quyển 5 quyển 5 lý nhân tông hoàng đế 1072 1127 vua băng hà con lên bẩy tuổi 1072 húy càn đức miếu hiệu nhân tông lý đạo thành được sắc phong thái sự phụ chính để trông triều đình đổi niên hiệu

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>QUYỂN 5</b>

<b>LÝ NHÂN TƠNG HỒNG ĐẾ (1072 - 1127) </b>

Vua băng hà, con lên bẩy tuổi (1072)
Húy Càn Đức, miếu hiệu Nhân Tông

Lý Đạo Thành được sắc phong

Thái sự phụ chính để trơng triều đình
Đổi niên hiệu Thái Ninh năm Tý (1072)
Bà bng rèm chính sự cùng nghe

Tranh quyền bức tử Hoàng Phi

Là Hoàng thái hậu đương thì họ Dương
Lý Đạo Thành lên đường biên trấn (1073)
Cũng chỉ vì can gián Linh Nhân

Giết người nào có ăn năn

Một rừng, hai hổ thiệt rằng khó thay
Việc triều chính trong tay Thái hậu (1072)
Nhân tiết xuân xuống chiếu tuyển sinh (1075)

Lựa người bác học minh kinh

Tam trường lều chỏng cho lưu danh với đời
Lê Văn Thịnh tên ngời bảng hổ

Được vời vào dạy dỗ cho vua

Thăng dần lên chức thái sư (1085)
Về sau tạo phản mưu đồ thí qn (1096)
Gia nơ Thịnh là dân Đại Lý

Có thuật riêng kỳ bí quái chiêu

Tưởng rằng áp đảo làm liều
Nên chi suýt chết vì theo lũ này

Lý Nhân Tông một tay thư pháp (1118)
Nét rồng bay chữ khắc trên bia

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Minh Văn mấy vận Đường thi

"Lãm sơn dạ yến" vườn khuya gảy đàn (1120)
Nước thanh bình thắt bơng kết tụi

Khắp kinh thành mở hội hoa đăng

Đàm thi, giữa buổi xuân quang

Trong trời trắng xóa một màn tuyết rơi (1102)
Để có người xiển dương văn hiến

Lựa nhân tài hội tuyển chiêu sinh (1086)

Học theo Khổng Mạnh thánh hiền

Chuyên văn, luyện võ rạng danh nước nhà
Quốc tử giám mở ra luật mới

Cho những người biết chữ vào thêm

So tài giỏi, kém phân minh

Môn thi : Tính tốn, luật hình học riêng (1086)
Mạc Hiễn Tích đề tên bảng yết

Bổ làm quan học sĩ hàn lâm (1086)

Về sau đi sứ mấy lần (1094)

Thay vua yên vổ quan quân Chiêm Thành
Cho lão thần được quyền ngồi tấu

Trời vào thu, ban áo các quan

Mùa xuân lập yến đãi đằng (1123)
Vua quan cùng sống thân bằng với nhau
Vua ra lệnh : giết trâu phạt trượng

Đến mùa xuân không đốn chặt cây (1126)

Cấm dùng gậy nhọn cầm tay

Cùng đồ sắt thép kết bầy đánh nhau
Để giao thông xây cầu, đắp lộ

Sửa kinh thành những chỗ hư hao (1078)

Đắp đê Cơ Xá thêm cao

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

Hội đàm với sứ nước ngoài

Định xong cương giới đất đai rõ ràng (1084)
Vương An Thạch nghĩ rằng Đại Việt (1075)
Bị Chiêm Thành đánh giết hết quân

Bây giờ công phá một lần

Chắc rằng chiến thắng sẽ nằm trong tay
Vua Tống sai Lưu Di - Thẫm Khởi
Ngầm dấy binh yễm tại Quế Châu

Thuyền bè , quân dụng đưa vào
Cấm dân buôn bán ra vào nước ta
Biết ý đồ của nhà Bắc Tống

