Giáo trình kinh tế các ngành thương mại dịch vụ

M

339
— —
7498

r r e ư Ò N G Đ Ạ I H Ọ C K I N H TẾ Q U Ố C D Â N

B Ộ M Ô N KINH TẾ THƯƠNG M Ạ I
C h ủ b i ê n : PGS. TS. Đ Ặ N G ĐÌNH Đ À O

k ĩ

=

D

I

C

M

¥

K

i

NHÀ XUẤT BẢN

TRƯƠNG Đ Ạ I H Ọ C

T H Ố N G KẼ

KINH TÊ Q U Ố C DÂN

f2"J


TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TỂ QUỐC

DÂN

B ộ M Ô N KINH TẾ THƯƠNG M Ạ I
Chủ biên: PGS. TS. ĐẶNG ĐÌNH ĐÀO

G I A O

K

I

N

T

H

Ư

H

Ơ

T

N

Ế

G

5

C

M

W , ,

*T

T R I N H

Á

A

C

I

N

-

Đ

BẢN THỐNG

Í

G

C

KẼ

À

H

N

V

H

U

LỊI N Ĩ I Đ Ầ U

Giáo trình
do Bộ mơn
biên

Kinh

soạn,

Nguyễn

chủ

Duy

tế các

tế Thương
biên

PGS.

năm

1997,

kỉnh

tế và quản

nhằm

TS.

trị kình

dịch

vụ. Những k iến

hiểu được những
thương
mại,

mại,

dịch

hiện

đào tạo, trong
nhân

tố cơ bản,

mại,

dịch

chủ

biên.

trình

trương

vụ, do PGS.

cụ

- PGS.
ì, u y ,

và PGS.

TS.

bản

ngun

lần
ngành

lý cơ bản, có hệ
lý thương
người

diễn ra trong hoạt
như chính

mại,

sách

học
động

thương

mới
giáo

và nâng
trinh

những

mại - Khoa

Thương

tê các ngành

thương

Đào chịu trách

nhiệm

kinh

Đình

và hồn

lượng

là một trong

tê Thương

TS. Đặng

cao chất

thiện

viên Bộ mơn Kỉnh

các chương

của

giáo

tế Thương

mại

đảm

thể:
TS. Đặng

Đình

Đào, Chủ nhiệm

Bộ mơn,

chương

VI.

- PGS.
chương

đổi

Giáo trình

soạn

do tập thế giáo

nhiệm,

những

tế đang

lượng

thiện

Việc biên

dân

viên chun

tế, tổ chức và quản

Bộ mơn Kinh

tổ chức hồn

tế Quốc

nước.

đó, chất

mại,

vụ"

bản Giáo dục xuất

vụ ở nước ta, cũng

chủ

Đào

dịch

thức này rất cần thiết để giúp

vụ của Nhà

Thực

Đình

cấp cho sinh

vấn đề k inh

dịch

Đặng

doanh

về các vân đề k inh

mại,

- Đại học Kinh

xuất

cung

thương

ngành
mại

Bột, được Nhà

đầu
thống

"Kinh

TS.

Hồng

Đức

Thân,

Phó chủ nhiệm

rv.

- TS. Nguyễn

Văn Tuấn,

chương

vu.

Bộ

môn


- TS. Phan

Tố Uyên, chương

• TS. Nguyễn

Thị Xuân

- TS. Nguyễn

Anh

- Th.s.
chương

Minh

Nguyễn

Hải

chương

chương

chương
Ngọc

XIU,

XIV.

XI.

và Th.s.

Lê

Thanh

Ngọc,

Đạt

và

Th.s.

Trần

Thăng

Long,

IX.

- GV.

Nguyễn

Đào, chương

Thanh

khó

tránh

nhận

Phong

và PGS.

khỏi

cố gắng

thiếu

nhưng

sót. Bộ mơn

được sự góp ý của các đồng

đọc. Bộ mơn

TS.

Đặng

Kinh

tế Thương

giáo trình
Kinh
nghiệp

mại xin chân

thành

ý k iến

đóng

góp

q

báu

hiệu

nhà

Phịng

Đào

tạo,

tập

thế giáo

mại

- Đại

học Kinh

tế Quốc

dân,

mơn Kinh tế Thương
Quốc dân Hà Nội.

về Nhà

mại, Khoa

xuất

bần

Thương

mại

cám
viên

Nhà

Thống

trình

bạn

ơn

của Ban

Thơng kê, các tác giả của các tài liệu mà giáo
khảo và sử dụng.
Thu" góp ý xin gửi

lần

và tất cả

đỡ và những
trường,

tái bản

tế Thương

giúp

Thương

Đình

XU.

Mặc dù. đã có nhiều
mong

VUI.

X.

- Th.s.

này

Hương,

Tuấn,

Nguyễn

HI,

sự

Giám
Khoa

xuất

bản

đã

tham

kê, hốc

mại, Đại học Kinh

Bơ
tế

BỘ MƠN KINH TÊ THƯƠNG MẠI


PHÂN

ì

K I N H T Ế , T Ổ C H Ú C VÀ Q U Ả N LÝ
TRONG C Á C N G À N H T H Ư Ơ N G M Ạ I - D Ị C H v ụ
•
•
•

Chương

ì

NHỮNG VẤN ĐỀ Cơ BẢN VỀ PHÁT TRIỀN
THƯƠNG MẠI - DỊCH vụ VÀ ĐỐI TƯỢNG
NGHIÊN CỨU MÔN HỌC

Phạm vi chương
Mục tiêu chủ yêu của chương này là nghiên cứu một cách có hệ
thơng những vân đề cơ bản về phát. triển thương mại - dịch vụ và

đôi tượng nghiên cứu môn học Kinh tế các ngành thương mại - dịch
vụ. Mục ì trinh bày khái niệm thương mại - dịch. vụ và cơ sở hình
thành. Mục li nghiên cứu chức nâng và nhiệm vụ của thương mại dịch vụ. Mục IU làm rõ mục tiêu và quan điếm phát triển thương
mại - dịch vụ ở ri ước ta. Mục IV đề cập đèn đòi tượng và nội dung
nghiên cứu mơn học.
ì. KHÁI NIỆM THƯƠNG MẠI - DỊCH vụ
1. Điều kiện lịch sử của thương mại - dịch vụ
Các ngành ra đời và phát triển trong nền kinh tế quốc


d â n l à do sự p h â n c ô n g lao đ ộ n g x ã h ộ i . C h u y ê n m ô n hoa

sản

x u ấ t đ ã l à m t ă n g t h ê m lực l ư ợ n g s ả n x u ấ t x ã h ộ i v à là m ộ t
t r o n g n h ữ n g đ ộ n g lực chủ. y ế u của t ă n g t r ư ở n g k i n h t ê v à
t i ế n b ộ k h o a học - k ỹ t h u ậ t . Y ế u t ố c h u y ê n m ô n hoa s ả n x u ấ t
đ ã đ ặ t r a sự c ầ n t h i ế t p h ả i t r a o đ ố i t r o n g x ã h ộ i c á c

sán

p h ẩ m giữa n g ư ờ i sản x u ấ t v à n g ư ờ i t i ê u d ù n g . M ố i q u a n h ệ
t r a o đ ổ i h à n g - t i ề n đó c h í n h l à l ư u t h ô n g h à n g h ó a .
Sản x u ấ t v à l ư u t h ô n g h à n g h ó a là n h ữ n g p h ạ m t r ù lịch
sử, l ư u t h ơ n g h à n g h ó a s i n h r a n g a y t ừ t h ờ i k ỳ c h i ế m h ữ u n ô
l ệ t h a y cho c h ế độ cộng s ả n n g u y ê n t h ú y . T r o n g t h ờ i k ỳ n à y ,
x ã h ộ i đ ã có sự p h â n c ô n g g i ữ a c h ă n n u ô i v à t r ồ n g t r ọ t v à
những ngươi chủ nô khác nhau chiếm h ữ u sản p h ẩ m

thặng

d ư của n h ữ n g n g ư ờ i n ô l ệ l à m r a đ ã b ắ t đ ầ u có n h ữ n g s ả n
p h ẩ m t h ừ a . Sự t r a o đ ổ i n à y b ắ t đ ầ u v ố i t í n h c h ấ t n g ẫ u
n h i ê n , d ầ n d ầ n n ó p h á t t r i ể n đ i đôi v ớ i sự p h á t t r i ể n c ủ a

