đảng đã rút ra bài học: “

Mọi đường lối chủ trương của Đảng phải luôn xuất phát từ thực tế, tôn trọng và hành động theo quy luật khách
quan” là bài học kinh nghiệm lớn rút ra từ thực tiễn cách mạng nước ta. Đảng ta cũng nhấn mạnh vai trò to lớn

của tư tưởng, của lý luận khoa học và luôn xác định “lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm

nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho mọi hành động”. Chính từ quan điểm đúng đắn đó mà thực tiễn cách mạng

Việt Nam đã và đang thu được nhiều thành quả rõ rệt.

Câu 4: Các hình thức biểu hiện cụ thể của mối quan hệ biện chứng giữa vật chất-ý

thức

Gồm 3 hình thức:

+ Quan hệ vật chất-ý thức

+ Quan hệ tồn tại xã hội-ý thức xã hội
+ Quan hệ lý luận-thực tiễn

Hai nguyên lý của phép biện chứng duy vật

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Câu 1: Trình bày n

guyên lý về mối liên hệ phổ biến

ý 1: Khái niệm

* Về phép biện chứng (PBC)

- Sơ lược về sự hình thành và phát triển của PBC trong lịch sử triết học.

Thứ nhất: PBC tự phát thời cổ đại: Phản ánh tính chất chung của thế giới là vận động biến đổi không

ngừng nhưng chủ yếu dựa trên cơ sở quan sát mang tính trực quan, cảm tính.

Thứ hai: PBC của Hêghen trong triết học cổ điển Đức mang tính chất duy tâm thần bí, phản ánh sai lệch

hiện thực khách quan.

Thứ ba: PBC duy vật do Mác-Ăngghen xây dựng là sự thống nhất giữa thế giới quan duy vật và phương

pháp biện chứng, nó mang tính khoa học.
- Định nghĩa PBC:

+ Ăngghen: “PBC chẳng qua chỉ là môn khoa học về những quy luật phổ biến của sự vận động và sự
phát triển của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy”.

* Về mối liên hệ phổ biến

* Khái niệm về mối liên hệ phổ biến

- Quan điểm siêu hình về mối liên hệ: cho rằng sự vật hiện tượng tồn tại độc lập tách biệt với nhau, giữa
chúng khơng có sự liên hệ nếu thừa nhận có sự liên hệ thì đó chỉ là liên hệ bề ngồi, thụ động, một chiều, giữa
các hình thức liên hệ khơng có sự chuyển hố lẫn nhau.

- Quan điểm duy vật biện chứng về mối liên hệ:

Mối liên hệ là phạm trù triết học dùng để chỉ sự quy định, sự tác động qua lại, sự chuyển hoá lẫn nhau
giữa các sự vật, hiện tượng hay các mặt sự vật, của một hiện tượng trong thế giới.

Như vậy là có liên hệ bên trong và liên hệ bên ngoài
ý 2 Tính chất của mối liên hệ: 3 tính chất

- Mối liên hệ mang tính khách quan, nó là cái vốn có của các sự vật, hiện tượng, khơng phụ thuộc vào ý
muốn, cảm giác, ý thức của con người.

- Mối liên hệ mang tính phổ biến, thể hiện: Có ở mọi lĩnh vực trong cả tự nhiên, xã hội và tư duy
- Mối liên hệ mang tính đa dạng và nhiều vẻ:

Sự vật hiện tượng trong thế giới là phong phú, đa dạng, vì vậy hình thức liên hệ giữa chúng cũng rất đa
dạng. Tuy nhiên, có thể căn cứ vào vị trí, phạm vi vai trị, tính chất mà phân chia ra thành những mối liên hệ
khác nhau như: mối liên hệ bên trong – mối liên hệ bên ngồi, mối liên hệ bản chất- mối liên hệ khơng bản
chất, mối liên hệ trực tiếp - mối liên hệ gián tiếp, trước mắt-lâu dài v.v… Nhưng sự phân chia này cũng chỉ
mang tính tương đối.

ý 3 ý nghĩa phương pháp luận

- Khi xem xét sự vật hiện tượng phải có quan điểm tồn diện.
u cầu của quan niệm toàn diện.

+ Phải xem xét tất cả các mặt, các mối liên hệ của sự vật và các khâu trung gian của nó.

+ Phải nắm được và đánh giá đúng vị trí, vai trị của từng mặt, từng mối liên hệ trong quá trình cấu
thành sự vật .

- Bản thân quan điểm toàn diện đã bao hàm quan điểm lịch sử cụ thể. Vì vậy, khi xem xét sự vật, hiện
tượng phải đặt sự vật hiện tượng vào đúng không gian, thời gian mà sự vật, hiện tượng tồn tại .
- ở Việt Nam, trong sự nghiệp đổi mới, ĐCS đã xác định cần đổi mới toàn diện các lĩnh vực của đời

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

***Lưu ý: Từ ý nghĩa mà có thể có một câu hỏi: Trình bày hiểu biết của anh (chị) về quan điểm
toàn diện

Trả lời: nguyên lý về mối liên hệ phổ biến

Câu 2: Nguyên lý về sự phát triển

ý 1: khái niệm về sự phát triển

* Quan điểm siêu hình: phát triển chỉ là sự tăng, giảm đơn thuần về mặt số lượng hay khối lượng mà

khơng có sự thay đổi về chất. Phát triển chỉ như quá trình tiến lên liên tục, khơng có bước quanh co, thăng trầm
phức tạp. Nguồn gốc phát triển là do bên ngoài quy định.

* Quan điểm duy tâm: nguồn gốc phát triển là của lực lượng siêu nhiên, phi vật chất, ý niệm tuyệt đối
của thần linh, thượng đế.

*Quan điểm duy vật biện chứng: phát triển là phạm trù triết học dùng để chỉ quá trình vận động theo

chiều hướng tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn .

- Nguồn gốc của sự phát triển nằm trong bản thân sự vật: đó là do mâu thuẫn trong bản thân sự vật quy
định

- Sự phát triển là kết quả của sự thay đổi về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất là q trình diễn ra theo
đường xốy ốc.

- Sự phát triển là quá trình vận động thay đổi về chất, chất mới ra đời cao hơn chất cũ, phát triển có xu
hướng từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Sự phát triển không
phải lúc nào cũng đi theo một đường thẳng mà có lúc tụt lùi tạm thời

Khái niệm về sự phát triển gắn liền với khái niệm về sự vận động, do đó phát triển là sự vận động có
khuynh hướng

- Phát triển là khuynh hướng chung của thế giới.
ý 2 Tính chất của sự phát triển

- Phát triển mang tính khách quan, nó là cái vốn có của bản thân sự vật hiện tượng, không phụ thuộc vào
ý muốn chủ quan của con người. Nguồn gốc của sự phát triển là do mâu thuẫn ở bên trong bản thân SVHT,
trong quá trình tồn tại và vận động của SVHT ln diễn ra q trình giải quyết các mâu thuẫn bên trong nhờ đó
mà SVHT phát triển. Sự phát triển là quá trình khách quan, khơng phụ thuộc vào ý muỗn, nguyện vọng, ý chí
của con người.

- Phát triển mang tính phổ biến: phát triển ở mọi mặt, mọi khía cạnh, khơng chỉ là sự thay đổi về mặt số
lượng hay khối lượng mà nó còn là sự thay đổi về chất . Phát triển diễn ra ở mọi lĩnh vực trong tự nhiên, xã hội
và tư duy ở bất kì sự vật hiện tượng nào của TGKQ

- Phát triển mang tính đa dạng, nhiều vẻ: SVHT trong TGKQ rất phong phú và đa dạng, mỗi SVHT có
sự phát triển khác nhau. SVHT ở những khơng gian, thời gian khác nhau có sự phát triển khác nhau đồng thời
chịu sự tác động của các yếu tố, nhân tố khác nhau có thể thúc đẩy SVHT phát triển hoặc kìm hãm sự phát triển
- Phát triển mang tính kế thừa nhưng trên cơ êơr có sự phê phán, lọc bỏ, cải tạo và phát triển, không kế
thừa nguyên xi hay lắp ghép từ cái cũ sang cái mới một cánh máy móc, hình thức .

- Phát triển mang tính phức tạp: Tuỳ vào từng sự vật, hiện tượng, q trình cụ thể, phát triển cịn bao
gồm cả sự thụt lùi đi xuống nhưng khuynh hướng chung là đi lên, là tiến bộ. Theo quan điểm duy vật biện
chứng thì khuynh hướng của sự phát triển diễn ra theo đường xoáy ốc.

- Nguồn gốc của sự phát triển là ở trong bản thân sự vật hiện tượng, do mâu thuẫn của sự vật hiện tượng
quy định,

ý 3 ý nghĩa phương pháp luận

Khuynh hướng chung của SVHT là vận động và phát triển, do đó Khi xem xét sự vật, hiện tượng phải
có quan điểm phát triển. Quan điểm phát triển yêu cầu:

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

+ Phải biết phân chia quá trình phát triển của sự vật thành nhiều giai đoạn. Trên cơ sở đó tìm ra phương
pháp nhận thức và cách tác động phù hợp nhằm thúc đẩy sự vật phát triển nhanh hơn hoặc kìm hãm sự phát
triển của nó.

+ Phát triển bao hàm cả sự tụt lùi tạm thời, do đó trước khó khăn thì phải bình tĩnh xem xét mọi yếu tố
tác động, biết chấp nhận thất bại tạm thời, vượt qua khó khăn để đi tới thắng lợi cao hơn.

+ Quan điểm phát triển địi hỏi khơng chỉ thống nhất sự vật, hiện tượng như là cái đang có mà phải nắm
khuynh hướng phát triển tương lai của nó.

+ Quan điểm phát triển đòi hỏi khắc phục tư tưởng bảo thủ, trì trệ, định kiến trong hoạt động nhận thức
và thực tiễn.

***Lưu ý: Từ ý nghĩa mà có thể có một câu hỏi: Trình bày hiểu biết của anh (chị) về quan điểm
phát triển

Trả lời: nguyên lý về sự phát triển

*** Lưu ý: Từ ý nghĩa của 2 nguyên lý mà có thể có một câu hỏi: Trình bày hiểu biết của anh
(chị) về quan điểm lịch sử

Trả lời: Cả 2 nguyên lý

3 quy luật cơ bản của phép biện chứng.

Từ 2 nguyên lý ở trên sinh ra 3 quy luật về sự vận động và phát triển (VĐ & PT)
Quy luật lượng – chất: chỉ ra cách thức của sự VĐ & PT

Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập: chỉ ra nguồn gốc động lực của sự VĐ & PT
Quy luật phủ định của phủ định: chỉ ra khuynh hướng vận động, phát triển của các sự vật, hiện tượng.

