Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chính sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài của Malaixia trong qua trình hội nhập kinh tế quốc tế - thực trạng, kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào Việt Nam

1

L i cam đoan
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u đ c l p c a
riêng tôi. Các s" li#u, k&t qu( nêu trong lu n án này là trung th)c, có
ngu+n g"c rõ ràng.

Tác gi( lu n án

Nguy n Ti n Cơi


2

L i c(m ơn
Trong qúa trình th)c hi#n lu n án ti&n s/ kinh t& tơi đư1c s) quan tâm
giúp ñ2 c a PGS.TS Ph6m th7 Quý, T.S Chu Th7 Lan giáo viên hư;ng d=n,
Ban Giám hi#u, Vi#n ðào t6o Sau đ6i hAc, Khoa Kinh t& hAc, B mơn L7ch sC
Kinh t&, các thDy giáo, cô giáo Trư ng ð6i hAc Kinh t& Qu"c dân, T p đồn
B(o Vi#t, TEng Công ty B(o hiFm B(o Vi#t, tGnh BHc Giang, huy#n Hi#p Hịa
và b6n bè đ+ng nghi#p đã quan tâm t6o điNu ki#n, đ ng viên tơi hồn thành
lu n án này.
Tôi xin trân tr ng cám ơn!

Tác gi( lu n án

Nguy n Ti n Cơi


3

M cl c
Trang ph bìa

Trang
i

L i cam đoan

ii

L i c m ơn

iii

M cl c

iv

Danh m c các ký hi u, các ch vi t t"t

v

Danh m c các b ng, hình v#

1

L i m$ đ%u

Chương I

M)t s+ v,n đ- lý lu.n v- chính sách thu hút FDI

1.1

FDI và vai trị c a FDI ñ"i v;i các nư;c ñang phát triFn

1.2

M t s" vVn đN vN chính sách thu hút FDI

Chương II

vii

Chính sách thu hút FDI c2a Malaixia trong qúa trình h)i nh.p
kinh t qu+c t (1971 9 2005)

6
6
26
58

2.1

Chính sách thu hút FDI th i kỳ 1971 ] 1996

58

2.2

Chính sách thu hút FDI th i kỳ 1996 ] 2005

77

2.3

M t s" bài hAc kinh nghi#m vN chính sách thu hút FDI c a Malaixia

Chương III

kh năng v.n d ng m)t s+ Kinh nghi m v- chính sách thu hút FDI
c2a Malaixia vào Vi t Nam

103
116

3.1

Khái quát chính sách thu hút FDI c a Vi#t Nam

116

3.2

M t s" ñiFm tương ñ+ng và khác bi#t c a Vi#t Nam và Malaixia có
(nh hưang ñ&n chính sách thu hút FDI

144

Kh( năng v n ddng m t s" kinh nghi#m vN chính sách thu hút FDI

c a Malaixia vào Vi#t Nam

152

3.3
3.4

ðiNu ki#n cDn thi&t ñF th)c hi#n t"t hơn nheng bài hAc kinh
nghi#m vN thu hút FDI c a Malaixia ñ"i v;i Vi#t Nam

168

K t lu.n

177

Danh m c cơng trình khoa hEc c2a tác gi

179

Tài li u tham kh o

180

Ph%n Ph l c

186


4

Danh m c các ký hi u, các ch vi t t"t
Vi t t"t

Vi t ñ%y ñ2 ti ng Anh
Vi t ñ%y ñ2 ti ng Vi t

AFTA

: ASEAN Free Trade Area
: Khu v)c m u d7ch t) do ASEAN

APEC

: Asia]Pacific Economic Co]operation
: Dikn ñàn h1p tác kinh t& Châu á ] Thái Bình Dương

ASEAN

: Association of South]East Asian Nations
: Hi#p h i các qu"c gia ðông Nam á

CEPT

: Scheme on Common Effective Preferential Tariffs
: Chương trình Thu& quan ưu đãi có hi#u l)c chung