sản

x u ấ t h à n g h ó a . K h i t r a o đ ổ i h à n g h ó a p h á t t r i ể n đ ế n t r ì n h độ
x u ấ t h i ệ n t i ề n t ệ l à m chức n ă n g p h ư ơ n g t i ệ n l ư u t h ô n g t h ì
t r a o đ ố i h à n g h ó a được g ọ i l à l ư u t h ô n g h à n g h ó a .
Q u á t r ì n h l ư u t h ô n g h à n g h ó a t ấ t y ế u đòi h ỏ i m ộ t sự
hao p h í lao đ ộ n g n h ấ t đ ị n h t r o n g q u a n h ệ t r a o đ ố i h à n g h ó a
t r ự c t i ế p g i ữ a n g ư ờ i s ả n x u ấ t v ố i n g ư ờ i t i ê u d ù n g v ạ cả t r o n g
việc thực h i ệ n n h ữ n g hoạt động mua - b á n giữa h ọ v ố i n h a u .
L a o đ ộ n g đó c ầ n t h i ế t v à í c h l ợ i cho x ã h ộ i . C ũ n g g i ố n g n h ư
lao đ ộ n g ở c á c l ĩ n h vực k h á c , lao đ ộ n g t r o n g l ư u t h ô n g h à n g
h ó a l u ơ n địi h ỏ i được c h u y ê n m ô n hoa cao. N ế u n h ư m ọ i chức
n ă n g l ư u t h ô n g do c h í n h n g ư ờ i s ả n x u ấ t v à n g ư ờ i t i ê u d ù n g
s ả n p h ẩ m t h ự c h i ệ n t h ì việc c h u y ê n m ô n hoa lao đ ộ n g x ã h ộ i
r ấ t bị h ạ n chế. V i ệ c p h â n c ô n g lao đ ộ n g x ã h ộ i k h ô n g cụ t h ê .
chi t i ế t n g a y t ừ đ ầ u g i ữ a c á c t ậ p đ o à n s ả n x u ấ t d ẫ n t ớ i h ậ u


q u ả là n ă n g s u ấ t lao đ ộ n g sẽ r ấ t t h ấ p , h i ệ u q u ả k h ô n g cao.
S ự x u ấ t h i ệ n m ố i q u a n h ệ t ố n g hợp đó t r o n g c á c doanh
n g h i ệ p , c á c h ộ t i ê u d ù n g d ẫ n t ố i sự r a đ ờ i c á c n g à n h l ư u
t h ô n g h à n g h ó a v à c á c l o ạ i h ì n h dịch v ụ - c á c n g à n h t h ư ơ n g
m ạ i - dịch v ụ . C ù n g v ớ i sự p h á t t r i ể n của n ề n s ả n x u ấ t x ã h ộ i
v à t i ế n b ộ k h o a học - k ỹ t h u ậ t , c á c n g à n h t h ư ơ n g m ạ i - dịch
v ụ p h á t t r i ể n h ế t sức đ a d ạ n g v à p h o n g p h ú .

2. K h á i n i ệ m
Thương mại, tiếng Anh là Trade, vừa có ý nghĩa là kinh
doanh, v ừ a có ý n g h ĩ a l à t r a o đ ổ i h à n g h ó a dịch v ụ . N g o à i ra,
t i ế n g A n h c ò n d ù n g m ộ t t h u ậ t n g ữ n ữ a là Business hoặc
Commerce v ớ i n g h ĩ a l à b u ô n b á n h à n g h ó a , k i n h d o a n h h à n g
h ó a h a y l à m ậ u dịch. T i ế n g P h á p c ũ n g có t ừ n g ữ t ư ờ n g đ ư ơ n g
Commerce ( t ư ơ n g đ ư ơ n g v ố i t ừ Business, T r a d e của

tiếng

A n h ) l à sự b u ô n b á n , m ậ u dịch h à n g h ó a dịch v ụ . T i ế n g L a
t i n h , t h ư ơ n g m ạ i l à " C o m m e r c i u m " v ừ a có ý n g h ĩ a l à

mua

b á n h à n g h ó a v ừ a có ý n g h ĩ a l à h o ạ t đ ộ n g k i n h doanh. Theo
t ừ điển Nga

- Việt xuất bản năm

1977

thì thương

mại

( T O P r O B A A ) c ũ n g được h i ể u là m u a b á n , k i n h doanh h à n g
h ó a . N h ư v ậ y , k h á i n i ệ m t h ư ơ n g m ạ i c ầ n được h i ể u cả n g h ĩ a
rộng v à nghĩa hẹp.
Theo

nghĩa

rộng,

T h ư ơ n g m ạ i là t o à n bộ các hoạt động

k i n h d o a n h t r ê n t h ị t r ư ờ n g . T h ư ơ n g m ạ i đ ồ n g nghĩa v ố i k i n h
d o a n h được h i ế u n h ư l à c á c h o ạ t đ ộ n g k i n h t ế n h ằ m mục t i ê u
s i n h l ợ i của c á c c h ủ t h ể k i n h d o a n h t r ê n t h ị t r ư ờ n g .
Theo

nghĩa

hẹp,

T h ư ơ n g m ạ i là q u á t r ì n h m u a

bán

h à n g h ó a dịch v ụ t r ê n t h ị t r ư ờ n g , là l ĩ n h vực p h â n p h ố i v à
lưu t h ô n g h à n g h ó a . N ê u hoạt động trao đ ố i h à n g hóa (kinh


doanh h à n g h ó a ) v ư ợ t ra k h ỏ i b i ê n g i ớ i quốc gia t h ì n g u ô i t a
g ọ i đó là n g o ạ i t h ư ơ n g ( k i n h d o a n h quốc t ế ) . Theo
Thương

Luật

mại t h ì c á c h à n h v i t h ư ơ n g m ạ i bao g ồ m : M u a - b á n

h à n g hoa; Đ ạ i d i ệ n cho t h ư ơ n g n h â n ; M ơ i giói t h ư ơ n g m ạ i ;
U y t h á c m u a - b á n h à n g hoa; Đ ạ i lý m u a - b á n h à n g h ó a ; G i a
c ơ n g t h ư ơ n g m ạ i ; Đ ấ u g i á h à n g hoa; Đ ấ u t h ầ u h à n g

hoa;

Dịch v ụ g i á m đ ị n h h à n g hoa; K h u y ê n m ạ i ; Q u ả n g c á o t h ư ơ n g
m ạ i ; T r ứ n g b à y giói t h i ệ u h à n g hoa v à H ộ i chợ t r i ể n l ã m
thương mại.
T r ê n t h ự c t ế , t h ư ơ n g m ạ i có t h ê được p h â n c h i a theo
nhiêu tiêu thức k h á c nhau:
- Theo p h ạ m v i h o ạ t đ ộ n g , có t h ư ơ n g m ạ i n ộ i địa ( n ộ i
t h ư ơ n g ) , t h ư ơ n g m ạ i quốc t ế ( n g o ạ i t h ư ở n g ) , t h ư ơ n g m ạ i k h u
vực, t h ư ơ n g m ạ i t h à n h p h ố , n ô n g t h ô n , t h ư ớ n g m ạ i n ộ i bộ
ngành...
- Theo đặc đ i ể m v à t í n h c h ấ t của s ả n p h ẩ m t r o n g q u á
t r ì n h t á i s ả n x u ấ t x ã h ộ i , có t h ư ơ n g m ạ i h à n g h ó a , t h ư ơ n g
m ạ i dịch v ụ , t h ư ở n g m ạ i h à n g t ư l i ệ u s ả n x u ấ t , t h ư ơ n g m ạ i
h à n g tiêu dùng...
- Theo c á c k h â u c ủ a q u á t r ì n h l ư u t h ơ n g , có t h ư ơ n g m ạ i
b á n buôn, thương m ạ i b á n lẻ.
- Theo mức độ can t h i ệ p của N h à n ư ố c v à o q u á
t h ư ơ n g m ạ i , có t h ư ơ n g m ạ i t ự do h a y
t h ư ớ n g m ạ i có sự b ả o h ộ .

trình

m ậ u dịch t ự do

và

- Theo k ỹ t h u ậ t giao dịch, có t h ư ơ n g m ạ i t r u y ề n t h ò n g v à
thương m ạ i điện tử.
V i ệ c x e m x é t t h ư ờ n g m ạ i theo c á c góc độ n h u v ạ y t u y
m a n g t í n h t ư ơ n g đ ố i n h ư n g có ý n g h ĩ a r ấ t l ố n cả v ề m ặ t lý


l u ậ n v à t h ự c t i ễ n , đặc b i ệ t t r o n g việc h ì n h t h à n h c á c c h í n h
s á c h v à b i ệ n p h á p n h ằ m t h ú c đ ẩ y sự p h á t t r i ể n t o à n d i ệ n .
bên vững thương mại.
Dịch

là m ộ t l o ạ i s ả n p h ẩ m k i n h t ê , k h ô n g

vụ (service)

p h ả i là v ậ t p h ẩ m m à là c ô n g việc của con n g ư ờ i d ư ớ i h ì n h
t h á i l à lao đ ộ n g t h ê lực, k i ê n t h ứ c v à k ỹ n ă n g c h u y ê n n g h i ệ p ,
k h ả n ă n g t ố chức v à t h ư ơ n g m ạ i . K h u vực dịch v ụ được coi là
m ộ t t r o n g ba b ộ p h ậ n cơ b ả n của n ề n k i n h t ê quốc d â n - k h u
vực I U ( l ĩ n h vực k i n h t ế t h ứ 3). Theo L u ậ t T h ư ở n g m ạ i , dịch
v ụ t h ư ơ n g m ạ i bao g ồ m n h ữ n g dịch v ụ g ắ n v ớ i việc m u a bán hàng hoá

%

C ũ n g n h ư t h ư ớ n g m ạ i , dịch v ụ có t h ể p h â n

chia v à t i ế p c ậ n theo n h i ề u c á c h k h á c n h a u (Xem h ì n h 1.1).