Câu 1: Trình bày nội dung của Quy luật lượng – chất

(quy luật về cách thức của sự vận động và phát triển;

Quy luật chuyển hoá từ những sự thay
đổi về lượng dẫn đến thay đổi về chất và ngược lại

Vai trò của quy luật: chỉ ra phương thức, cách thức của sự vận động và phát triển của sự vật hiện tượng.
ý 1 Khái niệm

- Khái niệm về chất: Chất là phạm trù triết học dùng để chỉ quy định khách quan vốn có của sự vật, là sự

thống nhất hữu cơ của những thuộc tính làm cho sự vật là nó chứ khơng phải là cái khác.
Vì vậy:

+ Chất là những quy định vốn có. Vàng: màu vàng, dẻo, ít hao mịn trong tự nhiện, kim loại…
+ Là sự thống nhất hữu cơ các thuộc tính, chứ khơng phải là một sự kết hợp máy móc hay hỗn hợp.
+ Sự thống nhất đó tạo cho sự vật thành một chỉnh thể cho phép phân biệt sự vật, hiện tượng này với sự
vật, hiện tượng khác.

- Phân biệt chất với thuộc tính:

Chất tồn tại khách quan bên trong của sự vật, bao gồm của các yếu tố giống nhau.

+ Chất là tổ hợp nhiều thuộc tính, mỗi thuộc tính là một bộ phận của chất, mỗi sự vật có nhiều chất.
+ Các thuộc tính bộc lộ theo một mối liên hệ cụ thể, khi thuộc tính cơ bản thay đổi thì chất mới thay đổi,
sự phân biệt giữa chất và thuộc tính chỉ là tương đối.

+ Chất gắn với kết cấu sự vật. Như : Than chì và kim cương.

- Khái niệm về lượng: Lượng là phạm trù triết học dùng để tính quy định vốn có của sự vật về mặt số

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

+ Lượng là khách quan, quy định về sự vật, bên trong sự vật mặt dù nhiều khi dường như là vẻ bề ngồi
+ Lượng gắn liền với cấu trúc, có tính phổ biến: dùng để chỉ kích thước (dài, ngắn, to, nhỏ….). Số lượng
(thuộc tính, số dân, số hành tinh, …). Mức độ ( phát triển kinh tế, tình cảm , tăng dân số..)

+ Lượng khơng nói lên sự vật đó là cái gì, các thơng số về lượng thường xun thay đổi trong quá trình
vận động phát triển của sự vật.

+ Phân biệt khái niệm giữa chất và lượng chỉ có ý nghĩa tương đối.
ý 2 Mối liên hệ giữa sự thay đổi về lượng và sự thay đổi về chất

- Thực chất, chất và lượng là hai mặt của sự vật; cho nên, chất bao giờ cũng thể hiện ra một lượng nhất
định, khơng có chất thuần t; và lượng bao giờ cũng là lượng quy định một chất nhất định, khơng có lượng
thuần t. Ví dụ: Mỗi kim loại khác nhau đều ứng với một bước sóng nhất định của ánh sáng chiếu vào để bứt
các điện tử ra khỏi bề mặt.

- Độ là phạm trù triết học dùng để chỉ khoảng giới hạn trong đó sự thay đổi về lượng của sự vật chưa
làm thay đổi chất căn bản của sự vật.

+ Độ là một khoảng (quá trình) thay đổi về lượng, chứ khơng phải một thời điểm (sự thay đổi từ 00c
→ 1000c thì nước vẫn ở trạng thái lỏng, chứ không phải ở điểm 00c hay 1000c)

+ Độ là sự ổn định của sự vật, là cơ sở hình thành quy luật của sự vật, hiện tượng.
+ Các loại sự vật khác nhau có độ khác nhau.

- Lượng biến đổi dần tới một mức độ nhất định dẫn tới sự thay đổi về chất. Khơng có sự thay đổi về
lượng thì khơng có sự thay đổi về chất.

+ Muốn có sự thay đổi về chất thì phải biến đổi dần dần về lượng (vụ nổ nguyên tử có thể lên tới hàng
triệu độ trong thời gian ngắn, nhưng vẫn tuân thủ quy định này là tăng từ 1000c lên 1010c, 1030c, 9990c, 10000c, 1
triệu độ)

+ Quá trình thay đổi từ lượng đến chất trải qua các giai đoạn sau:

Khi thay đổi về lượng mà vẫn chưa dẫn tới thay đổi về chất thì q trình đó gọi là tiệm tiến, tiến hoá.
Tới một mức độ dẫn đến sự thay đổi về chất gọi là bức nhảy và giới hạn sảy ra bước nhảy gọi là điểm nút, trong
tiến trình của sự vật có nhiều điểm nút tạo nên đường nút. Quy luật này phổ biến, thể hiện sự vận động liên tục
trong tính đứt đoạn của lượng chất. Tính phổ biến của quy luật đựơc thể hiện.

* Khi chất mới ra đời tạo điều kiện cho lượng mới phát triển. Các hình thức bước nhảy

- Các hình thức bước nhảy:
+ Bước nhảy toàn bộ

+ Bước nhảy bộ phận (cục bộ)
+ Bước nhảy đột biến

+ Bước nhảy dần dần

ý 3 ý nghĩa: (Một số kết luận về phương pháp luận )

- Cần có nhận thức để có tri thức đúng về sự vật, phải nhận thức cả mặt chất và mặt lượng của nó.
- Đối với hoạt động thực tiễn: Sự tích luỹ về lượng để dẫn tới sự thay đổi về chất là khách quan; cho
nên cần phải chống cả hai khuynh hướng tư tưởng:

Tả khuynh: lượng thay đổi nhưng chưa tới giới hạn mà đã nóng vội

Hữu khuynh: lượng thay đổi tới giới hạn nhưng không thay đổi về chất, bảo thủ.

- Trong xã hội con người có thể góp phần thúc đẩy tạo điều kiện về lượng để chuyển hoá về chất.
- Lựa chọn thời điểm thích hợp để thúc đẩy biến đổi về chất, nhất là trong hoạt động xã hội.
- Lựa chọn phương thức phù hợp từng loại kết cấu sự vật để tác động thay đổi sự vật.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

Câu 2: Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập

Quy luật này chỉ ra nguồn gốc động lực của sự vận động và phát triển.
ý 1 Một số khái niệm cơ bản:

- Quan điểm biện chứng đã khẳng định: Sự vật là một thể thống nhất nhiều mặt khác nhau, trong đó có ít
nhất hai mặt đối lập, như: ngun tử (điện tử và hạt nhân); xã hội tư bản (vô sản và tư sản); tư duy (chưa biết và
biết)

- Mặt đối lập: là những mặt có những đặc điểm, những thuộc tính, những tính quy định có khuynh

hướng biến đổi trái ngược nhau tồn tại một cách khách quan trong tự nhiên, xã hội, tư duy. Hai mặt này cùng
tồn tại trong một sự vật nhưng có chiều hướng phát triển ngược nhau

+ Sự tồn tại các mặt đối lập là khách quan, tạo nên sự vật.

+ Sự tồn tại các mặt đối lập là phổ biến. Nếu sự vật khơng có mặt đối lập thì sự vật khơng tồn tại .

- Mâu thuẫn biện chứng: là các mặt đối lập liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau trong sự thống nhất, là

nguồn gốc, động lực của sự phát triển…

- Sự thống nhất: hai mặt đối lập nương tựa, làm tiền đề cho nhau, không tách rời nhau.

Phân biệt hai khái niệm: đồng nhất và thống nhất

+ Đồng nhất: là sự phát triển ngang nhau, các yếu tố giống nhau giữa các mặt đối lập.
+ Thống nhất: thể hiện địi hỏi sự chuyển hố giữa các mặt đối lập.

Ví dụ: Khi giai cấp tư sản muốn lật đổ xã hội phong kiến, giai cấp đó đã liên minh với các giai cấp khác
như công nhân, nông dân, tiểu tư sản…;lúc đó, lợi ích các giai cấp trong liên minh đồng nhất với nhau. Nhưng
sau khi thắng lợi giai cấp tư sản quay trở lại bóc lột các giai cấp khác biến họ thành giai cấp vô sản, lúc này
biểu hiện sự thống nhất.

- Sự đấu tranh: đấu tranh của các mặt đối lập là sự tác động qua lại theo xu hướng bài trừ và phủ định

lẫn nhau giữa các mặt đó.

+ Đấu tranh giữa các mặt đối lập là quy định sự vận động và phát triển của sự vật, chứ không phải tiêu
diệt sự vật.

+ Đấu tranh giữa các mắt đối lập trong một thể thống nhất của sự vật, hiện tượng.
ý 2 Mối quan hệ biệu chứng: Mâu thuẫn là nguồn gốc của sự vận động và sự phát triển

- Trong quá trình vận động phát triển của cấc sự vật, hiện tượng, sự thống nhất và đấu tranh của các mặt
đối lập không tách rời nhau. Sự thống nhất là tương đối, tạm thời (đứng im cũng tương đối); sự đấu tranh là
tuyệt đối (vận động là tuyệt đối).

- Khi mới hình thành, mâu thuẫn chỉ là hai mặt khác nhau, có khuynh hướng phát triển trái ngược nhau.

Sư khác nhau đó dần dần trở thành đối lập nhau. Khi hai mặt đối lập xung đột gây gắt với nhau, (lúc này sự vật
vận động với một nhịp điệu ngày càng tăng) đến một lúc nào đó đủ điều kiện cấc mặt đối lập sẽ chuuyển hoá
lẫn nhau, mâu thuẫn được giải. Sự thống nhất cảu cấ mặt đối lập cũ mất đi, sự vật cũ mất đi, sự vật mới ra đời,
lại có những mặt đối lạp và những mâu thuẫn mới đấu tranh với nhau. Cứ như vâyh làm cho sự vật vận động
phát triển.

Như vậy, sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập bên trong là nguồn gốc và động lực của sự vận
động, phát triển cuả các sự vật hiện tượng .

* Phân loại mâu thuẫn

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

Muốn nhận thức đựơc bản chất của sự vật phải phát hiện ra mâu thuẫn, vì mau thuẫn quy định bản chất
của sự vật. Phải thừa nhận mâu thuẫn tồn tại khách quan, để nhận thức được đầy đủ sự vật phải nhận thức hình
thức được ít nhất hai mặt đối lập.

Sự vật khác nhau, quá trình khác nhau, bản chất khác nhau, thì mâu thuẫn cũng khác nhau, cho nên
cách giải quyết mâu thuẫn cũng khác nhau, tránh rập khn, máy móc.

