Luận văn tình hình nhiễm giun tròn đường tiêu hoá của gà thuộc ngoại thành hà nội, đặc điểm phát triển của giun kim (heterakis galliarum) và hiệu lực của thuốc tẩy

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-----------

-----------

TR N QU C THUY T

TÌNH HÌNH NHI M GIUN TRỊN ðƯ NG TIÊU HÓA
C A GÀ THU C NGO I THÀNH HÀ N I, ð C ðI M
PHÁT TRI N C A GIUN KIM (Heterakis gallinarum)
VÀ HI U L C C A THU C T Y

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành : Thú y
Mã s

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c : PGS.TS. PHAN L C

HÀ N I – 2011


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan lu n văn này là k t qu nghiên c u c a riêng tôi. Các
s li u, k t qu trong lu n văn là trung th c. Các tài li u vi n d n trong lu n

văn ñ u ñã ñư c công b theo ñúng nguyên t c.
M i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã ñư c c m ơn.

Tác gi

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

i


L I C M ƠN

ð hoàn thành lu n văn này, ngoài s c g ng c a b n thân, tơi ln
nh n đư c s giúp đ chân tình đ y trách nhi m và h t lịng vì khoa h c c a
PGS. TS Phan L c.
Tơi xin chân thành c m ơn Vi n Thú y Qu c gia, Trung tâm ch n đốn C c Thú y T.W, Vi n Sinh Thái Tài Nguyên Sinh V t, B môn Ký sinh trùng,
Khoa Thú y, Vi n ðào t o sau ð i h c - Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà
N i, ñã t o ñi u ki n giúp ñ tơi trong q trình nghiên c u đ tài.
Nhân d p này, cho tôi g i l i c m ơn chân thành s giúp đ nhi t tình
c a Tr m Thú y huy n T Liêm, huy n ðơng Anh và huy n Thanh Trì trong
q trình nghiên c u đ tài.
Tơi xin c m ơn sâu s c t i các th y cơ giáo, gia đình và b n bè ñã t o
ñi u ki n cho tơi hồn thành lu n văn này.

Tác gi

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

ii

M CL C
I

L i cam ñoan

II

L i c m ơn
M cl c

III

Danh m c các ch vi t t t

VI

Danh m c b ng

VII

Danh m c bi u ñ

VIII
IX

Danh m c nh
1.

ð TV Nð

1

1.1

Tính c p thi t c a ñ tài

1

1.2

M c tiêu c a ñ tài

3

1.3

Ý nghĩa khoa h c

3

1.4

Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài

4

2.

T NG QUAN TÀI LI U

5

2.1

Tình hình nghiên c u giun trịn ký sinh

2.2

ð c đi m hình thái, c u t o sinh h c nh ng giun tròn ñư ng tiêu

gà.

5

hóa c a gà và ñ c ñi m phát tri n c a Heterakis gallinarum.

13

2.2.1

Giun ñũa (Ascaria galli)

15

2.2.2

Giun kim (Heterakis gallinarum, H. beramboria)

17

2.2.3

Tetrameres fissispina, Tetrameres mohtedai

18

2.2.4

Eucoleus annulatus

19

2.2.5

Capillaria obsignata.

20

2.3

Nh ng nghiên c u v b nh giun tròn ñư ng tiêu hóa c a gà.

21

2.3.1

B nh giun ñũa (Ascaridiosis)

21

2.3.2

B nh giun kim (Heterakiosis)

23

2.3.3

B nh giun xoăn d dày (Tetramereosis)

25

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

iii


2.4

Nh ng nghiên c u v phòng tr b nh giun trịn đư ng tiêu hóa
cho gà

26

2.4.1

Ch n đốn b nh giun trịn

gà

26

2.4.2

Phương pháp đi u tr giun trịn

2.4.3

ð c ñi m c a m t s lo i thu c dùng trong đi u tr b nh giun

gà.

27

trịn đư ng tiêu hố c a gà.

28

2.4.3

Bi n pháp phịng tr giun tròn

30

3.

N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

35

3.1

N i dung nghiên c u

35

3.2

Th i gian nghiên c u

35

3.3

ð a ñi m nghiên c u

35

3.4

ð i tư ng nghiên c u

37

3.5

Phương pháp nghiên c u

38

3.5.1

S lư ng m u l y

38

3.5.2

Phương pháp m khám

3.5.3

Phương pháp nghiên c u s phát tri n c a Heterakis gallinarum

các ñ a ñi m nghiên c u:

38

mơi trư ng ngồi.

41

3.5.4

Phương pháp th hi u l c c a thu c t y tr giun tròn cho gà.

41

3.6

Nguyên li u nghiên c u

42

4.

K T QU VÀ TH O LU N

44

4.1

M c ñ nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà t i các ñ a ñi m
nghiên c u

4.2

Thành ph n lồi giun trịn kí sinh

44
đư ng tiêu hóa c a gà ni

t i đ a đi m nghiên c u.

47

4.3

Bi n đ ng nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa theo tu i gà

51

4.4

Bi n đ ng nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà theo mùa v

53

4.5

Bi n đ ng nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà theo phương
th c chăn nuôi.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

56

iv


4.6

Quá trình phát tri n c a tr ng và u trùng H.gallinarum

58

4.7

Xác ñ nh hi u l c c a thu c t y

59

5.

K T LU N VÀ KI N NGH

63

5.1

K t lu n

63

5.2

ð ngh

63

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

64

v

DANH M C CÁC CH

VI T T T

X

S bình quân

Sx

ð l ch chu n

Mx

Sai s bình quân

N

Dung lư ng m u

Cs

C ng s

Nxb

Nhà xu t b n

Kg/TT

Kilogam trên th tr ng

SNG

Các nư c Liên Xô cũ

<

Dư i, nh hơn

>

L n hơn

VSAT th c ph m

V sinh an toàn th c ph m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

vi


DANH M C B NG
STT
4.1

Tên b ng

Trang

T l nhi m giun trịn đư ng tiêu hố

gà t i các đ a ñi m

nghiên c u b ng phương pháp m khám.