Nền sản xuất xã hội

Sản xuất
phi vật chất

Sản xuất vát chất

Sản xuất
vát chất

Dịch vụ
vát chất

— •

Dịch vụ
phi vật chất

Dịch vụ

*—

1

Hình 1.1. Khái quát dịch vụ trong nền sản xuất xã hội

Sản xuất
phi vật chất

3. Đ ặ c t r ư n g c ơ b ả n c ủ a t h ư ơ n g m ạ i - d ị c h
t r o n g n ề n k i n h t ế t h ị t r ư ờ n g ở n ư ớ c ta

vụ

Nền kinh tế được coi như một hệ thống các quan hệ kinh
tế. K h i các quan h ệ k i n h t ế giữa các chủ t h ể đ ề u b i ê u h i ệ n
qua m u a - b á n h à n g h ó a , dịch v ụ t r ê n t h ị t r ư ờ n g t h ì n ê n k i n h
t ế đó l à n ề n k i n h t ế t h ị t r ư ở n g .
K i n h t ế t h ị t r ư ờ n g l à c á c h t ổ chức n ề n k i n h t ế - x ã h ộ i ,
t r o n g đó c á c q u a n h ệ k i n h t ê c ủ a c á n h â n , c á c d o a n h n g h i ệ p
đ ề u b i ể u h i ệ n qua

mua

- b á n h à n g h ó a , dịch v ụ t r ê n t h ị

t r ư ờ n g v à t h á i độ c ư x ử của m ọ i t h à n h v i ê n , c h ủ t h ể k i n h t ế
l à h ư ớ n g v à o v i ệ c t ì m k i ế m l ợ i í c h c ủ a c h í n h m ì n h theo sự
d ẫ n d ắ t của g i á cả t h ị t r ư ớ n g .
K i n h t ế t h ị t r ư ờ n g là k i n h t ế h à n g h ó a p h á t t r i ể n ở t r ì n h
độ cao, k h i t ấ t cả c á c q u a n h ệ k i n h t ê t r o n g q u á t r ì n h t á i s ả n
x u ấ t x ã h ộ i đ ề u được t i ề n t ệ hoa; c á c y ê u t ố của' s ả n x u ấ t n h ư
đ ấ t đ a i v à t à i n g u y ê n , v ố n b ằ n g t i ề n v à v ố n v ậ t c h ấ t , sức lao
động, c ô n g n g h ệ v à q u ả n lý; c á c s ả n p h ẩ m v à dịch v ụ t ạ o - r a ,
chất x á m đ ề u là đối tượng mua b á n , là h à n g hóa. K i n h t ế t h ị
t r ư ờ n g có n h ữ n g đặc t r ư n g sau: Có m ộ t k h ố i l ư ợ n g h à n g h ó a ,
dịch v ụ d ồ i d à o p h o n g p h ú m à n ề n k i n h t ế t ự n h i ê n , k i n h t ế
chỉ h u y c h ư a bao giờ đ ạ t được; m ọ i h o ạ t đ ộ n g m u a - b á n đ ề u

theo g i á cả t h ị t r ư ờ n g ; t i ề n t ệ hoa c á c m ố i q u a n h ệ k i n h t ế ;
s ả n x u ấ t v à b á n h à n g h ó a theo n h u c ầ u t h ị t r ư ờ n g ; k i n h t ế
t h ị t r ư ờ n g là n ề n k i n h t ế mở; c ạ n h t r a n h là môi t r ư ờ n g k i n h
t ê t h ị t r ư ờ n g ; q u y ề n t ự c h ủ , t ự do của d o a n h n g h i ệ p cao.
K i n h t ế t h ị trường là một h ệ thống t ự đ i ề u chỉnh n ề n
k i n h t ê , b ả o đ ả m có n ă n g s u ấ t , c h ấ t l ư ợ n g v à h i ệ u q u ả

cao;

d ư t h ừ a v à p h o n g p h ú h à n g h ó a ; dịch v ụ được m ở r ộ n g v à COI
n h ư h à n g h ó a t h ị trường; n à n g động, l u ô n l u ơ n đ ổ i mói m ặ t

to


h à n g , c ô n g n g h ệ v à t h ị t r ư ờ n g . Song k i n h t ế t h ị t r ư ờ n g v ị n
có n h ữ n g k h u y ế t t ậ t n h ấ t đ ị n h . Do t í n h t ự p h á t v ố n có, k i n h
t ế t h ị t r ư ờ n g có t h ế d ẫ n đ ế n k h ô n g chỉ t i ế n bộ, m à cả

suy

t h o á i , k h ủ n g h o ả n g , x u n g đ ộ t x ã h ộ i , n ê n c ầ n có sự can t h i ệ p
của N h à nưốc.
S ự can t h i ệ p c ủ a N h à n ư ố c b ả o đ ả m cho sự v ậ n đ ộ n g của
t h ị t r ư ờ n g được ổn đ ị n h , n h ằ m t ô i đ a hoa h i ệ u q u ả k i n h t ế ,
b ả o đ ả m đ ị n h h ư ó n g c h í n h t r ị của sự p h á t t r i ể n k i n h t ế , sửa
c h ữ a , k h ắ c p h ụ c n h ữ n g k h u y ế t t ậ t v ố n có của k i n h t ế t h ị
trường, tạo ra

n h ữ n g c ô n g cụ q u a n t r ọ n g đ i ề u t i ế t t h ị t r ư ờ n g

ở t ầ m v ĩ m ô , t r o n g k h i k h ô n g v i p h ạ m b ả n c h ấ t v à c á c cơ c h ế
t ự đ i ề u c h ỉ n h ở t ầ m v i m ô . B ằ n g c á c h đó, N h à n ư ố c k i ê m c h ế
sức m ạ n h n g u y h i ể m của t í n h t ự p h á t chứa đ ự n g t r o n g l ò n g
t h ị trường, đồng t h ờ i k i n h t ế t h ị trường v ẫ n là k i n h t ế t h ị
t r ư ờ n g v ó i t ấ t cả t i ề m n ă n g k í c h t h í c h

của n ó đ ố i v ó i s ả n

x u ấ t , t h ô n g qua t r a o đ ổ i h à n g h ó a - t i ề n t ệ được t h ự c h i ệ n
m ộ t c á c h t ự do. V ố i n g h ĩ a đó, c h ú n g t a n ó i k i n h t ế t h ị t r ư ờ n g
có sự đ i ề u t i ế t , h a y k i n h t ế t h ị t r ư ờ n g có sự q u ả n lý của N h à
nưóc.
K i n h t ế t h ị t r ư ở n g có sự q u ả n lý của N h à nước l à n ề n
k i n h t ế h ỗ n hợp v ừ a có cơ c h ế t ự đ i ề u c h ỉ n h của t h ị t r ư ờ n g ,
v ừ a có cơ c h ế q u ả n lý, đ i ề u t i ế t của N h à nước. T r o n g đ i ề u
k i ệ n n h ư v ậ y , t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ ở n ư ó c t a có n h ữ n g đặc
t r ư n g cơ b ả n sau:
- Thương
nền k inh

^

mại hàng

tế nhiều

hóa, dịch

thành

phần

vụ phát

triển dựa trên cơ sở

(thương m ạ i nhiều

thành

p h ầ n ) . Cơ sở k h á c h q u a n của sự t ồ n t ạ i n h i ề u t h à n h p h ầ n đó
l à do c ị n n h i ề u h ì n h t h ứ c sở h ữ u k h á c n h a u v ề t ư l i ệ u s ả n
x u ấ t . Đ ạ i h ô i Đ ả n g I X đ ã k h ẳ n g đ ị n h t i ế p tục t h ự c h i ệ n n h ấ t

1:1


q u á n c h í n h s á c h k i n h t ê n h i ề u t h à n h p h ầ n theo đ ị n h h ư ớ n g
X H C N . tạo mọi điều k i ệ n t h u ậ n l ọ i đế doanh n g h i ệ p và công
d â n đ ầ u t ư p h á t t r i ể n s ả n x u ấ t k i n h doanh; t ậ p t r u n g s ư a
đ ổ i . b ổ sung có c h ê . c h í n h s á c h . p h á p l u ậ t . đôi m ỏ i c ô n g t á c
chỉ đ ạ o t h ự c h i ệ n đê bảo đ ả m c á c t h à n h p h ả n k i n h t ê đ ể u
được k h u y ê n k h í c h p h á t t r i ể n l â u d à i , h ọ p t á c c ạ n h t r a n h
l à n h m ạ n h . . . đó là k i n h t ê N h à nuốc, k i n h t ê t ậ p t h ế . k i n h t ê
cá t h ê v à t i ê u c h ủ , k i n h t ê t ư b ả n t ư n h â n , k i n h t ê t ư b ả n
N h à nước, k i n h t ê có v ố n đ ầ u t u n ư ổ c n g o à i . N ề n k i n h t ê
n h i ề u t h à n h p h ầ n t r o n g sự v ậ n đ ộ n g của cò c h ê t h ị t r ư ờ n g ỏ
m í ố c t a l à n g u ồ n lực t ồ n g h ọ p to l ố n đ ê p h á t t r i ể n n ề n k i n h
tê đùa thương m ạ i p h á t t r i ể n trong điểu k i ệ n hội nhập.