Thường Kiệt cho làm tướng điều quân (1075)

Tiến sang đánh trước Châu Khâm
Châu Liêm cô thế đầu hàng quân ta
Tướng Ung Châu tên là Tô Giám
Cố thủ thành, không dám động quân

Bốn mươi ngày cố cầm chân

Cuối cùng lương cạn phải dâng nộp thành
Ta bắt sống dân binh mười vạn

Phá chiến hào san phẳng môn quan

Làm cho dân Tống bàng hồng
Trước sức cơng phá dễ dàng của ta
Vào tháng ba (1076), Tống cho Phủ Sứ
Đến Chiêm Thành phủ dụ Nam Man

Tống quân , Chân Lạp họp bàn

Bao vây Đại Việt dọn đường tiến quân
Chúng liên minh tạo xong thế trận (1076)
Hai gọng kìm , dưới tấn đánh ngang

Quách Quỳ Chiêu Thảo sứ quân

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Làm Phó Tướng dồn hết qn sang

Khí tài, lương thực sẵn sàng

Lựa ngày xuất phát lên đường tấn công

Lý Thường Kiệt chận sông Như Nguyệt (1076)
Rải phục binh thề quyết tới cùng

Đánh tan lũ giặc tàn hung

Tả tơi vó ngựa, cong lưng chạy dài
Tương truyền rằng lúc xây rào chắn
Dọc theo sông để chống đại binh

Thì nghe có tiếng trong đền

Thần nhân Khiếu - Hát lời truyền như sau :
"Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư"
Quả nhiên ứng nhiệm thiên cơ
Dân ta đã đuổi kẻ thù bắc phương

Lý Thường Kiệt giám quan trong Nội
Lại là người danh nổi ngoài biên (1076)
Nức tài người phá Tống bình Chiêm
Chính người viết bản văn tuyên để đời

Năm Giáp Thân ở nơi biên trấn (1104)
Quân Chiêm Thành xâm lấn nước ta
Vua Chiêm là Chế Ma Na

Đem quân đòi lại đất nhà trước đây

Vua vội sai tướng quân Thường Kiệt
Trổ oai thần đuổi hết giặc Man
Thu hồi toàn vẹn giang sơn

Bắt Chiêm phải cống mấy năm một lần

Lý Nhân Tông không con nối nghiệp

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

Hoán người đĩnh ngộ thơng minh
Phong làm thái tử thay mình mai sau

Trong tiết thu vào năm Đinh Dậu (1117)
Ngày qua đời Thái hậu Ỷ Lan

Tổ chức hỏa táng quốc tang

Chôn theo hầu gái, hỏa đàn thiêu thân

Nghe biên giới phỉ quân quấy nhiễu
Vua vội vàng xuống chiếu viễn chinh
Rợp trời cờ xí tinh binh

Thảo ra kế hoạch tự mình điều quân

Bến Thiên Thu lừng vang tiếng trống
Đồn chiến thuyền rẽ sóng vạch sương
Đánh tan, bắt sống Ngụy Bàng

Dẹp yên các động dọc đường quan sơn

Cho tịch thu bạc vàng, tơ lụa
Cùng trâu dê, thóc lúa, bị heo
Tù binh bắt được đem theo

Vua tha không giết làm điều hiếu sinh

Ngày cuối cùng biết mình sắp chết (1127)
Vua nói rằng : "Bỏ việc xây lăng

Lễ tang giản dị khiêm cần

Giảm phần nghi lễ cho dân khỏi phiền

Ta : nhiều năm đã lên nối nghiệp
Nhiệm vụ thì chưa kịp làm xong
Nay thời đến phút lâm chung

Ta lo Thái Tử chưa thông việc triều

Nhờ Thái úy phải theo phò tá
Coi Ấu Vương , Trẫm đã giao cho
Vì dân giữ vững cơ đồ

Cịn ta, lăng mộ đơn sơ nhẹ nhàn"