44

4.2

Thành ph n giun trịn kí sinh

49

4.3

Bi n đ ng nhi m các lồi giun trịn đư ng tiêu hố theo tu i c a

đư ng tiêu hóa c a gà.

gà. (b ng phương pháp m khám).

51

4.4

Bi n ñ ng nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa

gà theo mùa v .

4.5

53

Bi n đ ng nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà theo phương
th c chăn nuôi.

56

4.6

K t qu s phát tri n c a tr ng và u trùng H.gallinarum

58

4.7

K t qu th nghi m hi u l c c a thu c t y giun trịn đư ng tiêu
hóa c a gà.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

60

vii


DANH M C BI U ð
STT

4.1

Tên bi u ñ
T l nhi m giun trịn đư ng tiêu hố c a gà

Trang
các ñ a ñi m

nghiên c u.
4.2

45

T l thành ph n lồi giun trịn kí sinh đư ng tiêu hóa c a gà t i
ñ a ñi m nghiên c u.

50

4.3

T l nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà theo mùa v .

55

4.4

T l nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà theo phương th c
chăn ni.

57

DANH M C BI U ð
STT
4.1

Tên đ th

Trang

T l nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà theo tu i.

52

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

viii


DANH M C NH
STT

Tên nh

Trang

1

Heterakis gallinarum (ñ u)

73

2

Heterakis gallinarum (l sinh d c con cái)

73

3

Heterakis gallinarum (đi con cái)

74

4

Heterakis gallinarum (đi con đ c)

74

5

Tr ng Heterakis gallinarum

75

6

Heterakis beramporia (đi)

75

7

Tetrameres fissispina (con ñ c)

76

8

Tetrameres fissispina (ñ u)

76

9

Gai giao c u c a Tetrameres fissispina

77

10

ðuôi Tetrameres fissispina

77

11

Tr ng Tetrameres fissispina

78

12

Tr ng Ascaridia galli (có ch a u trùng)

78

13

Tr ng H.gallinarum (1 ngày tu i)

79

14

Âu trùng H.gallinarum

79

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

ix


1. ð T V N ð
1.1

Tính c p thi t c a đ tài
Chăn ni gà đã và đang đáp ng nhanh v nhu c u th t, tr ng, s a c a

nhân dân và cung c p nguyên li u cho công nghi p.
Theo th ng kê c a t choc nông lương Th gi i (FAO): Năm 2010 dân
s tồn c u có trên 6,7 t ngư i. Trung bình m i năm tăng kho ng 0,7 ñ n 0,8
tri u ngư i. D ki n ñ n năm 2050 dân s th gi i có kho ng trên 9,5 t
ngư i. Như v y các v n ñ liên quan ñ n con ngư i, lươmg th c, th c ph m,
mơi trư ng và đói nghèo là nh ng v n đ ln đư c c loài ngư i quan tâm.
Cu c kh ng ho ng kinh t năm 2007 ñ n nay ñã nh hư ng khơng nh đ n
t c đ phát tri n kinh t và có nguy cơ làm gia tăng t l đói nghèo trên tồn
c u (FAO). Hi n nay v n ñ lương th c, th c ph m và v sinh an toàn th c
ph m (VSAT) là v n ñ c p thi t, liên quan đ n s s ng cịn c a lồi ngư i.
Ngành nơng nghi p có vai trị cung c p lương th c và th c ph m các lo i
nuôi s ng c nhân lo i. Chăn nuôi gà ñã và ñang cung c p th t, tr ng, s a và
ngu n Protein quý giá.
Theo th ng kê c a FAO: Năm 2009, T ng C c th ng kê 2004 t ng s
lư ng ñàn gia súc th gi i là 3.509,9 tri u con, bao g m trâu 18,2 tri u con, bò
1.164,8 tri u con, dê 591,7 tri u con, c u 847,7 tri u con và l n là 887,5 tri u
con. T ng s ñàn gia c m là 15.199,4 tri u con. Trong đó gà có 14.191,1 tri u
con, v t 1.008,3 tri u con.
nư c ta s lư ng v t nuôi so v i các cư ng qu c chăn nuôi trên th
gi i như Trung Qu c, Hoa Kỳ, n ð , Brazin, Indonesia, ð c thì Vi t Nam
cũng có tên trong ngành chăn ni, đ ng th 2 v s lư ng v t, th 4 v l n,
th 6 v trâu và chăn ni gà đ ng th 13 trên th gi i.
Năm 2009 t ng s n lư ng th t gia súc và gia c m là 281 tri u t n. Trong
đó th t gà chi m 79,5 tri u t n chi m 28,5% có t l đ ng th 2; L n là