- Thương
XHCN

dưới

mại
sự quản

- dịch

vụ

lý của Nhà

phát

triển

nước.

theo

định

hướng

Sự v ậ n đ ộ n g c ủ a n ề n

k i n h t ế , t h ư ớ n g m ạ i theo cơ c h ê t h ị t r ư ờ n g k h ô n g t h ê n à o g i ả i
q u y ê t h ế t được n h ữ n g v ấ n đ ề do c h í n h cơ c h ê đó v à b ả n t h â n

h o ạ t đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i , dịch v ụ đ ặ t ra. Đ ó l à c á c v ấ n đ ề v ề
q u a n h ệ l ợ i ích, t h ư ơ n g m ạ i v ớ i m ô i t r ư ờ n g , n h u c ầ u k i n h
doanh v ố i c á c n h u c ầ u x ã h ộ i , b u ô n l ậ u , g i a n l ậ n t h ư ơ n g
m ạ i . . . N h ữ n g v ấ n đ ề đó t r ự c t i ế p h a y g i á n t i ế p đ ề u có t á c
đ ộ n g ngược t r ở l ạ i v à có ả n h h ư ơ n g đ ế n sự p h á t t r i ể n t h ư ơ n g
m ạ i . dịch v ụ . Vì v ậ y . sự t á c đ ộ n g của N h à nước v à o c á c h o ạ t
đ ộ n g t h u ó n g m ạ i t r o n g nuỏc v à v ố i nước n g o à i l à m ộ t t ấ t y ế u
của sụ p h á t t r i ể n . Sụ q u á n lý của N h à nước đ ố i v ố i t h ư ơ n g
m ạ i ó nước ta được t h ụ c h i ệ n b ằ n g l u ậ t p h á p v à c á c c h í n h
s á c h . c h i ê n lược. quy h o ạ c h v à k ế h o ạ c h p h á t t r i ể n t h ư ơ n g
m ạ i . N h à nước sứ d ụ n g n h ữ n g c ó n g cụ đó đ ế q u á n lý c á c h o ạ t
(lộng t h ư ơ n g m ạ i l à m cho t h ư ớ n g m ạ i p h á t t r i ể n t r o n g t r ậ t t ự
ky c ư ơ n g , k i n h doanh theo đ ú n g quy t ắ c của t h ị t r ư ơ n g .


- Thương
mại - dịch vụ tự do hay t ự do l ư u t h ô n g h à n g
h ó a dịch v ụ theo quv l u ậ t k i n h t ê t h ị t r ư ờ n g v à theo p h á p
l u ậ t . S ả n x u ấ t h à n g h ó a t r ư ớ c hết. là s ả n x u ấ t n h ữ n g g i á t r ị
sử d ụ n g n h ư n g n h ữ n g g i á t r ị sứ d ụ n g n à y p h ả i qua t r a o đôi
m ố i l à h à n g h ó a được. Bói v ậ y , t h ư ơ n g m ạ i l à m cho s ả n x u ấ t
p h ù hợp v ố i n h ữ n g b i ê n đ ố i k h ô n g n g ừ n g của t h ị t r ư ở n g
t r o n g nước v à t h ê g i ỏ i , v ố i t i ế n bộ k ỹ t h u ậ t t h a y đôi n h a n h
c h ó n g , đ ồ n g t h ờ i t h ô n g qua v i ệ c phục v ụ t i ê u d ù n g (sản x u ấ t
và cá n h â n ) l à m n ả y sinh n h ữ n g nhu cầu m ỏ i m à kích thích
s ả n x u ấ t . T ự do t h ư ơ n g m ạ i l à m cho l ư u t h ô n g h à n g h ó a
n h a n h c h ó n g , t h ơ n g s u ố t l à đ i ề u k i ệ n n h ấ t t h i ế t p h ả i có đ ê
p h á t t r i ể n t h ư ở n g m ạ i v à k i n h t ê h à n g h ó a . s ả n x u ấ t được
cởi mở, n h ư n g việc m u a , b á n n h ữ n g s ả n p h ẩ m s ả n x u ấ t bị gị
b ó , h ạ n c h ế t h ì r ú t cuộc s ả n x u ấ t c ũ n g bị k ì m h ã m .

- Thương
mại, dịch vụ theo giá cà thị trường. G i á cả t h ị
t r ư ờ n g được h ì n h t h à n h t r ê n cơ sở g i á t r ị t h ị t r ư ờ n g , n ó l à g i á
t r ị t r u n g b ì n h v à l à g i á t r ị cá b i ệ t của n h ữ n g h à n g h ó a , dịch
v ụ c h i ê m p h ầ n l ổ n t r ê n t h ị t r ư ở n g . M u a - b á n theo g i á cả t h ị
t r ư ờ n g t ạ o r a đ ộ n g lực đ ế t h ú c đ ẩ y s ả n x u ấ t k i n h doanh p h á t
t r i ể n , t ạ o cơ h ộ i đ ể c á c d o a n h n g h i ệ p v ư ơ n l ê n ( l à m g i à u ) .
- Tất cả các mối
mại

- dịch

quan

hệ kinh

tế trong

lĩnh

vực

thương

vụ đều được tiền tệ hoa v à đước t h i ế t l ậ p m ộ t c á c h

hợp lý theo đ ị n h h u ố n g k ê h o ạ c h của N h à nước. t u â n theo c á c
quy l u ậ t của l ư u t h ô n g h à n g h ó a v à của k i n h t ê t h ị t r ư ờ n g .
li. CHỨC NÀNG VÀ NHIỆM vụ CỦA THƯƠNG MẠI
-DỊCH VỤ

1. Chức năng của thương mại - dịch vụ
Chức năng CÚM một ngành kinh tê là một phạm trù

13


k h á c h q u a n , được h ì n h t h à n h t r ê n cơ sỏ p h á t t r i ể n lực l ư ợ n g
s ả n x u ấ t v à t r ì n h độ p h â n c ô n g lao đ ộ n g x ã h ộ i . c ầ n có sự
p h â n b i ệ t chức n ă n g v ố i n h i ệ m v ụ . N ê u n h ư chức n ă n g c ủ a
t h ư ơ n g m ạ i mang t í n h k h á c h quan, t h ì n h i ệ m v ụ của n ó l ạ i
được x á c đ ị n h t r ê n cơ sở chức n ă n g v à p h ụ t h u ộ c v à o d i ề u
k i ệ n k i n h t ê - x ã h ộ i của t ừ n g g i a i đ o ạ n . N h i ệ m v ụ l à sự quy
đ ị n h cụ t h ể c ô n g v i ệ c p h ả i l à m t r o n g t ừ n g t h ờ i k ỳ n h ấ t đ ị n h .
N ó t h a y đ ổ i t u y t h u ộ c v à o sự t h a y đ ố i n h ữ n g đ i ề u k i ệ n t h ự c
h i ệ n chức n ă n g .
Ớ n ư ó c ta, t h ư ơ n g m ạ i được t ổ chức t h à n h m ộ t n g à n h
k i n h t ê quốc d â n độc l ậ p v à có n h ữ n g chức n ă n g cơ b ả n

sau

đây:
Thứ nhất,

t ổ chức q u á t r ì n h l ư u t h ô n g h à n g h ó a , dịch v ụ

t r o n g n ư ó c v à v ố i n ư ớ c n g o à i . Đ â y l à chức n ă n g x ã h ộ i của
t h ư ơ n g m ạ i , v ố i chức n ă n g n à y , n g à n h t h ư ơ n g m ạ i p h ả i
n g h i ê n c ứ u v à n ắ m v ữ n g n h u c ầ u t h ị t r ư ờ n g h à n g h ó a , dịch
v ụ ; h u y đ ộ n g v à sử d ụ n g hợp lý c á c n g u ồ n h à n g n h ằ m t h o a
m ã n t ố t m ọ i n h u c ầ u của x ã h ộ i ; t h i ế t l ậ p hợp lý c á c m ố i

q u a n h ệ k i n h t ế t r o n g n ề n K T Q D v à t h ự c h i ệ n có h i ệ u q u ả
c á c h o ạ t đ ộ n g dịch v ụ t r o n g q u á t r ì n h k i n h d o a n h . Đ ể t h ự c
h i ệ n chức n ă n g n à y , n g à n h t h ư ở n g m ạ i p h ả i có đ ộ i n g ũ lao
đ ộ n g c h u y ê n n g h i ệ p , có m ộ t h ệ t h ố n g q u ả n lý k i n h d o a n h , có
t à i s ả n cơ đ ị n h v à t à i s ả n l ư u đ ộ n g r i ê n g .
Thứ

hai,

thơng

qua

q trình lưu thơng h à n g

hóa

t h ư ơ n g m ạ i t h ự c h i ệ n chức n ă n g t i ế p t ụ c q u á t r ì n h s ả n x u ấ t
t r o n g k h â u l ư u t h ô n g . T h ự c h i ệ n chức n ă n g n à y , t h ư ở n g m ạ i
p h ả i t ố chức c ô n g t á c v ậ n c h u y ể n h à n g h ó a , t i ế p n h ậ n
q u ả n , p h â n l o ạ i v à g h é p đ ồ n g bộ h à n g h ó a
Thứ

