[Luận văn]tình hình nhiễm một số giun sán chủ yếu ở đường tiêu hoá của trâu bò tại tỉnh sơn la một số đặc điểm dịch tễ của bệnh sán lá gan do fasciola SPP và biện pháp phòng trừ

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P HÀ N I
---------

---------

Hà Minh Tn

“TÌNH HÌNH NHI M M T S

GIUN SÁN CH Y U

ðƯ NG TIÊU HỐ C A TRÂU, BỊ T I T NH SƠN LA.
M TS

ð C ðI M D CH T C A B NH SÁN LÁ GAN

DO FASCIOLA SPP. VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR ”

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành:

Thú Y

Mã s :

60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c: Ti n sĩ Nguy n Văn ð c

HÀ N I - 2008


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s
li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c ai cơng b
trong b t kì cơng trình nào khác.
Tơi xin cam đoan r ng các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã
ñư c ch rõ ngu n g c và m i s giúp ñ ñã ñư c c m ơn.
Tác gi lu n văn

Hà Minh Tuân

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


L I C M ƠN
V i lòng bi t ơn sâu s c, tôi xin bày t l i c m ơn chân thành t i TS.
Nguy n Văn ð c và TS. Nguy n Văn Th - hai ngư i th y đã t n tình hư ng
d n, giúp đ tơi trong q trình th c hi n và hồn thành lu n văn này.
Tơi xin chân thành c m ơn PGS. TS Ph m Sĩ Lăng ñã giúp đ tơi trong
q trình ti p c n nghiên c u đ tài này.
Tơi xin chân thành c m ơn s giúp đ t n tình c a các cán b , nhân
viên phịng Kí sinh trùng thu c Vi n Sinh Thái và Tài Nguyên Sinh V t; các
th y, cơ giáo trong b mơn Kí sinh trùng - Ki m nghi m thú s n - V sinh thú
y Khoa Thú y; các th y, cô giáo trong khoa Sau ð i H c trư ng ð i h c

Nông nghi p Hà N i và các th y, cơ giáo đã gi ng d y tơi trong su t quá trình
h c t p và nghiên c u khoa h c v a qua.
Xin chân thành c m ơn gia đình, b n bè và đ ng nghi p đã giúp đ ,
đ ng viên tơi hồn thành chương trình h c t p trong su t th i gian qua.
Tác gi lu n văn

Hà Minh Tuân

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii


M CL C
L I CAM ðOAN .......................................................................................................i
L I C M ƠN ............................................................................................................ii
M C L C.................................................................................................................iii
DANH M C CÁC CH VI T T T ......................................................................vi
DANH M C CÁC B NG......................................................................................vii
DANH M C CÁC NH........................................................................................viii
DANH M C CÁC HÌNH VÀ ð TH ...................................................................ix
1. M ð U ...............................................................................................................1
1.1. ð T V N ð .....................................................................................................1
1.2. M C ðÍCH C A ð TÀI .................................................................................2
1.3. Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N C A ð TÀI................................2
2. T NG QUAN TÀI LI U....................................................................................3
2.1. NH NG NGHIÊN C U V GIUN SÁN ðƯ NG TIÊU HỐ

TRÂU,

BỊ TRÊN TH GI I ................................................................................................3
2.2. NH NG NGHIÊN C U V GIUN SÁN ðƯ NG TIÊU HỐ

TRÂU,

BỊ T I VI T NAM..................................................................................................9
2.2.1. Nh ng nghiên c u v sán lá gan ....................................................................11
2.2.2. Nh ng nghiên c u v sán lá d c ..................................................................17
2.2.3 Nh ng nghiên c u v sán lá tuy n t y ............................................................20
2.2.4. Nh ng nghiên c u v giun ñũa.......................................................................21
2.2.5. Nh ng nghiên c u v giun xoăn d dày.........................................................22
2.2.6. Nh ng nghiên c u v giun k t h t..................................................................24
3. ð A ðI M - ð I TƯ NG - N I DUNG - V T LI U VÀ PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN C U ...........................................................................................25
3.1. ð A ðI M NGHIÊN C U..............................................................................25
3.1.1. ð c ñi m t nhiên - kinh t - xã h i c a t nh Sơn La.....................................25
3.1.1.1. ði u ki n t nhiên........................................................................................25
3.1.1.2. Khí h u và thu văn.....................................................................................27
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii


3.1.1.3. ði u ki n kinh t - xã h i .............................................................................28
3.1.2. ð a ñi m và th i gian nghiên c u ........................................................29
3.2. ð I TƯ NG NGHIÊN C U..........................................................................30
3.3. N I DUNG NGHIÊN C U.............................................................................31
3.4. V T LI U NGHIÊN C U..............................................................................31
3.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U....................................................................31
3.5.1. Các phương pháp ch n đốn giun sán đư ng tiêu hố trên gia súc cịn s ng 32
3.5.1.1. Phương pháp l y m u phân ........................................................................32
3.5.1.2. Phương pháp l ng c n ................................................................................33
3.5.1.3. Phương pháp phù n i (Fulleborn)...............................................................33
3.5.1.4. Phương pháp ñ m tr ng Mc. Master ..........................................................34

3.5.1.5. Phương pháp ñ nh lo i tr ng giun sán .......................................................34
3.5.2. Các phương pháp ch n đốn giun sán đư ng tiêu hoá trên gia súc ch t .....34
3.5.2.1. Phương pháp m khám toàn di n m t cơ quan .......................................35
3.5.2.2. Cách thu lư m và b o qu n giun sán..........................................................36
3.5.2.3. Phương pháp làm tiêu b n c ñ nh .............................................................36
3.5.2.4. ð nh lo i giun sán........................................................................................38
3.5.3. Phương pháp nghiên c u c ký ch trung gian..............................................38
3.5.3.1. Phương pháp thu m u c.............................................................................38
3.5.3.2. Phương pháp ñ nh lo i c ...........................................................................39
3.5.3.3. Phương pháp xét nghi m c........................................................................39
3.5.3.4. Phương pháp ñ nh lo i u trùng sán lá.......................................................40
3.5.4. Phương pháp xác ñ nh tr ng lư ng trâu và bò ...............................................40
3.5.5. B trí n i dung nghiên c u .............................................................................40
3.5.6. X lý s li u....................................................................................................44
4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N...............................................46
4.1. TÌNH HÌNH CHĂN NI TRÂU, BỊ