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

1

37,7%. Còn l i là th t bò chi m 22,6% và 12,7% là th t dê, c u, trâu, ng a,
v t…. Trung bình t

l

th t trên m t ñ u ngư i vào kho ng 41,9

kg/ngư i/năm.
Do nhu c u v tiêu dùng ngành chăn ni nói chung và chăn ni gà
nói riêng đã và đang ti p t c ñ u tư phát tri n ngành theo xu hư ng s n xu t
hàng hoá v i quy mơ trang tr i ngày càng tăng. ðã đáp ng ph n nào v nhu
c u th t, tr ng ph c v cho con ngư i và cung c p nguyên v t li u cho ngành
công nghi p.
Tuy nhiên bên c nh nh ng thu n l i, thành tích đã đ t đư c. Ngành
chăn ni gà cịn g p khơng ít nh ng khó khăn b t c p. M t trong nh ng khó
khăn l n đ phát tri n chăn ni gà ph i k ñ n là d ch b nh. Các b nh truy n
nhi m do virus, vi khu n thư ng làm cho ñàn gà ch t hàng lo t đã đư c ki m
sốt b ng các lo i vaccine ch t lư ng cao. Nhưng ñ n nay h u h t các b nh
truy n nhi m gây nhi u thi t h i ñã ñư c t p trung kh ng ch b ng v c xin.
Cịn b nh kí sinh trùng như giun trịn, sán lá, sán giây, ñơn bào v n ti p t c
gây thi t h i cho ñàn gà. ð c bi t là giun trịn đư ng tiêu hóa

gà ln có

cư ng nhi m đ l n và t l nhi m giun r t cao (99,2%).
ði u ki n khí h u c a nư c ta thu n l i cho ký sinh trùng pháp tri n,
nên gà nhi m b nhi m b nh quanh năm. càng nuôi càng t n th c ăn, t n
nhi u cơng chăm sóc; Gà b nhi m giun trịn thì g y y u, cịi c c ch m l n,
s n lư ng th t, tr ng gi m, s c ñ kháng gi m và d nhi m các b nh khác
Chính vì th b nh kí sinh trùng ñã gây nhi u thi t h i v kinh t cho ngành

chăn nuôi gà.
Theo Lee, D.L and P.Plestan, 1971, Nguy n Xuân Bình và cs 2002
cùng nhi u tác gi khác cho bi t tác h i c a b nh ký sinh trùng nói chung và
b nh giun trịn đư ng tiêu hố

gà nói riêng là r t to l n. Khi gà m c b nh

giun trịn ngồi tác h i tr c ti p do b nh gây ra như: Giun cư p m t ch t dinh
dư ng, ti t ñ c t ñ u ñ c v t ch , gây t huy t, xu t huy t, t c ru t, th ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

2


ru t, s n lư ng tr ng gi m; Chúng còn làm t n thương nhi u cơ quan do d ng
trư ng thành và khi u trùng gây ra t o ñi u ki n cho vi khu n và siêu vi
khu n xâm nh p gây b nh k phát. N u gà khơng đư c đi u tr k p th i có th
d n t i t vong cho v t ch do nh ng ngun nhân k trên gây ra.
nư c ta đã có nhi u cơng trình nghiên c u v kí sinh trùng nói chung
và giun trịn đư ng tiêu hố c a gà như: Tr nh Văn Th nh, 1963, Bùi L p, cs,
1969, Phan L c, 1971, 1972, Ph m Văn Khuê và cs, 1996.
Nh ng nghiên c u trên h u như ch t p trung vào xác ñ nh tên loài giun
sán, t l nhi m c a gà

m t ñ a ñi m thu c các t nh ñ i di n, trong nh ng

th i gian cách ñây kho ng 30 - 40 năm

nư c ta. Nh ng ñ c ñi m phát tri n

c a Heterakis lồi giun có m c đ nhi m cao

gà cịn chưa đư c đ c p t i.

Xu t phát t tình hình th c t , do yêu c u c p thi t c a th c t và đ có
bi n pháp phịng tr có cơ s khoa h c v giun trịn đư ng tiêu hố và giun
Heterakis gallinarum

gà. Chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài:

“Tình hình nhi m giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà thu c ngo i
thành Hà N i, ñ c ñi m phát tri n c a giun kim (Heterakis gallinarum) và
hi u l c c a thu c t y.”
1.2

M c tiêu c a ñ tài
- Xác ñ nh th c tr ng nhi m giun trịn đư ng tiêu hố

gà ni t i m t

s ñ a ñi m thu c ngo i thành Hà N i.
- Xác ñ nh quy lu t bi n đ ng nhi m giun trịn ch y u

đư ng tiêu

hố c a gà.
- Tìm hi u đ c ñi m phát tri n c a tr ng và u trùng giun kim
(Heterakis gallinarum).
- Xác ñ nh ñư c hi u l c c a thu c t y Mebendazole và Ivermectin.

- ð xu t bi n pháp phịng tr b nh giun trịn đư ng tiêu hóa ký sinh gà.
1.3

Ý nghĩa khoa h c
- ðây là nh ng nghiên c u bư c ñ u ph n ánh tình tr ng nhi m và quy

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

3


lu t bi n đ ng nhi m giun trịn đư ng tiêu hố c a gà ni t i m t s ñ a
ñi m thu c ngo i thành Hà n i.
- L n ñ u tiên nghiên c u v ñ c ñi m phát tri n c a tr ng và u trùng
giun kim

gà nư c ta, nh m m c đích b xung và hồn thi n các nghiên c u

v vịng đ i giun kim Heterakis c a gà trong ñi u ki n chăn ni
- ð xu t bi n pháp phịng và tr giun trịn đư ng tiêu hố

nư c ta.
gà ni

ngo i thành Hà N i.
1.4

Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài
- K t qu c a ñ tài là cơ s khoa h c ñ ñ xu t bi n pháp phịng, tr

b nh giun trịn, góp ph n làm gi m thi u nh ng thi t h i v kinh t cho ngư i
chăn nuôi gà

ngo i thành Hà N i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

4


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1

Tình hình nghiên c u giun tròn ký sinh

gà

Theo SovSob A.A, 1972, Ryjikov, 1967 và cs, 1967, Abuladze K.I,
1990, Kaufmann, 1996, Phan Th Vi t, Phan L c, 1977a, 1977b, Phan L c,
1971 cho bi t gà b nhi m nhi u loài giun trịn. K t qu đi u tra c a Permin
và cs, 1997 trong mùa khô và mùa mưa c a 6 ñ a ñi m thu c Tanzania ñã phát
hi n t l nhi m cho th y t l nhi m các lồi giun trịn khác nhau l n lư t
như sau:

mùa khô A. galli 28,3%, Acuaria hamulosa 8,3%, Allodapa

suctoria 40,0%,
Gongylonema

Syngamus trachea 0,7% Tetrameres americana 54,3%,

ingluvicola

6,3%,

Dispharynx

nasuta

0%,

Heterakis

gallinarum 74,0%, Heterakis isolonche 18,7%, Heterakis dispar 25,7%,
Subulura strongylina 3,3%, Strongyloides avium 0,3%, Capillaria annulata
2,0%, Capillaria contorta 9,0%, Capillaria caudinflata 2,0%, Capillaria
obsignata 8,7%, Capillaria anatis (4,0% và 9,0%); Capillaria bursata 1,0%.
Còn

mùa mưa t

l nhi m các loài như sau: A. galli 32,3%, Acuaria

hamulosa 19,3%, Allodapa suctoria 52,0%,

Syngamus trachea 2,0%

Tetrameres americana 60,3%, Gongylonema ingluvicola 17,7%, Dispharynx
nasuta 2,7%, Heterakis gallinarum 78,7%, Heterakis isolonche 5,0%,
Heterakis dispar 6,3%, Subulura strongylina 1,0%, Strongyloides avium

3,0%, Capillaria annulata 0.0%, Capillaria contorta 1,0% Capillaria
caudinflata 4,3%, Capillaria obsignata 25,0%, Capillaria anatis 9,0;
Capillaria bursata 2,7%.
d ch do giun trịn gây ra đư c phát hi n t i A r p Saudi có t l
nhi m là: A.galli 34,4%; Subulura brumpti: 12,5% và 12,5% là t l nhi m
thành

ph n

loài

Capillaria

caudinflata.

anic-

vet.reading.ac.uk/Poultryweb.
Theo Ryjikov K.M và cs, 1967, Phan Th Vi t, 1977b,1984, Bùi L p và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

5


cs, 1969, Phan L c, 1971, 1972, Farr, M.M, 1956. cùng nhi u tác gi khác
cho bi t trên th gi i và

Vi t Nam gà b nhi m r t nhi u lồi giun trịn.

Trong đó t l , cư ng đ và s lư ng lồi ký sinh

đư ng tiêu hoá là khá

nhi u và ph bi n, làm nh hư ng ñ n s sinh trư ng, phát tri n c a ñàn gà,
gây thi t h i l n ñ n kinh t cho ngành chăn nuôi. Theo Phan Th Vi t,1984,
Bùi L p và cs, 1996. Giun trịn kí sinh đư ng tiêu hố

gà nhà và gà r ng

ñ u thu c ngành Nematoda.
Theo Nguy n H u Bình, Nguy n Th Kỳ, Ph m Xuân D , 1966, Ph m
S Lăng và c ng s , 2005, Phan ð ch Lân, Nguy n Th Kim Thành 1996,
Schwart Z.B 1925. Nh ng giun trịn đư ng tiêu hóa c a gà ph bi n trên th
gi i và

nư c ta là: Ascaridia galli, Heterakis gallinarum, Heterakis

beramporium, Tetrameres fissispina, Acuaria nasuta, Oxyspirura mansoni,
Amidostomum anseris, Tetrameres mohtedai và loài Tetrameres americana
…vv.
Phan L c, 1971 khi nghiên c u giun, sán c a gà

vùng ñ ng b ng

Nam Hà ñã cho bi t gà nhi m A.galli 60,1%, Heterakis galliarum 62,7%.
Phan L c, 1972, 2006 cho bi t t l nhi m nh ng lồi giun trịn đư ng
tiêu hoá c a gà

vùng núi Nghĩa L : A.galli 53,9%, H.gallinarum 70,9%.

Qu ng Ninh. T l nhi m Heterakis gallinarum

Hà B c là 74,6%, Hà Tĩnh:

74,9%, Qu ng Ninh: 58,4%. Cư ng đ nhi m trung bình 7,3 - 16,3 giun/ 1gà.
Gà < 3 tháng tu i nhi m 73,8 %,

giai ño n t 3 - 5 tháng tu i gà nhi m 62,9

% và > 5 tháng tu i nhi m là 44%.
Theo Phan L c và cs, 2006: Qua m khám 1383 gà
nư c t l kí sinh trùng

24 t nh trong c

gà là 96,6%. Trong đó t l nhi m giun tròn là

85,5%, sán dây: 75% và sán lá: 22%.
Phan L c và cs, 2006 cho bi t: Nư c ta có t l nhi m lồi giun trịn
ch y u

đư ng tiêu hóa c a gà như sau:

mi n núi Ascaridia galli là:

59,3%, Heterakis gallinarum: 87,8%, Heterakis beramporia: 91%, Acua

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

6


hamulosa: 1,2%, Tetrameres fissispina: 28,4%;

Trung du Ascaridia galli:

69,8%, Heterakis gallinarum: 74,6%, Acua hamulosa: 33,3%, Tetrameres
fissispina: 24%;

ð ng b ng Ascaridia galli là: 60,1%, Heterakis

gallinarum: 62,7%, Heterakis beramporia: 40,6%, Acua hamulosa: 24%,
Tetrameres fissispina: 28,2%.
Theo Tr nh Văn Th nh,1963, Abuladze,1990, j.Kaufmann, 1996, ð
Dương Thái và cs, 1978a, Phan ð ch Lân, Nguy n Th Kim Thành 1996,
Phan Th Vi t, Phan L c, 1977 a: cho bi t giun trịn kí sinh trên gia c m s ng
ch y u kí sinh

trong ng tiêu hố. Ngồi ra chúng cịn kí sinh

m ts b

ph n khác như m t, ph i, tim, gan nhưng không nhi u.
Wehr, E.E and J.C. Hwang, 1964, Rijilov K.M. và cs, 1967, Nguy n
Th Lê, 1977, Nguy n Th Lê, 1977 . V trí c a giun trịn ký sinh