CNC

: Cơng ngh# cao

CNH

: Cơng nghi#p hóa

ðPT

: ðang phát triFn

EU

: European Union
: Liên minh châu Âu

FDI

: Foreign Direct Investment
: ðDu tư tr)c ti&p nư;c ngoài

GDP

: TEng s(n phnm n i đ7a

HðH

: Hi#n đ6i hóa

HVXK

: Hư;ng vào xuVt khnu

IMF

: International Monetary Fund
: Qu/ tiNn t# qu"c t&

IMP

: Industrial Master Plan
: K& ho6ch tEng thF các ngành công nghi#p

JETRO

: Japanese External Trade Organisation
: TE ch c xúc ti&n thương m6i Nh t B(n

KCN

: Khu công nghi#p

KTQT

: Kinh t& qu"c t&


5
MIDA

: Malaysian Intrustrial Development Authority
: Cdc phát triFn công nghi#p Malaixia

MITI

: Ministry of International Trade and Industry Malaysia
: B công nghi#p và thương m6i qu"c t& Malaixia

M&A

: Merger and Acquisition
: Mua l6i và sáp nh p

NEP

: New Economic Policy
: Chính sách kinh t& m;i

NICs

: Newly Industrialized Countres
: Các nư;c công nghi#p m;i

ODA

: Official Development Assistance
Vi#n tr1 phát triFn chính th c

OECD

: Organization for Economic Cooperation and Development
TE ch c h1p tác và phát triFn kinh t&

RM

: Ringit Malaysia
: ð+ng ring gít Malaixia

R&D

: Research and Development
: Nghiên c u và phát triFn

TMTD

: Thương m6i t) do

TNCs

: Transnational Corporations
: Công ty xuyên qu"c gia

TTNK

: Thay th& nh p khnu

UNCTA
C

: United Nations Conference on Trade and Development

USD

: United States Dollar

: TE ch c liên h1p qu"c vN thương m6i và phát triFn
: ðô la M/

WB

: World Bank
: Ngân hàng th& gi;i

WTO

: World Trade Organization
: TE ch c thương m6i th& gi;i

XHCN

: Xã h i ch nghĩa


6

Danh m c các b ng, hình v#

B ng

N)i dung

Trang

B(ng 1.1. Dòng v"n FDI trên th& gi;i, th i kỳ 2000 ] 2005

37

B(ng 1.2. ðiNu chGnh quy ch& FDI c a các nư;c, 1991 ] 2004

38

B(ng 2.1. M t s" nhà ñDu tư l;n vào Malaixia th i kỳ 1993 ] 1997

73

B(ng 2.2. Cơ cVu FDI vào các ngành kinh t& Malaixia tx 1971] 1987

74

B(ng 2.3. FDI vào Malaixia phân theo các bang, 1990 ] 1997

76

B(ng 2.4. Ty trAng v"n FDI trong ngành ch& t6o a Malaixia, 2002 ] 2005

99

B(ng 3.1. So sánh chi phí kinh doanh trong các doanh nghi#p FDI c a Vi#t
Nam và m t s" nư;c châu á năm 2004