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

Năm Đinh Mùi ở điện Vĩnh Quang (1127)
Thái tử thọ lễ đăng quang

Quỳ bên linh cữu đang quàng nơi đây

Bỏ cõi đời nghìn thu vĩnh việt
Gió lạnh lùng khi tiết đơng sang
Ngậm ngùi đi, ở lẽ thường

Sáu ba năm ấy đoạn trường một phen
(thọ 63 tuổi)

<b> LÝ THẦN TÔNG (1128 - 1138) </b>

Lý Thần Tông nguyên niên Thiên Thuận (1128)
Thái úy Lê giúp rập lên ngôi

Làm vua vào tuổi mười hai

Hưởng dương quá mỏng, đức tài cũng khơng

Việc triều chính do cơng Thái Úy
Đám bề tơi thì chỉ nịnh vua

Đem vàng bạch với hưu, rùa (1129)

Dâng lên Hoàng Thượng để mua vui lòng (1137)

Từ hoạn quan, Vương Cơng, Tể Tướng
Tồn một bầy nghễn ngãn tham lam
Vua thì mê tín dị đoan

Vừa mới mười bảy tuổi có con để bồng

Vua xuống chiếu : Lấy chồng phải đợi (1130)
Đẹp xinh thì tuyển tới cung đình

Những cơ xấu xí ngoại hình

Thì vua khơng tuyển mặc tình tự do

Lý Thần Tông vô lọ kém cỏi (1134)
Lại dâm bôn để dưới lộng quyền
Lân bang Chân Lạp vạ Chiêm (1137)

Thường hay quấy nhiễu ven biên nước mình

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

Nếu khơng kiễm sốt trước sau
Thì cùng liên đới cũng như tội hình

Lịnh ban ra rùng mình sởn óc (1137)

Tạo nghi ngờ tang tóc trong dân
Suy đồi hỗn loạn nhân tâm

Gây thêm chia rẽ quân dân bấy giờ

Biết thời cơ nước đang hỗn loạn
Quân Chiêm Thành tiến đánh nước ta
Chúng vào đánh cướp Đổ Gia (1128)
Bảy trăm thuyền chiến tiến qua vùng này

Lý Cơng Bình có tài trấn áp (1137)
Chận Chiêm Thành, Chân Lạp mấy phen
Dụng binh quân pháp rất nghiêm

Nhờ ông đất nước giữ nguyên cõi bờ

Ở kinh thành cũng như biên trấn

Nhiều năm liền hạn hán triền miên (1138)
Vua thì đau ốm liên miên

Bao nhiêu quyết định dưới quyền thái sư

Thuở bấy giờ Thần Tơng tại thế
Vua ra nhiều chiếu chỉ ối ăm (1128)
Dựa vào tiền của đem dâng

Mà ban chức tước quan hàm đất đai

Năm Bính Thìn (1136) khi khai đất ở
Hương Lãnh kinh tìm thấy chng xưa
Đó là di chỉ đồng sơ

Của nền văn hóa có từ ngàn năm

Phá Tơ Lăng , tướng người Chân Lạp
Đem quân vào trấn áp Nghệ An (1137)
Làm dân khiếp đảm kinh hoàng

May mà cứu viện dẹp tan tức thì

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

Việc triều đình để mặc các quan
Biên thùy giăc cướp dọc ngang
Quốc gia bất ổn lại càng khổ thêm

<b>LÝ ANH TƠNG HỒNG ĐẾ (1138 - 1175) </b>

Tân Hoàng đế húy tên Thiên Tộ
Lên làm vua tuổi độ lên ba (1138)
Mẫu thân : Cảm Thánh lệnh bà

Được phong thái hậu cũng là người gian

Mấy năm sau bốn phương loạn lạc

Triệu Trí Chi khốt lác xưng vương (1140)
Sau Đàm Hữu Lượng làm càn (1144)
Sách dân, quấy nhiễu biên cương một thời

