Gián án nghệ thuật sắp đặt

Ngh thu t s p t ệ ậ ắ đặ
- b c ch p ch ng Vi t Nam -ướ ậ ữ ở ệ
H n ph i có m t lý do n o ó t d m n m nay, cu c d n thân v o m tẳ ả ộ à đ để ừ ă ă ộ ấ à ộ
th ngh thu t không quen bi t v i h u h t ng i Vi t Nam l Installationứ ệ ậ ế ớ ầ ế ườ ệ à
- ngh thu t s p t (NTSÐ) l i ng y m t h p d n thêm nhi u ngh s nhệ ậ ắ đặ ạ à ộ ấ ẫ ề ệ ĩ ư
v y. M t th ngh thu t không h em l i l i ích v t ch t n o cho ng iậ ộ ứ ệ ậ ề đ ạ ợ ậ ấ à ườ
sáng t o, th m chí còn l m t n phí r t nhi u th i gian, s c l c v ti n ạ ậ à ổ ấ ề ờ ứ ự à ề
b c. Có th vì c m giác thèm khát nghe m t ti ng nói m i trong m t cung ạ ể ả ộ ế ớ ộ
cách ngh thu t c nh ã kéo d i quá lâu, nhu c u t ng t c cho k p v i ệ ậ ố đị đ à ầ ă ố ị ớ
th i i mình ang s ng v s thôi thúc c a th i gian ã khi n m t s ờ đạ đ ố à ự ủ ờ đ ế ộ ố
ngh s th y c n ph i tìm ki m m t ph ng th c sáng t o khác, ng ệ ĩ ấ ầ ả ế ộ ươ ứ ạ đồ
th i mong mu n ng i xem th ng ngo n theo m t cách khác, l nh ng ờ ố ườ ưở ạ ộ à ữ
nguyên nhân chính. NTSÐ b t u có ch ng trong m thu t Vi t Nam ắ đầ ỗ đứ ỹ ậ ệ
ng i. S ngh s chuyên tâm v i ngh thu t n y không còn ph i đươ đạ ố ệ ĩ ớ ệ ậ à ả
m trên u ngón tay n a, nh ng cu c tri n lãm c ng t t i con s v i đế đầ ữ ữ ộ ể ũ đạ ớ ố à
ch c cu c m i n m. Nh ng b c ch p ch ng u tiên c a lo i hình ụ ộ ỗ ă ữ ướ ậ ữ đầ ủ ạ
ngh thu t n y, nh v y c ng ã l i d u trên m t t. Nh ng v n l ệ ậ à ư ậ ũ đ để ạ ấ ặ đấ ư ẫ à
ch p ch ng, không th nói khác c. Trong khi ph ng Tây, NTSÐ ã ậ ữ ể đượ ở ươ đ
t n t i g n n a th k nay. ồ ạ ầ ử ế ỷ
Tuy nhiên, v n c n xem xét ây không ph i l c hay l m i, m ấ đề ầ ở đ ả à ũ à ớ à ở
ch bao gi chúng ta, nh ng ng i xem, th t s tham gia v o m t tác ỗ ờ ữ ườ ậ ự à ộ
ph m NTSÐ, th t s h i nh p v o không gian tác ph m, i u y d hay ẩ ậ ự ộ ậ à ẩ đ ề ấ ễ
khó i v i truy n th ng v v i hi n t i c a chúng ta. M t n h a s tr đố ớ ề ố à ớ ệ ạ ủ ộ ữ ọ ĩ ẻ
khá hi m hoi trong nh ng n h a s l m NTSÐ, Trang Thanh Hi n, gi ng ế ữ ữ ọ ĩ à ề ả
viên Tr ng i h c M thu t H N i, tin v o t ng lai c a ngh thu t ườ đạ ọ ỹ ậ à ộ à ươ ủ ệ ậ
n y nh tin v o m t i u t t y u. Theo ch , tác ph m s p t khai tri n à ư à ộ đ ề ấ ế ị ẩ ắ đặ ể
trong m t kho ng th i gian nh t nh v ch có c m t ý ngh a qua s ộ ả ờ ấ đị à ỉ đượ ộ ĩ ự
t ng tác c a nó v i ng i xem. Ng i xem i di n v i nh ng v n ươ ủ ớ ườ ườ đố ệ ớ ữ ấ đề
c a cu c s ng hi n t i m t cách tr c ti p, hi n di n cùng tác ph m, tham ủ ộ ố ệ ạ ộ ự ế ệ ệ ẩ
gia v o chính nó - ó chính l h ng m c a ngh thu t ch ho n to n à đ à ướ ở ủ ệ ậ ứ à à
không ph i l s b t c nh ng i ta t ng. Khi NTSÐ m i xu t hi n ả à ự ế ắ ư ườ ưở ớ ấ ệ ở