T NH SƠN LA ............................46

4.2.2. Tình hình nhi m các l p giun sán đư ng tiêu hố trâu, bị.........................52
4.2.3. Tình hình nhi m giun sán đư ng tiêu hố trâu, bò theo vùng sinh thái....54
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iv


4.2.4. Thành ph n lồi giun sán đư ng tiêu hố trâu, bị t i các đ a đi m........58
4.2.4.1. Thành ph n lồi giun sán đư ng tiêu hố

trâu, bị t i các đ a đi m qua

xét nghi m phân........................................................................................................58

4.2.4.2. Thành ph n lồi giun sán đư ng tiêu hố

trâu, bị t i các đ a đi m qua

m khám....................................................................................................................59
4.2.5. ð c đi m hình thái và c u t o nh ng giun sán ñư ng tiêu hố

trâu, bị đã

phát hi n t nh Sơn La.............................................................................................62
4.2.5.1. Hình thái tr ng c a m t s giun sán ch y u phát hi n b ng phương pháp
xét nghi m phân........................................................................................................62
4.2.5.2. Hình thái nh ng giun sán ch y u phát hi n b ng phương pháp m khám
tồn di n cơ quan tiêu hố .......................................................................................64
4.3. M T S ð C ðI M D CH T C A B NH SÁN LÁ GAN ......................70
4.3.1. Tình hình nhi m sán lá gan trâu, bị t i các đ a ñi m và bi n ñ ng c a t l
nhi m sán lá gan theo vùng sinh thái........................................................................70
4.3.2. Tình hình nhi m sán lá gan trâu, bị theo l a tu i .......................................74
4.3.3. Tình hình nhi m u trùng sán lá gan

c ký ch trung gian t i Sơn La .....77

4.4. HI U L C C A THU C TOZAL F..............................................................78
4.4.1. M c đ an tồn c a thu c Tozal F .................................................................80
4.4.2. ðánh giá hi u l c c a thu c Tozal F..............................................................82
4.5. BI N PHÁP PHÒNG CH NG B NH SÁN LÁ GAN

TRÂU, BÒ..........84

5. K T LU N VÀ ð NGH ...............................................................................86

5.1. K T LU N.......................................................................................................86
5.2. ð NGH ...........................................................................................................87
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................................88
Tài li u ti ng Vi t .....................................................................................................88
Tài li u ti ng Anh .....................................................................................................92
Tài li u ti ng Pháp ....................................................................................................94
PH L C

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………v


DANH M C CÁC CH

VI T T T

STT
1
2
3
4

Tên vi t t t
%
0
C
CHDCND
cm2

Tên đ y đ
ph n trăm

đ C
C ng hồ dân ch nhân dân
centimét vuông

5
6
7
8
9

cs.
DTC
F. gigantica
F. hepatica
g

c ng s
Dài thân chéo
Fasciola gigantica
Fasciola hepatica
gam

10
11
12
13
14

ha
kg

l/p
l/2p
m

héc ta
kilogam
l n/phút
l n/2phút
mét

15
16

mg
mm

miligam
milimet

17

mx

Sai s trung bình

18
19
20

n

NðDC
P

Dung lư ng m u
Nhu ñ ng d c
Tr ng lư ng trâu, bị

21

Sx

ð l ch chu n

22

VN2

Vịng ng c bình phương

23

x

Giá tr trung bình

24

2
χlt

Khi bình phương lý thuy t

25

2
χtn

Khi bình phương th c nghi m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vi


DANH M C CÁC B NG
B ng 4.1: S lư ng trâu, bò t nh Sơn La t năm 2003 ñ n năm 2007..................46
B ng 4.2: S lư ng trâu, bò các huy n trong t nh Sơn La năm 2007...................48
B ng 4.3: Tình hình nhi m giun sán đư ng tiêu hố

trâu, bị t i các đ a đi m

nghiên c u ................................................................................................................50
B ng 4.4: Tình hình nhi m các l p giun sán đư ng tiêu hố trâu, bị ..................53
B ng 4.5a: Tình hình nhi m giun sán đư ng tiêu hố

trâu, bị theo các vùng sinh

thái.............................................................................................................................55
B ng 4.5b : Ki m ñ nh s sai khác v t l nhi m giun sán đư ng tiêu hố c a trâu,
bò 2 vùng sinh thái.................................................................................................56
B ng 4.6: Thành ph n loài và t l nhi m giun sán trâu, bị.................................58
B ng 4.7: Thành ph n lồi và t l nhi m giun sán đư ng tiêu hố trâu..............59

B ng 4.8: Thành ph n loài và t l nhi m giun sán đư ng tiêu hố bị................60
B ng 4.9a: Tình hình nhi m sán lá gan F. gigantica trâu, bị t i các đ a đi m.....72
B ng 4.9b: Ki m ñ nh s sai khác v t l nhi m sán lá gan F. gigantica c a trâu,
bò 2 vùng sinh thái.................................................................................................73
B ng 4.10: Bi n ñ ng nhi m sán lá gan F. gigantica trâu, bò theo l a tu i.......74
B ng 4.11: K t qu thu th p c ký ch trung gian Lymnaea swinhoei và Lymnaea
viridisB ng................................................................................................................77
B ng 4.12: Tình hình nhi m u trùng sán lá gan F. gigantica

c Lymnaea

swinhoei và Lymnaea viridis t i các ñ a ñi m..........................................................78
B ng 4.13: M c ñ an toàn c a thu c Tozal F v i trâu và bò .................................81
B ng 4.14: Hi u l c c a thu c Tozal F t y sán lá gan v i trâu và bò......................83

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vii


DANH M C CÁC NH

nh 4.1 : Tr ng sán lá gan.......................................................................................62
nh 4.2 : Tr ng sán lá d c ....................................................................................62
nh 4.3: Tr ng giun ñũa..........................................................................................63
nh 4.4: Tr ng giun k t h t.....................................................................................63
nh 4.5: Tr ng giun xoăn........................................................................................63
nh 4.6: Fasciola gigantica (Cobbold, 1885).........................................................64
nh 4.7: Paramphistomum gotoi (Fukui, 1922) ....................................................64
nh 4.8: Eurytrema coelomaticum (Giard et Billet, 1892) .....................................65
nh 4.9: Gastrothylax crumenifer (Creplin, 1847) .................................................65
nh 4.10: Gastrothylax comperessus (Brandes, 1898)...........................................66

nh 4.11: Fischoederius elongatus (Poirier, 1883)................................................66
nh 4.12: Ceylonocotyle scoliocoelium (Fischoeder, 1901)...................................67
nh 4.13: Ceylonocotyle dicranocoelium (Fischoeder, 1901)...............................67
nh 4.14: Neoascaris vitulorum (Goeze, 1782).....................................................67
nh 4.15: Oesophagostomum radiatum (Rudolphi, 1803).....................................67
nh 4.16: Haemonchus contortus (Rudolphi, 1803) ..............................................68
nh 4.17: Haemonchus similis (Travassos, 1914) ..................................................68
nh 4.18. Mecistocirrus digitatus (Linstow, 1906).................................................69