Muốn thay đổi bản chất sự vật thì phải giải quyết mâu thuẫn, tránh cải lương, điều hồ. Khơng được
điều hồ giữa các mặt đối lập (mâu thuẫn) mà phải giải quyết bằng con đường đấu tranh

*** Vận dụng ở Việt Nam:

- Mâu thuẫn cơ bản trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở VN có thể nói là mâu thuẫn giữa một bên là
CNTB(với tư cách là một xu thế phát triển của cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, có sự tác động của các thế lực
phản động trong và ngoài nước) với một bên là xu hướng XHCN đang hình thành và thể hiện từng bước trong
quá trình đi lên từ một cơ sở kinh tế xã hội còn ở trình độ thấp (nền sản xuất nhỏ cịn phổ biến)

- Cuộc đấu tranh ấy khi diễn ra gay gắt trên lĩnh vực tư tưởng (giai đoạn lựa chọn con đường). Khi thì
trên lĩnh vực kinh tế, khi thì trên lĩnh vực chính trị và có khi trên cả 3 lĩnh vực

- Mâu thuẫn cơ bản làm nảy sinh tất cả các mâu thuẫn trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội
(những mâu thuẫn trong đối nội cũng như đối ngoại) Chừng nào CNXH chưa thực sự được xác lập , nghĩa là
chưa hết thời kỳ quá độ, mâu thuẫn ấy vẫn tồn tại. Khi kinh tế XHCN đã giữ ưu thế tuyết đối (theo đúng nghĩa
của nó), mâu thuẫn trên sẽ mất đi hoặc nếu cịn nó cũng không phải là mâu thuẫn của sự vật mới nữa

Lý luận nhận thức của triết học Mác - Lênin

Câu 1: Bản chất của nhận thức

ý 1 Quan niệm về nhận thức của trào lưu trước triết học Mác

- Quan điểm duy tâm chủ quan: Cho rằng nhận thức là phức hợp của các cảm giác con người. Vì vậy,
họ khơng có cơ sở khách quan để khẳng định con người có khả năng nhận thức được thế giới.

- Quan điểm duy tâm khách quan: Cho rằng nhận thức là sự hồi tưởng lại của linh hồn bất tử về thế giới
các ý niệm mà nó đã chiêm ngưỡng được nhưng bị lãng quyên.

- Quan điểm của chủ nghĩa duy vật trước Mác: Thừa nhận con người nhận thức được thế giới. Tuy
nhiên do hạn chế bởi tính trực quan và siêu hình, nên họ hiểu nhận thức là sự phản ánh đơn giản, sao chép máy
móc nguyên si sự vật.

ý 2 Quan điểm về bản chất nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng (4 kết luận của Lênin về nhận thức

hay các quan đỉêm của Lênin)

- Thừa nhận đối tượng nhận thức là thế giới hiện thực khách quan, tồn tại độc lập với ý thức của con
người. Có nghĩa là đầu tiên phải tồn tại thế giới khách quan bên ngoài, sau đó trở thành đối tượng của nhận thức

- Khẳng định con người có khả năng nhận thức được thế giới khách quan.

- Nhận thức là một quá trình biện chứng từ chưa biết đến biết, biết ít đến biết nhiều.
- Thực tiễn là cơ sở trực tiếp và chủ yếu nhất hình thành nên quá trình nhận thức.

ý 3: Định nghĩa nhận thức: Nhận thức là quá trình phản ánh biện chứng hiện thực khách quan vào trong bộ

óc của con người, có tính tích cực, năng động, sáng tạo, trên cơ sở thực tiễn.

Câu 3: Mối quan hệ biện chứng giữa lý luận và thực tiễn

ý 1: khái niệm:

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

+Thực tiễn: Thực tiễn là toàn bộ hoạt động vật chất có mục đích, mang tính lịch sử – xã hội của con người nhằn
cải biến tự nhiên và xã hội.

+ Là hoạt động có tính cộng đồng xã hội, không tồn tại ở một cá nhân
+ Là hoạt đơng có tính cụ thể.

+ Là hoạt động có mục đích cải tạo tự nhiên, hồn thiện con người.
* Các hình thức cơ bản của hoạt động thực tiễn.

+ Hoạt động sản xuất vật chất: là hoạt động cơ bản nhất của con người, quyết định sự tồn tại và phát
triển của xã hội loài người. Quan trọng nhất vì nó làm ra của cải vật chất đảm bảo sự tồn tại của xã hội, có nó
mới tồn tại các hoạt động xã hội

+ Hoạt động chính trị xã hội: là hoạt động đấu tranh giai cấp, dân tộc, có vai trị thúc đẩy sự phát triển
văn minh của xã hội và nhân loại. Là hình thức cao nhất vì chỉ có xã hội lồi người mới có

+ Hoạt động thực nghiệm khoa học: là hoạt động thí nghiệm, thực nghiệm bằng các phương tiện vật
chất của khoa học, hoạt động này thúc đẩy quá trình nhận thức của con người về thế giới khách quan, góp phần
nâng cao đời sống của con người. Hình thức đặc biệt nhất vì được tiến hành trong điều kiện lý tưởng mà con
người nghĩ ra

Trong giai đoạn hiện nay thì cả ba hình thức hoạt động đồng thời và đan xen lẫn nhau
ý 2: Mối quan hệ

* Thực tiễn quyết định lý luận (Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức )

- Thực tiễn là cơ sở, động lực của nhận thức

+Thực tiễn đề ra nhu cầu, nhiệm vụ, cũng như khuynh hướng phát triển của nhận thức. Chính con
người có nhu cầu khách quan là phải giải thích thế giới và cải tạo thế giới đó, cho nên đã buộc con người trực
tiếp tác động và các sự vật, hiện tượng bằng hoạt động thực tiễn của mình. Nhờ đó làm cho các sự vật bộc lộ
những thuộc tính, đặc điểm của mình, đem lại tài liệu cho nhận thức. Cho nên xét đến cùng khơng có lĩnh vực
tri thức nào lại không xuất phát từ thực tiễn.

+Nhờ hoạt động thực tiễn mà các giác quan con người ngày càng phát triển, năng lực tư duy lơgíc nâng
cao; hơn nữa con người còn toạ ra những phương tiện hỗ trợ cho các giác quan đó cho phép nhận thức được
chính xác và sâu sắc hơn về sự vật.

- Thực tiễn là mục đích của nhận thức

Mục đích của nhận thức đầy đủ hiện thực khách quan là để áp dung vào hiện thực, cải tạo hiện thực. Sự
áp dụng đó khơng cịn cách nào khác là phải thơng qua thực tiễn, đó là sự vật chất hố những qui luật, tính tất
yếu đã nhận thức được. Điều đó khơng chỉ là mục đích của con người, mà cịn là mục đích nói chung của các
ngành khoa học. Các qui luật, định luật của khoa học khái quát được nhờ hoạt động thực tiễn, mà cịn là vì thực
tiễn nó mới tồn tại .

- Thực tiễn là tiêu chuẩn kiểm tra chân lý

Thực tiễn là nguồn gốc, cơ sở, động lực của nhận thức, hình thành nên quá trình nhận thức, cho nên
việc kiểm tra tính đúng đắn của tri thức là phải dựa vào thực tiễn, chứ không phải theo lối lập luận chủ quan.

+Lý luận tác động trở lại thực tiễn theo 2 hướng:

Tích cực: Với những lý luận khoa học giúp con người có thêm cơng cụ để khám phá, cải tạo tự nhiên để
phục vụ cho lợi ích của con người

Tiêu cực: Lý luận không đúng làm sai lệch nhận thức về thế giới khách quan

Lý luận chỉ tác động vào thực tiễn thông qua hoạt động thực tiễn của con người, khi nó thâm nhập vào
quần chúng

ý 3: ý nghĩa

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

bài học kinh nghiệm trên cơ sở đó khái qt thành lí luận. lí luận phải liên hệ với thực tiễn, phải có tác động với
thực tiễn

- Nghiên cứu lí luận đi đơi với thực tiễn, học đi đôi với hành

- Chống bệnh chủ quan duy ý chí, máy móc, quan liêu, chủ nghĩa giáo điều: tư tưởng tách rời giữa lí luận và
thực tiễn.

- Chống chủ nghĩa kinh nghiệm, từ kinh nghiệm kiểm nghiệm bổ sung trong thực tiễn và khái quát thành lí
luận.

- Vận dụng trong quá trình đổi mới của nước ta: Năm 1986 chúng ta phải tíên hành đổi mới vì thực tiễn, hồn
cảnh, điều kiện thực tế có nhiều thay đổi nên phải thay đổi tư duy lý luận, cần phải đổi mới về tư tưởng, quan
điểm, đường lối để phát triển kinh tế, từ đó phát triển văn hố,mọi mặt của đời sống xã hội

Câu hỏi: Lê nin viết: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến
thực tiễn là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lí, của nhận thức hiện thực khách

quan”. Phân tích câu nói trên để làm sáng tỏ con đường biện chứng của nhận thức chân lí.

ý 1: Khái niệm nhận thức

* Quan niệm về nhận thức của trào lưu trước triết học Mác

* Quan điểm về bản chất nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng (4 kết luận của Lênin về nhận thức

hay các quan đỉêm của Lênin)

- Khẳng định con người có khả năng nhận thức được thế giới khách quan.

* Định nghĩa nhận thức: Nhận thức là quá trình phản ánh biện chứng hiện thực khách quan vào trong bộ óc

của con người, có tính tích cực, năng động, sáng tạo, trên cơ sở thực tiễn.

ý 2: Triết học Mác- lênin coi nhận thức không phải là sự phản ánh giản đơn mà là một quá trình biện chứng
dựa trên cơ sở hoạt động thực tiễn và quá trình đó được Lê- nin diễn tả qua luận điểm “Từ trực quan sinh
động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn là con đường biện chứng của sự nhận
thức chân lí, của nhận thức hiện thực khách quan”

Nhận thức không phải là một sự phản ánh nguyên xi, sao chép máy móc hiện thực mà là một quá trình phát
triển theo từng giai đoạn, những giai đoạn này liên hệ với nhau và giai đoạn này là tiền đề của giai đoạn kia.
Theo như luận điểm trên của Lênin, quá trình nhận thức trải qua hai khâu:

- Khâu 1: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng

* Nhận thức cảm tính (trực quan sinh động): Là giai đoạn đầu của quá trình nhận thức, con người nhận thức
thế giới khách quan thơng qua các giác quan của mình trong sự phong phú của sự vật, hiện tượng. Cấp độ nhận
thức thể hiện bằng ba hình thức, trình độ từ thấp đến cao.

- Cảm giác: là hình thức đầu tiên trong nhận thức của con người, là sự phản ánh những thuộc tính riêng lẻ của
các sự vật ,hiện tượng khi chúng tác động đến các giác quan của con người.

