Tim hieu them ve lo hong tang on

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

Lỗ hổng ozone có làm nguy hại đến con người hay khơng ?

<i>Viết bởi Trần Đình Sơn</i>

<i>LTS. Tiến Sĩ Trần Đình Sơn người Bình Định (thơn Cảnh Vân, xã Phước Thành, huyện Tuy Phước). Ông học ở Cường </i>
<i>Để những năm sau hiệp định Genève, học đại học ở Sài Gòn, đi du học qua Pháp năm 1964, làm luận án tiến sĩ ở Paris. </i>
<i>Ông lấy bằng tiến sĩ đệ tam cấp năm 1967, tiến sĩ quốc gia Pháp năm 1970 rồi làm việc cho Trung tâm Nghiên cứu </i>
<i>Nguyên tử Saclay của Pháp. Năm 1995 ông được mời làm Viện Sĩ Viện Hàn Lâm Khoa Học New York. Ông hiện sống ở </i>
<i>Pháp ( theo </i> ). Xin hân hạnh giới thiệu với bạn đọc một bài </i>
<i>nghiên cứu mới đây của Tiến Sĩ Trần Đình Sơn.</i>

Theo Báo "Associated Press" đăng ngày 16 tháng 9 năm 2009, chính quyền Obama vừa tuyên bố : "Từ nay Mỹ, Canada
và Mehico sẽ chủ trương biến đổi "Nghị quyết Montreal" (Protocole de Montréal) về việc bảo vệ lớp ozone thành một
công cụ làm giảm các chất hydrofluoro-carbones (HFC). Các hóa chất này là những khí gây ra "hiệu ứng nhà kính" rất
mạnh. Trong "Nghị quyết Montreal" với mục đích chống lại "lỗ hổng trong lớp ozone" và có hiệu lực kể từ năm 1989, các
nước tham dự đã khuyến khích việc dùng HFC để thay thế CFC (chlorofluoro carbones) trong các máy lạnh, máy điều
hịa khơng khí. Bởi vì chính các khí này (CFC) đã gây ra lỗ hổng ozone nên hiện nay khơng cịn dùng nữa.

Các khí HFC tuy khơng phá hủy lớp ozone nhiều bằng CFC, nhưng chúng lại làm tăng hiệu ứng nhà kính : năng suất
sưởi ấm toàn bộ của HFC lớn gấp 10.000 lần năng suất của khí carbonic (CO2). Mặc dù thành phần của các khí HFC chỉ
vào khoảng 2% trong tất cả các khí sưởi ấm bầu khơng khí, nhưng vì kể từ đây chúng sẽ được thông dụng nên đến nửa
thế kỷ thứ 21 thành phần của chúng có thể sẽ tăng lên đến một phần ba. Vì lẽ đó mà chính quyền Obama cho rằng việc
dùng HFC để thay thế CFC là một quyết định vô trách nhiệm.

Báo "Le Monde" đăng ngày 16-09-09 tỏ vẻ lo ngại vì cịn chưa đầy ba tháng là đến hội nghị thượng đỉnh về hiện tượng
sưởi ấm khí hậu ở Copenhague, sự thương nghị như vậy sẽ bị đình trệ. Tờ Gardian, đăng ngày 15-09-09 còn bi quan
hơn, phỏng định rằng cuộc đàm phán sẽ bế tắc do sự bất đồng ý kiến giữa Mỹ và Âu châu.

Nhưng bây giờ chúng ta hãy gác lại một bên vấn đề sưởi ấm khí hậu và tập trung vào việc tìm ngun nhân của lỗ hổng
ozone. Câu chuyện này bắt đầu vào những năm 1980, các quan sát viên về khí tượng nhận thấy rằng mỗi năm sau mùa
đông, lớp ozone ở trên thượng tần khí quyển của vùng Antarctique bị phá hủy rất nhiều. Trong suốt ba tháng mùa đông,
vào khoảng 50% toàn bộ lượng ozone ở miền Nam cực biến mất và sự tổn thất về ozone có khi lên đến 90% nên được

mệnh danh là lỗ hổng ozone. Lỗ hổng này được Joseph Farman, Brian Gardiner et Jonathan Shanklin thuộc nhóm "Quan
sát vùng Antarctic của anh quốc" khám phá năm 1985.

