bài 39 dẫn xuất halogen của hiđrocacbon i khái niệm phân loại 1 khái niệm khi thay thế một hay nhiều nguyên tử hiđro của hiđrocacbon bằng nguyên tử halogen ta được dẫn xuất halogen của hiđrocacbon vd

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>BÀI 39- DẪN XUẤT HALOGEN CỦA HIĐROCACBON</b>

<b>I. KHÁI NIỆM, PHÂN LOẠI</b>

<b>1. Khái niệm</b>

Khi thay thế một hay nhiều nguyên tử hiđro của hiđrocacbon bằng nguyên tử halogen ta
được dẫn xuất halogen của hiđrocacbon.

<b>VD:</b>

Metylclorua (clometan)

<b>2. Phân loại</b>

<b>Gốc hiđrocacbon + Nguyên tử halogen</b>
<b>(no, không no, thơm) (F, Cl, Br, I)</b>

<b> Dẫn xuất halogen của hiđrocacbon no: CH3Cl (metylclorua),</b>
CH2Br-CH2Br (1,2-đicloetan).

Dẫn xuất halogen của hidrocacbon không no :CF2=CF2… .
<b>Dẫn xuất halogen của hiđrocacbon thơm: C6H5Br (phenylbromua)</b>

- Bậc của dẫn xuất halogen = Bậc của nguyên tử C liên kết với nguyên tử halogen
VD:

CH3- Cl CH3-CH2Br-CH3 <i>tert-propyl bromua</i>
metyl clorua isopropyl bromua

( clometan) (2-brompropan) Bậc III
Bậc I Bậc II

<b>II. TÍNH CHẤT VẬT LÍ</b>

Bảng 1. Nhiệt độ sôi (0_{C) của một số}
dẫn xuất halogen

131
102
78
CH3CH2CH2CH2-X
102
71
47
CH3CH2CH2-X
72
38
12
CH3CH2-X
42
4
-24
CH3-X
I
Br
Cl
R-X
Cl
׀
H-C-H
׀

H
CH3
׀
CH3 -C-CH3

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Dọc : Chiều dài mạch C (M) tăng Nhiệt độ (0_{C) tăng}
Ngang : Khối lượng ng tử X (M) tăng t0_{C tăng}

* Các hợp chất có khối lượng phân tử thấp: chất khí.
CH3Cl, C2H2Cl2, CH3Br

* Các hợp chất có khối lượng phân tử lớn hơn là các chất lỏng CH2Cl2 hoặc rắn CHI3.
* Các dẫn xuất halogen hầu như rất ít tan trong nước, tan tốt trong các dung môi hữu cơ
* Một số dẫn xuất halogen có hoạt tính sinh học rất cao:

DDT, 6,6.6...

* Độ âm điện lớn hơn cacbon

* Liên kết giữa cacbon với halogen là lk phân cực Có thể tham gia pứ thế
nguyên tử halogen = nhóm OH , pứ tách hidrohalogenua .

<b>III. TÍNH CHẤT HỐ HỌC</b>

<b>1. Phản ứng thế nguyên tử halogen bằng nhóm –OH</b>

<i><b> (Phản ứng thuỷ phân trong môi trường kiềm)</b></i>

<b> CH3-CH2 -Br + NaOH (loãng)</b> <b>CH3 -CH2 -OH + NaBr</b>
etylbromua ancoletylic

<b>Tổng quát:</b>

<b> R-X + NaOH (loãng) R-OH + NaX</b>

<b>2. Phản ứng tách hiđrohalogenua</b>
VD1:

CH3-CH2-Br + KOH CH2=CH2 + KBr + H2<b>O</b>
etylbromua etilen

VD2:

Br CH2=CH-CH2-CH3+KBr+H2O(spp)
׀

CH3-CH - CH2-CH3+KOH

CH3-CH=CH-CH3+KBr +H2O (spc)

<b>Quy tắc tách Zaixep</b>

<b> : Nguyên tử halogen sẽ ưu tiên tách ra cùng với nguyên tử H ở </b>

C có bậc cao hơn ở bên cạnh.