Lý Anh Tông tuổi đời non nớt
Bao nhiêu điều việc nước việc dân
Đều do Thái Úy Đại Thần

Một tay quyết định lấn dần quyền vua

Đỗ Anh Vũ thế thừa làm ẩu (1150)
Lại tư thông Thái Hậu họ Lê

Gian dâm trong chốn phịng the

Giữa triều khốc lác chẳng hề nể nang

Sai quan thường hất hàm ra hiệu
Vung tay lên như kiểu côn đồ
Nội cung tự tiện ra vơ

Quần thần hãi sợ, giả đị làm ngơ

Điện Tiên Đô chỉ huy : Vũ Đái
Cùng đại thần khẳng khái bắt giam
Lũ quan hối lộ, tham lam

Thông dâm thái hậu lại làm ô danh

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

Chỉ phạt Thái Úy làm điền nhi thơi

Thái hậu địi Phục quyền Anh Vũ
Cho y làm chức cũ như xưa (1150)
Y bèn núp bóng sau vua

Bức người đến chết, trả thù tới nơi

Y hạ lịnh cho người khủng bố
Làm kinh thành ngạt thở khắp nơi
Cấm không tụ họp ba người (1150)
Cấm không đi lại chê bai triều đình

Lịnh khủng bố kéo dài liên tục
Cho đến khi Anh Vũ lìa đời (1164)
Bàn dân thiên hạ khắp nơi

Thở phào nhẹ nhõm khỏi lồi sói lang

Tơ Hiến Thành được làm đại tướng (1161)
Bên cạnh vua chỉnh đốn việc triều

Được vua rất mực kính yêu

Ngoại giao ( 1163) nội trị nhiều điều sửa sang

Vua nước Tống vào năm Bảo Ứng (1164)
Sai sứ sang đem tặng Anh Tông

An Nam chiếu chỉ sắc phong
Đổi tên Giao Chỉ để hòng dụ ta

Nền ngoại giao giửa ta và Tống
Suốt nhiều năm chẳn động can qua
Giử tình lân quốc hiếu hịa

Bán bn hai nước vào ra dể dàng

Với các quan : Đặt khoa khảo thí (1162)
Cứ chín năm thanh lý một lần

Thăng quan tiến chức lên dần

Giúp người trung chính lập thân dễ dàng

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

Hình sơng, thế núi xa gần

Bảng đồ ghi chú, phiên thần lân bang (1172)

Vua học bắn xạ trường dựng bảng (1170)
Khuyên các quan võ tướng hằng ngày
Chuyên lo huấn luyện cho hay

Phép công phá trận lại bày ra ôn

Nơi đảo xa Vân Đồn lập trại

Cho thuyền buồm đi lại giao thương
Xiêm La, Lộ Lạc cũng thường

Trảo Oa cũng đến bán hàng cho ta (1149)

Vua quyết định không tha Thái Tử (1174)
Long Xưởng người cư xử vô luân

Làm điều trái đạo bất nhân

Thông dâm cùng với phi tần của cha

Lệnh ban ra phong cho Long Trát
Nối nghiệp nhà ký thác truyền ngôi
Đông Cung Thái Tử lập rồi

Quyền nhiếp chính sự , triệu vời Tơ Qn

Tơ Hiến Thành được vua phó chúc (1175)
Giao con mình cho bậc đại thần

Dốc lòng phò tá Ấu Quân

Một người trung nghĩa cầm cân giữa triều

Vua băng hà, vâng theo di chiếu
Tô Hiến Thành rước kiệu tân qn
Lên ngơi hồng đế chăn dân

Chăm lo chính sự, sửa sang mọi đàng
LÝ CAO TƠNG HỒNG ĐẾ
<b>(1176 - 1210) </b>

Hiệu Trinh Phù vua ban cho nước
Việc triều đình các cấp cân phân

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

Đại xá thiên hạ bàn dân làm đầu

Nơi biên trấn diệt đồ giặc cướp
Việc triều đình từng bước sửa sang
Vua, quan nhiệm vụ rõ ràng