đư ng tiêu

hố c a gà trong h th ng phân lo i ñ ng v t như sau:

Ngành giun tròn Nematoda Rudolphi, 1808
B : Trichocephalida Skrjabin et Schulz, 1928
Capillariidae
Capillaria obsignata
B : Strongylida Railliet Henry, 1913
B : Ascaridida Skrjabin et Schulz, 1940
B ph : Oxyurata
H : Heterakididae Railliet Henry,1914
Gi ng: Heterakis
Loài: Heterakis gallinarum
Heterakis beramboria
B ph : Ascaridata Skrjabin, 1915
H : Ascaridae Braird, 1853.
Ascaridia galli
B : Spirurida Chitwood, 1933.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

7


B ph : Spirurata Raillet, 1914; Tetrameridae Travassos, 1914
H : Tetrameres fissispina; T. mohtedai
Theo Nguy n Th Lê và cs, 1996, Sonin M.D., 1966 cho bi t: Giun tròn
b Strichcephalida Skrjabin et Schulz, 1928

Vi t Nam đã tìm th y

gia

c m 8 lồi giun trịn thu c h Capillaridae. Trong đó gi ng Capillaria Zeder,
1800 có 4 lồi: Lồi Capillaria anseris Madsen, 1945; Loài Capillaria
bursata Freitas et Almeida, 1934; Loài Capillaria caudinflata Molin, 1858.
Gi ng Eucoleus Duradin, 1845 có 1 loài là Eucoleus annulatus Molin, 1858,
Loper - Neyra, 1946. Gi ng Thominx Dujardin, 1845 có 3 lồi : Lồi Thominx
anatis (Schrank,1790) Skrjabin et Schikhobalova, 1954; Loài Thominx
collaris (Linsto, 1873) Skrjabin et Schikhobalova, 1954; Loài

Thominx

contorta (Creplin, 1839) Travassos, 1915.
Theo Phan th Vi t, 1969, 1977a, 1984, Oschmarin P.G, Demchin U.I,
1972 cho bi t b Strongylida Railliet et henry, 1913. Có 5 lồi thu c 5 gi ng
và đư c chia thành 3 h . Trong đó gi ng: Amidostomum Railliet et Henry,
1906 có 2 lồi: Lồi Amidostomum anseris Zeder, 1800; Lồi Amidostomum
acutum, Lundahi, 1848 thu c h Amidostomatidae Baylis et Daubney, 1926.
Gi ng: Syngamus, Siebold, 1836 có 1 lồi: Syngamus trachea Montagu, 1811
thu c h Syngmidae Leiper, 1912. Gi ng: Trichostrongylus Loos, 1905 có 1
lồi Trichostrongylus tenuis Mehlis, 1846.Gi ng Amidiostomum Skrjabin,
1915 có Lồi Epomidiostomum anatium Skrjabin, 1915 và Lồi
Ornithostrongylusguadraradiatus

Stenvenson,

1904

thu c

h

Trichostrongylide Leiper, 1912.
Cho ñ n nay nhi u tác gi cho bi t nh ng đ ng v t có xương s ng đ u
c m nhi m các lồi thu c b này. Phan Th Vi t và c ng s 1977b, Enigk, K
and A. Dey - Hazra, 1968. Cho bi t gia c m

nư c ta nhi m 10 loài thu c 3

phân b c a b Spirurida Chitwood, 1933.
Dorothy, Judith, 1968 cho bi t

Vi t Nam các loài thu c phân b

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

8


Spirurina Railliet, 1914 này g m có: H Habronematidae Ivschkin, 1961 có
lồi Cyrnea (C.) euplocami Maplestone, 1930, gi ng Cyrnea Seurat, 1914. H
Tetrameridae Travossos, 1914, gi ng Tetrameres Creplin, 1846: có 2 lồi là:
Lồi fissispina Diesing, 1861 và lồi Tetrameres mohtedai Bhalerao et Rao,
1944. Gi ng Acuria Bremser, 1911 thu c h Acuariidae Seurat, 1913 có lồi
hamulosa Diesing, 1851 và lồi Dispharinx nasuta Rudolphi, 1819.
H

Streptocaridae Skrjabin Sobolev et Ivaschkin,1965 có loài

Streptocara crassicauda Creplin, 1829 thu c gi ng Streptocara Railliet,
Henry et Sisofy, 1965. H Thelaziidae Skrjabin, 1915 có lồi Oxyspirura
mansoni Cobbold, 1879 thu c gi ng Oxyspirura Drasche et Stossich, 1897.

H

Gongylonematidae Sobolev, 1949 có lồi Gongylonema caucasica

Kuraschvili, 1941 thu c gi ng Gongylonema Molin, 1857.
Theo Phan Th Vi t, 1978 cho bi t trên gia c m nói chung và

gà nói

riêng đã phát hi n các lồi thu c b Ascaridida Skrjsbin et schulz, 1940,
nhi u nơi trên th gi i. T i Vi t Nam b Ascaridida có nhi u loài phân b
kh p c nư c.
Tr nh Văn Th nh, 1963 cho bi t Vi t Nam phân b Ascaridina Skrjabin,
1915 có 4 lồi thu c h Ascaridiidae Skrjabin et Mosgovoy, 1973 và gi ng
Ascaradia Dujardin, 1845 là loài: Ascaridia anseris Schwartz, 1925; Loài:
Ascaridia columbae (Gmelin, 1970) Travassos, 1913; Loài: Ascaridia dissmilis
Vigueras, 1931; Loài: Ascaridia galli (Schrank, 1788) Freeborn, 1923.
Theo Phan Th Vi t 1982a và Nguy n Th Lê và cs, 1996 cùng nhi u
tác gi trong và ngoài nư c cho bi t loài Ascaridina anseris phân b r ng rãi.
T i Vi t Nam loài này ñư c phát hi n
gi i phát hi n

các t nh Vĩnh phú, Hà N i. Trên th

Trung Qu c, n ð , SNG.