14

bảo

v.v...

ba, t h ơ n g qua h o ạ t đ ộ n g t r a o đ ổ i , m u a , b á n h à n g

h ó a t r o n g v à n g o à i n ư ố c c ũ n g n h ư t h ự c h i ệ n c á c dịch v ụ ,
t h ư ơ n g m ạ i l à m chức n ă n g g ắ n s ả n x u ấ t v ố i t h ị t r ư ờ n g v à
g ắ n n ề n k i n h t ế n ư ố c t a v ố i n ề n k i n h t ế t h ế giói, t h ự c h i ệ n
c h í n h s á c h m ỏ cửa n ề n k i n h t ê .
Thứ

tư, chức n ă n g t h ự c h i ệ n g i á t r ị h à n g h ó a , dịch v ụ ,

qua đó t h ư ơ n g m ạ i đ á p ứng t ố t m ọ i n h u c ầ u của s ả n x u ấ t v à
đ ờ i sống, n â n g cao
Chuyển

mức h ư ở n g t h ụ của n g ư ờ i t i ê u

dùng.

hoa h ì n h t h á i g i á t r ị của h à n g h ó a là chức n ă n g

quan trọng

của

thương

m ạ i . T h ự c h i ệ n chức n ă n g

này,

t h ư ơ n g m ạ i t í c h cực p h ụ c v ụ v à t h ú c đ ấ y s ả n x u ấ t p h á t t r i ể n ,
bảo đ ả m lưu t h ô n g

t h ô n g suốt, là t h ự c h i ệ n mục t i ê u của

q u á t r ì n h k i n h d o a n h t h ư ơ n g m ạ i , dịch v ụ .
N h ữ n g chức n ă n g t r ê n của t h ư ơ n g m ạ i được t h ự c h i ệ n
t h ô n g qua

h o ạ t đ ộ n g của

các doanh nghiệp thường

mại,

t h ô n g qua h o ạ t đ ộ n g c ủ a đ ộ i n g ũ c á n b ộ k i n h doanh.
2. N h i ệ m v ụ c ủ a t h ư ơ n g m ạ i - d ị c h v ụ
a. Cơ sở xác định nhiệm vụ của thương mại - dịch vụ
- Đặc điểm kinh tế- xã hội cơ bản của nước ta:
Thứ

nhất,

n ề n k i n h t ế nưốc ta là một n ề n k i n h t ế h à n g

h ó a n h i ề u t h à n h p h ầ n v ậ n h à n h theo cơ c h ế t h ị t r ư ờ n g có sự
q u ả n lý của N h à n ư ớ c . S ự h o ạ t đ ộ n g của các t h à n h

phần

k i n h t ế t r o n g q u á t r ì n h s ả n x u ấ t , l ư u t h ô n g h à n g h ó a được
k h u y ế n k h í c h p h á t t r i ề n l â u d à i , hợp t á c v à c ạ n h t r a n h b ì n h
đ ẳ n g v à là b ộ p h ậ n c ấ u t h à n h q u a n t r ọ n g của n ề n k i n h t ế t h ị
t r ư ờ n g đ ị n h h u ố n g X H C N . Đ i ề u n à y đòi h ỏ i p h ả i có h ì n h
t h ứ c t ổ chức, q u ả n lý v à c h í n h s á c h p h ù hớp v ố i sự p h á t t r i ể n
của c á c m ố i q u a n h ệ đó.


Thứ

hai,

đ ế n nay nước t a v ẫ n c ò n là m ộ t t r o n g n h ữ n g

nước n g h è o t r ê n t h ế g i ỏ i . t r ì n h độ p h á t t r i ể n k i n h t ế c ủ a n ư ớ c
t a còn t h ấ p , c h ấ t lượng, h i ệ u q u ả v à sức c ạ n h t r a n h c ò n k é m .
quy m ô s ả n x u ấ t n h ỏ b é , c á c c â n đ ố i n g u ồ n lực c ò n h ạ n h ẹ p ,
cộng t h ê m đó l à cở c h ế . c h í n h s á c h k h ô n g đ ồ n g b ộ v à c h ư a
t ạ o đ ộ n g lực đ ế p h á t t r i ể n . Đ ặ c đ i ể m n à y m ộ t m ặ t n ó i l ê n
k h ó k h à n c ủ a n ư ố c t a t r o n g việc t h a m gia p h â n c ô n g lao đ ộ n g
quốc t ế , ả n h h ư ơ n g đ ế n c u n g - c ầ u h à n g h ó a , m ặ t k h á c n ó i
lên t í n h cấp t h i ế t của việc m ỏ rộng v à p h á t t r i ể n t h ư ơ n g m ạ i ,
dịch v ụ , t h a m gia t h ị t r ư ờ n g t h ế g i ỏ i đ ể t ạ o t i ề n đ ề cho p h á t
t r i ể n n ề n k i n h t ê h à n g h ó a ỏ nước ta.
- Những mục tiêu nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội
của đất
nước:
Giai đoạn 2001-2010 là thời kỳ đấy nhanh công nghiệp
hoa, h i ệ n đ ạ i hoa

đ ấ t n ư ố c theo đ ị n h h u ố n g X H C N . M ụ c t i ê u

t ô n g q u á t c ủ a g i a i đ o ạ n n à y đ ã được x á c đ ị n h l à : Đ ư a đ ấ t
n u ó c ta r a k h ỏ i t ì n h t r ạ n g k é m p h á t t r i ể n ; n â n g cao r õ r ệ t đ ờ i
sống v ậ t c h ấ t , v ă n hoa, t i n h t h ầ n của n h â n d â n ; t ạ o n ề n t ả n g
đ ế đ ế n n ă m 2020 n ư ố c t a cơ b ả n t r ỏ t h à n h m ộ t nước c ô n g
n g h i ệ p theo đ ị n h h ư ố n g h i ệ n đ ạ i . N g u ồ n lực con n g ư ờ i , n ă n g
lục k h o a học v à c ô n g n g h ệ . k ế t c ấ u h ạ t ầ n g , t i ề m lực k i n h t ế .
quốc p h ò n g , a n n i n h được t ă n g c ư ờ n g : t h ế c h ế k i n h t ế t h ị
t r ư ờ n g đ ị n h h u ố n g x ã h ộ i c h ủ n g h ĩ a được h ì n h t h à n h v ề cơ
b ả n : vị t h ế của nước ta t r ê n t r ư ờ n g quốc t ế được n â n g cao.
M ụ c t i ê u cụ t h ế của C h i ế n lược là: đ u a G D P n ă m 2010 l ê n í t
n h ấ t g ấ p đôi n ă m 2000. N â n g cao r õ r ệ t h i ệ u q u ả v à sức c ạ n h
t r a n h của s ẩ n p h à m . d o a n h n g h i ệ p v à n ề n k i n h t ế ; đ á p ú n g
tót h ị n n h u c ầ u t i ê u d ù n g t h i ế t y ê u . m ộ t p h ầ n đ á n g k ê n h u


c ầ u s ả n x u ấ t v à đ ẩ y m ạ n h x u ấ t k h ẩ u . ổn

đ ị n h k i n h t ế vĩ

m ô ; c á n c â n t h a n h t o á n quốc t ế l à n h m ạ n h v à t ă n g d ự t r ữ
n g o ạ i t ệ ; b ộ i c h i n g â n s á c h , l ạ m p h á t , nợ nước n g o à i được
k i ê m s o á t t r o n g giói h ạ n a n t o à n v à t á c động t í c h cực đ ế n
t ă n g t r ư ơ n g . T í c h l ũ y n ộ i bộ n ề n k i n h t ế đ ạ t t r ê n 30% G D P .
N h ị p đ ộ t ă n g x u ấ t k h ẩ u g ấ p t r ê n 2 l ầ n n h ị p độ t ă n g G D P . T ỷ
trọng