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………viii


DANH M C CÁC HÌNH VÀ ð

TH

Hình 1: Cơng th c tri n khai và tên hoá h c c a Oxyclozanid................................17
Hình 2: B n đ hành chính - giao thơng t nh Sơn La...............................................26
ð th 4.1: Tình hình chăn ni trâu, bị Sơn La t năm 2003 - 2007..................47
ð th 4.2: Bi n ñ ng nhi m sán lá gan F. gigantica trâu, bò theo l a tu i.....75

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ix


1. M

ð U

1.1. ð T V N ð
Trâu, bò là gia súc ñã ñư c con ngư i thu n dư ng t r t lâu và đư c

chăn ni ph bi n

kh p các nư c trên th gi i. T hàng nghìn năm nay

trâu, bị là ngu n th c ph m quan tr ng có ch t lư ng dinh dư ng cao cho
con ngư i. Ngoài vi c cung c p th c ph m, trâu, bị cịn góp ph n khơng nh
cho s n xu t nơng nghi p đó là s c cày kéo, ngu n phân bón cho thâm canh
cây tr ng và ñ ng th i chúng còn cung c p nguyên li u cho ngành công
nghi p thu c da.
Hi n nay, trong s nghi p phát tri n nông nghi p và nơng thơn, chăn
ni trâu, bị có vai trị quan tr ng trong n n kinh t nông nghi p, t o ra công
ăn vi c làm cho ngư i lao ñ ng, nâng cao m c s ng và xố đói gi m nghèo
cho ngư i dân, đ c bi t là ñ i v i dân cư các vùng mi n núi.
Nh ng năm g n ñây, Nhà nư c ta đã ban hành nhi u chính sách khuy n
khích ngư i dân phát tri n chăn ni như: cho vay v n ưu đãi, h tr c i t o
con gi ng, gi i quy t th c ăn, v sinh phòng d ch và c i ti n quy trình chăn
ni. Do đó s lư ng cũng như ch t lư ng đàn trâu, bị ngày càng ñư c c i
thi n và nâng cao.
Cùng v i quá trình phát tri n c a ngành chăn ni nói chung và chăn
ni trâu, bị nói riêng, b nh ký sinh trùng v n t n t i gây tác ñ ng x u t i súc
v t nuôi. Chúng thư ng làm gi m kh năng sinh trư ng và phát tri n c a v t
nuôi, gi m ch t lư ng th c ph m, ph m ch t da lông, gi m s c cày kéo, gi m
s n lư ng s a …. M t khác c d ng trư ng thành và u trùng c a ký sinh
trùng đ u có th gây t n thương cho nhi u cơ quan trong cơ th , m ñư ng
cho các b nh khác k phát.
Tuy nhiên, ph n l n các ký sinh trùng gây b nh cho v t ni
tính, tác h i c a chúng là âm th m và dai d ng nên

th m n

nhi u ñ a phương các

c p chính quy n cũng như ngư i chăn ni chưa hi u rõ đư c t m quan tr ng
c a vi c phòng tr các b nh ký sinh trùng cho gia súc. Chính vì v y, vi c
nghiên c u các b nh ký sinh trùng trên v t ni, đ ng th i xây d ng các quy
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1


trình phịng ch ng các b nh đó t i t ng ñ a phương là vi c làm c n thi t,
nh m nâng cao s c kho ñàn gia súc và phát tri n kinh t xã h i.
Sơn La là m t t nh mi n núi có di n tích tương đ i r ng v i 14.125
km2, đư c đánh giá có ti m năng phát tri n chăn ni trâu, bị. Chăn ni
trâu, bị d n d n tr thành m t ngành kinh t chính, s lư ng hàng năm tăng
khá nhanh. ð c bi t, ni bị s a là m t th m nh c a t nh Sơn La, chăn ni
bị s a đã đư c phát tri n

Sơn La t hơn 40 năm nay. Tuy nhiên, các b nh

ký sinh trùng trên trâu, bị chưa đư c các c p chính quy n và ngư i chăn ni
quan tâm ñúng m c. T trư c ñ n nay, các nghiên c u v ký sinh trùng trên
gia súc

Sơn La cịn chưa đư c th c hi n m t cách đ y đ , hi n chưa có m t

cơng trình nghiên c u nào v thành ph n lồi giun sán đư ng tiêu hố và vi c
phịng tr các b nh giun sán trên trâu, bị

Sơn La.

Chính vì v y, đ góp ph n vào vi c phịng ch ng các b nh ký sinh

trùng trên đàn trâu bị

Sơn La, chúng tơi nghiên c u đ tài “Tình hình

nhi m m t s giun sán ch y u

đư ng tiêu hố c a trâu, bị t i t nh Sơn

La. M t s ñ c ñi m d ch t c a b nh sán lá gan do Fasciola spp. và bi n
pháp phòng tr ”.
1.2. M C ðÍCH C A ð TÀI
- ðánh giá tình hình nhi m giun sán ch y u ký sinh

ñư ng tiêu hố

c a trâu, bị t i t nh Sơn La.
- Tìm hi u thành ph n lồi giun sán ký sinh

đư ng tiêu hố c a trâu,

bị t i t nh Sơn La
- Tìm hi u quy lu t nhi m sán lá gan Fasciola spp. theo vùng sinh thái
và theo ñ tu i.
- Th nghi m thu c ñi u tr b nh sán lá gan.
1.3. Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N C A ð TÀI
K t qu nghiên c u c a ñ tài nh m b xung các cơ s lí lu n v tình hình
nhi m giun sán đư ng tiêu hố ch y u trâu, bị t i t nh Sơn La. ð ng th i góp
ph n ng d ng vào cơng tác ch n đốn và xây d ng các bi n pháp phòng ch ng
các b nh giun sán đư ng tiêu hố ch y u cho ñàn trâu, bò t i ñây.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2