Phan L c 1977, Phan Th Vi t, 1978 cho bi t loài này thư ng xuyên kí
sinh

trên ng ng, nơi kí sinh

ru t non. Kích thư c con cái dài hơn con ñ c:

Con ñ c: 32 x 0,6mm, con cái: Dài 72,0 mm.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

9


Segal D.B, Humphrey J.M, 1968 cho bi t Ascaridia columbae phân b
kh p m i nơi trên th gi i. T i Vi t Nam Phan Th Vi t, 1969 cho bi t lồi
đư c phát hi n

các t nh: Hà Giang, Tuyên Quang, Cao B ng, L ng Sơn, Lai

Châu, Hà N i. Phan Th Vi t, 1969, 1984 cho bi t lồi Ascaridia dissimilis
đư c phát hi n
(Anh), SNG. Còn

nhi u nư c trên th gi i thu c B c và Nam M , Tây Âu
Vi t nam tác gi cho bi t đã tìm th y loài này

chim

thu c m t s t nh như Hà B c, H i Hưng, Hà N i.
Tr nh Văn Th nh, 1963 và Phan Th Vi t, 1969. Loài Ascaridia galli
ñư c phát hi n ph bi n
tho ng g p

nư c ta. Chúng kí sinh ch y u

ru t và th nh

nh ng b ph n khác c a ng tiêu hố. Tác gi cho bi t

giai

đo n t 1 ñ n 3 tháng tu i là gà b b nh n ng nh t. M c dù b nh ít làm cho gà
b ch t nhưng l i gây thi t h i khá l n v kinh t trong chăn nuôi.
ð Dương Thái và cs, 1978a cho bi t: N u gà nhi m v i cư ng đ l n
thì giun thư ng cu n tròn thành t ng búi, làm cho ru t gà b t c d n ñ n h u
qu là gà b ch t đ t t . Ngồi ra chúng còn bám, chui qua thành ru t làm
th ng, rách màng ru t gây viêm ñư ng ru t, t o ñi u ki n cho m t s lo i vi
khu n gây h i như Salmonela, E.coli…, có trong đư ng tiêu hố c a gà xâm
nh p vào cơ th gây nhi m trùng ñư ng ru t và m c m t s b nh k phát.
Nguy n Th Minh, 1990. Ascaridia galli ký sinh

ru t non c a gà, có

m u tr ng vàng, thân giun ñư c bao b c m t l p v kitin và

trên l p v có

vùng ng n.
Theo Bùi L p, cs, 1969, Phan l c, 1971, 1972, ð Dương Thái và Tr nh
Văn Th nh, 1978b. Cho bi t gà ni
giun đũa khá cao, ph bi n

nư c ta có t l và cư ng đ nhi m

m t s t nh thu c vùng ven bi n, trung du mi n

núi và ñ ng b ng như: Hà B c t l nhi m là 69,8%; Nam Hà: 60,1%; Nghĩa
L : 59,3%; Thanh Hoá: 56%; Qu ng Ninh: 55,1%; Hà Tĩnh: 33,3% và cư ng
ñ nhi m trung bình là: 7,3 - 16,3 giun/1 cơ th gà. Theo Bùi L p và cs, 1969
cho bi t l a tu i gà có m t vai trị làm t l nhi m b nh

gà.

ñ tu i dư i 3

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

10


tháng gà có t l nhi m là cao nh t 73,8%, ñ n giai ño n gà t 3 - 5 tháng tu i
t l nhi m gi m cịn 62,9% và đ n 6 tháng tu i t l nhi m c a gà ch còn
44%. Như v y t l nhi m c a gà cao nh t

trong giai ño n dư i 3 tháng tu i

và ngồi 3 tháng thì t l nhi m b nh gi m theo ñ tu i.
Tr nh Văn Th nh, 1963 cho bi t phân b Heterakina M.Chitwood, 1971
t i Vi t Nam có 5 lồi thu c 3 gi ng và 2 h phân b r ng rãi kh p c nư c,
chúng thư ng kí sinh

manh tràng, ru t gà c a gia c m.

* H Heterakididae Railliet et Henry, 1914.
- Gi ng Heterakis Dujardin, 1845.
+ Loài Heterakis gallinarum (Schrank, 1788) Dujardin, 1845.
+ Loài Heterakis beramporia Lane, 1914.
- Gi ng Ganguleterakis Lane, 1914.
+ Loài Ganguleterakis dispar Schrank, 1790.
+ Loài Ganguleterakis brevispiculum Gendre, 1911.
* H Subuluridae Yorke et Maplestone, 1926.
- Gi ng Subulura Molin, 1860.
+ Loài Subulura brumpti (Loper - Neyra, 1922) Cram 1926.
L n ñ u tiên trên th gi i vào năm 1788 tác gi Schrank ñã tìm th y
lồi Heterakis gallinarum ký sinh

manh tràng, ru t già c a gia c m (gà, v t).