trong GDP

của

nông nghiệp

16-17%, c ô n g

nghiệp

4 0 - 4 1 % , dịch v ụ 42-43%. T ỷ l ệ lao đ ộ n g n ô n g n g h i ệ p c ò n
k h o ả n g 50%.
- Bôi cảnh quốc tế:
S ự n g h i ệ p c ô n g n g h i ệ p hoa v à h i ệ n đ ạ i hoa đ ấ t n ư ố c được
t i ế p t ụ c t h ự c h i ệ n t r o n g b ố i c ả n h quốc t ế có n h i ề u t h ờ i cơ l ố n
đ a n x e n v ó i n h i ề u t h á c h t h ứ c l ổ n . Cuộc c á c h m ạ n g k h o a học
v à c ô n g n g h ệ t r ê n t h ế giói, đ ặ c b i ệ t là c ô n g n g h ệ t h ô n g t i n v à
c ô n g n g h ệ s i n h học; x u t h ế t o à n c ầ u hoa; k h ả n ă n g ổn đ ị n h
v à p h ụ c h ồ i của n ề n k i n h t ế k h u vực v à t h ế giói t r o n g t h ậ p
k ỷ t ố i có n h ữ n g t á c đ ộ n g t í c h cực, t ạ o đ i ề u k i ệ n cho n ư ố c t a
m ỏ r a k h ả n ă n g h ợ p t á c k i n h t ế , k h a i t h á c l ợ i t h ế so s á n h
t r a n h t h ủ n g u ồ n lực b ê n n g o à i đ ể p h á t h u y t ố t h ơ n n ộ i lực
t ạ o t h à n h sức m ạ n h t ổ n g hợp p h á t t r i ể n đ ấ t nước. Đ ồ n g t h ờ i
t ì n h h ì n h đó c ũ n g t á c đ ộ n g s â u sắc đ ế n t h ư ơ n g m ạ i nước t a
tạo ra n h ữ n g t h u ậ n lợi lốn, đồng thời cũng gây ra n h ữ n g k h ó
k h ă n lớn.
- Chức năng của thương mại, dịch vụ:
Chức năng lưu thông hàng hóa, dịch vụ quyết định tính
đ ặ c t h ù của t h ư ơ n g m ạ i so v ố i c á c n g à n h k i n h t ế quốc d â n
k h á c . Đ ó là m ộ t n g à n h m à đ ố i t ư ợ n g p h ụ c v ụ là m ọ i n h u c ầ u

17

của s ả n x u ấ t . đòi sống v à đ ố i t ư ợ n g h o ạ t đ ộ n g l à t h ị t r ư ơ n g
t r o n g nước v à t h ị t r ư ờ n g n g o à i nước. N h i ệ m v ụ cua k i n h t ê
dịch v ụ l à p h ả i p h á t t r i ể n m ạ n h c á c l o ạ i dịch v ụ , m ớ t h ê m
n h ữ n g h ì n h t h ứ c m ố i đ á p ứng n h u c ầ u đ a d ạ n g c ủ a s ả n

xuất

v à đ ờ i sống; p h á t t r i ể n t h ư ơ n g m ạ i cả n ộ i t h ư ơ n g v à n g o ạ i
t h ư ơ n g , bảo đ ả m h à n g h ó a l ư u t h ô n g t h ô n g suốt t r o n g thị
t r ư ờ n g n ộ i địa v à giao l ư u b u ô n b á n v ố i n ư â c n g o à i .
6. Những nhiêm vụ chủ yếu của thương mai - dịch vu
- Nâng cao hiệu quả của hoạt động kinh doanh thương
m ạ i - dịch v ụ , t h ú c đ ẩ y q u á t r ì n h c ơ n g n g h i ệ p hoa, h i ệ n đ ạ i
hoa đ ấ t n ư ớ c .
- P h á t t r i ể n t h ư ớ n g m ạ i - dịch v ụ , b ả o đ ả m l ư u t h ô n g
h à n g h ó a t h ơ n g suốt, d ễ d à n g t r o n g cả nước, đ á p ứng

tốt

n h ấ t m ọ i n h u c ầ u c ủ a địi sống.
- Góp p h ầ n giải quyết những v ấ n đề kinh t ế - xã hội
q u a n t r ọ n g c ủ a đ ấ t n ư ố c : V ố n , v i ệ c l à m , c ô n g n g h ê , sử d ụ n g
có h i ệ u q u ả c á c n g u ồ n lực t r o n g n ề n k i n h t ế quốc d â n n ó i
c h u n g v à l ĩ n h vực t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ n ó i r i ê n g .
- K h ô n g n g ừ n g h o à n t h i ệ n bộ m á y q u ả n lý v à m ạ n g l ư ớ i
k i n h doanh, c h ố n g t r ố n t h u ế , l ậ u t h u ế . l ư u t h ô n g h à n g g i ả
h à n g k é m p h à m c h ấ t , t h ự c h i ệ n đ ầ y đ ủ c á c n g h ĩ a vại đ ố i v ớ i
N h à n ư ố c . x ã h ộ i v à n g ư ờ i lao đ ộ n g .

- Đ ả m b ả o sự t h ố n g n h ấ t g i ữ a k i n h t ê v à c h í n h t r ị t r o n g
h o ạ t đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ . dặc b i ệ t là t r o n g l ĩ n h vực
t h ư ơ n g m ạ i quốc t ê .


IU.

VAI

TRỊ

VÀ

NỘI

DUNG

CỦA

THƯƠNG

MẠI

- DỊCH VỤ
1. V a i t r ị c ủ a t h ư ơ n g m ạ i - d ị c h v ụ
L à m ộ t n g à n h của n ề n K T Q D , t h ư ớ n g m ạ i có v a i t r ò
q u a n t r ọ n g t r o n g n ề n k i n h t ế t h ị t r ư ờ n g ở nước ta. X á c đ ị n h
r õ v a i t r ò của t h ư ơ n g m ạ i cho p h é p t á c đ ộ n g đ ú n g h ư ớ n g v à
t ạ o được n h ữ n g đ i ề u k i ệ n cho t h ư ờ n g m ạ i p h á t t r i ể n . V a i t r ò
c ủ a t h ư ở n g m ạ i m ộ t m ặ t được t h ế h i ệ n t r o n g q u á t r ì n h t h ự c

h i ệ n c á c chức n ă n g v à n h i ệ m v ụ của n ó n h ư đ ã t r ì n h b à y ở
t r ê n , m ặ t k h á c , c ò n được t h ể h i ệ n ỏ c á c k h í a c ạ n h sau:
Thứ

nhất,

t h ư ờ n g m ạ i là đ i ề u k i ệ n để t h ú c đ ẩ y sản x u ấ t

h à n g h ó a p h á t t r i ể n . T h ô n g qua h o ạ t đ ộ n g t h ư ở n g m ạ i t r ê n
t h ị t r ư ờ n g , c á c c h ủ t h ể k i n h d o a n h m u a b á n được c á c h à n g
hóạ

dịch v ụ . Đ i ề u đó b ả o đ ả m cho q u á t r ì n h t á i s ả n

xuất

được t i ế n h à n h b ì n h t h ư ờ n g , l ư u t h ô n g h à n g h ó a - dịch v ụ
t h ơ n g suốt. Vì v ậ y , k h ơ n g có h o ạ t đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i p h á t
t r i ể n t h ì s ả n x u ấ t h à n g h ó a k h ô n g t h ể p h á t t r i ể n được.
Thứ

hai.

t h ô n g qua việc mua, b á n h à n g h ó a - dịch v ụ

t r ê n t h ị t r ư ờ n g , t h ư ơ n g m ạ i có v a i t r ị q u a n t r ọ n g t r o n g v i ệ c
m ở r ộ n g k h ả n ă n g t i ê u d ù n g , n â n g cao mức h ư ở n g t h ụ của
các cá n h â n và doanh nghiệp, góp p h ầ n t h ú c đ ẩ y sản x u ấ t v à
m ở r ộ n g p h â n c ô n g lao đ ộ n g x ã h ộ i , t h ự c h i ệ n c á c h m ạ n g
k h o a học c ô n g n g h ệ t r o n g c á c n g à n h của

Thứ

nền KTQD .

ba. t r o n g x u t h ế quốc t ế hoa đ ờ i sống k i n h t ê d i ễ n r a

m a n h m ẽ . t h ị t r ư ờ n g t r o n g n ư ó c có m ố i l i ê n h ệ c h ặ t c h ẽ v ố i
t h ị t r ư ờ n g n g o à i nước t h ô n g qua h o ạ t đ ộ n g n g o ạ i t h ư ớ n g . Sự

19


p h á t t r i ể n m ạ n h m ẽ của n g o ạ i t h ư ở n g sẽ b ả o đ ả m m ở r ộ n g
t h ị t r ư ờ n g c á c y ế u t ố đ ầ u v à o , đ ầ u ra của t h ị t r ư ờ n g t r o n g
nước v à b ả o đ ả m sự c â n b ằ n g g i ữ a h a i t h ị t r ư ờ n g đ ó . V ì v ậ y ,
t h ư ơ n g m ạ i có v a i t r ị l à c ầ u n ố i g ắ n k ế t n ề n k i n h t ế t r o n g
n ư ố c v ố i n ề n k i n h t ế t h ế giói, t h ự c h i ệ n c h í n h s á c h m ỏ cửa.
Thứ