2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. NH NG NGHIÊN C U V

GIUN SÁN ðƯ NG TIÊU HỐ

TRÂU, BỊ TRÊN TH GI I
Giun sán ñã ñư c con ngư i phát hi n t r t lâu trên v t ni nhưng
khơng bi t gì v chúng cũng như tác h i do chúng gây nên. Cùng v i s phát
tri n c a các h c thuy t v b nh truy n nhi m do virus và vi khu n, khoa h c
v ký sinh trùng cũng ngày càng phát tri n, đã đi t mơ t thơ sơ v ký sinh
trùng, b nh ký sinh trùng ñ n nh ng hi u bi t ñ y ñ hơn v chúng. Nh ng
nghiên c u đó đã góp ph n xây d ng các bi n pháp không ch ho c thanh
toán nh ng b nh ký sinh trùng nguy hi m.
Aristole - Nhà tri t h c Hy L p (384 - 322 trư c công nguyên) ñã nói
v cơ ch phát sinh ký sinh trùng là đư c sinh ra t mơi trư ng bên ngồi, do
b n; v sau này đã có r t nhi u cơng trình nghiên c u khoa h c v giun, sán
và ký sinh trùng

gia súc.

Th i kì phân lo i ký sinh trùng b t ñ u t th k XVII, tuy v y ch đ n khi
có tiêu chu n phân lo i c a Linnaeus (1771) m i có đư c s phân lo i c th .
Gi a ñ u th k XX, dư i s ch ñ o c a vi n sĩ K.I.Skrjabin, m t
trong nh ng b c th y c a ký sinh trùng h c th gi i, l n ñ u tiên nh ng b
sách bách khoa toàn thư v ký sinh trùng ñư c biên so n.
Trên th gi i, đã có nhi u tác gi nghiên c u v ký sinh trùng gia súc
nói chung và giun sán đư ng tiêu hố c a trâu, bị nói riêng

nhi u vùng ñ a

lý khác nhau.
Trong các b nh do l p sán lá (Trematoda) gây nên, b nh sán lá gan là
b nh r t ph bi n

gia súc có s ng. B nh x y ra

kh p nơi trên th gi i và

gây thi t h i r t l n cho ngành chăn nuôi gia súc. Vi c ñi u tra giun sán
ñ ng v t nhai l i

các nư c trên th gi i ñã cho th y sán lá gan

bò do

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3


Fasciola hepatica và Fasciola gigantica r t ph bi n

Châu Á, Châu Phi,

Châu M và Châu Úc (Hansen và Perri, 1994) [44].
M t nghiên c u Bangladesh cho th y, qua xét nghi m 123 con bị thì có
57 con nhi m ñ ng th i c sán lá gan và sán lá d c , chi m t l 46,34% [45].
Cameroun, Cardinale (1994) [60] cho bi t bò nhi m F. gigantica t
31 - 64%. Nhưng ñ i v i bê thì t l nhi m F. gigantica th p hơn ch là 1,5%
(Chollet và cs., 1994) [61].

khu v c ðơng Nam Á các lồi sán thư ng g p

bò là F. hepatica, F.

gigantica, Paramphistomata, Gigantocotyle explanatum (Joseph và Boray,
1994) [47].
Chritian và cs. (2002) [62] ñã nghiên c u trong 12 năm
t l nhi m sán lá gan

Pháp và th y

bị t năm 1990 đ n năm 1993 tăng t 13,6% ñ n

25,2%. Nhưng t i năm 1999 gi m còn 12,6%.
T i Bénin, Youssao và Assogba (2002) [66] cho bi t t l nhi m sán lá
gan

bò là t 7,5 - 52,4% tuỳ theo vùng ñ a lý và tuỳ theo tháng trong năm.

K t qu m khám cũng cho th y t l nhi m F. gigantica

bò là 30%.

G n ñây, Blaise và Raccurt (2007) [59] nghiên c u t i Haiti th y r ng
t l nhi m sán lá gan F. hepatica c a v t ni

đây là t 10,7-22,78%.

Ký ch trung gian c a sán lá gan là các loài c nư c ng t và

m i

nư c là m i khác. Theo Ravichandra (1986) [49], ký ch trung gian đư c tìm
th y

n ð là c nư c ng t Lymnaea auricularia,

rulfescens,

Pakistan là Lymnaea

Malaysia là Lymnaea natalensis caillandi.

Cu Ba, loài c

Fossaria cubensis là ký ch trung gian c a sán lá gan và sán lá d c (Percedo
& Carramendy, 1989) [51].
Theo Alexandre Ménard và cs. (2001) [58],

Pháp, h i li ñ m

Myocastor coypus là ký ch quan tr ng ch a F. hepatica và t o ngu n lây
nhi m sang bị ni. T l nhi m sán lá gan trung bình

h i li ñ m là 8,7%,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


đ c bi t

các vùng có bị nhi m sán lá gan thì lên t l nhi m sán lá gan c a

h i li ñ m lên t i 40,1%. Trung bình có 5,7 sán F. hepatica trong 1 h i li đ m.
V hình thái và c u t o, Hansen và Perri (1994) [44] mô t F. hepatica
có chi u dài là t 18 – 51 mm, chi u r ng là t 4 - 13 mm, thân d p hình lá,
màu nâu nh t, ph n đ u hình nón dài t 3 - 4 mm có ch a 2 giác bám, giác
b ng l n hơn giác mi ng, phía trư c thân phình to và thon d n v cu i t o
thành vai r t rõ. C u t o bên trong gi ng F. gigantica. Tr ng hình elip, các
đ u hơi gi ng nhau, kích thư c t 0,130 - 0,145 x 0,070 - 0,090 mm, bên
trong ch a phôi bào hình h t, màu vàng hơi nâu.
Có nhi u tác gi đã nghiên c u v thu c phịng tr b nh sán lá gan

gia

súc. Thí nghi m c a Quiroz và cs. (1987) [52] dùng Netobimin cho bò Zebu
u ng v i li u 20 mg/kg th tr ng cho k t qu t y sán lá gan ñ t hi u l c 74%.
Islam và cs. (1989) [45] ñã th nghi m dùng các lo i thu c khác nhau
đ t y sán lá gan

bị s a t i Bangladesh, k t qu cho th y dùng Niclofolan

v i li u 4 mg/kg th tr ng; Nitroxinyl, dung d ch 34% và Triclobendazol v i
li u 12 mg/kg th tr ng đ u có hi u l c t y sán là 100% sau 2 l n ñi u tr cách
nhau 2 tu n.
Các nghiên c u v l p sán lá cũng cho th y, trâu bò

kh p nơi ñ u

nhi m sán lá d c v i t l khác nhau tuỳ theo vùng ñ a lý, tuỳ theo mùa v

và tuỳ theo ñ tu i.
Hàn Qu c, ki m tra 170 bò t i lò m Jeouju th y 100% bò nhi m sán
lá d c . T l nhi m c a t ng loài sán lá d c là khác nhau (Rhee và cs.,
1986) [53]. Qua m khám 2124 bò trong 2 năm 1986 - 1987, th y có 55% bị
b nhi m sán lá d c . T l nhi m giao ñ ng t 37,7 - 75,5% tuỳ theo t ng
vùng ñ a lý (Kang và Kim, 1988) [48].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5