H N i, không ít ng i cho r ng ó l h nh ng nh t th i, m t trò ch i à ộ ườ ằ đ à à độ ấ ờ ộ ơ
ngông, h c òi c a m t s h a s tr ch a c trang b y v h c ọ đ ủ ộ ố ọ ĩ ẻ ư đượ ị đầ đủ ề ọ
v n. Còn bây gi , khi nh ng h a s nh Tr n L ng, v i v n ki n th c v ấ ờ ữ ọ ĩ ư ầ ươ ớ ố ế ứ à
kinh nghi m d y d n, Nguy n V n C ng, Nguy n Minh Th nh hay ệ à ạ ễ ă ườ ễ à
Trang Thanh Hi n..., ng i ta khó có th nghi ng v m t ó. Th m chí ề ườ ể ờ ề ặ đ ậ
nh ng h a s g o c i c a l p tr c nh Ð ng Th Khuê, Nguy n B o ữ ọ ĩ ạ ộ ủ ớ ướ ư ặ ị ễ ả
To n... c ng say mê th t s v i NTSÐ, v i m t thái chung t ng i à ũ ậ ự ớ ớ ộ độ ươ đố
nh t trí l khai thác tính duy m trong không gian tín ng ng v v n hóa ấ à ỹ ưỡ à ă
truy n th ng c a dân t c. Có th tin r ng NTSÐ Vi t Nam có lu n ề ố ủ ộ ể ằ ở ệ ậ đề
h n hoi, c ng nh có ng i riêng c a nó. Nh v y, có l không c n ẳ ũ ư đườ đ ủ ư ậ ẽ ầ
ph i xem xét nó s m hay mu n so v i ph ng Tây.ả ớ ộ ớ ươ
Nh ng s m hay mu n ho n to n không có ngh a l thích h p hay không ư ớ ộ à à ĩ à ợ
thích h p. D ng nh hòa nh p v o không gian chung c a v n hóa ợ ườ ư để ậ à ủ ă
c ng ng, NTSÐ Vi t Nam ã có quá nhi u lý lu n trong khi b n thân ộ đồ ở ệ đ ề ậ ả
lo i hình ngh thu t n y không c n nhi u l i n th . S nhi u l i ó ạ ệ ậ à ầ ề ờ đế ế ự ề ờ đ
n m ngay trong tác ph m c a các h a s , ch không ph i ch n m trong ằ ẩ ủ ọ ĩ ứ ả ỉ ằ
nh ng l i d n gi i - c a các nh phê bình. V ôi khi các y u t truy n ữ ờ ẫ ả ủ à à đ ế ố ề
th ng mang v c tình n n i không th không ngh l chúng c ố ẻ ố đế ỗ ể ĩ à đượ
m n v o cho có. Nh ng b n tay Ph t, nh ng ôi gu c g , nh ng ượ à ữ à ậ ữ đ ố ỗ ữ đồ
v ng mã, nh ng con chó á, nh ng chi c áo t i,... có th tr th nh nh ng à ữ đ ữ ế ơ ể ở à ữ
l m d ng. Ho c ph li u, m nón, áo m a... tr n ng p n m c tr th nhạ ụ ặ ế ệ ũ ư à ậ đế ứ ở à
ph n c m - khi s b trí v s l ng v t quá m c so v i thông th ngả ả ự ố à ố ượ đồ ậ ứ ớ ườ
ho c ng c l i, thông th ng quá m c. Ng i ta không s n s ng công ặ ượ ạ ườ ứ ườ ẵ à
nh n m t bông hoa d i n cu i l i i, nh ng ôi gi y x p th nh h ng ậ ộ ạ ở ố ố đ ữ đ à ế à à
ng tr c c a m t gian phòng ng i lính, nh ng con thú nh i bông treo l ũ ướ ử ộ ườ ữ ồ ơ
l ng quanh m t b váy c i... c ng nh không ai ch u coi cái ch mình ử ộ ộ ướ ũ ư ị ợ
v n i h ng ng y l m t tác ph m ngh thu t. M c dù xét v m t n o ẫ đ ằ à à ộ ẩ ệ ậ ặ ề ặ à
ó, cái ch chính l m t tác ph m s p t ho n h o, sinh ng, v i đ ợ à ộ ẩ ắ đặ à ả độ ớ
nh ng h ng quán, nh ng v t ph m y m u s c, ch u nh h ng c a ữ à ữ ậ ẩ đầ ầ ắ ị ả ưở ủ
nh ng ng u nhiên v nh ng thay i b t th ng trong cu c s ng h ng ữ ẫ à ữ đổ ấ ườ ộ ố ằ

ng y. H n n a, không ai i ch m không ph i tham gia v o không gian à ơ ữ đ ợ à ả à
ch , ph i huy ng nhi u giác quan, v a tránh né, v a tìm ki m, ợ ả độ ề ừ để ừ để ế
nh trong ch . Ð ng ph , v khía c nh n o ó, c ng l m t tác ph m ư ợ ườ ố ề ạ à đ ũ à ộ ẩ
s p t ho nh tráng, luôn luôn y p s tình c ... B n tay c a i ắ đặ à đầ ắ ự ờ à ủ đờ
th ng có th , v ch c ch n, t o nên c nhi u tác ph m s p t m aiườ ể à ắ ắ ạ đượ ề ẩ ắ đặ à
ai c ng l tác gi . Ði u n y có th khi n chúng ta ngh r ng không c n ũ à ả ề à ể ế ĩ ằ ầ
n ngh thu t s p t, s th ng ngo n c a chúng ta i v i cu c i đế ệ ậ ắ đặ ự ưở ạ ủ đố ớ ộ đờ
không vì th m thi u th n.ế à ế ố
Cách ngh n y hi n nhiên l b t công v i nh ng ngh s NTSÐ. H l ĩ à ể à ấ ớ ữ ệ ĩ ọ à
nh ng ng i can m tìm ki m m t cách th c bi u t m i, dù bi t l ữ ườ đả ế ộ ứ ể đạ ớ ế à
gian truân. Trong m y n m qua, không m y tri n lãm NTSÐ c ca ng i, ấ ă ấ ể đượ ợ
m c dù gi i nhì H i M thu t to n qu c n m 2001 (không có gi i nh t) ặ ả ộ ỹ ậ à ố ă ả ấ
trao cho tác ph m Không gian th y c a Nguy n B o To n nh l i công ẩ ủ ủ ễ ả à ư ờ
nh n cho tác gi duy nh t cho n nay c coi l th nh công trong NTSÐ.ậ ả ấ đế đượ à à