<b>IV. ỨNG DỤNG</b>

<b> 1. Làm nguyên liệu cho tổng hợp hữu cơ</b>

<b> a. </b> Là monome để điều chế ra nhiều polime

t0

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

nCH2=CH (-CH2-CH-)n VD: Ống PVC, Balo, cặp sách giả da …..
׀ polivinylclorua

Cl (PVC)
vinyl clorua

nCH2=C-CH=CH2 (-CH2-CH=CH-CH2-)
׀ ׀

Cl Cl

cloropren (2-clobuta-1,3-dien) cao su cloropren

nCF2=CF2 (-CF2-CF2-)n
1,1,2,2-tetrafloeten teflon

VD: Cao su tổng hợp, Xoong, chảo chống dính
<b>b. </b>

Là nguyên liệu để tổng hợp nên các hợp chất hữu cơ khác như anken, ancol, phenol...
<b>2. Làm dung môi</b>

Clorofom CHCl3, điclometan CH2Cl2 và một số dẫn xuất halogen có khả năng hồ tan tốt
nhiều chất hữu cơ nên nó được dùng làm dung mơi.

<b>3. Các lĩn vực khác</b>

Thuốc gây mê: clorofom CHCl3, C2H5Cl,
halotan CF3-CHClBr.

Thuốc trừ sâu, diệt nấm mốc, diệt khuẩn:
6,6,6; DDT.

Chất làm lạnh trong máy lạnh: CFC(cloflocacbon): CFCl3, CF2Cl2<b>.</b>
<b>V. Điều chế</b>

<b>1. Phản ứng thế nguyên tử H bằng nguyên tử halogen</b>
<b> </b>

+ Br2 HC CH

Br Br
HC CH

<b>2. Phản ứng cộng nguyên tử halogen và </b>

H2C CH2+ HBr H3C CH2

Br <b>hiđrohalogennua vào phân tử hiđrocacbon </b>
<b>khơng no</b>

<b>3. Phản ứng thế nhóm OH của ancol bằng </b>
<b> </b>

<b> nguyên tử halogen</b>

<b>Bổ sung : Danh pháp & đồng phân</b>
<b>a)</b>

<b> Đồng phân giống hidrocacbon , đồng thời cịn có đồng phân vị trí nhóm </b>
chức . VD: viết CTCT và đồng phân của C4H9Cl

CH4 + Cl2 CH3Cl + HCl

AS

C2H5<b>OH</b>+ <b>H</b>Br C2H5Br + <b>H2O</b>

t0_,xt

Xt, t0

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

<b>CH3 - CH2 -CH2- CH2Cl</b> <b>CH3 - CH2 -CHCl- CH3</b>
<b>CH3- CH-CH2Cl</b> <b>CH3- CCl-CH3</b>

<b> ׀</b> <b>׀</b>

<b> CH3</b> <b>CH3</b>

<b>b) Tên thông thường : CHCl3 (clorofom);</b> <b>CHBr3 (Bromofom); CHI3</b>
<b>( Iodofom) </b>

<b> c) Tên gốc chức = tên gốc hidrocacbon + tênhalogenua</b>

<b>(gốc)</b> <b>(chức)</b>

<b>d) Tên thay thế: Xem các ngun tử halogen là những nhóm có thể đính thẳng </b>
<b>vào mạch chính của hidrocacbon . vd: Cl2CHCH3 : 1,1-dicloetan </b>

1,3-dibrombenzen

<b>BÀI 54: ANCOL</b>

<b>I .Định nghĩa , phân loại : </b>

<b> 1) Đn : là những h/c hữu cơ trong phân t ử c ó nh óm hidroxyl , lk tr ực ti ếp v </b>
ới nguy ên t ửcacbon no.

<b> 2) Phân loại :</b>

*Ancol no, đơn chức mạch hở : nh óm –OH lk với gốc ankyl(CnH2n+1-OH )
*Ancol ko no , đ ơn chức mạch hở : nh óm –OH lk với ngtử cacbon no của gốc
hidrocacbon ko no

*Ancol thơm,đơn chức : -OH lk v ới ngtử cacbon no thuộc mạch nhánh của vòng
Benzen.

*Ancol vòng no , đơn chức: -OH lk với ngt ử cacbon no thuộc gốc hidrocacbon vòng
no.

*Ancol đa chức : phân tử có 2 hay nhiều nhóm-OH

*Tuỳ theo bậc ngtử cacbon lk nhóm-Oh mà Ancol có bậc I,II,III
<b>II . Đồng phân & danh pháp</b>

<b>1)Đồng phân:</b>

Ancol no mạch hở , đơn chức có đồng phân mạch cacbon v à đồng ph ân vị trí
<b>nhóm chức -OH . Vd: SGK</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

<b>2)Danh pháp:</b>

<b> a . Tên thông thường : Ancol+ tên gốc Ankyl + ic </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<b>II .Tính chất vật lí:</b>
SGK/181-182

<b>III . Tính chất hố học:</b>

I. TÍNH CHẤT HỐ HỌC

-<i>C C</i>-  <i>O</i> <i>H</i>

Do sự phân cực của các lien kết <i>C</i> <i>O</i>_và<i>O</i> <i>H</i> _{nên các các phản ứng hóa học của}

ancol xảy ra chủ yếu ở nhóm chức – OH. Đó là phản ứng thế nguyên tử H trong nhóm –
OH; phản ứng thế cả nhóm – OH; phản ứng tách nhóm – OH cùng với nguyên tử H trong
gốc hiđrocacbon. Ngoài ra ancol cịn tham gia phản ứng oxi hóa.