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

- Biểu tượng: là hình thức phản ánh cao nhất, là bước nhảy vọt trong nhận thức cảm tính, có tính gián tiếp; là
hình ảnh được tái tạo, lưu giữ khi đối tượng khách thể khơng cịn tác động trực tiếp vào giác quan chủ thể
- Đặc điểm của giai đoạn nhận thức cảm tính:

Là sự phản ánh trực tiếp đối tượng bằng các giác quan của chủ thể nhận thức.

Là sự phản ánh bề ngoài, phản ánh cả cái tất nhiên và ngẫu nhiên, cả cái bản chất và không bản chất. Giai đoạn
này có thể có trong tâm lí động vật.

* Nhận thức lí tính (Tư duy trừu tượng): Đây là giai đoạn cao trong quá trình nhận thức, phản ánh các sự vật,

hiện tượng một cách gián tiếp, khái quát trên cơ sở những tài liệu do giai đoạn cảm tính đem lại. Giai đoạn này
đi sâu vào bản chất, quy luật của các sự vật. Thể hiện ở ba hình thức phản ánh

- Khái niệm: Là hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng, phản ánh những đặc tính bản chất của sự vật. Khái
niệm là sự phản ánh tổng hợp về một lớp sự vật, nó là cơ sở, tiền đề cho tư duy trừu tượng, là phương thức tồn
tại tri thức của con người về thế giới khách quan.

- Phán đốn: Là hình thức của tư duy liên kết khái niệm với nhau để khẳng định hoặc phủ định một đặc điểm,
một thuộc tính nào đó của đối tượng. Có ba trình độ phán đoán: phán đoán đơn nhất, phán đoán đặc thù và phán
đốn phổ biến

- Suy luận: là hình thứuc của tư duy liên kết các phán đoán lại với nhau để rút ra tri thức mới. Đây là hình thức
cao nhất trong q trình nhận thức của con người. Có hai suy luận:

+ Suy luận quy nạp: Đi từ cái riêng đến cái chung.
+ Suy luận diễn dịch: Đi từ cái chung đến cái riêng
- Đặc điểm của giai đoạn nhận thức lý tính:

+ Là q trình nhận thức gián tiếp đối với sự vật, hiện tượng
+ Là quá trình đi sâu vào bản chất của sự vật, hiện tượng.
* Mối quan hệ giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính:

- Cả hai giai đoạn này đều cùng nằm trong quá trình nhận thức, cùng phản ánh hiện thực khách quan bên ngoài,
cùng thực hiện trên một cơ thể sinh lí thần kinh duy nhất, cùng bị chi phối bởi những yếu tố của thực tiễn lịch
sử xã hội.

Tuy nhiên nhận thức cảm tính là giai đoạn thấp, phản ánh khách thể một cách trực tiếp đem lại cho ta tri thức
cảm tính,, nhận thức lý tính là giai đoạn cao, phản ánh khách thể một cách gián tiếp, khái quát đem lại những tri
thức về bản chất và quy luật khách quan.

Cả hai giai đoạn đều có mối quan hệ tác động qua lại và bổ sung, hỗ trợ cho nhau và không tách rời nhau.
Nhận thức cảm tính là cơ sở cho nhận thức lí tính, khơng có nhận thức cảm tính thì khơng thể diễn ra nhận thức
lí tính. Nhận thức cảm tính cung cấp cho nhận thức lí tính những tư liệu, tài liệu, hình ảnh, …để nhận thức lí
tính tổng hợp hố, trừu tượng hố, khái qt hố tìm ra bản chất, qui luật vận động của sự vật, hiện tượng.
Ngược lại nhận thức lí tính giúp cho nhận thức cảm tính ngày càng nhạy bén hơn, chính xác hơn. Nếu tư duy
của con người chỉ dừng lại ở giai đoạn nhận thức cảm tính thì con người khơng thể nhận biết, nắm được bản
chất của sự vật. Ngược lại nếu tư duy khơng có nền tảng từ nhận thức cảm tính thì sẽ khơng có cơ sở và khả
năng phản ánh đúng đắn sự vật.

- Khâu 2: Từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn

Tư duy trừu tượng quay trở lại với thực tiễn có nghĩa là trong quá trình nhận thức khi con người thu nhận được
những tri thức mới thì những tri thức đó, vấn đề đó phải được kiểm chứng, kiểm nghiệm thơng qua thực tiễn và
phải phục vụ thực tiễn, bởi lẽ trong mối liên hệ với nhận thức thì thực tiễn là cơ sở, động lực, mục đích và là
tiêu chuẩn đánh giá chân lí.

Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn là một vịng khâu của
q trình nhận thức trong đó thực tiễn là điểm bắt đầu và là điểm kết thúc.

Kết thúc vòng khâu này lại bắt đầu vòng khâu khác cao hơn. Và cứ như thế vận động mãi mãi và từ đó làm cho
nhận thức của con người ngày càng sâu sắc, đi sâu nắm bắt được bản chất và các quy luật của thế giới khách
quan và phục vụ cho hoạt động nhằm biến đổi thế giới.

ý 3: ý nghĩa:

- Đứng trên lập trường khoa học về con đường biện chứng của sự nhận thức chân lí ta tránh được quan điểm sai
lầm có khuynh hướng tách rời và tuyệt đối hoá một trong hai giai đoạn nhận thức. Vì nếu tuyệt đối hố nhận
thức cảm tính sẽ dẫn đến chủ nghĩa duy cảm: đề cao vai trị của nhận thức cảm tính. cịn nếu tuyệt đối hố nhận
thức lí tính sẽ dẫn đến chủ nghĩa duy lí: đề cao vai trị của nhận thức lí tính.

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

dựng đất nước hiện nay. Tránh rập khn, máy móc, bảo thủ, trì trệ. Các chính sách, đường lối phải được thực
tế kiểm nghiệm.

Biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất

Câu:

Biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất

ý 1Các khái niệm cơ bản: 3 khái niệm

* Khái niệm phương thức sản xuất: là cách thức con người thực hiện trong quá trình sản xuất vật chất ở

những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội loài người.

- Sự thay đổi phương thức sản xuất bao giờ cũng là sự thay đổi có tính chất cách mạng, làm cho các quá
trình kinh tế, xã hội .. . được chuyển sang một chất mới.

- Phương thức sản xuất quyết định sự phát triển của xã hội loài người từ thấp đến cao

- Kết cấu: Phương thức sản xuất chính là sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất ở một trình độ nhất định
và quan hệ sản xuất tương ứng.

* Khái niệm lực lượng sản xuất: Là biểu hiện mối quan hệ giữa con người với tự nhiên trong quá trình

sản xuất

- Lực lượng sản xuất thể hiện năng lực thực tiễn của con người trong quá trình sản xuất ra của cải vật
chất

- Kết cấu của lực lượng sản xuất bao gồm:
+ Người lao động

+ Tư liệu sản xuất / Công cụ lao động

/ Đối tượng lao động - có sẵn trong tự nhiên
- đã qua chế biến
/ Phương tiện lao động

+ Khoa học công nghệ

Tất cả các yếu tố này có quan hệ chặt chẽ, gắn bó với nhau trong q trình sản xuất, trong đó cong
người là yếu tố quan trọng nhất; công cụ lao động là yếu tố động, cách mạng và là thước đo trình độ chinh phục
tự nhiên của con người, là tiêu chuẩn phân biệt các thời đại kinh tế.

- Trong sự phát triển của lực lượng sản xuất, khoa học ngày càng đóng vai trị to lớn và quan trọng trong
sản xuất. Chính Mác đã đưa ra dự kiến khoa học trở thành “lực lượng sản xuất xã hội trực tiếp” và đến này dự
kiến ấy đã ngày càng được sáng tỏ.

Với cuộc cách mạng khoa học cơng nghệ, lao động trí tuệ ngày càng đóng vai trị chính - đó chính là đặc
trưng của lực lượng sản xuất hiện đại.

* Quan hệ sản xuất: Là biểu hiện mối quan hệ giữa con người với con người trong quá trình sản xuất

- Quan hệ sản xuất mang tính khách quan
- Quan hệ sản xuất bao gồm:

+ Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất
+ Quan hệ trong tổ chức và quản lý sản xuất
+ Quan hệ trong phân phối sản phẩm lao động

Ba mặt này là quan hệ mang tính vật chất, thuộc đời sống xã hội, có quan hệ thống nhất với nhau tạo
thành một hệ thống mang tính ổn định tương đối so với sự vận động và phát triển không ngừng của lực lượng

sản xuất

Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất là quan hệ xuất phát, cơ bản, đặc trưng cho quan hệ sản xuất
trong từng xã hội và quyết định hai quan hệ cịn lại.

Đã có hai hình thức sở hữu cơ bản về tư liệu sản xuất:
Sở hữu công cộng

Sở hữu tư nhân

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

Quan hệ trong phân phối sản phẩm kích thích trực tiếp đến lợi ích của người sản xuất nên nó thúc đẩy
hoặc kìm hãm sự phát triển sản xuất.

ý 2- Nội dung quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất

* Khái niệm tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất:

Sự phát triển của lực lượng sản xuất được đánh dấu bằng trình độ của cơng cụ lao động, nó thể hiện
trình độ chinh phục tự nhiên của con người trong các giai đoạn lịch sử.

- Trình độ của lực lượng sản xuất được đánh giá (biểu hiện) ở trình độ của:
+ Cơng cụ lao động

+ Kinh nghiệm và kỹ năng lao động của con người
+ Tổ chức và phân công lao động xã hội

+ ứng dụng khoa học vào sản xuất

*. Sự vận động và phát triển của lực lượng sản xuất quyết định và làm thay đổi quan hệ sản xuất phù
hợp với nó

- Mỗi một phương thức sản xuất mới ra đời chính là sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất. Đó chính là trạng thái mà các yếu tố cấu thành của quan hệ sản xuất “tạo địa bàn
đầy đủ” cho lực lượng sản xuất phát triển.

Như vậy ở trạng thái phù hợp thì cả ba mặt của quan hệ sản xuất phù hợp, thích ứng với trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất nên sẽ là cơ sở cho lực lượng sản xuất phát triển hết khả năng của nó.

- Khi lực lượng sản xuất phát triển đến một trình độ nhất định làm cho quan hệ sản xuất từ chỗ phù hợp
trở thành khơng phù hợp, đó là trạng thái mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, mâu thuẫn
này ngày càng gay gắt làm cho quan hệ sản xuất “trở thành xiềng xích của lực lượng sản xuất”.

- Song do yêu cầu khách quan của sự phát triển của lực lượng sản xuất tất yếu dẫn đến thay thế quan hệ
sản xuất cũ bằng quan hệ sản xuất mới cho phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất để thúc đẩy
lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển. Khi thay thế quan hệ sản xuất cũ bằng quan hệ sản xuất mới tức là
phương thức sản xuất cũ mất đi, phương thức sản xuất mới ra đời để thay thế.