Chia làm ba bậc quan trường biểu nghi

Mời giáo thụ dạy vì Ấu Chúa
Cáo trong dân để lựa nhân tài
Sửa sang luật pháp cho ngay

Lập trường dạy học giúp người mở mang

Tô Hiến Thành bỗng mang bạo bệnh
Thương cho ông mới đến giữa đường
Bao nhiêu kế hoạch dở dang

Không ai nối tiếp theo gương của người

Khi lâm chung có người đến hỏi
Ai là người thay chổ của ông ?
Lựa người lương đống tôi trung
Vì nước tiến cử khơng hàm ơn riêng

Đỗ An Di nắm quyền Phụ Chính (1179)
Cũng ra tay bình định biên cương

Chọn người tài giỏi, hiền lương
Giúp lo việc nước tìm đường cứu dân

Giặc nhiễu nhương muôn phần khốn đốn
Thêm thiên tai bất ổn triền miên (1181)
Đói to, người chết liền liền

Chết luôn một nửa, khi nguyên cả làng (1208)

Thóc chẩn cấp vua ban cứu đói
E sợ rằng cướp lại nổi ra

Gieo xong vụ lúa tháng ba

Dần dần ổn định vượt qua hiểm nghèo

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

Nghe đồn, sĩ tử xa gần

Mang lều, vác chỏng dự phần ghi danh

Bùi Quốc Khái đã giành đầu bảng (1185)
Đỗ khoa này vào khoảng ba mươi

Văn hay, võ giỏi chọn người

Vào hầu vua học ngay nơi điện rồng

Đàm Sĩ Mơng được phong thái phó (1190)
Đất nước này từ đó điêu linh

Trùng tu lại Điện Vĩnh Ninh

Đào sông Tô Lịch ngoại thành Thăng Long(1192)

Đàm Sĩ Mông vốn không kiến thức
Lại là người nhu nhược trí ngu
Để cho triều chính rối mù

Quốc gia phân hóa cơ đồ tan hoang

Vua càng lớn lại càng biếng nhác
Mãi rong chơi , quên nước quên nhà
Ham tiền , trở thói trăng hoa

Lún sâu chìm đắm khó đà thốt ra

Năm Mậu Thìn tháng ba đói lớn (1208)
Xác của người từng đống gối nhau
Trong triều yến tiệc ra vào

Ngoài kia dân chết vua nào biết chi

Lấy thú vui cầm kỳ, thi tửu

Rủ trướng đào khúc múa Chiêm nương

Tối ngày nhã蠮 hạc xên xang

Chế ra khúc nhạc muôn vàn thương tâm

Điệu Chiêm thành tiếng ngâm ai oán
Đàn Kha Nhi nghe thảm, nghe thương
Mủi lịng sầu rúc giây bng

Hồn đau tiếc nuối ngậm buồn nghìn năm

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

Khèn như lời nuối tiếc thương hờ
Khúc Chiêm xé ruột thẫn thờ

Cao Tông lại chế tiếng hồ, tiếng thanh

Trong cấm thành tàn canh chưa đã
Ở ngoài biên giặc giã nổi lên
Vua quan một lũ tham tiền

Lâu đài cung điện xây riêng cho mình (1203)

Nước tan tành, dân tình ly tán
Rất nhiều nơi ta thán vua quan
Lại nghe sàm tấu bắt giam

Giết người vô tội, dân càng oán thêm

Bọn Quách Bốc giận đem quân đến (1209)
Xông vào thành quyết chém hôn quân
Cao Tơng hoảng vía bạc hồn

Cùng con tháo chạy tới Đông Bộ Đầu

Bốc vào thành cùng nhau phế lập
Đưa Hồng tử tên Sám lên ngơi
Sĩ Mơng, Chính Lại được ngồi
Vào cương vị cũ như thời Cao Tông