<b>1. Phản ứng thế H của nhóm -OH</b>

a) Phản ứng chung của ancol:

<i>- Ancol tác dụng với kim loại kiềm tạo ra ancolat và giải phóng hiđro.</i>
2C2H5-OH + 2Na  2C2H5-ONa + H2 .

2C3H5(OH)3 + 6Na  2C3H5(ONa)3 + 3H2 .

Các ancol đều có tính chất này, so với nước thì ancol phản ứng với kim loại kiềm
kém mãnh liệt hơn.

- Ancol không phản ứng với NaOH, mà ngược lại natri ancolat bị thủy phân hoàn
toàn.

C2H5-ONa + H2O  C2H5OH + NaOH
<b>Tổng quát:</b>

CnH2n+2-2k-x(OH)x+ xNa  CnH2n+2-2k-x(ONa)x + 2

<i>x</i>

H2

b) Tính chất dặc trưng của glixerol:
- Etanol khơng phản ứng với Cu(OH)2

- Glixerol phản ứng với Cu(OH)2 tạo dung dịch màu xanh.

2C3H5(OH)3 +Cu(OH)2  [C3H5(OH)2O]2Cu + 2H2O.

đồng (II) glixerat (xanh)

- Phản ứng để nhận ra các ancol đa chức có các nhóm –OH ở 2 cacbon cạnh
nhau.

<b>2. Phản ứng thế nhóm -OH</b>

a) Phản ứng với axit.

(CH3)2CHCH2CH2-OH + H2SO4  (CH3)2CHCH2CH2-OSO3H + H2O

(isoamyl hiđrosunfat)

Đun nóng hỗn hợp etanol và axit HBr
C2H5-OH + H-Br

0

t

  _C₂_H₅_{-Br + HOH}

C3H5(OH)3 + 3HNO3  C3H5(ONO2)3 + 3 H2O

Glixerol glixeryl trinitrat

<b>Tổng quát: </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

Ancol tác dụng với các axit mạnh như H2SO4(đậm đặc lạnh), HNO3, axit

halogenhiđric bốc khói. Nhóm – OH của ancol bị thay thế bởi gốc axit.
R – OH + HA _{R – A + H}₂_O.

<b>b) Phản ứng với ancol:</b>

Đun nóng etanol với H2SO4 đặc, lắc đều có mùi thơm của đietyl ete :

C2H5-OH+H-OC2H5
0

2 4

140 C,H SO d

     _C₂_H₅_-O-C₂_H₅_{+ H}₂_O

đietyl ete
CH3OH + CH3OH

0
2 4

140 C,H SO d

     _CH₃_-O-CH₃_{+ H}₂_O

đimetyl ete
CH3OH + C2H5OH

0
2 4

140 C,H SO d

     _CH₃_-O-C₂_H₅_{+ H}₂_O

Etyl metyl ete

Nhận xét:

- nancol = nete + nnước

- có n ancol than gia phản ứng sẽ thu được

( 1)
2

<i>n n </i>

ete, trong đó có n ete đối xứng.
<i><b>3. Phản ứng tách nước: từ C</b>2H5OH trở lên, đơn chức, mạch hở</i>

0
2 4

170 C,H SO d

2 2

C H C H

H OH

 -      

CH2=CH2 + H2O.

Dùng điều chế C2H4 trong PTN

0
2 4

170 C,H SO d

2 3

H C C H CH CH
H OH H

-  - -     

CH3-CH =CH-CH3 + CH2=CH-CH2-CH3

(sản phẩm chính) (sản phẩm phụ)

<b>Tổng quát: C</b>nH2n + 1OH
0

2 4

170 C,H SO d

     _C_n_H_2n_{+ H}₂_O.

4. Phản ứng oxi hoá

a) Phản ứng oxi hố hồn tồn:  _CO₂_{, H}₂_O.