137

B(ng 3.2. ðánh giá năng l)c c6nh tranh theo các nhân t" tác ñ ng ñ&n FDI

138

B(ng 3.3. So sánh m t s" chính sách thu hút FDI giea Vi#t Nam và Malaixia

140

Hình v#

N)i dung

Trang

Hình 1.1. Dịng v"n FDI trên th& gi;i giai đo6n 1993 ] 2005

35

Hình 2.1. Dịng FDI vào Malaixia, 1975 ] 1996

71

Hình 2.2. FDI vào ASEAN theo nư;c ch nhà, 1995 ] 2004

98

Hình 2.3. FDI vào ngành cơng nghi#p ch& t6o Malaixia,1996 ] 10/2001

100

Hình 3.1. Tình hình thu hút v"n FDI t6i Vi#t Nam, 1998 ] 2005

125

Hình 3.2. Cơ cVu FDI đăng ký vào Vi#t Nam theo ngành, 1988 ] 2005

127

Hình 3.3. Cơ cVu ngu+n FDI vào Vi#t Nam, 1988 ] 2005

128


7

M$ đ%u

I. Tính c p thi t c a đ tài
Hi#n nay, h i nh p kinh t& qu"c t& (KTQT) ñang ñ}t ra nhiNu th i cơ và thách
th c ñ"i v;i các nư;c ñang phát triFn (ðPT), trong ñó có vVn ñN c6nh tranh thu hút
ngu+n v"n ñDu tư tr)c ti&p nư;c ngồi (FDI). Ngu+n v"n FDI có ý nghĩa quan
trAng, cDn thi&t ñ"i v;i các nư;c ðPT, nó ch~ng nheng bE sung cho ngu+n v"n đDu
tư phát triFn, góp phDn đny nhanh t"c đ tăng trưang kinh t&, khai thác và nâng cao
hi#u qu( sC ddng các ngu+n l)c trong nư;c, mà cịn ti&p nh n đư1c công ngh#, kinh
nghi#m qu(n lý, ma r ng th7 trư ng... VVn ñN thu hút FDI trong h i nh p KTQT
phd thu c nhiNu y&u t", trong đó có vai trị c a chính sách nh•m t6o l p mơi trư ng
đDu tư mang tính c6nh tranh đF thu hút FDI.
Th i gian qua, Malaixia là m t trong nheng nư;c đã khá thành cơng trong
vi#c đưa ra nheng chính sách thu hút FDI. ðã t6o thêm ngu+n l)c đny nhanh cơng
nghi#p hóa (CNH) theo chi&n lư1c hư;ng ngo6i (hư;ng vào xuVt khnu ] HVXK)

trong quá trình h i nh p KTQT. Qua mVy th p ky phát triFn, Malaixia chunn b7 gia
nh p hàng ngũ các nư;c công nghi#p m;i (NICs).
Vi#t Nam th)c hi#n cơng cu c đEi m;i kinh t& (1986 ] nay), v;i ñư ng l"i "ða
d6ng hóa, đa phương hóa kinh t& đ"i ngo6i" ch trương ma cCa nNn kinh t& b•ng
nheng chính sách tích c)c, ñã ñ6t ñư1c nheng k&t qu( nhVt ñ7nh trong thu hút FDI
góp phDn thúc đny CNH, hi#n đ6i hóa (HðH) đVt nư;c. Tuy nhiên, trong chính sách
thu hút FDI v=n b c l khơng ít nheng h6n ch&, (nh hưang đ&n t"c đ , quy mơ và
hi#u qu( trong thu hút FDI. Do v y, vi#c tìm hiFu kinh nghi#m tx Malaixia là nư;c đi
trư;c và đã có nheng thành cơng trong thu hút FDI có ý nghĩa thi&t th)c vN lý lu n và
th)c tikn ñ"i v;i Vi#t Nam nh•m huy đ ng các ngu+n v"n nư;c ngồi cho ñDu tư
phát triFn, ñF th)c hi#n mdc tiêu ñ&n năm 2020 nư;c ta cơ b(n tra thành nư;c công
nghi#p. Vì v y, NCS chAn vVn đN: "Chính sách thu hút đ%u tư tr'c ti p nư(c ngồi


8

c a Malaixia trong quá trình h.i nh/p kinh t qu1c t 2 th'c tr3ng, kinh nghi5m
và kh7 năng v/n d:ng vào Vi5t Nam" làm ñN tài nghiên c u c a lu n án.
2. T=ng quan các cơng trình nghiên c?u có liên quan đ n lu/n án
VN vVn ñN chính sách thu hút FDI c a Malaixia cũng đã có m t s" cơng
trình nghiên c u c a các hAc gi( trong và ngoài nư;c.
a nư;c ngoài, cơng trình nghiên c u “Malaixia ] TEng quan vN khung pháp
lý trong đDu tư tr)c ti&p nư;c ngồi” c a tác gi( Arumugam Rajenthran trên
Kinh t& và tài chính s" 5/2002 do Vi#n Nghiên c u ðông Nam á Xingapo xuVt
b(n tháng 10/2002. T6i ñây, tác gi( ñã nghiên c u và phân tích các khía c6nh
pháp lý liên quan ñ&n FDI a Malaixia vN l p pháp, ñVt đai, lao đ ng, mơi trư ng;
m t s" chính sách khuy&n khích vN thu& và phi tài chính; các quyNn sa heu trí
tu#; qu(n lý và gi(i quy&t các tranh chVp... Cơng trình nghiên c u này, tác gi(
ch y&u phân tích trên góc đ vĩ mơ, gHn v;i b"i c(nh cd thF đF phân tích c i
ngu+n xuVt phát c a nheng ch trương, chính sách cũng như mdc tiêu c a nheng