* Quan hệ sản xuất cũng có tính độc lập tương đối và tác động trở lại sự phát triển của lực lượng sản
xuất

- Quan hệ sản xuất không phụ thuộc hồn tồn vào lực lượng sản xuất mà nó quy định mục đích của sản
xuất, có tác động đến thái độ của người lao động, đến tổ chức phân công lao động xã hội, đến sự phát triển và
ứng dụng của khoa học và công nghệ .. . nên từ đó tác động đến sự phát triển của lực lượng sản xuất

- Nếu quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ của lực lượng sản xuất thì nó trở thành động lực thúc đẩy
lực lượng sản xuất phát triển. Ngược lại, nếu quan hệ sản xuất lỗi thời, lạc hậu, hay “tiên tiến” một cách giả tạo
so với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất thì sẽ kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất.

- Tuy nhiên, việc giải quyết mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất không phải giản đơn
mà phải thông qua nhận thức và hoạt động cải tạo xã hội của con người, trong xã hội có giai cấp thì phải thơng

qua đấu tranh giai cấp, thơng qua cách mạng xã hội.

* Tóm lại: Quy luật này là quy luật phổ biến tác động trong tồn bộ tiến trình lịch sử nhân loại qua các

chế độ xã hội, làm cho xã hội loài người thay thế lẫn nhau từ thấp đến cao (Từ xã hội cộng sản nguyên thủy 
chiếm hữu nô lệ  phong kiến  tư bản chủ nghĩa  xã hội cộng sản tương lai).

Trong hệ thống các quy luật xã hội thì quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực
lượng sản xuất là quy luật cơ bản nhất.

ý 3- Vận dụng quy luật này ở nước ta hiện nay.

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

kéo theo mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội phát triển. Sau hơn 10 năm đổi mới chúng ta có đủ thế và lực để
bước sang một giai đoan cách mạng mới. giai đoạn cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa

Mới

Trước đổi mới việc nhận thức và vận dụng quy luật này ở VN cịn đơn giản thậm chí còn phạm vào sai
lầm nghiêm trọng. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng khủng hoảng kinh tế ở VN ở những
năm 1980. Sai lầm đó thể hiện tách rời QHSX khỏi LLSX và xây dựng QHSX vượt quá xa với trình độ của
LLX. Đồng nhất và giản đơn hố coi QHSX chỉ cịn là QH sở hữu và trong sở hữu chỉ nhấn mạnh đến sở hữu
cơng cộng và sở hữu tập thể. Hành chính hoá bộ máy tổ chức quản lý kinh tế, thực hiện chế độ quản lý tập
trung quan liêu bao cấp cồng kềnh kém hiệu quả, duy trì phương thức phân phối bình quân chủ nghĩa làm triệt
tiêu động lực của người lao động sản xuất, Những sai lầm đó đã dẫn đến sự kìm hãm sự phát triển của LLSX,
làm khủng hoảng nền kinh tế nước ta trong thời kỳ đó.

Trong và sau thời kỳ đổi mới chúng ta đã thực hiện đổi mới nhận thức tư duy về quy luật này, đổi mới
phương thức, cách thức vận dụng quy luật này vào VN trong giai đoạn đầu của thời kỳ quá độ. Chủ trương phát
triển nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng XHCN, tiến hành đổi mới điều chỉnh chế độ chính sách sở
hữu ruộngđất, cổ phần hố các xí nghiệp cơng nghiệp, xố bỏ chế độ tập trung quan liêu, thực hiện chế độ phân

phối theo lao động, thực hiện mở rộng kinh tế đối ngoại, cho phép các cơng ty tư bản, tập đồn tư bản vào làm
ăn ở VN theo pháp luật ở VN. Tiến hành đẩy mạnh sự nghiệp CNH-HĐH nhằm phát triển LLSX, tiến hành
hoàn thiện cơ chế, thể chế kinh tể thị trường theo định hướng XHCN. Sau hơn 10 năm đổi mới chúng ta có đủ
thế và lực để bước sang một giai đoan cách mạng mới. giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Đại hội đảng IX xác định phát triển LLSX hiện đại gắn liền với xây dựng QHSX mới phù hợp trên cả 3
mặt sở hữu, quản lý và phân phối, tiêu chuẩn căn bản để đánh giá hiệu quả xây dựng QHSX theo định hướng
XHCN là thúc đẩy phát triển LLSX, cải thiện đời sống nhân dân, thực hiện công bằng xã hội

Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng

Câu hỏi: Biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng

ý 1- Khái niệm

* Khái niệm cơ sở hạ tầng: Là toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của một xã hội

nhất định

Cơ sở hạ tầng của một xã hội cụ thể được hình thành một cách khách quan
- Những đặc trưng của cơ sở hạ tầng

+ Cơ sở hạ tầng của một xã hội cụ thể bao gồm những quan hệ sản xuất thống trị, những quan hệ sản
xuất tàn dư của xã hội cũ và quan hệ sản xuất là mầm mống của xã hội tương lai.

+ Cơ sở hạ tầng của một xã hội cụ thể được đặc trưng bởi quan hệ sản xuất thống trị của xã hội đó vì cơ
sở hạ tầng của một xã hội bao giờ cũng do quan hệ sản xuất thống trị giữ vai trò chủ đạo, chi phối các quan hệ
sản xuất khác, nó quy định xu hướng chung của đời sống kinh tế – xã hội.

- Như vậy: xét trong tổng thể các quan hệ xã hội thì quan hệ sản xuất hợp thành cơ sở kinh tế của xã hội

tức là trên đó hình thành nên kiến trúc thượng tầng tương ứng.

* Khái niệm kiến trúc thượng tầng: là tồn bộ những quan điểm chính trị, pháp quyền, triết học, đạo

đức, nghệ thuật, tôn giáo .. . cùng với những thiết chế xã hội tương ứng như: nhà nước, đảng phái, giáo hội, các
đoàn thể xã hội .. được hình thành trên cơ sở hạ tầng nhất định.

- Đặc trưng của kiến trúc thượng tầng:

+ Các yếu tố của kiến trúc thượng tầng có đặc điểm riêng, có quy luật vận động phát triển riêng nhưng
chúng liên hệ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau và đều hình thành trên một cơ sở hạ tầng nhất định.

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

+ Trong xã hội có giai cấp thì kiến trúc thượng tầng mang tính giai cấp vì nó phản ánh cuộc đấu tranh về
mặt chính trị, tư tưởng của các giai cấp đối kháng, trong đó đặc trưng là sự thống trị về mặt chính trị - tư tưởng
của giai cấp thống trị.

+ Trong kiến trúc thượng tầng của xã hội có giai cấp, nhà nước có vai trị đặc biệt quan trọng vì nó tiêu
biểu cho chế độ chính trị của một xã hội nhất định.

ý 2- Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng

* Khái niệm cơ sở hạ tầng: Là toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của một xã hội

nhất định

* Khái niệm kiến trúc thượng tầng: là tồn bộ những quan điểm chính trị, pháp quyền, triết học, đạo
đức, nghệ thuật, tôn giáo .. . cùng với những thiết chế xã hội tương ứng như: nhà nước, đảng phái, giáo hội, các
đoàn thể xã hội .. được hình thành trên cơ sở hạ tầng nhất định

- Các quan điểm duy tâm: Khi giải thích sự vận động của đời sống kinh tế - xã hội bằng nguyên nhân

thuộc về ý thức tư tưởng, về vai trò của nhà nước hay pháp quyền.

- Quan điểm của chủ nghĩa DVBC về đời sống xã hội đã khẳng định: quan hệ sản xuất là quan hệ cơ bản
quyết định mọi quan hệ về chính trị, pháp quyền, tư tưởng nên đã khẳng định quan hệ kinh tế, quan hệ vật chất
là cơ bản, do đó cơ sở hạ tầng có vai trị quyết định đối với kiến trúc thượng tầng

* Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng với kiến trúc thượng tầng

- Mỗi cơ sở hạ tầng sẽ hình thành nên một kiến trúc thượng tầng tương ứng với nó. Mọi hiện tượng của
kiến trúc thượng tầng đều do nguyên nhân sâu xa nằm trong cơ cấu kinh tế xã hội gây ra. Tính chất của kiến
trúc thượng tầng là do tính chất của cơ sở hạ tầng quyết định.

+ Trong xã hội có giai cấp, giai cấp nào thống trị về kinh tế thì cũng chiếm địa vị thống trị về chính trị,
về đời sống tinh thần của xã hội.

+ Các yếu tố của kiến trúc thượng tầng (nhà nước, pháp quyền .. .) đều trực tiếp hay gián tiếp phụ thuộc
vào cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng quyết định.

- Cơ sở hạ tầng thay đổi thì sớm hay muộn kiến trúc thượng tầng cũng thay đổi theo. C.Mác viết: “cơ sở
kinh tế thay đổi thì tồn bộ kiến trúc thượng tầng đồ sộ cũng bị đảo lộn ít nhiều nhanh chóng”.1

+ Sự thay đổi của cơ sở hạ tầng dẫn đến kiến trúc thượng tầng thay đổi theo khơng phải chỉ từ hình thái
kinh tế xã hội này sang hình thái kinh tế xã hội khác mà cịn diễn ra ngay trong chính mỗi hình thái kinh tế
-xã hội.

+ Sự phát triển của lực lượng sản xuất trực tiếp làm thay đổi quan hệ sản xuất từ đó làm thay đổi cơ sở
hạ tầng và thơng qua đó làm thay đổi kiến trúc thượng tầng.

- Sự thay đổi cơ sở hạ tầng dẫn đến làm thay đổi kiến trúc thượng tầng diễn ra phức tạp.

* Tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng

Tuy cơ sở hạ tầng có vai trị quyết định đối với kiến trúc thượng tầng nhưng toàn bộ kiến trúc thượng
tầng cũng như những yếu tố cấu thành nó đều có tính độc lập tương đối và tác động mạnh mẽ đối với cơ sở hạ
tầng.

- Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng thể hiện ở chức năng xã hội của kiến trúc
thượng tầng là duy trì, bảo vệ và củng cố cơ sở hạ tầng đã sinh ra nó, đấu tranh xóa bỏ cơ sở hạ tầng cũ và kiến
trúc thượng tầng cũ.

- Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo hai chiều:

+ Tích cực: Nếu kiến trúc thượng tầng tác động phù hợp với quy luật kinh tế khách quan thì nó thúc đẩy
mạnh mẽ sự phát triển kinh tế.