K t qu ñi u tra b nh ký sinh trùng đư ng tiêu hố c a bị t i huy n
Howrah, phía b c bang Bengal ( n ð ) cho th y có 57,73% bị

đây b

nhi m sán lá d c (Das và cs., 1990) [42].
Sahay và cs. (1989) [55] đi u tra v tình hình nhi m sán lá d c

trâu,

bò c a 15 huy n thu c t nh Bihar ( n ð ) cho bi t, t l nhi m sán lá d c
trung bình

trâu, bị là 49,53%, trong đó t l nhi m sán lá d c

40,53% và

bị là 58,39%. Tình hình nhi m sán lá d c

trâu là

tuỳ thu c vào

vùng ñ a lý, t l giao đ ng t 46,64 - 91,60%.
Cịn

phía B c c a Cameroun thì t l nhi m sán lá d c trên bê là

8,4% (Chollet và cs., 1994) [61].
Trong m t nghiên c u kéo dài 12 năm

Pháp, ngư i ta th y t năm

1990 ñ n năm 1999, t l nhi m sán lá d c trên bị tăng t 5,2% đ n 44,7%
(Christian và cs., 2002) [62].
Có nhi u lồi sán lá d c gây b nh cho gia súc, Rolfe và cs. (1991)
[54] ñã phát hi n đư c 2 lồi sán lá d c

vùng c n nhi t đ i mi n ðơng

nư c Úc là Calicophoron spp. và Paramphistomum ichikawai, trong đó lồi
Calicophoron caliphorum thư ng g p và có cư ng ñ nhi m cao.
Hafeez và cs. (1987) [43] ñã xác ñ nh ñư c m t s lo i sán lá d c
ñ ng v t nhai l i thu c bang Guijarat c a

n ð bao g m: Paramphistomum

epiclitum, Gastrothylax crumenifer, Fischoederius elongatus, Fischoederius
cobboldi, Caliphoron caliphorum và Ceylonocotyle thapani. Trong các lồi
k

trên thì lồi Gastrothylax crumenifer thư ng g p

Paramphistomum epiclitum thư ng g p

trâu bị và lồi

dê, c u.

Theo Rhee và cs. (1986) [53] cho bi t, có 5 lồi sán lá d c ký sinh
bị vùng Jeonju c a Hàn Qu c, trong đó có 2 lồi là Paramphistomum
explanatum và Paramphistomum cervi thư ng g p hơn c v i t l l n lư t là

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6


49,74% và 48,08%. Ba loài khác là Orthocoelium orthocoelium, Fischederius
cobboldi và Cotylophoron cotylophorum ít th y hơn.
Zang và cs. (1988) [56] cho bi t, có 5 lồi sán lá d c thu c gi ng
Gigantocotyle ký sinh

ñ ng v t nhai l i thu c 2 t nh Yunnan và Zhejiang

c a Trung Qu c. Lồi Gigantocotyle siamense đư c tìm th y

ng m t trâu,

trong khi đó 4 lồi khác là Gigantocotyle nanhuens, Gigantocotyle
wenzhousens, Gigantocotyle formosanum và Gigantocotyle bathycotyle l i
th y

d múi kh bò và c u.
Cu Ba, Percedo và Larramendy (1989) [51] ñã xác ñ nh c nư c ng t

Fosaria cubensis là ký ch trung gian c a sán lá d c và sán lá gan. K t qu
m khám c cho th y 7,4% s

c loài Fosaria cubensis nhi m u trùng sán lá

d c và đã tìm th y t t c các giai ño n phát tri n u trùng sán lá d c trong
c.
Theo Rolfe và cs. (1991) [54] thì 2 lồi c nư c ng t

Úc: Gyraulus

scottianus và Helicorbis australiensis là ký ch trung gian c a sán lá d c .
Tác gi ñã xác ñ nh ñư c t l nhi m u trùng sán lá d c trong c là 58%.
Theo Johannes Kaufman (1996) [46] cho bi t r ng ký ch trung gian
c a sán lá d c là các loài c Bulinus spp. và Planirbis spp..
Sahay và cs. (1989) [55] nghiên c u

n ð th y t l bò nhi m sán lá

d c tuỳ thu c vào vùng ñ a lý, t l nhi m giao ñ ng t 46,64 - 91,60%.
Y u t mùa v cũng nh hư ng t i tình hình nhi m b nh sán lá d c
trâu bò. Theo Rolfe và cs. (1991) [54] thì t l nhi m sán lá d c

bò mi n

Nam nư c Úc cao nh t là vào mùa mưa khi mà ñ ng c b ng p nư c t o ñi u

ki n thu n l i cho m m b nh và c phát tri n, t đó gây nhi m cho bị.
K t qu nghiên c u c a Kang và Kim (1988) [48] trên các gi ng bò
Hàn Qu c cho th y bò n i nhi m sán lá d c là 61,3% trong khi đó bị s a là

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7


47,2% và bò lai là 34,5%. Các tác gi còn nh n xét là t l nhi m

bị đ c là

48,5% th p hơn bò cái là 67%.
Úc, ký ch trung gian c a sán lá d c là loài c Gyraulus scottianuc,
chúng có th s ng và duy trì kh năng c m nhi m u trùng sán lá d c ít nh t
24 tu n

mơi trư ng đ t cát ho c trong ñám c n bã th c v t. Th

metaCercaria sau khi r i kh i c có th t n t i trên đ ng c cho ñ n tu n th
12 tuỳ thu c vào đi u ki n mơi trư ng (Rolfe và cs., 1991) [54].
Jonhannes Kaufman (1996) [46] cho r ng, b nh sán lá d c ch th c s
x y ra, nghĩa là có d u hi u lâm sàng và b nh tích khi có s lư ng l n sán non
t n công niêm m c ru t, chúng phá hu và gây viêm niêm m c ru t. K t qu
gây hi n tư ng viêm ru t a ch y, m t protein và g y mịn.

gia súc non có

hi n tư ng r i lo n s nhai l i, n u tình tr ng kéo dài có th làm gia súc suy
ki t và ch t. Ngoài ra m t s tác gi khác như Mage và Reyual (1990)
[50] cũng xác ñ nh vai trò c a sán lá d c trong vi c gây a ch y

bị.