quy đ7nh trong chính sách thu hút FDI c a Malaixia. ð+ng th i, cơng trình
nghiên c u cũng nêu lên m t s" thách th c c a Malaixia trong vVn ñN xC lý các
m"i quan h# v;i các nư;c láng giNng AESEAN; liên quan ñ&n b(n th†a thu n vN
thương m6i liên quan ñ&n các khía c6nh đDu tư (TRIM); vN b(n th†a thu n vN các
vVn ñN thương m6i trong quyNn sa heu trí tu# (TRIP). Tuy nhiên, cơng trình
nghiên c u này cũng chưa nghiên c u ñDy ñ n i dung các chính sách thu hút
FDI mà Malaixia đã áp ddng và m t s" n i dung cơng trình đư1c nghiên c u
cũng m;i ñN c p ñ&n th i điFm năm 1999.
Trong khn khE cơng trình nghiên c u "ðDu tư tr)c ti&p nư;c ngồi và cơng
nghi#p hóa a Malaixia, Xingapo, ðài Loan và Thái Lan" c a OECD, các tác gi(
Linda Y. C. Lim và Pang E. Fong (1991) ñã khái quát m t s" xu hư;ng FDI trên th&
gi;i, đ+ng th i t p trung phân tích th)c tr6ng thu hút FDI ñF phdc vd CNH và cũng
đã đN c p m t s" chính sách thu hút FDI c a Malaixia, Xingapo, ðài Loan và Thái
Lan, và cũng chG dxng l6i ñ&n năm 2000. Tác gi( Yumiko Okamoto (1994) cũng đã
có bài nghiên c u "Tác đ ng c a chính sách t) do hóa thương m6i và ñDu tư ñ&n


9
nNn kinh t& Malaixia" trong cu"n "Các nNn kinh t& phát triFn XXXII ] 4" xuVt b(n
tháng 12/1994; tác gi( Rajah Rasiah (1995) v;i đN tài "Tư b(n nư;c ngồi và CNH
a Malaixia" cũng ñã ñN c p ñ&n m t s" chính sách vN chuyFn giao cơng ngh#, liên
k&t các ngành kinh t&... c a Malaixia ñư1c ph(n ánh ñ&n năm 1995, vv...
a Vi#t Nam, cũng ñã có m t s" cơng trình nghiên c u vN chính sách thu hút
FDI c a Malaixia. Cơng trình nghiên c u “ðDu tư tr)c ti&p nư;c ngồi phdc vd
cơng nghi#p hóa a Malaixia ] kinh nghi#m ñ"i v;i Vi#t Nam” c a Ti&n sĩ Phùng
Xuân Nh6, ñư1c Nhà xuVt b(n Th& gi;i phát hành năm 2000 t6i Hà N i. ðây là
cơng trình nghiên c u đDu tiên có h# th"ng vN FDI a Malaixia. Tác gi( nghiên
c u khá sâu vN th)c tr6ng k&t qu( cũng như ñánh giá tác ñ ng c a FDI ñ"i v;i
CNH c a Malaixia, ñ+ng th i cũng ñã ñN c p m t s" chính sách thu hút FDI c a
Malaixia. Tuy v y, vVn đN chính sách thu hút FDI c a Malaixia chưa ñư1c

nghiên c u và ñánh giá th t ñDy ñ và vN th i gian cũng m;i c p nh t đ&n giea
nheng năm 1990. Cơng trình nghiên c u c a ðào Lê Minh và TrDn Lan Hương
trong “Kinh t& Malaixia” ñư1c Nhà xuVt b(n Khoa hAc xã h i Vn hành năm 2001
t6i Hà N i. T6i cơng trình nghiên c u này, các tác gi( cũng ñã ñN c p rVt khái
quát m t s" chính sách cũng như k&t qu( thu hút FDI c a Malaixia ñ&n năm 2000
nhưng cũng chG gi;i thi#u mang tính chVt khái quát.
M t s" nghiên c u khác có liên quan đ&n chính sách thu hút FDI c a Malaixia
như: Hoàng Th7 Thanh Nhàn (2003) trong "ðiNu chGnh cơ cVu kinh t& a Hàn Qu"c,
Malaixia và Thái Lan"; Phan Xuân Dũng (2004) trong "ChuyFn giao công ngh# a
Vi#t Nam ] th)c tr6ng và gi(i pháp"; Nguykn Bích ð6t (2006) trong "Khu v)c kinh
t& có v"n đDu tư nư;c ngồi trong nNn kinh t& th7 trư ng đ7nh hư;ng xã h i ch
nghĩa a Vi#t Nam". Ngồi ra, có m t s" bài đăng trên các t6p chí chun ngành có
đN c p liên quan đ&n chính sách, k&t qu( thu hút FDI vào Malaixia a nheng th i
ñiFm nhVt đ7nh.
Nhìn chung, đ&n nay chưa có cơng trình nào ñi sâu nghiên c u m t cách có h#
th"ng và tồn di#n các chính sách thu hút FDI c a Malaixia trong quá trình h i nh p
KTQT t;i th i điFm năm 2005. Vì v y, nhi#m vd c a lu n án là nghiên c u ti&p n"i