Phế Vương chạy ra sông Quy Hóa
Thái tử thì phải q Lưu Gia (1209)
Được nhà Trần Lý đón qua

Giúp vua dựng lại sơn hà từ đây

Nhưng vua vốn là tay kinh suất
Việc triều đình phó mặc các quan

Lại tham lắm của, nhiều vàng

Gây thù kết oán với hàng vương thân

Ngày vua băng vào năm Canh Ngọ (1210)
Thái tử Sám nhân đó lên ngai

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

<b>LÝ HUỆ TƠNG HỒNG ĐẾ </b>
<b>(1211 - 1224) </b>

Cho thuyền rồng đi nhanh để đón
Trần Thị Dung về chốn kinh sư (1211)
Cùng đi cịn có Trung Từ

Ngun Phi ban chức chiếu thư sẵn sàng

Cho anh vợ đảm đang việc nước

Trần Tự Khánh phong tước Thành hầu
Rồi phong Thái úy năm sau (1216)
Sửa sang việc nước từ lâu rối mù

Còn Trần Thừa phong làm Phán Thủ (1216)
Ở trong cung phục vụ hoàng gia

Mon men đến việc nước nhà

Lên chức Phụ Chính đứng ra điều hành

Giặc Đồn Thượng tung hoành ngang dọc (1212)
Dựa thời cơ cướp bóc lương dân

Quân Chiêm đánh phá Nghệ An (1216

Lại thêm Nguyễn Nộn tiếm phần, xưng vương
(1220)

Nước thì loạn trăm đường khốn đốn
Kho quân lương hao tổn quá nhiều
Vua thì mắc bệnh hiểm nghèo

Tâm thần phân liệt đủ điều bi ai (1217)

<b>LÝ CHIÊU HOÀNG (1224 - 1225 ) </b>

Vua khơng có con trai nối dỏi

Bèn truyền cho hồng nữ lên ngơi (1224)

Tháng mười , Chiêu Thánh thay người
Vua bèn xuống tóc , bỏ đời đi tu

</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>

An vui tự tại trong lòng

May ra căn bệnh tâm thần được yên
Lý Chiêu Hoàng vừa lên bảy tuổi

Được Điện tiền Thủ Độ trông coi (1224)

Đem người hậu hạ bên ngài

Ông cho Trần Cảnh trong vai người hầu
Bọn trẻ con rất mau kết bạn

Thường bày trò chạy trước, cản sau

Nhưng nào chúng có ngờ đâu

Mưu cơ , Thủ Độ trong đầu nghĩ ngay
Phải nhanh tay chiếm liền ngôi báu
Bằng mọi đường cho dẫu gian manh

Viết tờ chiếu chỉ nhân danh

Chiêu Hoàng, Trần Cảnh trở thành un ương
Lễ nhường ngơi Chiêu Hồng cho Cảnh (1225)

Được tiến hành trong điện Thiên An

Vua ban chiếu chỉ rõ ràng

Nhường cho Trần Cảnh , ngai vàng từ đây
Đổi niên hiệu chọn ngày mười một

Xuống chiếu rằng đại xá toàn dân

Phong cho Thủ Độ đại thần

Là Quốc Trượng Phụ đỡ đần bên vua
Triều nhà Lý, chín vua tất cả

Trải hai trăm mười sáu năm già

Kể từ Cơng Uẩn tính qua

Đến đời Chiêu Thánh cũng là khá lâu (1010 - 1225)
Hai trăm năm xơn xao một vẽ

Sân cung đình bóng quế trần gian

Cột chùa một nét bút son

Cũng là định mệnh vơ thường đó chăng ?
Nhất bát công đức thủy

</div>
<span class='text_page_counter'>(16)</span><div class='page_container' data-page=16>

Quang quang trùng chiếu chúc
Một ảnh nhật đăng san

Cơ đồ nữa mãnh trăng tan

</div>

<!--links-->