Trong nghiên c u đi u tr b nh sán lá d c trên gia súc, Quiroz và cs.
(1987) [52] dùng Netobimin tiêm b p

li u 20 mg/kg tr ng lư ng cơ th th y

hi u l c t y sán lá d c là t 70 - 75%.
Mage và Reynal (1990) [50] thông báo k t qu trái ngư c v i các tác
gi trên khi cho bi t các lo i thu c Oxyclozanide, Netobimin, Closantel,
Nitrixynil và Thiophanate h u như khơng có hi u l c t y sán lá d c .
Das, A.K và cs. (1990) [42] th nghi m Albendazol ñi u tr sán lá d
c , k t qu là sau m t tu n s lư ng tr ng gi m 90,08%. Trong q trình đi u
tr khơng th y có ph n ng ph .
V các lồi giun trịn gây b nh trên trâu, bị cũng đã có nhi u tác gi
nghiên c u.
Theo Lapdikpo (1984) [64] thì

Bénin, t

l

nhi m Neoascaris

vitulorum trên bê nghé là 1,7%.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8


Chollet và cs. (1994) [61] ñã ti n hành nghiên c u trên 148 bê Zébu

dư i 6 tháng tu i

phía B c c a Cameroun và cho bi t t

l

nhi m

Neoascaris vitulorum là 58%.
Sénégal, Ndao và cs. (1995) [65] qua m khám 52 bị đã th y 100%
s bị nghiên c u nhi m ít nh t 1 lồi giun trịn. Trong đó có 92% bị nhi m
Haemonchus contortus và 75% bò nhi m Oesophagostomum radiatum.
T i Togo, khi ki m tra 738 bê t 1 - 12 tháng tu i

vùng phía B c đã

th y t l nhi m Neoascaris vitulorum là 7,5% (Ekpetsi Bouka và cs., 2001)
[63].
Achi và cs. (2004) [57] ki m tra và ñ nh lồi 2000 cá th Haemonchus
spp.

trên các lồi bị, dê và c u t i Cơte d'Ivoire đã th y có 3 lồi là

Haemonchus contortus, Haemonchus placei và Haemonchus similis. Bị
nhi m n ng loài Haemonchus similis v i t l nhi m là 38%
21%

bò zébu và

bò m ng.

2.2. NH NG NGHIÊN C U V

GIUN SÁN ðƯ NG TIÊU HỐ

TRÂU, BỊ T I VI T NAM
Vi t Nam đã có nhi u cơng trình nghiên c u v ký sinh trùng

trâu,

bị và qua đó đã xác đ nh đư c đ c ñi m cũng như tác h i c a các b nh ký
sinh trùng ñ i v i ngành chăn ni trâu, bị. Nh v y đã t o cơ s cho vi c ñ
ra các b nh pháp phịng tr b nh ký sinh trùng nói chung.
Năm 1963, cu n sách “Ký sinh trùng thú y” c a tác gi Tr nh Văn
Th nh ñã gi i thi u m t cách t ng h p khá ñ y đ và h th ng các lồi ký
sinh trùng

v t nuôi nư c ta.

K t qu kh o sát thành ph n ký sinh trùng

trâu bò t i các nơng trư ng

qu c doanh cho th y trâu bị nhi m 19 loài sán lá, 3 loài sán dây và 17 lồi
giun trịn (Nguy n H u Bình và cs., 1966) [1].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9


Năm 1967, Drozdz và Malczewski [5] nghiên c u ký sinh trùng

trâu,

bị Vi t Nam đã phát hi n th y 18 loài sán lá, 5 loài sán dây và 12 lồi giun
trịn .
Năm 1977, Phan Th Vi t, Nguy n Th Lê và Nguy n Th Kỳ [39] ñã
t ng h p k t qu nghiên c u v ký sinh trùng

ñ ng v t Vi t Nam cho bi t

bị có 57 lồi giun sán ký sinh trong đó có 27 lồi sán lá, 5 lồi sán dây và 25
lồi giun trịn.
Năm 1978, ð Dương Thái và Tr nh Văn Th nh [29] cũng ñã t ng h p
k t qu nghiên c u v giun sán
trùng ch y u

gia súc Vi t Nam cho th y nh ng ký sinh

bò là F. gigantica, Eurytrema pancreaticum và các loài thu c

h Paramphistomatidae .
Năm 1983, sau khi t ng h p k t qu nghiên c u v tình hình nhi m
giun sán

c mi n B c và mi n Nam, Phan Th Vi t và cs. [40] cho bi t, t l

gia súc nhi m sán lá là 90,3%, t l nhi m sán dây là 12,9% và t l nhi m
giun tròn là 45,1%. T l nhi m sán lá

phía B c cao g p 3 l n so v i các

t nh phía Nam.
phía Nam, Vi n Pasteur Sài Gịn đã phát hi n F. gigantica,
Paramphistomum spp., Cyscicercus tenuicollis trên trâu, bị vào năm 1903,
trong đó Paramphistomum spp. ph bi n

d c (ð Dương Thái và Tr nh

Văn Th nh, 1978) [29].
Bùi L p và cs. (1987) [18] nghiên c u v giun ph i bò

mi n trung

cho bi t, bò t 7 - 12 tháng tu i có t l nhi m giun ph i n ng nh t là 13,3%;
đ i v i bị trên 1 năm tu i thì m c đ nhi m th p hơn.
Phan L c và cs. (1993) [21] cho bi t t l nhi m ký sinh trùng đư ng
tiêu hố

bị thu c vùng đ ng b ng sơng H ng t 83,3 - 98,7%. Trâu, bị đ u

nhi m 11 lồi ký sinh trùng, trong đó có 8 lồi giun sán và 3 lồi đơn bào.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10