C2H5OH + 3O2
0

t

  _2CO₂_{+ 3H}₂_{O toả nhiệt mạnh}

CnH2n + 1OH +

3
2<i>n</i>O₂

0

t

  _nCO₂_{+ (n+1)H}₂_O

Nhận xét: Đốt cháy ancol no đơn chức <i>nCO</i>2<i>nH O</i>2

b) Phản ứng oxi hố khơng hồn toàn

0

t

3 3

CH C H O H OCu CH C H O Cu

H



</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

CH3-CH-CH3 + CuO
0

t

  _CH₃_{-C=O + Cu + H}₂_O
<b> OH CH</b>3

3
3

3

C H
CH C H OH

CH





-

-+ CuO  t0 _{Không phản ứng.}

<b>* Ancol bậc I tạo thành anđehit.</b>

* Ancol bậc II thành xeton.

* Acol bậc III khơng phản ứng. Khi gặp chất oxi hóa mạnh thì bị oxi hóa làm gãy
mạch cabon.

<b>VI. ĐIỀU CHẾ VÀ ỨNG DỤNG. </b>

1. Điều chế ancol:

a) Tổng hợp etanol trong công nghiệp.
- Thuỷ phân anken (anken hợp nước)
C2H4 + H2O

0
2 4

t ,H SO d

    _C₂_H₅_OH

- Lên men tinh bột.
(C6H10O5)n

2

H O,enzim


     _C₆_H₁₂_O₆   enzim _C₂_H₅_OH

b) Tổng hợp metanol trong công nghiệp.

Metanol được sản xuất từ metan theo hai cách sau.

<b>- CH</b>4 + H2O
0

,
<i>xt t</i>

   _{CO + 3H}₂

CO + 2H2

3
0
,
400 ,200
<i>ZnO CrO</i>
<i>C</i> <i>atm</i>
    

CH3OH
<b>- 2CH</b>4 + O2

0

200 ,100

<i>CuO</i>
<i>C</i> <i>atm</i>

    

2 CH3OH

2. ỨNG DỤNG: (SGK).

<b>Bài 41:phenol</b>

<b>I . Định nghĩa & phân loại</b>

<b> 1. Định nghĩa:</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

Là những h/c hữu cơ trong phân

tử có –OH lk trực tiếp với ngtử cacbon của
vòng benzen.

<b>2 . Phân loại:</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

<b>II-Phenol</b>
<b> 1.Cấu tạo : </b>

1,2-®ihi®roxi-4-metylbenzen

<b> CH3</b>

<b>HO</b>

<b>OH</b>

α-naphtol

<b>OH</b>

3-metyl phenol

<b>CH3</b>

<b>OH</b>

Phenol

<b>OH</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

<b>CTPT:C</b>6H6O
<b>CTCT: C</b>6H5OH

<b> 2 . Tính chất vật lý:</b>

- Ở đk thừơng , phenol ở dạng rắn ,t0_{nc =43}0_C

- Ít tan trong nước lạnh nhưng tan nhiều trong nước nóng và êtanol
- Có thể gây bỏng da .

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

Có pứ thế ngtử H2 của nhóm –OH , có pứ thế ngtử H2 của vịng benzen.

2C6H5OH +Na 2C6H5ONa + H2
Natri phenolat

C6H5OH+NaOH C6H5ONa +H2O

Br

-_{OH +3Br2} _Br- - _OH _+3HBr
Br

2,4,6 tribromphenol

<b>4 . Điều chế</b>

Nhận xét:Vòng benzen đã làm tăng khả năng phản của nguyên tử H thuộc nhóm OH trong phân tử phenol
so với trong phõn t ancol.

<b>OH</b>

<b>R OH </b>

<b>a) Phản ứng thế nguyên tư H cđa nhãm -OH</b>

<i>- T¸c dơng víi kim loại kiềm</i>

t0

<i>-Tác dụng với dung dịch bazơ</i>

<b>b) Phản ứng thế nguyên tử H của vòng benzen</b>

-Phản ứng với halogen

Nguyên tử H trong phân tử phenol dễ bị thay thế hơn nguyên tử H của vòng benzen trong phân tử các
<i>hiđrocacbon thơm.Đó là ảnh hởng cđa nhãm -OH tíi vßng benzen. </i>

<b>Kết luận: ảnh hởng của vịng benzen đến nhóm -OH và ảnh hởng của nhóm -OH đến vịng benzen đợc </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

<b>5. Ứng dụng : (SGK)</b>

C6H6

C6H5CH(CH3)2

CH2=CHCH3

H+

O2 (kk)

H2SO4

C6H5OH + CH3COCH3

</div>

<!--links-->