Theo các chuyên gia (phần đông là các chuyên viên nghiên cứu về khí quyển, về lớp ozone hay thuộc các viện nghiên
cứu về thời tiết của một số quốc gia) thì sự phá hủy lớp ozone là do các nguyên tử chlore hay brome của các
halogéno-carbone như các chlorofluorohalogéno-carbone (CFC). Nhưng điều rất ngạc nhiên là các halogéno-halogéno-carbone này là những hóa chất
rất bền (có đời sống trung bình vào khoảng một trăm năm), không làm hư hại môi trường và thường được dùng làm
thuốc mê hay trong các máy làm lạnh, máy điều hịa khơng khí, trong các bình xịt hơi, hay để chửa lửa v.v.. Các chuyên
gia nói trên cho rằng các phân tử CFC khi lên đến lớp thượng tần khí quyển (có độ cao từ 10 đến 40 km), sẽ bị phân hủy
bởi các tia tử ngoại "có năng lượng rất lớn" để cho ra những nguyên tử chlore. Những nguyên tử này có thể phá hủy các
phân tử ozone rồi chúng sẽ được điều chế trở lại nhờ những phản ứng khác tiếp theo. Thành thử một phân tử chlore có
thể phá hủy đến 100.000 phân tử ozone. Lối giải thích này đã làm cho cả thế giới lo ngại và có lẽ vì vậy mà vỏn vẹn chỉ
có hai năm, sau ngày khám phá ra lỗ hổng ozone ở Antarctic, thì "Nghị Quyết Montreal" ra đời (1987). Tuy nhiên tơi nghĩ
rằng những lý do mà các chuyên gia đưa ra để giải thích lỗ hổng trong lớp ozone hồn tồn khơng hợp lý và khơng đúng
sự thật.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

trời phát ra đến trái đất và gặp một phân tử oxygen (O2) ở thượng tần khí quyển, nó sẽ bẻ gãy liên kết của O2 để cho ra
2 "gốc tự do" tức là nguyên tử oxygen (O2 → O + O). Hai nguyên tử này có khả năng phản ứng rất mạnh nên không thể
ở lâu trong trạng thái tự do. Chúng sẽ kết hợp với nhau để hoàn lại phân tử oxygen (O + O → O2) hay phản ứng với
phân tử oxygen để cho ra ozone (O + O2 → O3) (phản ứng này giải thích tại sao có ozone ở trong lớp thượng tần khí
quyển). Khi nồng độ của ozone khá lớn, ozone sẽ bị tia UV phân hủy để cho ra một nguyên tử và một phân tử oxygen
(O3 → O + O2).

Trong phịng thí nghiệm, phản ứng quang phân của oxygen có thể thực hiện bằng cách dùng một bóng đèn đựng khí
iode (phát ra tia tử ngoại có làn sóng bằng 253,7 nm). Ta chỉ cần thắp một bóng đèn iode trong vài phút là ngửi thấy mùi
hơi khó chịu của ozone. Các động cơ nổ của xe hơi, các máy điện trong kỷ nghệ phát ra nhiều tia chớp có chứa tia tử
ngoại nên cũng tạo ra ozone. Các phản ứng quang phân xảy ra rất nhanh chóng trong khoảng một vài phần triệu giây và
thời gian sống của các "gốc tự do" cũng rất ngắn, từ vài phần triệu giây đến vài phần mười giây.

Tóm lại, oxygen bị tia tử ngoại quang phân cho ra ozone và ozone bị quang phân thì hồn lại oxygen. Nhờ vậy mà lượng

oxygen trong bầu khơng khí gần như khơng thay đổi và khơng phụ thuộc vào thời gian chiếu của mặt trời, dù là hàng tỷ
năm. Và khi nào có tia tử ngoại (của mặt trời) và cịn oxygen là có ozone. Một mặt khác, mặc dù nồng độ của oxygen
giảm xuống khi lên cao độ nhưng lượng oxygen ở thượng tần khí quyển củng đủ để hấp thụ phần lớn các tia UV từ mặt
trời chiếu đến. Sự hấp thụ tia tử ngoại của oxygen lại còn hiệu quả hơn khi xuống gần mặt đất. Cho nên, sự hiện diện
của ozone chỉ làm tăng sự phòng thủ của oxygen đối với tia tử ngoại : khơng có ozone, oxygen lâu ngày sẽ bị phá hủy
vĩnh viễn bởi tia UV của mặt trời; nhưng khơng có oxygen thì lượng ozone nhỏ bé ở trên thượng tần khí quyển sẽ bị tiêu
hủy trong khoảnh khắc. Vì vậy, sự khẳng định cho rằng lớp ozone đã che chở chúng ta khỏi bị tia tử ngoại làm hại là
không đúng một cách hoàn toàn.

Một vài khái niệm về bầu khí quyển : Trong suốt mùa đơng (tức là mùa hè ở bắc bán cầu), miền nam-cực của trái đất
không nhận ánh sáng mặt trời. Việc chế tạo ozone bị gián đoạn. Do đó lớp ozone được tạo ra trước đây thu nhỏ lại, di
chuyển đến vùng khác và ln ln thay đổi hình thể cũng như giống các đám mây trôi lơ lửng trên trời. Một lỗ hỗng
trong lớp ozone ít nhiều rộng hẹp hiện ra vào mỗi mùa đông ở miền cực đạo. Nhưng hiện tượng này đã có như vậy từ
hàng tỷ năm, mặc dù -theo như tôi biết- chưa ai để ý đến trước năm 1985. Tuy nhiên, lỗ hổng ozone này hồn tồn vơ
hại vì là trong mùa đơng, khơng có mặt trời để phát ra tia UV. Khi mùa xuân bắt đầu trở về miền cực đới, mặt trời hãy còn
thấp ở chân trời. Các tia tử ngoại, trước khi chiếu đến mặt đất ở nam cực, phải xuyên qua lớp khí quyển của các vùng có
vĩ tuyến nhỏ hơn (gần đường xích đạo) nên phần lớn bị oxygen ở các vùng này hấp thụ. Vì lẽ đó, lỗ hổng ozone ở miền
Antarctic không thể được lấp đầy một cách nhanh chóng. Đó là lý do giải thích tại sao lỗ hổng ozone vẫn còn tồn tại sau
mùa đông. Nhưng rồi mùa hè từ từ đến, mặt trời càng ngày càng lên cao trên bầu trời, ngày càng dài thêm, cường độ
của luồng UV mỗi ngày mỗi mạnh và lỗ hổng ozone sẽ hoàn thành trở lại như xưa.