+ Tiêu cực: Nếu tác động ngược lại thì nó sẽ kìm hãm sự phát triển của xã hội

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

Tuy kiến trúc thượng tầng có tác động mạnh mẽ đối với sự phát triển kinh tế nhưng xét đến cùng thì
khơng làm thay đổi được tiến trình phát triển khách quan của xã hội.

***Các biểu hiện của cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng ở nước ta hiện nay

- Cơ sở hạ tầng: có 5 thành phần kinh tế là: Sở hữu nhà nước, tập thể, tư bản nhà nước, tư bản tư nhân,
có vốn đầu tư nước ngồi tạo nên cơ cấu kinh tế đa dạng, phong phú

- Kiến trúc thượng tầng:

+ Về tư tưởng: lấy chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng HCM là kim chỉ nam cho hành động và tư tưởng
của mình

+ Dưới sự lãnh đạo của Đảng xây dựng nhà nước của dân. do dân và vì dân
+ Các thiết chế xã hội khác: hội cựu chiến binh, hội phụ nữ, đoàn thanh niên…

*** Quan hệ giữa CSHT và KTTT trong quá trình đổi mới theo định hướng XHCN (nền kinh tế hàng
hoá nhiều thành phần) ở nước ta hiện nay

- Trong quá trình đổi mới kinh tế, xây dựng theo nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo
cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN, chúng ta từng bước xây dựng CSHT của
CNXH. CSHT trong thời kỳ quá độ ở nước ta chính là một cơ cấu kinh tế nhiều thành phần: Kinh tế nhà nước,
kinh tế tập thể, kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế tư bản có sự đầu tư của nước ngồi.
Trong đó, kinh tế nhà nước giữ vai trị chủ đạo. Các thành phần đó vừa khác nhau về vai trị, chức năng, về tính
chất lại vừa thống nhất với nhau, vừa liên hệ với nhau, bổ sung cho nhau. Các thành phần kinh tế đó vận hành
theo cơ chế thị trường. Song bản thân cơ chế thị trường lại có tính chất 2 mặt nên cần phải tăng cường sự quản
lý của nhà nước để phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực, hơn nữa sự quản lý của nhà nước ở nước ta còn
nhằm đảm bảo định hướng XHCN

- Chúng ta đi lên CNXH trong điều kiện nền kinh tế còn lạc hậu so với thế giới. Do đó địi hỏi phải phát
triển mạnh LLSX, đẩy mạnh CNH-HĐH nhằm làm cho nền kinh tế nước ta phát triển hồ nhập với trình độ
phát triển kinh tế thế giới (hồ nhập chứ khơng hồ tan)

- Việc đổi mới kinh tế, xây dựng kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở nước ta không thể tách rời những
vấn đề chính trị, văn hố xã hội-những vấn đề thuộc KTTT xã hội. Cụ thể là đổi mới hệ thống chính trị, đổi mới
tổ chức, đổi mới bộ máy, đổi mới con người, đổi mới phẩm chất lãnh đạo của Đảng, dân chủ hoá trước hết từ
trong Đảng và các cơ quan nhà nước, chống tham nhũng làm trong sạch bộ máy lãnh đạo. Trong đổi mới và
xây dựng đất nước phải giữ vững mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH, kiên trì chủ nghĩa Mác Lênin và tư tưởng
HCM. Xây dựng hệ thống chính trị mang tính chất giai cấp công nhân, tạo môi trường tự do sáng tạo phát huy
triệt để yếu tố con người

Hình thái kinh tế - xã hội

Câu 1: Trình bày phạm trù hình thái kinh tế - xã hội

ý 1- Khái niệm hình thái kinh tế - xã hội

- Hình thái kinh tế - xã hội là một phạm trù của CNDVLS, dùng để chỉ xã hội ở từng giai đoạn lịch sử
nhất định, với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã hội đó phù hợp với một trình độ nhất định của lực
lượng sản xuất và với một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy.
ý 2- Kết cấu của hình thái kinh tế- xã hội

- Xã hội được xem xét ở ba mặt cơ bản:
+ Lực lượng sản xuất

+ Quan hệ sản xuất
+ Kiến trúc thượng tầng

Ba mặt này có vị trí riêng, có tác động lẫn nhau và thống nhất với nhau

- Lực lượng sản xuất là nền tảng vật chất - kỹ thuật của mỗi hình thái kinh tế - xã hội và giữ vai trò
quyết định.

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

- Kiến trúc thượng tầng được hình thành trên cơ sở hạ tầng và phù hợp với cơ sở hạ tầng, là công cụ để
bảo vệ và duy trì cơ sở hạ tầng đã sản sinh ra nó.

Câu 2- Vì sao nói sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên

ý 1- Khái niệm hình thái kinh tế - xã hội: Hình thái kinh tế - xã hội là một phạm trù của CNDVLS, dùng để
chỉ xã hội ở từng giai đoạn lịch sử nhất định, với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã hội đó phù hợp
với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và với một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng
trên những quan hệ sản xuất ấy.

ý 2- Sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên

- Xã hội phát triển qua nhiều giai đoạn nối tiếp nhau từ thấp đến cao. Tương ứng với mỗi giai đoạn nhất
định là một hình thái kinh tế - xã hội. Bao gồm 5 hình thái sau:

Cộng sản nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản, cộng sản chủ nghĩa

- Sự vận động thay thế các hình thái kinh tế - xã hội trong lịch sử do các quy luật khách quan chi phối.
Đó là các quy luật:

+ Quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ của lực lượng sản xuất.

*. Sự vận động và phát triển của lực lượng sản xuất quyết định và làm thay đổi quan hệ sản xuất phù
hợp với nó

* Quan hệ sản xuất cũng có tính độc lập tương đối và tác động trở lại sự phát triển của lực lượng sản
xuất

- Quan hệ sản xuất khơng phụ thuộc hồn tồn vào lực lượng sản xuất mà nó quy định mục đích của sản

xuất, có tác động đến thái độ của người lao động, đến tổ chức phân công lao động xã hội, đến sự phát triển và
ứng dụng của khoa học và công nghệ .. . nên từ đó tác động đến sự phát triển của lực lượng sản xuất

Trong hệ thống các quy luật xã hội thì quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực
lượng sản xuất là quy luật cơ bản nhất.

+ Quy luật cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng.

* Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng với kiến trúc thượng tầng

+ Trong xã hội có giai cấp, giai cấp nào thống trị về kinh tế thì cũng chiếm địa vị thống trị về chính trị,
về đời sống tinh thần của xã hội.

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

- Cơ sở hạ tầng thay đổi thì sớm hay muộn kiến trúc thượng tầng cũng thay đổi theo. C.Mác viết: “cơ sở
kinh tế thay đổi thì toàn bộ kiến trúc thượng tầng đồ sộ cũng bị đảo lộn ít nhiều nhanh chóng”.1

+ Sự thay đổi của cơ sở hạ tầng dẫn đến kiến trúc thượng tầng thay đổi theo khơng phải chỉ từ hình thái
kinh tế xã hội này sang hình thái kinh tế xã hội khác mà còn diễn ra ngay trong chính mỗi hình thái kinh tế
-xã hội.

- Sự thay đổi cơ sở hạ tầng dẫn đến làm thay đổi kiến trúc thượng tầng diễn ra phức tạp.

* Tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng

- Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo hai chiều:

+ Tích cực: Nếu kiến trúc thượng tầng tác động phù hợp với quy luật kinh tế khách quan thì nó thúc đẩy
mạnh mẽ sự phát triển kinh tế.

+ Tiêu cực: Nếu tác động ngược lại thì nó sẽ kìm hãm sự phát triển của xã hội
+ Quy luật đấu tranh giai cấp trong xã hội có giai cấp đối kháng.

Đỉnh cao của đấu tranh giai cấp tất yếu dẫn đến cách mạng xã hội. Giải quyết mâu thuẫn giữa lực lượng
sản xuất và quan hệ sản xuất, thay thế phương thức sản xuất cũ bằng một phương thức sản xuất mới tiến bộ
hơn. sản xuất phát triển sẽ là động lực thúc đẩy sự phát triển của toàn bộ đời sống xã hội. Đấu tranh giai cấp
làm cho tất cả mọi mặt đời sống xã hội phát triển nhanh chóng.

C.Mác viết: “Tơi coi sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên”.1
- Nguồn gốc sâu xa của sự vận động và phát triển của xã hội là do sự phát triển của lực lượng sản xuất
- Quy luật chung của nhân loại đi lên từ thấp đến cao. Song mỗi dân tộc đều có thể bị chi phối bởi các
điều kiện về tự nhiên, chính trị, truyền thống, văn hóa và điều kiện quốc tế .. . do đó có những dân tộc có thể

“bỏ qua” một số hình thái kinh tế - xã hội nào đó. Song sự “bỏ qua” đó cũng diễn ra theo một q trình lịch sử
tự nhiên chứ khơng theo ý muốn chủ quan.

Câu 3- Vận dụng học thuyết hình thái kinh tế - xã hội vào sự nghiệp xây dựng CNXH ở Việt Nam

ý 1 Việc lựa chọn con đường tiến lên CNXH bỏ qua chế độ TBCN ở nước ta như một quá trình lịch sử tự
nhiên

Việt Nam chưa qua giai đoạn phát triển TBCN song với điều kiện lịch sử nhất định có thể quá độ lên
CNXH khơng qua giai đoạn phát triển TBCN, điều đó hồn toàn phù hợp với quy luật lịch sử tự nhiên.

- Chủ nghĩa xã hội ra đời là một tất yếu lịch sử bởi những nguyên nhân bên trong của xã hội tư bản.
- Trong thời gian qua chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ đó chỉ là sụp đổ mơ hình kế hoạch
hố tập trung, chứ khơng phải sụp đổ một hình thái kinh tế - xã hội chủ nghĩa với nghĩa là một hình thái kinh tế
– xã hội cao hơn về chất so với xã hội tư bản.

- Con đường chúng ta đã chọn là mục tiêu của Đảng ta từ khi thành lập. Con đường bỏ qua gia đoạn
phát triển tư bản đi thẳng lên xây dựng CNXH phù hợp với nguyện vọng của quần chúng nhân dân.

ý 2 Xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21>

- Kinh tế thị trường là thành tựu chung của văn minh nhân loại, đồng thời là động lực mạnh mẽ thúc đẩy
lực lượng sản xuất phát triển.

- Quan điểm của Đảng ta: “Kinh tế thị trường định hướng XHCN có nhiều hình thức sở hữu, nhiều
thành phần kinh tế, trong đó thành phần kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nước cùng với kinh tế
tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc”.

- Xây dựng và phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN vừa phù hợp với xu hướng phát triển
chung của nhân loại vừa phù hợp với yêu cầu phát triển lực lượng sản xuất của nước ta, với yêu cầu của quá

trình xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ kết hợp với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.