tư, n ó i đ ế n t h ư ơ n g m ạ i l à n ó i đ ế n sự c ạ n h t r a n h

giữa các chủ t h ể k i n h doanh t r ê n t h ị t r ư ờ n g t r o n g mua - b á n
h à n g h ó a , dịch v ụ . Q u a n h ệ g i ữ a c á c c h ủ t h ể k i n h d o a n h là
q u a n h ệ b ì n h đ ẳ n g , t h u ậ n m u a v ừ a b á n , n ó i c á c h k h á c l à các
q u a n h ệ đó được t i ề n t ệ hoa. V ì v ậ y , t r o n g h o ạ t đ ộ n g t h ư ơ n g
m ạ i đòi h ỏ i c á c d o a n h n g h i ệ p t í n h n ă n g đ ộ n g s á n g t ạ o trong
s ả n x u ấ t , k i n h doanh, t h ú c đ ẩ y c ả i t i ế n , p h á t huy s á n g kiến
đ ê n â n g cao k h ả n ă n g c ạ n h t r a n h của h à n g h ó a , dịch v ụ t r ê n
t h ị t r ư ờ n g . Đ i ề u đó g ó p p h ầ n t h ú c đ ẩ y lực l ư ợ n g s ả n x u ấ t
p h á t t r i ể n n h a n h chóng, g i ú p các doanh nghiệp t ồ n t ạ i và

p h á t t r i ể n t r o n g m ô i t r ư ờ n g c ạ n h t r a n h gay g ắ t h i ệ n nay.
V ố i ý nghĩa và vai trò n h ư vậy, để p h á t t r i ể n t h ư ơ n g m ạ i
ở n ư ố c ta, c ầ n c h ú t r ọ n g v à đ ẩ y m ạ n h p h á t t r i ể n cả n ộ i
t h ư ớ n g và ngoại thương, bảo đ ả m h à n g hóa lưu t h ơ n g thơng
suốt, n â n g cao n ă n g lực v à c h ấ t l ư ợ n g h o ạ t đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i
đ ế m ở r ộ n g t h ị t r ư ờ n g t r o n g nước v à h ộ i n h ậ p quốc t ế có h i ê ụ
quả.
2. Nội dung cơ bản của thương mại
Là một quá trình kinh tế, thương mại thường có những
n ộ i d u n g c h ủ y ê u sau đ â y :
Thứ
20

nhất,

là q u á t r ì n h đ i ề u t r a , n g h i ê n c ứ u v à x á c đ ị n h


Chương ỉ: Nhũng vân đè 00 bân vé phát triển thương mại - dịah vụ.
n h u c ầ u t h ị t r ư ờ n g v ề c á c l o ạ i h à n g h ó a , dịch v ụ . Đ â y l à
k h â u c ô n g việc đ ầ u t i ê n t r o n g q u á t r ì n h h o ạ t đ ộ n g

kinh

d o a n h t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ n h ằ m t r ả l ờ i c á c c â u h ỏ i : c ầ n
k i n h d o a n h h à n g hoa,

dịch v ụ gì? C h ấ t l ư ợ n g r a sao? s ố

l ư ợ n g bao n h i ê u ? M u a b á n l ú c n à o v à ỏ đ â u ? .

Thứ

hai,

là q u á t r ì n h huy

đ ộ n g v à sử d ụ n g hợp lý c á c

n g u ồ n t à i n g u y ê n đ ể t h o a m ã n c á c n h u c ầ u của x ã h ộ i . T r o n g
đ i ề u k i ệ n cạnh t r a n h và h à n g hóa k i n h tế,việc tạo nguồn đe
đ á p ứng

c á c n h u c ầ u v à n â n g cao được n ă n g lực c ạ n h t r a n h

l à k h â u c ô n g việc h ế t sức q u a n t r ọ n g .
Thứ

ba, l à q u á t r ì n h t ổ chức c á c m ố i q u a n h ệ kinh. t ế

t h ư ơ n g m ạ i . Ớ k h â u công t á c n à y , giải quyết các v ấ n đề v ề
k i n h t ế , t ổ chức v à l u ậ t p h á p p h á t s i n h g i ữ a c á c d o a n h
nghiệp trong quá t r ì n h mua - b á n h à n g hóa.
Thứ

tư, l à q u á t r ì n h t ổ chức hợp lý c á c k ê n h p h â n p h ố i

v à t ổ chức c h u y ể n giao h à n g h ó a , dịch v ụ . Đ â y l à q u á t r ì n h
l i ê n q u a n t ố i việc đ i ề u h à n h v à v ậ n c h u y ể n h à n g h ó a , dịch v ụ
t ừ . s ả n x u ấ t đ ế n n g ư ờ i sử d ụ n g v ố i n h ữ n g đ i ề u k i ệ n h i ệ u qua
t ố i đ a . Q u á t r ì n h n à y g i ả i q u y ế t c á c v ấ n đ ề : t h a y đ ổ i q u y ề n sỏ

h ữ u t à i s ả n ; d i c h u y ể n h à n g h ó a qua c á c k h â u v ậ n c h u y ế n ,
d ự t r ữ , b ả o q u ả n , đ ó n g gói, bốc dỡ, c u n g cấp t h ô n g t ú i t h ị
t r ư ở n g cho n h à s ả n x u ấ t ,
Thứ

năm,

l à q u á t r ì n h q u ả n lý h à n g h ó a ỏ c á c d o a n h

n g h i ệ p v à x ú c t i ê n m u a - b á n h à n g h ó a . Đ ố i vói c á c d o a n h
n g h i ệ p t h ư ơ n g m ạ i , đ â y là n ộ i d u n g c ô n g t á c q u a n t r ọ n g k ế t
t h ú c q u á t r ì n h k i n h doanh h à n g hóa.
N h ữ n g n ộ i d u n g n à y l ầ n lượt sẽ được n g h i ê n c ứ u ỏ c á c
c h ư ơ n g sau.

l i


IV. N H Ữ N G M Ụ C T I Ê U VÀ Q U A N D I Ê M P H Á T T R I Ề N
T H Ư Ơ N G M Ạ IỎ NƯỚC T A
Việc xác định mục tiêu và hệ thống quan điểm rõ ràng
n h ấ t q u á n v ề t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ theo đ ư ờ n g l ố i đ ố i m ố i là
c à n t h i ế t đ ể l à m cơ sỏ cho v i ệ c h o ạ c h đ ị n h v à t h i h à n h t h ố n g
n h ấ t c á c c h i n h s á c h p h á t t r i ể n t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ .
1. M ụ c t i ê u
- Phát triển mạnh thương mại, nâng cao năng lực và
c h ấ t l ư ợ n g h o ạ t đ ộ n g đ ể m ỏ r ộ n g giao l ư u h à n g h ó a t r ê n t ấ t
c á c á c v ù n g , đ ẩ y m ạ n h x u ấ t k h ẩ u n h ằ m đ á p ứng n h u c ầ u của
sự n g h i ệ p c ô n g n g h i ệ p hoa v à h i ệ n đ ạ i hoa. T h ô n g qua việc t ổ
chức t ố t t h ị t r ư ờ n g v à l ư u t h ô n g h à n g h ó a l à m cho t h ư ơ n g

m ạ i t h ự c sự l à đ ò n b ẩ y s ả n x u ấ t , g ó p p h ầ n c h u y ể n dịch cớ
c ấ u k i n h t ế , p h â n c ô n g l ạ i lao đ ộ n g x ã h ộ i , g ó p p h ầ n ổn định
g i á cả, k i ề m c h ế l ạ m p h á t , t h ự c h i ệ n p h â n p h o i v à p h â n p h ố i
l ạ i t h u n h ậ p quốc d â n m ộ t c á c h hợp lý, t ă n g t í c h l ũ y cho
n g â n s á c h N h à n ư ố c , c ả i t h i ệ n đ ờ i sống n h â n dan.
- H o ạ t động t h ư ơ n g m ạ i , trưốc h ế t là t h ư ơ n g m ạ i N h à
nước, p h ả i h ư ớ n g v à o p h ụ c v ụ c á c m ụ c t i ê u k i n h t ế - x ã h ộ i
c ủ a đ ấ t n ư ố c t r o n g t ừ n g t h ờ i k ỳ , p h ả i coi t r ọ n g cả h i ệ u qua
kinh t ế và xã hội.
- Xây dựng nền thương mại phát triển lành mạnh trong
l
* ĩ ? T
e * t p h á p , thực h i ệ n
v ă n m i n h t h ư ơ n g m ạ i , t ừ n g bưốc t i ế n l ê n h i ệ n đ ạ i theo đ ị n h
ặ

t

í !
ư

ơ

n

g

: !

n

; ?