10
vN vVn đN này nh•m rút ra m t s" bài hAc kinh nghi#m tx chính sách thu hút FDI
c a Malaixia v;i Vi#t Nam hi#n nay.
3. M:c tiêu nghiên c?u c a lu/n án
Tx nghiên c u chính sách thu hút FDI c a Malaixia, lu n án rút ra m t s" bài
hAc kinh nghi#m vN vi#c t6o l p mơi trư ng mang tính c6nh tranh vN thu hút FDI
trong h i nh p KTQT có ý nghĩa tham kh(o ñ"i v;i Vi#t Nam.
4. ð1i tưDng và ph3m vi nghiên c?u c a lu/n án
] ð"i tư1ng nghiên c u c a lu n án là chính sách thu hút FDI c a Malaixia
trong quá trình h i nh p KTQT.
] Ph6m vi nghiên c u: Nheng vVn đN chính sách mà Malaixia đã áp ddng đF

t6o mơi trư ng mang tính c6nh tranh đF thu hút FDI trong h i nh p KTQT. Th i
gian nghiên c u tx năm 1971 ñ&n năm 2005. Tuy nhiên, ñF làm rõ thêm n i dung
nghiên c u, lu n án ñã ñN c p ñ&n nheng vVn ñN vN chính sách thu hút FDI đã đư1c
th)c thi a Malaixia sau năm 2005.
Chính sách thu hút FDI có n i dung rVt r ng, bao g+m h# th"ng các chính
sách, lu t pháp tương đ"i đ+ng b trong thu hút FDI gHn v;i nhu cDu phát triFn và
tình hình phát triFn c a các ngành, các lĩnh v)c kinh t&. a ñây ph6m vi n i dung
nghiên c u c a lu n án chG t p trung nghiên c u m t s" chính sách ch y&u như:
Chính sách tài chính ] tiNn t#; chính sách giá; chính sách vN cơ sa h6 tDng; chính
sách phát triFn ngu+n nhân l)c; chính sách chuyFn giao cơng ngh#; chính sách xúc
ti&n ñDu tư; qu(n lý nhà nư;c v;i FDI ñã ñư1c th)c thi trong thu hút FDI a
Malaixia. Tuy nhiên trong nghiên c u, m t s" chính sách phát triFn kinh t& ] xã h i
có liên quan đ&n ho6t ñ ng thu hút FDI cũng ñư1c ñN c p v;i mdc đích đF làm rõ
thêm chính sách thu hút FDI a Malaixia trong th i gian qua. ð+ng th i trong quá
trình nghiên c u, nheng k&t qu( và h6n ch& trong thu hút FDI cũng ñư1c sC ddng đF
làm rõ nheng thành cơng và chưa thành cơng c a chính sách thu hút FDI. ðó là cơ
sa ñF nghiên c u sinh rút ra nheng bài hAc kinh nghi#m tx ho6ch đ7nh và th)c thi
chính sách trong thu hút FDI cho phát triFn kinh t& a Malaixia.
5. Phương pháp nghiên c?u


11
Lu n án sC ddng phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi#n ch ng và duy
v t l7ch sC, ñã k&t h1p các phương pháp trong nghiên c u như: Phương pháp l7ch sC
và phương pháp logic, phương pháp phân tích kinh t&, phương pháp th"ng kê,
phương pháp so sánh ñF nghiên c u và ñánh giá các chính sách ñã ñư1c th)c thi a
Malaixia trong thu hút FDI.
6. NhHng đóng góp c a lu/n án
] Làm rõ cơ sa lý lu n vN chính sách thu hút FDI trong h i nh p KTQT.
] Làm rõ th)c tr6ng chính sách thu hút FDI và nheng đánh giá vN vai trị c a