- Để đảm bảo định hướng XHCN đối với nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay đòi hỏi phải tăng
cường vai trò lãnh đạo của Đảng, phát huy dân chủ, nâng cao vai trò của quần chúng nhân dân lao động, xác lập
vai trò thống trị đời sống tinh thần của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Do đó, Đảng ta đã xác
định: phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt.

ý 3 Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa với sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước ta

- Vận dụng quy luật quan hệ sản xuất .. .đại hội Đảng IX chỉ rõ: ưu tiên phát triển lực lượng sản xuất,
đồng thời xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp theo định hướng XHCN.

 Xuất phát từ nền kinh tế phổ biến là sản xuất nhỏ. Lao động thủ cơng đi lên CNXH mà chưa có nền
đại cơng nghiệp, do đó phải tiến hành cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa nhằm xây dựng cơ sở vật chất cho CNXH.
Đó là nhiệm vụ trọng tâm trong suốt thời kỳ quá độ tiến lên CNXH.

- Đảng ta chỉ rõ quan hệ giữa phát triển kinh tế xã hội với phát triển khoa học, cơng nghệ vì sự phát triển
khoa học công nghệ sẽ tạo ra sự phát triển nhanh của lực lượng sản xuất nhằm nâng cao năng xuất lao động,
nâng cao sức mạnh nội lực để hội nhập kinh tế thế giới.

 Cơng nghiệp hóa phải gắn với hiện đại hóa mà hướng trước hết vào các ngành cơng nghệ cao do đó
“coi giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ là nền tảng, động lực của sự nghiệp CNH, HĐH”.

 Trong điều kiện hiện nay của nước ta với thế và lực trong nước và điều kiện quốc tế có nhiều thuận
lợi nên khơng thể chỉ thực hiện các bước đi tuần tự mà cần và có thể rút ngắn thời gian, vừa có bước đi tuần tự,
vừa có bước ngoặt nhảy vọt.

- Đại hội Đảng đã xác nhận: “Đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo
hướng hiện đại”. Do đó chúng ta có thể và cần phải lựa chọn tiến trình CNH, HĐH.

ý 4 Kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế với chính trị và các mặt khác của đời sống xã hội

- Trong mối quan hệ giữa đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị thì đổi mới kinh tế có vai trị trung tâm.
Tiếp tục quan điểm đổi mới từ Đại hội VI, VII, VIII, tại Đại hội IX, Đảng vẫn khẳng định đường lối đổi mới
trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội lấy đổi mới kinh tế làm trung tâm. Những thành tựu trong đổi mới kinh tế
là điều kiện căn bản để đổi mới hệ thống chính trị và các lĩnh vực khác.

- Đại hội Đảng IX đưa ra cơ cấu kinh tế với sáu thành phần:
. Kinh tế nhà nước

. Kinh tế tập thể

. Kinh tế cá thể, tiểu chủ ở nông thôn và thành thị.
. Kinh tế tư bản tư nhân

. Kinh tế tư bản nhà nước

. Kinh tế có vốn đầu tư nước ngồi.

- Đi đơi với phát triển kinh tế, xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN, đẩy mạnh CNH,
HĐH phải không ngừng đổi mới hệ thống chính trị, nâng cao vai trò lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, xây
dựng nhà nước pháp quyền XHCN, nâng cao vai trò của các tổ chức quần chúng, phát huy sức mạnh đại đoàn
kết toàn dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc XHCN. Đồng thời phải xây dựng nền văn hố tiên tiến
đậm đà bản sắc dân tộc, khơng ngừng nâng ca đời sống tinh thần của nhân dân.

Tồn tại xã hội và ý thức xã hội

</div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

- Khái niệm tồn tại xã hội là sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội

Các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội:

+ Phương thức sản xuất vật chất
+ Điều kiện tự nhiên

+ Dân số và mật độ dân số

Trong đó phương thức sản xuất vật chất là yếu tố cơ bản nhất

- Khái niệm ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống xã hội bao gồm những quan điểm, tư tưởng

cùng những tình cảm, tâm trạng, truyền thống .. . của một cộng đồng xã hội, nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản
ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn phát triển nhất định.

ý thức xã hội biểu hiện thông qua ý thức cá nhân. ý thức cá nhân là biểu hiện độc đáo của ý thức xã hội,
không bao hàm nội dung đầy đủ của ý thức xã hội, nó phản ánh tồn tại xã hội ở các mức độ khác nhau.

Kết cấu của ý thức xã hội

- ý thức xã hội thông thường và ý thức lý luận
- Tâm lý xã hội và hệ tư tưởng

ý 2 – Mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội .

*Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội

- Tồn tại xã hội quyết định sự ra đời của ý thức xã hội. ý thức xã hội là sự phản ánh tồn tại xã hội phụ
thuộc vào tồn tại xã hội.

- Tồn tại xã hội quyết định sự biến đổi ý thức xã hội

- Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội không phải một cách giản đơn trực tiếp đối với tất cả các hình

thái ý thức xã hội, mà thường được thực hiện thông qua các khâu trung gian. Do đó: khơng thể tìm nguồn gốc
của tư tưởng, lý luận trong đầu óc con người mà phải tìm ở điều kiện vật chất.

* Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội

- ý thức xã hội thường lạc hậu hơn so với tồn tại xã hội

+ Tồn tại xã hội có trước quyết định sự ra đời ý thức xã hội còn ý thức xã hội có sau là sự phản ánh tồn
tại xã hội. Nên khi tồn tại xã hội thay đổi thì mọt số bộ phận của ý thức xã hội vẫn tồn tại chưa thay đổi ngay,
đặc biệt biểu hiện rõ trong tâm lý xã hội.

+ ý thức xã hội thường lạc hậu hơn so với tồn tại xã hội do những nguyên nhân sau:

Một là: ý thức xã hội không phản ánh kịp hoạt động thực tiễn của con người.

Hai là: do sức mạnh của thói quen, truyền thống, tập quán cũng như do tính lạc hậu, bảo thủ của một số

hình thái ý thức xã hội. Đúng như Mác nói: Truyền thống của tất cả các thế hệ đã qua đè rất nặng lên đầu óc
những người đang sống.

Ba là: do vấn đề lợi ích, tức là ý thức xã hội ln gắn với lợi ích của những nhóm, những tập đoàn

người, những giai cấp nhất định trong xã hội. Do đó những tư tưởng cũ lạc hậu thường được các lực lượng xã
hội phản tiến bộ lưu giữ và truyền bá nhằm chống lại lực lượng xã hội tiến bộ.

Vì vậy: những tư tưởng cũ khơng phải tự mất đi mà phải thông qua cuộc đấu tranh cải tạo triệt để toàn

bộ xã hội cũ và xây dựng xã hội mới của các lực lượng xã hội tiên tiến.

- ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội

+ Trong những điều kiện nhất định, tư tưởng của con người, đặc biệt là tư tưởng của những khoa học
tiên tiến có thể vượt trước sự phát triển của tồn tại xã hội, dự báo tương lai và có tác dụng tổ chức, chỉ đạo hoạt
động thực tiễn, hướng hoạt động đó giải quyết nhiệm vụ mới do đời sống vật chất của xã hội đặt ra.

+ Khi nói tư tưởng tiên tiến có thể đi trước tồn tại xã hội, khơng có nghĩa là ý thức xã hội khơng cịn bị
tồn tại xã hội quyết định. Tư tưởng khoa học tiên tiến khơng thốt lý tồn tại xã hội , nó phản ánh chính xác, sâu
sắc tồn tại xã hội

</div>
(23)<div class='page_container' data-page=23>

+ Kế thừa trong sự phát triển của ý thức xã hội thể hiện những quan điểm, lý luận của mỗi thời đại đều
dựa trên cơ sở tài liệu lý luận của thế hệ trước. Kế thừa thể hiện tính tất yếu khách quan, tính tiến lên trong sự
phát triển

+ Do ý thức có tính kế thừa trong sự phát triển nên khơng thể giải thích được một tư tưởng nào đó, nếu
chỉ dựa vào những quan hệ kinh tế hiện có mà khơng chú ý đến các giai đoạn phát triển tư tưởng trước đó.

+ Trong xã hội có giai cấp , tính chất kế thừa của ý thức xã hội gắn với tính chất giai cấp của nó. Những
giai cấp khác nhau kế thừa những nội dung ý thức khác nhau của các thời đại trước. Các giai cấp tiên tiến tiếp
nhận những di sản tư tưởng tiến bộ của xã hội cũ để lại. Giai cấp lỗi thời thì tiếp thu những khơi phục những tư
tưởng phản tiến bộ của thời kỳ lịch sử trước.

- Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội trong sự phát triển của chúng

+ Các loại hình thái ý thức xã hội: ý thức chính trị, ý thức pháp quyền, ý thức đạo đức, ý thức khoa học,
ý thức nghệ thuật, ý thức tơn giáo.

+ Mỗi hình thái ý thức xã hội phản ánh một mặt, một đối tượng nhất định, một phạm vi nhất định của
tồn tại xã hội. Trong quá trình phản ánh hiện thực, các hình thái ý thức xã hội khơng thể thay thế cho nhau
nhưng ảnh hưởng, xâm nhập vào nhau và đều tác động trở lại tồn tại xã hội.

+ Tùy theo hồn cảnh lịch sử cụ thể có những hình thái ý thức xã hội nào đó nổi lên hàng đầu và tác
động mạnh đến các hình thái ý thức xã hội khác tạo nên sự phát triển không đồng nhất với tồn tại xã hội . Vì
vậy, khi xem xét một hình thái ý thức xã hội nào đó chúng ta khơng chỉ chú ý đến các điều kiện kinh tế - xã hội
mà còn phải chú ý đến sự tác động của hình thái ý thức xã hội khác.

- ý thức xã hội tác động trở lại tồn tại xã hội

+ Sự tác động trở lại của ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội là một biểu hiện quan trọng của tính độc lập
tương đối của ý thức xã hội. Sự tác động đó có thể theo hai khuynh hướng đối lập nhau: tư tưởng khoa học và
tiến bộ góp phần thúc đẩy tồn tại xã hội phát triển. Nếu ý thức xã hội lạc hậu, phản động sẽ cản trở sự phát triển
tồn tại xã hội.

+ Mức độ tác động của ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội phụ thuộc vào:

Điều kiện lịch sử cụ thể; Tính chất các mối quan hệ kinh tế làm nảy sinh những tư tưởng đó;Vai trị của
giai cấp đề ra tư tưởng đó

Mức độ phản ánh đúng đắn của tư tưởng đó và mức độ triển khai thực hiện tư tưởng đó trong quần
chúng.