Theo Nguy n ðăng Kh i (1996) [11] thì các lo i ký sinh trùng gây
b nh ch y u cho trâu bò nư c ta là F. gigantica, Eurytrema pancreaticum,
các lồi thu c h Paramphistomatidae và giun đũa Neoascaris vitulorum.
Ngoài ra, m t s ký sinh trùng khác như Dictyocaulus viviparus, Haemonchus
spp., Trypanosoma evansi … cũng có vai trị trong q trình vi c gây b nh

cho trâu, bị.
2.2.1. Nh ng nghiên c u v sán lá gan
T lâu b nh sán lá gan l n

trâu, bò thu c các vùng, mi n c a Vi t

Nam ñã ñư c nhi u tác gi nghiên c u. Các nghiên c u v sán lá gan l n trên
gia súc Vi t Nam cho th y có c 2 lo i: F. gigantica và F. hepatica (ð
Dương Thái và Tr nh Văn Th nh, 1978) [29], tuy nhiên loài sán lá gan l n gây
b nh ch y u cho gia súc nư c ta là F. gigantica (ð ng T t Th và cs., 2003)
[32] và có th là d ng lai gi a 2 loài (Lê Thanh Hoà và cs., 2008) [9]. G n
ñây nh t, các tác gi Nguy n Th Hùng, Lê Thanh Hoà, Giang Hoàng Hà
(2008) [10] cho bi t, ki m tra 25 m u sán lá gan l n b ng phương pháp
Polymerase chain reaction (PCR), qua giám ñ nh h gen di truy n đã xác đ nh
là lồi F. gigantica.
Ph m Văn Khuê và Phan L c (1996) [12] mô t F. gigantica như sau:
sán hình lá, có chi u dài t 2 - 75 mm, chi u r ng t 3 - 12 mm, hai bên mép
dư ng như song song v i nhau, khơng có vai, ph n cu i thân hơi tù, cơ th có
hai giác bám là giác b ng và giác mi ng. Giác b ng có đư ng kính t
1,491 - 1,785 mm và giác mi ng có đư ng kính t 1,092 - 1,555 mm.
H sinh d c c a F. gigantica thu c d ng lư ng tính, hai tinh hồn phân
nhánh x p trên dư i nhau

ph n sau cơ th . M i tinh hồn thơng v i m t ng

d n tinh riêng r i g p l i thành ng chung ñ vào l sinh s n
Bu ng tr ng phân nhánh
hoa

m t b ng.

phía trư c tinh hồn, t cung u n khúc thành hình

gi a. Tr ng c a F. gigantica phình r ng

gi a, thon v hai ñ u, ñ u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


nh

hơn có n p, v

m ng g m 4 l p, bên ngoài ph ng, chi u dài t

0,125 - 0,170 mm, chi u r ng t 0,060 - 0,100 mm, phơi bào phân b đ u và
có màu vàng sáng.
Khi súc v t m i nhi m b nh, sán non trong cơ th di hành làm t n
thương ru t, thành m ch máu, nhu mô gan, lách, ph i, cơ hoành, tuy n t y …
gây xu t huy t n ng ho c nh . Sán non phá hu t ch c gan, trên ñư ng di
hành ñ l i trong gan nh ng ñư ng di hành ñ y máu và m nh t ch c gan b
phá hu , thư ng nh ng ñư ng này kéo dài ñ n l p thanh m c. K t qu là gan
b viêm. Khi b xâm nhi m nhi u gia súc thư ng b viêm gan n ng, thi u máu
do xu t huy t, có khi súc v t ch t.
Sau khi xuyên qua nhu mô gan, sán chuy n vào ký sinh

ng d n m t

ti p t c tăng kích thư c, phát tri n thành d ng trư ng thành.

Nh ng sán trư ng thành thư ng xuyên kích thích niêm m c ng d n
m t b ng gai cuticun trên cơ th , làm viêm ng d n m t. N u nhi u sán ký
sinh gây t c ng d n m t, m t b

l i th m vào máu sinh ra hồng đ n.

Trong khi ký sinh, sán thư ng xuyên ti t ñ c t , làm bi n ñ i thành ng
d n m t và nhu mô gan. ð c t th m vào máu gây trúng đ c tồn thân. ð c t
c a sán con phá ho i máu, protein trong máu b bi n ch t, albumin gi m,
globulin tăng. Nh ng s n ph m trong quá trình ho t đ ng s ng và nh ng mơ,
t bào b phân hu c a sán có ch a nh ng men tiêu hu m nh protein, lipit,
glucoza, cũng gây tác h i cho cơ th . Nh ng ch t này làm tăng nhi t ñ cơ
th , tăng b ch c u, con v t thi u máu, g y cịm, đơi khi có tri u ch ng th n
kinh. Q trình phân hu m t

đ ng do sán làm t c ng m t, cũng làm tăng

trúng ñ c.
ð c t c a sán còn tác ñ ng vào thành m ch máu, làm tăng tính th m
c a thành m ch, d n ñ n r i lo n dinh dư ng c a cơ th . Do tác ñ ng c a ñ c
t nên gi a nh ng ti u thuỳ gan có hi n tư ng th m nhi m huy t thanh và t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12


bào, sau đó hình thành mơ liên k t m i d c theo nh ng vách ngăn c a ti u
thuỳ gan và quanh ng d n m t, nên nh ng ng m t này cũng dày lên. Như
v y, tác ñ ng b nh lý c a sán d n t i tăng sinh t ch c liên k t, thối hố nhu
mơ gan, gây hi n tư ng xơ gan, teo gan. Khi c m nhi m n ng, hi n tư ng xơ
gan làm ch c năng bình thư ng c a gan b phá hu . Q trình này d n đ n
hàng lo t ph n ng: r i lo n cơ năng d dày, ru t, thi u máu, g y d n, suy

như c, c chư ng.
Trong khi di hành u trùng cịn đem theo nhi u lo i vi trùng vào gan,
máu và nh ng cơ quan khác làm b nh n ng thêm và có th phát sinh nh ng
b nh truy n nhi m khác. Nh ng vi trùng theo sán non xâm nh p vào nh ng
cơ quan còn gây nh ng b c m . B nh sán lá gan còn làm các b nh khác n ng
thêm,

nh ng bò m c b nh còn th y b nh huy t bào t trùng, b nh lao cũng

ti n tri n n ng hơn nh ng bị khơng m c b nh sán lá gan.
Trong khi ký sinh

ng d n m t, sán còn hút kh i lư ng máu khá l n.