Tr nh Văn Th nh, 1977, Phan Th Vi t, cs, 1982b và nhi u tác gi khác cho
bi t Heterakis có nhi u loài nhưng

Vi t Nam ph bi n là loài Heterakis

gallinarum và Heterakis beramporia thu c Heterakidae.
Theo Tr nh Văn Th nh, 1963, Phan Th Vi t và cs,1977 cho bi t
H.galinarum thư ng xuyên ký sinh

manh tràng và ru t già c a gà, v t. T i

Vi t Nam tác gi cho bi t đã tìm th y t i nhi u t nh thành như: Lai Châu, Hà
B c, Thanh Hố, Bình ð nh, Kontum, Gia Lai và ðăc L c…vv. Trên th gi i
chúng phân b kh p m i nơi.
Phan Th Vi t và cs, 1984, Phan l c, 1971 cho bi t: H.beramporia có

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

11


m t kh p

Vi t Nam và trên th gi i. Chúng kí sinh

manh tràng c a gà, gà

tây, ngan và ng ng.
Cho ñ n nay, trên th gi i ñã tìm th y Heterakis
n ð , Trung Qu c và Philippin…vv. Cịn
nhi u lồi và kí sinh ph bi n

m t s qu c gia như

Vi t Nam giun kim đã tìm đư c

gà, gà tây, gà r ng và m t s loài thu c m

như v t …
Theo Phan Th Vi t và cs 1977a, 1977b cho bi t: Heterakis gallinarum
và Heterakis beramporia phân b ph bi n kh p c nư c và trên th gi i.
Chúng thư ng ký sinh

các loài gia c m, thu c m và m t s loài chim.

Vào năm 1962 tác gi Chandler ñã phát hi n Heterakis variabitis phân
b

n ð . Còn

Vi t Nam tác Tr nh Văn Th nh, c ng s 1982 cùng nhi u

tác gi khác cho bi t đã tìm th y lồi Heterakis variabitis

gia c m t nh

Qu ng Ninh…vv.
Tr nh Văn Th nh, 1977 cho bi t Heterakis pavonis đã đư c tìm th y
gia c m c a m t s t nh mi n b c nư c ta như: L ng Sơn, Nghĩa L , Tuyên
Quang…vv.
Heterakis irolabiata phân b r ng rãi. Trên th gi i lồi này đã đư c
tìm th y
lồi này

n ð . T i Vi t Nam Phan Th Vi t và c ng s ñã phát hi n th y
m t s t nh như: Lai Châu và Tuyên Quang.

Nhi u tài li u cho bi t th c tr ng nhi m giun kim trên ñàn gà

nư c ta

là khá cao. Phan L c, 1971, 1972 cùng nhi u tác gi khác cho bi t t l và
cư ng ñ nhi m b nh

m t s t nh nư c ta như sau: Nghĩa L 70,9%, Hà

B c 74,6%, Hà Tĩnh 74,9%, Nam Hà 62,7%, Qu ng Ninh 58,4% và cư ng ñ
nhi m trung bình là 33,4% - 39,9%. Tác gi cho bi t gà b nhi m b nh n ng
nh t vào giai ño n 5 tháng tu i t l nhi m là 44,7% và gi m d n

gà t trên

6 tháng tu i (nhi m 33,7%).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

12


2.2

ð c đi m hình thái, c u t o sinh h c nh ng giun trịn đư ng tiêu
hóa c a gà và ñ c ñi m phát tri n c a Heterakis gallinarum.
Rijikov K.M và cs, 1967, Nguy n Th Lê 1996 và cs, Phan L c, 1971,

1972, Phan L c và cs 2006, Phan Th Vi t và cs 1977b, cùng nhi u tác gi
khác trong và ngồi nư c cho bi t hình thái c u t o giun trịn như sau: Giun
trịn có nhi u lồi s ng t do hay kí sinh

đ ng v t và th c v t. Chúng thu c

l p Nematoda, ngành Nemathelminthes. Cơ th hình ng, hình s i, hình trịn
và hai đ u thon nh d n ho c hình kh i phân thùy (Tetrameres fissispina)
chi u dài cơ th t

0,1mm - 1m, có lồi cơ th có chi u dài 8m như

Placentonema gigantisima. ða s ñ u giun có mơi, gai, xoang mi ng. Con cái
đi thư ng th ng, con ñ c thư ng cong. M t s lồi có c u trúc ph c t p.
V ngồi c a giun là cuticun dày dùng đ bao b c cơ th . Trên l p v có
nh ng vân ngang, d c, giác, móc và m t s c u t o ph khác. Nh ng lồi kí
sinh

đư ng hơ h p c a gia c m thư ng có dư i 6 l p v ngồi. Nh ng lồi

kí sinh

đư ng tiêu hóa thư ng có t 7 - 10 l p v ngồi. L p v này ñư c

c u t o b i nh ng thành ph n có tr ng lư ng phân t l n và có kh năng
ch ng ch u nh ng hóa ch t, d ch v tiêu hóa. Chúng có vai trị như m t l p áo
giáp b o v cho giun.
Theo Abuladze, 1990, Orlov M., 1978, cho bi t: Phía dư i l p cuticun
c a giun là l p bi u mô và ti p ñ n là l p cơ giúp cho giun di chuy n m t
cách d dàng nh t. Quá trình trao đ i ch t c a giun đư c di n ra nh nh ng
t bào m m n m

phía sau l p cơ. L p cơ và l p v cuticun t o thành túi da

cơ, bên trong cơ th là các xoang ch a các b ph n khí quan.
Abuladze K.I. 1990 cho bi t: H tiêu hóa c a giun khá hồn ch nh g m:
Mi ng thư ng n m

ñ nh ñ u, xung quanh có mơi, mào, quanh xoang mi ng

đơi khi có răng. Ru t dài hình ng, l h u mơn thư ng n m

cu i cơ th . Ch

có lồi thu c b Filariata là khơng có h u mơn. Giun tròn dinh dư ng b ng
các ch t ch a

ru t c a v t ch đơi khi dùng máu và mơ c a kí ch t i nơi

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

13


chúng kí sinh.
H bài ti t có hai ng nói v i nhau thành m t ng chung. Chúng ñư c b t
ñ u t ph n sau cơ th và ñ ra l bài ti t n m m t b ng phía trư c cơ th .
H th n kinh: Quanh th c qu n ñư c bao b c b i vòng th n kinh. Các
dây th n kinh ñi ñ n các cơ quan c m giác

đ u, c và núm đi.