Tóm lại: Ngun lý của CNDVLS về tính độc lập tương đối của ý thức xã hội chỉ ra bức tranh phức tạp
của lịch sử phát triển ý thức xã hội và của đời sống tinh thần xã hội nói chung. Nó bác bỏ mọi quan điểm sai
lầm về mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội.

ý 3- ý nghĩa của mối quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội

- Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, cho nên muốn nghiên cứu, tìm hiểu các hiện tương ý thức,
không được dừng lại ở các hiện tượng ý thức mà phải đi sâu vào đời sống vật chất của xã hội đã làm nảy sinh
các hiện tượng ý thức đó.

- Muốn khắc phục ý thức cũ, lạc hậu, tiêu cực; xây dựng ý thức mới, tích cực phải chú ý tất cả các lĩnh
vực, nhưng cơ bản là phải cẩi tạo xã hội cũ, tạo dựng xã hội mới để làm nảy sinh ý thức mới. ở nước ta hiện
nay, thực hiện cơng nghiệp hố, hiện đại hố, xây dựng cơ sở vật chất cho CNXH, đó là cơ sở của tồn tại xã hội
để hình thành nền văn hoá mới, con người mới trên cơ sở lấy CN Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nền
tảng tư tưởng, kim chi nam cho hành động của Đảng và nhân dân ta.

Việt Nam đang trong thời kỡ quỏ độ XHCN vỡ vậy, chỳng ta cần phải xõy dựng cả tồn tại xó hội và ý
thức xó hội mới theo định hướng XHCN trong đú vấn đề xõy dựng đời sống văn hố tinh thần có ý nghĩa quan
trọng.

</div>
(24)<div class='page_container' data-page=24>

là thế hệ trẻ: mại dõm, văn hoỏ đồi truỵ, lối sống thực dụng, mờ tớn dị đoan, phủ nhận những giỏ trị văn hoỏ
truyền thống, ….

Chớnh vỡ vậy cựng với việc xõy dựng phỏt triển kinh tế, xõy dựng chớnh trị, phỏt triển cỏc mặt khỏc
phải chủ động xõy dựng đời sống tinh thần tốt đẹp và bảo tồn giỏ trị văn hoỏ mang bản sắc dõn tộc vừa tiếp thu
tinh hoa văn hoỏ thế giới. Đặc biệt là trong lĩnh vực khoa học cụng nghệ. Xõy dựng đời sống văn hoỏ tinh thần
mới phải dựa trờn ý thức xó hội, tõm lớ xó hội, hệ tư tưởng xó hội, …nhưng phải phự hợp với bản địa và đảm
bảo tớnh khỏch quan của đời sống xó hội: tớnh kế thừa, tớnh phỏt triển, tớnh lạc hậu (đấu tranh, loại bỏ những
tàn dư ý thức cũ).

Đại hội 9 đó nhấn mạnh “xõy dựng nền văn húa tiờn tiến mang đậm đà bản sắc dõn tộc vừa là mục tiờu,
động lực phỏt triển thỳc đẩy kinh tế, phỏt triển văn húa trở thành nhõn tố thỳc đẩy con người hỡnh thành nhõn
cỏch, kế thừa truyền thống cỏch mạng của dõn tộc, phỏt huy tinh thần yờu nước, ý trớ tự lập tự cường, tiếp thu
tinh hoa và gúp phần làm phong phỳ thờm nền văn hoỏ nhõn loại, đấu tranh chống sự thõm nhập văn húa đồi
bại” . Cũng trong Đại hội 9 của Đảng về đường lối phỏt triển kinh tế thỡ ĐCS VN đó xỏc định được đẩy mạnh
cụng nghiệp hoỏ, hiện đại hoỏ, xõy dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, ưu tiờn phỏt triển LLSX đồng thời xõy
dựng QHSX phự hợp theo định hướng XHCN tăng trưởng kinh tế đi lờn với phỏt triển XH từng bước cải thiện
đời sống vật chất, tinh thần của nhõn dõn thực hiện tồn bộ cụng bằng xó hội bảo vệ và cải thiện mụi trường.

Câu hỏi: Để lực lượng sản xuất phát triển cần tác động vào những yếu tố cơ bản nào? Vận dụng ở nước
ta?

Chúng ta thấy LLSX là động lực của sự phát triển xã hội nên để XH phát triển cần có những tác động làm cho
LLSX phát triển.

* Trước hết cần có tác động vào các yếu tố bên trong của LLSX bao gồm:
+ Người lao động

+ Tư liệu sản xuất: công cụ lao động, đối tượng lao động (có sẵn trong tự nhiên hoặc đã qua chế biến), phương
tiện lao động (bao gồm các yếu tố, điều kiện hỗ trợ cho sản xuất: đường sá, giao thơng,…)

+ Khoa học cơng nghệ

Sau đó là tác động vào các yếu tố bên ngồi có liên quan bao gồm:
+ QHSX với các yếu tố:

Quan hệ sở hữu đối với các TLSX (có hai hình thức: Sở hữu công cộng và sở hữu tư nhân)
Quan hệ trong tổ chức và quản lí sản xuất

Quan hệ trong phân phối sản phẩm lao động
+ KTTT: Yêu cầu điều chỉnh:

Các quan điểm chính trị, tư tưởng, tơn giáo, pháp quyền, …

Các thiết chế xã hội: Nhà nước, Đảng, giáo hội, đoàn thể xã hội, …
* Vận dụng ở nước ta:

- LLSX

+ Người lao động: Chấn hưng nền giáo dục, thường xuyên cải cách, đổi mới GD, coi GD là quốc sách hàng đầu
+ Tư liệu sản xuất:

Công cụ lao động: tiến hành CNH-HĐH đất nước
Đối tượng lao động

Phương tiện lao động: cải tạo nâng cao chất lượng hệ thống đường sá, giao thông; đảm bảo thông suốt thông tin
liên lạc.

+ Khoa học công nghệ: Đầu tư phát triển khoa học công nghệ, coi khoa học công nghệ là mục tiêu hàng đầu
- Quan hệ sản xuất:

+ Quan hệ sở hữu: Cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước, sắp xếp lại các doanh nghiệp, …
+ Tổ chức và quản lí: tổ chức lại lao động, phân bố lại các vùng nguyên liệu sản xuất, …

+ Phân phối sản phẩm: Tăng lương, thường xuyên điều chỉnh lại mức lương cho người lao động một cách hợp
lí

- Kiến trúc thượng tầng:

+ quan điểm chính trị tư tưởng: lấy CN Mác- lênin và tư tưởng HCM làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho
mọi hoạt động

+ Thường xuyên điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung các điều luật

+ Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, xây dựng đảng trong sạch, vững mạnh
+ Nâng cao vai trị quản lí của nhà nước, cải cách bộ máy hành chính nhà nước, …

</div>
(25)<div class='page_container' data-page=25>

Sự phát triển của hình thái KT- XH đi theo 5 giai đoạn: CSNT -> CHNL-> PK -> TBCN-> CSCN. Đây là quy
luật phát triển chung của nhân loại đi lên từ thấp đến cao. Song mỗi dân tộc đều có thể bị chi phối bởi các điều
kiện về tự nhiên, chính trị, truyền thống, văn hóa và điều kiện quốc tế .. . do đó có những dân tộc có thể “bỏ
qua” một số hình thái kinh tế - xã hội nào đó. Song sự “bỏ qua” đó cũng diễn ra theo một quá trình lịch sử tự

nhiên chứ không theo ý muốn chủ quan. ở nước ta đi lên từ hình thái KT-XH phong kiến lên hình thái KT-XH
CSCN mà giai đoạn đầu là CNXH, bỏ qua giai đoạn phát triển TBCN là hợp quy luật vì có những yếu tố sau:

- Khách quan: Trên thế giới đã có CNCS ra đời

- Chủ quan: Đầu thế kỉ XX, phong trào giai cấp công nhân phát triển mạnh mẽ

Tuy nhiên chúng ta khơng bỏ qua hồn tồn TBCN mà chỉ bỏ qua về mặt chính trị, tư tưởng. Chúng ta vẫn tận
dụng những thành quả KHKT, KHCN của CNTB để đi tắt đón đầu, xây dựng cơ sở vật chất vững chắc của
CNCS.

Câu hỏi: Để lực lượng sản xuất phát triển cần tác động vào những yếu tố cơ bản nào? Vận dụng ở nước
ta?

Chúng ta thấy LLSX là động lực của sự phát triển xã hội nên để XH phát triển cần có những tác động làm cho
LLSX phát triển.

* Trước hết cần có tác động vào các yếu tố bên trong của LLSX bao gồm:
+ Người lao động

+ Khoa học cơng nghệ

Sau đó là tác động vào các yếu tố bên ngồi có liên quan bao gồm:
+ QHSX với các yếu tố:

Quan hệ sở hữu đối với các TLSX (có hai hình thức: Sở hữu công cộng và sở hữu tư nhân)
Quan hệ trong tổ chức và quản lí sản xuất

Quan hệ trong phân phối sản phẩm lao động
+ KTTT: Yêu cầu điều chỉnh:

Các quan điểm chính trị, tư tưởng, tơn giáo, pháp quyền, …

Các thiết chế xã hội: Nhà nước, Đảng, giáo hội, đoàn thể xã hội, …
* Vận dụng ở nước ta:

- LLSX

+ Người lao động: Chấn hưng nền giáo dục, thường xuyên cải cách, đổi mới GD, coi GD là quốc sách hàng đầu
+ Tư liệu sản xuất:

Công cụ lao động: tiến hành CNH-HĐH đất nước
Đối tượng lao động

Phương tiện lao động: cải tạo nâng cao chất lượng hệ thống đường sá, giao thông; đảm bảo thông suốt thông tin
liên lạc.

+ Khoa học công nghệ: Đầu tư phát triển khoa học công nghệ, coi khoa học công nghệ là mục tiêu hàng đầu
- Quan hệ sản xuất:

+ Phân phối sản phẩm: Tăng lương, thường xuyên điều chỉnh lại mức lương cho người lao động một cách hợp
lí

- Kiến trúc thượng tầng:

+ quan điểm chính trị tư tưởng: lấy CN Mác- lênin và tư tưởng HCM làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho
mọi hoạt động

+ Thường xuyên điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung các điều luật

Câu hỏi: Tại sao nói nước ta đi từ hình thái KT-XH phong kiến lên hình thái KT-XH CSCN mà giai đoạn
đầu là CNXH, bỏ qua giai đoạn phát triển TBCN là hợp quy luật.

</div>
(26)<div class='page_container' data-page=26>

- Khách quan: Trên thế giới đã có CNCS ra đời

- Chủ quan: Đầu thế kỉ XX, phong trào giai cấp công nhân phát triển mạnh mẽ

</div>