B ng phương pháp phóng x đã th y m i sán ký sinh

ng m t l y ñi 0,2 ml

máu trong m i ngày. V i nh ng súc v t nhi m hàng trăm hàng nghìn sán thì
s lư ng máu b sán cư p đo t là khơng nh . Súc v t m c sán lá gan d b ñ
non, ch t, d viêm ph i và các b nh khác, con ñ ra y u, sinh trư ng ch m.
Các tri u ch ng thư ng th y

gia súc m c b nh sán lá gan là g y r c,

suy như c cơ th , a phân nhão khơng thành khn, có lúc a l ng, phân đen,
mùi kh m th hi n tiêu hoá kém. Niêm m c m t nh t nh t, thi u máu kéo dài.
Lông xù, da m c, lông r ng. H c m t sâu, có d nhèm. Thu thũng

mi m t,

y m, ng c. Bò cái d x y thai và s n lư ng s a có th gi m t i 50%.
V tình hình d ch t b nh sán lá gan
trâu, bò

Vi t Nam, nhi u tác gi cho bi t,

nư c ta có t l nhi m cao, tuy nhiên

Hudermer (1938) [29] cho bi t trâu

t ng vùng là khác nhau.

B c B có t l nhi m sán lá gan

là 64,7% và bị có t l nhi m sán lá gan là 23,9%.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13


Năm 1967, Drozdz và Malczewski [5] ti n hành m khám trâu bò t i
nhi u vùng khác nhau
76%,

mi n B c và cho bi t t l nhi m sán lá gan

trâu là

bò là 36%. Tác gi cũng cho bi t thêm là đã tìm th y F. hepatica

vùng núi t nh Tuyên Quang.

Phan L c và cs. (1993) [21] đi u tra bị ni

vùng đ ng b ng sông

H ng th y t l nhi m sán lá gan là 61,2%.
Nguy n Tr ng Kim và cs. (1995) [13] cho bi t, t l nhi m sán lá gan
c a trâu, bò

vùng ven bi n Ngh An là t 25,27 - 32,6%.

Lương T Thu và cs. (1996) [34] theo dõi tình hình nhi m sán lá gan
m t s ñ a phương t i ñ ng b ng sông H ng, mi n núi và trung du B c B
cho th y, t l nhi m chung c a trâu bò là 44,53%. Tác gi nh n xét t l bò
nhi m sán lá gan là 54,21% n ng hơn trâu là 33,92%.
Vương ð c Ch t (1994) [2] cho bi t, m c dù đư c ni trong ñi u ki n
v sinh tương ñ i t t, đàn bị s a ngo i thành Hà N i v n b nhi m sán lá gan
v i t l là 34,42%.
Nguy n Th Lê và cs. (1996) [20] ki m tra th y đàn bị s a

Ba Vì

nhi m sán lá gan t i 46,23%.
Lê H u Khương và cs. (2001) [14] đã đi u tra tình hình nhi m sán lá
gan trên trâu, bị qua các vùng sinh thái khác nhau

Vi t Nam và cho bi t, t

l nhi m b nh sán lá gan l n trên trâu, bị là 58,5%.
Theo Giang Hồng Hà, Nguy n Th Giang Thanh, ðào Th Hà Thanh
(2008) [7] thì t l nhi m sán lá gan

bò s a t i Hà N i là 29,45%, trong đó

bê có t l nhi m là 22,03%, bị có t l nhi m cao hơn là 34,48%.
K t qu ñi u tra c a H Th Thu n (1987) [38] cho th y s phân b c a
F. gigantica ph thu c vào vùng ñ a lý. Nh ng nơi thu c vùng lúa, vùng nư c
ng t thu n l i cho c phát tri n thì t l nhi m sán lá gan cao. Ngư c l i, các

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………14


khu v c ñ t cát, ñ i tr c có mùa khơ kéo dài ho c vùng nư c m n thì t l
nhi m sán lá gan th p.
Theo Phan ð ch Lân và Lê H ng Căn (1972) [16] thì ký ch trung gian
c a sán lá gan trâu bị

Vi t Nam là 2 lồi c nư c ng t: Lymnaea swinhoei

và Lymnaea viridis. Hai loài c này có kh năng t n t i quanh năm nhưng
phát tri n m nh nh t vào v đơng xuân và gi m vào v hè thu. Loài Lymnaea
viridis thích s ng nơi nư c xăm x p, cịn Lymnaea swinhoei thích nơi nư c
ng p đ trơi n i.
c Lymnaea swinhoei có tên đ a phương là c vành tai. Hình d ng
khơng đ ng nh t, v m ng d v , khơng có n p mi ng. Cao trung bình
20mm, đ nh bé và nh n, có t 3,5 - 4 vịng xo n; vịng xo n cu i cùng l n
nh t chi m g n h t ph n thân v , v loe ra như cái vành tai, chi u dài l
mi ng g p 3 l n chi u cao tháp c. L r n nh , không rõ. V thư ng có màu
đen ho c màu vàng. c đ tr ng quanh năm, m i
c thư ng s ng trôi n i

tr ng có t 60 - 150 tr ng.

c ng, rãnh, ao, h .

c Lymnaea viridis có tên đ a phương là c h t chanh. Kích thư c nh
hơn Lymnaea swinhoei, kho ng 10 mm. V m ng d v , khơng có n p mi ng,
có t 4,5 - 5 vòng xo n; vòng xo n theo chi u ph i và l i, vòng xo n cu i
cùng l n. c màu vàng nâu l m ñ m đen. L mi ng hình b u d c hơi dài
khơng loe r ng.

m ts

c l mi ng có xu th thu h p l i làm cho v

hình con thoi. c thư ng s ng

c có

nơi xâm x p nư c, thư ng ñ tr ng m i

t

7 - 10 qu , sau 7 ngày n thành c con. Trong ñi u ki n nhi t ñ nư c ta c
ñ và n thành con quanh năm .
Nguy n Th Lê và cs. (1996) [20] xác ñ nh loài c Parafossaralus
stratulus là ký ch trung gian c a sán lá gan c a bị

Ba Vì.

Phan ð ch Lân và Lê H ng Căn (1972) [16] cho bi t th i gian ñ tr ng

sán lá gan phát tri n thành kén là t 50 - 73 ngày. Tr ng sán lá gan

nhi t ñ

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………15