Ngày 18-8-2006, Tổ Chức Thời Tiết Quốc Tế (l'Organisation Météorologique Mondiale (OMM) và Chương Trình Liên hiệp
Quốc về Môi Trường (Programme des Nations Unies pour l'Environnement (PNUE) đã đăng bản tường trình về sự biến
chuyển của lượng ozone trong khí quyển do 250 chuyên gia trên thế giới thành lập. Trong đó có ghi rõ là "...trừ miền cực
đạo ra, sự suy giảm của lượng ozone ở thượng tần khí quyển khơng cịn nữa". Hay "Năm 2002, lớp thượng tần khí
quyển đuợc sưởi ấm một cách khác thường nên khơng cịn thấy hiện tượng phá hủy ozone". Hay "Trái lại ở miền
Antarctic, từ 2004 đến 2005, một mùa đông băng giá đã làm cho lượng ozone xuống thấp". Gần đây (16-09-2009), nhân
"Ngày quốc tế nhằm phòng vệ lớp ozone" (Journée Internationale de la préservation de la couche d'ozone), hội Khí
Tượng và Khoa Học Khí Quyển (l'Association Internationale de Météorologie et des Sciences Atmosphériques, IAMAS)
đã thơng báo rằng lượng ozone tồn bộ khơng thay đổi mà cịn có thể tăng lên, đặc biệt là ở các vùng có vĩ tuyến trung

bình.

Như vậy sự thăng giảm bề ngoài về sự phá hủy lớp ozone ở miền Nam cực vào mùa đông trước tiên là liên hệ với sự
thay đổi của ánh nắng mặt trời.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

- Các phân tử CFC và HFC nặng hơn oxygen và nitrogen rất nhiều nên khó có thể bay lên đến thượng tần khí quyển với
một nồng độ tạm đủ để thi đua với oxygen và ozone trong việc thu hút các tia tử ngoại.

- Không ai hiểu tại sao các phân tử này (CFC và HFC) lại có thể bị quang phân bởi các tia UV khi khơng có mặt trời ?
- Người ta cũng không hiểu tại sao các phân tử nặng và bền như CFC và HFC lại không bị quang phân ở thượng tần khí
quyển, ngay trên đầu chúng ta, để tạo ra một lỗ hổng ozone tương tự mà phải du hành xa xôi đến miền Nam cực, nhưng
lại không đến miền Bắc cực ?

- Cuối cùng, các kết quả đo lường khơng có vẻ chứng tỏ rằng khi mùa hè trở lại, lượng ozone năm nay lại ít hơn các năm
trước.

Nói tóm lại, sự khẳng định cho rằng lớp ozone đã che chở chúng ta tránh khỏi các tia tử ngoại là không đúng một cách
hồn tồn. Trong việc hấp thụ các tia UV, chính oxygen mới thật sự đóng vai trị chủ yếu. Lỗ hổng ozone hiện ra vào mùa
đông chỉ là một hiện tượng thiên nhiên, xảy ra mỗi năm một lần, từ hàng tỷ năm nay. Lỗ hổng này không gây một nguy
hại nào cho con người bởi vì lúc đó khơng có mặt trời ở miền cực đạo. Giả thuyết cho rằng việc phá hủy lớp ozone ở
miền Nam cực là do các nguyên tử chlore của chlorofluorocarbone (CFC) hay của các hóa chất tương tự có lẽ là một sai
lầm lớn và hoàn toàn phi lý. Do đó việc thay thế CFC bằng HFC khơng những khơng cần thiết mà cịn gây hại bởi vì các
HFC vẫn nổi tiếng là những chất có năng suất sưởi ấm bầu khí quyển lớn gấp 10.000 lần khí carbonic. Cho nên nếu sự
suy luận trình bày ở trên khơng sai lệch thì sự thay thế CFC bằng HFC có lẽ nhằm phục vụ quyền lợi kinh tế và tài chánh
cho một số công ty và kỷ nghệ gia, bởi vì bằng sáng chế của họ về các chất này đã (hoặc sắp) đến ngày hết hạn.
Viết tại Saclay ngày 5 octobre 2009

</div>

<!--links-->
Tìm hiểu đặc điểm thủy triều vùng biển Nghệ An và ảnh hưởng của nó đối với hoạt động của cụm cảng Nghệ Tĩnh

• 4
• 2
• 9