H sinh d c: ða s giun trịn là đơn tính. Con cái có kích thư c l n hơn
con ñ c.
Cơ quan sinh d c đ c g m có m t tinh hồn, hình ng đư c n i v i
ng d n tinh và túi tinh. S lư ng gai giao c u tùy thu c vào t ng lồi thư ng
có 2 gai thị ra ngồi qua l huy t, có kích thư c, hình d ng khác nhau. M t
s lồi có bánh lái đ đi u ch nh gai giao c u. V i b ph Strongylata, con
ñ c thư ng có túi đi g m 2 thùy hơng và 1 thùy lưng. ð c bi t là các cơ
quan sinh d c ph ñây là ñ c ñi m đ phân bi t lồi giun trịn.

Cơ quan sinh s n cái có 2 bu ng tr ng hình ng d n dài, ngo n ngèo,
ñư c n i v i ng d n tr ng và t cung. L sinh s n n m phía b ng và

các v

trí khác nhau tùy thu c t ng lồi. Sau khi giun cái ñư c giao ph i, chúng ñ
tr ng ho c u trùng. Tr ng và u trùng đư c th i ra ngồi qua đư ng tiêu
hóa(h u môn).
Bùi L p và cs, 1969[13] cho bi t: Chu kỳ s ng c a giun r t ña d ng,
m t s phát tri n tr c ti p khơng thay đ i v t ch và đư c g i “giun trịn kí
sinh đ a h c”. M t s lồi phát tri n có thay đ i v t ch và ñư c g i là “giun
trịn kí sinh sinh h c”.
ð i v i giun trịn phát tri n tr c ti p: Vịng đ i không c n v t ch trung
gian. Tr ng hay u trùng sau khi ñư c giun cái ñ và th i ra ngồi mơi trư ng
t nhiên, ti p t c phát tri n ñ n giai ño n u trùng A3 ( u trùng gây nhi m) và
tr c ti p gây b nh cho v t ch .
ð i v i giun trịn: Vịng đ i phát tri n c a nh ng loài giun này c n có
v t ch trung gian và phát tri n ñ n giai ño n u trùng A3

trong v t ch t m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

14


th i. N u xâm nh p vào v t ch cu i cùng u trùng ti p t c phát tri n thành
d ng trư ng thành.
Nguy n Th Minh, 1990, Spasski A.A, ð ng Văn Ng , Jurpalova H.M.
1963, Spasski A.A., Spasskaja L.P., 1976, Phan Th Vi t và cs 1982a, 1977b

cho bi t: ð n nay th gi i ñã bi t ñư c kho ng trên 5000 lồi. Trong đó có
hơn 1000 lồi s ng t do và trên 3000 lồi s ng kí sinh.
2.2.1 Giun ñũa (Ascaridia galli)
Nh ng nghiên c u c a Abuladze K.I, 1990, Tr nh Văn Th nh, 1963,
J.Kaufmann,1996, Phan Th Vi t, 1977, Nguy n Vĩnh Phư c, Ph m Văn
Vinh, 1953. Nh ng giun đũa thư ng kí sinh

đư ng tiêu hoá c a gà, b câu

và m t s loài chim hoang d i phân b ph bi n kh p th gi i.
Sevsov. A.A, 1970, Kates, K.C and M.L, Colglaz e, 1970 cho bi t:
Giun trịn có kích thư c như sau: Con đ c dài 3 - 7 cm, con cái dài 7 - 12 cm,
tr ng 0,077 x 0,047 mm.
Nguy n Th Lê cho bi t giun đ c có kích thư c 2,8 - 4,6 cm, giun cái: 3
- 5,5 cm, tr ng có kích thư c 0,073 x 0,55 mm.
Nguy n Th Minh, 1990 cho bi t kích thư c giun đ c dài: 51 - 76 mm,
đi giun nh n có 10 ñôi núm gai th t dài 1 - 2,5 mm, đư c chia làm 3 nhóm:
1 đơi ngang, 3 đơi trư c và 6 đơi sau h u mơn và phía trư c huy t có giác cơ.
Kích thư c gai sinh d c b ng nhau 1 - 2,4 mm. Th c qu n dài 2,3 - 7,2 mm.
Giun cái kích thư c: 72,6 - 116 mm x 0,9 - 1,8 mm. Th c qu n dài 2,1
- 5,1 mm. L sinh d c

ph n trư c thân cách mút trư c cơ th 31 - 54 mm.

Tr ng có màu xám, hình ovan và kích thư c kho ng 0,07 - 0,086 x 0,047 0,051 mm.
Theo nghiên c u c a Phan Th Vi t, 1984 cho bi t A.galli có th c qu n
hình tr

dài 3,3 - 3,96 mm, kích thư c con đ c dài 63 - 70 mm, ph n gi a cơ

th phình r ng 0,47 mm, gai sinh d c có kính chi u r ng b ng nhau 0,013 mm
nhưng kích thư c khác nhau v chi u dài 1,806 và 1,698 mm. Phía đi có 10

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ...............................

15