x

1

g

h ủ

ĩ

k

n

m

g

h

h

ĩ

a

d

-

o

a

n

h

t

h

P

h

ấ

n

đ

e

ấ

o

u

đ

ú

n

đ

ư

a

l u

t

o

à

n

bộ các hoạt động

Í t
L
í 'ÍT ỉ

í!
*W n £ p i t ă n g t r ư ơ n g
b ì n h q u â n 7 - 8%/ n ă m v à đ ế n 2010 c h i ế m 42 - 43% G D P v à
26 - 27% t ô n g sô lao đ ộ n g .
V

t

í

r

g

á

t r ị

g

t

ă

n

g


2. Q u a n đ i ể m

- Phát triển nền thương mại nhiều thành phần, nhiều
h ì n h t h ứ c sở h ữ u , p h á t h u y v à sử d ụ n g t ố t k h ả n ă n g , t í n h
t í c h cực của c á c t h à n h p h ầ n k i n h t ê t r o n g p h á t t r i ể n t h ư ơ n g
m ạ i - dịch v ụ , đ i đôi v ố i việc x â y d ự n g t h ư ơ n g m ạ i N h à nước,
hợp t á c x ã mua

b á n , n h ằ m g i ữ v ữ n g v a i t r ò c h ủ đạo của

t h ư ơ n g m ạ i N h à n ư ố c t r ê n n h ữ n g l ĩ n h vực, địa b à n v à m ặ t
h à n g quan trọng.
- P h á t t r i ể n đ ồ n g b ộ c á c t h ị t r ư ờ n g h à n g h ó a v à dịch v ụ ,
p h á t h u y v a i t r ò n ò n g cốt, đ ị n h h ư ó n g v à đ i ề u t i ế t của N h à
nưốc t r ê n t h ị trường. Việc mở rộng thị trường n g o à i nưốc
p h ả i g ắ n vói việc p h á t t r i ể n ổn đ ị n h t h ị t r ư ờ n g t r o n g n ư ố c ,
l ấ y t h ị t r ư ờ n g t r o n g n ư ó c l à m cở sở, đ ặ t h i ệ u q u ả k i n h doanh
t h ư ơ n g m ạ i t r o n g h i ệ u q u ả k i n h t ế - x ã h ộ i của t o à n b ộ n ề n
k i n h t ế quốc d â n .
- Đ ặ t sự p h á t t r i ể n của l ư u t h ơ n g h à n g h ó a v à h o ạ t đ ộ n g
c ủ a c á c d o a n h n g h i ệ p d ư â i sự q u ả n lý của N h à n ư ố c , k h u y ế n
k h í c h , p h á t h u y m ặ t t í c h cực, đ ồ n g t h ờ i có b i ệ n p h á p h ạ n c h ế
c á c m ặ t t i ê u cực c ủ a cớ c h ế t h ị t r ư ờ n g , b ả o đ ả m t ă n g t r ư ở n g
k i n h t ế đ i đôi v ố i t i ế n b ộ , c ô n g b ằ n g x ã h ộ i v à b ả o v ệ m ô i
t r ư ờ n g trong t ừ n g bưốc p h á t t r i ể n .
- Việc p h á t t r i ể n nhanh, h i ệ u quả và b ề n vững

nền

t h ư ở n g m ạ i V i ệ t N a m g ắ n l i ề n v ớ i việc t h ự c h i ệ n c á c h o ạ t
đ ộ n g t h ư ở n g m ạ i p h ả i theo đ ú n g quy t ắ c của t h ị t r ư ờ n g , đ ồ n g
t h ị i có b i ệ n p h á p đ ố i m ố i cơ chế, c h í n h s á c h , h o à n t h i ệ n h ệ

t h ố n g l u ậ t p h á p n h ằ m đ ư a h o ạ t đ ộ n g của m ọ i d o a n h n g h i ệ p ,
m ọ i c ô n g d â n k i n h d o a n h theo c á c h ì n h t h ứ c do l u ậ t đ ị n h v à
được p h á p l u ậ t b ả o v ệ p h ả i theo đ ú n g quy t ắ c đó.


V. Đ Ố I T Ư Ợ N G VÀ N Ộ I D U N G N G H I Ê N

cứu

K i n h t ế c á c n g à n h t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ l à m ô n học t r o n g
h ệ t h ố n g k h o a học k i n h t ế V i ệ t N a m , có đ ố i t ư ợ n g n g h i ê n cứu
là các quan h ệ k i n h t ế d i ễ n ra giữa các doanh nghiệp, những
b i ể u h i ệ n đặc t h ù của n h ữ n g quy l u ậ t k i n h t ế t r o n g ầnh
t r a o đ ổ i h à n g hoa v à c u n g ứng

vực

c á c dịch v ụ . M ụ c t i ê u của

t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ l à p h ụ c v ụ k h a i t h á c v à p h á t h u y t ố i đ a
c á c n g u ồ n lực v à l ợ i t h ế của n ề n k i n h t ê quốc d â n , phục v ụ
cho v i ệ c p h á t t r i ể n k i n h t ê v ố i tốc độ cao v à n â n g cao h i ệ u
quả kinh t ế - xã hội.
N ộ i d u n g c ủ a m ô n học " K i n h t ê c á c n g à n h t h ư ơ n g m ạ i dịch v ụ " được x á c đ ị n h , t r ư ố c h ế t l à dựa t r ê n cơ sỏ đ ố i t ư ợ n g
n g h i ê n c ứ u c ủ a n ó v à sau n ữ a l à c ă n cứ v à o n h ữ n g y ế u t ố
k h á c h q u a n c h i p h ố i n h ư : M ụ c t i ê u đ à o t ạ o , q u ỹ t h ờ i g i a n cho
m ô n học, n ộ i d u n g c á c m ô n học có l i ê n quan... T ừ n h ữ n g cở sỏ
t r ê n đ â y , g i á o t r ì n h " K i n h t ế c á c n g à n h t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ "
được sử d ụ n g cho s i n h v i ề n c h u y ê n n g à n h k i n h t ế v à q u ả n t r ị
k i n h d o a n h c ủ a Đ ạ i học K i n h t ế Quốc d â n t r o n g đ i ề u k i ệ n đ ổ i

m ố i đ à o tạo ở nước ta.
M ô n học Kinh

tế các ngành

thương

mại - dịch vụ đ ư a v à o

g i ả n g d ạ y n h ằ m c á c m ụ c đ í c h sau:
- T r a n g b ị cho s i n h v i ê n h ệ t h ố n g lý l u ậ n cơ b ả n v ề t ố
chức, q u ả n lý v à k i n h d o a n h t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ t r o n g n ề n
k i n h t ế quốc d â n . Đ ó là n h ữ n g k i ế n t h ứ c cơ b ả n v ề t h ị t r ư ờ n g
t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ , q u ả n lý k i n h d o a n h t h ư ơ n g m ạ i
chức k i n h d o a n h v à c á c p h ư ơ n g p h á p ứng
doanh t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ .

24

tố

xử trong kinh


G i ớ i t h i ệ u k i n h n g h i ệ m đ ã được t ổ n g k ế t t ừ t h ự c t i ễ n
t h ư ở n g m ạ i - dịch v ụ của nước ta v à m ộ t s ố nước t r ê n t h ê
giói, n h ằ m g i ú p n g ư ờ i học b i ê t c á c h t ì m r a p h ư ớ n g h u ố n g
đ ú n g đ ắ n v à các b i ệ n p h á p giải quyết t ố t các v ấ n đề t h ư ơ n g
m ạ i - dịch v ụ ỏ nước t a h i ệ n nay. M ô n học Kinh
thương

mại

Phần

- dịch

tế các

ngành

vụ được k ế t c ấ u t h à n h h a i p h ầ n .

ì: T r ì n h b à y n h ữ n g v ấ n đ ề cơ b ả n v ề t h ư ơ n g m ạ i -

dịch v ụ , n h ư b ả n c h ấ t , đặc t r ư n g , v a i t r ò v à n ộ i d u n g q u ả n lý
t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ ; h ệ t h ố n g t ồ chức q u ả n lý k i n h doanh,
h o ạ t đ ộ n g t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ t r o n g s ả n x u ấ t v à l ư u t h ô n g ;
t h i ế t l ậ p c á c m ố i q u a n h ệ k i n h t ế t r o n g t h ư ơ n g m ạ i , dịch v ụ
v à v ấ n đ ề h ạ c h t o á n k i n h d o a n h ( t ừ c h ư ở n g Ì đ ế n c h ư ơ n g 7).
Phần

li: G i ớ i t h i ệ u t ố n g q u á t m ộ t sô l ĩ n h vực dịch v ụ p h ố

b i ế n m à n g ư ờ i c á n b ộ q u ả n lý k i n h t ê v à k i n h doanh c ầ n n ắ m
v ữ n g : đó l à c á c dịch v ụ b á n h à n g , c á c dịch v ụ b ổ sung t r o n g
k i n h d o a n h h à n g hoa, dịch v ụ d u lịch v à k h á i q u á t m ộ t s ố
l ĩ n h vực q u a n t r ọ n g k h á c ( t ừ c h ư ơ n g 8 đ ế n c h ư ơ n g 14).
C ũ n g n h ư c á c m ô n k h o a học k i n h t ế k h á c , m ô n k i n h t ế
c á c n g à n h t h ư ơ n g m ạ i - dịch v ụ có cơ sở p h ư ơ n g p h á p l u ậ n l à

c h ủ n g h ĩ a duy v ậ t b i ệ n c h ứ n g v à c h ủ n g h ĩ a duy v ậ t lịch sử.
N g o à i ra, m ơ n học c ị n á p d ụ n g c á c p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u
cụ t h ể n h ư p h ư ơ n g p h á p p h â n t í c h v à t ô n g hợp, p h ư ơ n g p h á p
m ô h ì n h hoa, p h ư ơ n g p h á p so s á n h . . . N ó l i ê n q u a n c h ặ t c h ẽ
v ó i n h i ề u m ô n học k h á c .
VI. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ THẢO LUẬN
1. Thương mại là gì? Phân tích cơ sơ hình thành và các
đặc t r ư n g cổ b ả n của t h ư ớ n g m ạ i ?

l i