chính sách (tích c)c và h6n ch&) trong t6o l p môi trư ng mang tính c6nh tranh đF
thu hút FDI. Tx đó rút ra m t s" bài hAc kinh nghi#m có ý nghĩa tham kh(o v;i Vi#t
Nam trong ho6ch ñ7nh và hồn thi#n chính sách thu hút FDI.
] Lu n gi(i kh( năng v n ddng m t s" kinh nghi#m vN chính sách thu hút FDI
c a Malaixia trong h i nh p KTQT vào ñiNu ki#n nư;c ta hi#n nay, ñ+ng th i ñưa
ra m t s" ki&n ngh7 ñF tăng thêm tính kh( thi trong v n ddng nheng kinh nghi#m
này.
7. K t c u c a lu/n án
Ngồi l i ma đDu, k&t lu n, lu n án ñư1c chia thành ba chương:
Chương 1: M t s" vVn đN lý lu n vN chính sách thu hút FDI.
Chương 2: Chính sách thu hút FDI c a Malaixia trong quá trình h i nh p kinh
t& qu"c t& (1971 ] 2005).
Chương 3: Kh( năng v n ddng m t s" kinh nghi#m vN chính sách thu hút FDI c a
Malaixia vào Vi#t Nam.


12

Chương I
m)t s+ v,n đ- lý lu.n v- chính sách thu hút FDI

1.1. FDI và vai trò c a FDI ñ"i v;i các nư;c ñang phát TriFn
1.1.1. Khái ni m v- FDI
1.1.1.1. Khái ni5m
Xét trong ph6m vi m t qu"c gia, ñDu tư bao g+m hai lo6i: ðDu tư trong nư;c
và đDu tư ra nư;c ngồi. ðDu tư ra nư;c ngồi là m t cách hiFu c a đDu tư qu"c t&.
Phân lo6i theo dịng ch(y c a v"n đDu tư qu"c t&, m t qu"c gia có thF là nư;c ñDu
tư ho}c là nư;c nh n ñDu tư. ðDu tư qu"c t& là m t trong nheng hình th c cơ b(n
c a ho6t ñ ng KTQT và ngày càng chi&m ty trAng cao trong tEng ñDu tư do xu th&
tồn cDu hóa, h i nh p KTQT ngày càng m6nh mŠ.

ðDu tư qu"c t& là m t trong nheng hình th c cơ b(n c a ho6t đ ng KTQT và
ngày càng chi&m ty trAng cao trong tEng đDu tư do xu th& tồn cDu hóa, h i nh p
KTQT ngày càng m6nh mŠ.
Xét vN phương th c qu(n lý v"n ñDu tư, ñDu tư qu"c t& bao g+m các hình th c
sau đây: ðDu tư gián ti&p nư;c ngồi; tín ddng thương m6i qu"c t& ; đDu tư tr)c ti&p
nư;c ngoài...
ð u tư tr c ti p nư c ngồi (Foreign Direct Invesment FDI): Là hình th c đDu
tư mà nhà đDu tư nư;c ngồi tr)c ti&p ñưa v"n ñ l;n và k/ thu t vào nư;c nh n ñDu tư,
tr)c ti&p tham gia vào vi#c qu(n lý, điNu hành q trình s(n xuVt kinh doanh. Khác v;i
ñDu tư gián ti&p, trong ñDu tư tr)c ti&p ch sa heu v"n ñ+ng th i là ngư i tr)c ti&p qu(n


13
lý và ñiNu hành ho6t ñ ng sC ddng v"n. FDI ñư1c xem là bi#n pháp heu hi#u ñF gi(i
quy&t vVn ñN v"n ñDu tư phát triFn c a các nư;c ðPT, khi mà các kho(n vi#n tr1 và các
kho(n vay qu"c t& (kF c( ngu+n v"n ODA) ngày càng có xu hư;ng gi(m. ð&n nay đã có
khá nhiNu cách hiFu khác nhau vN FDI, ch~ng h6n:
Qu ti n t Qu!c t (IMF) ñưa ra khái ni#m FDI là m t tác vd ñDu tư bao hàm m t
quan h# dài h6n, ph(n ánh m t l1i ích lâu bNn c a m t th)c thF cư ngd t6i m t nư;c g"c
(nhà ñDu tư tr)c ti&p) ñ"i v;i m t th)c thF cư ngd t6i m t nư;c khác (doanh nghi#p ti&p
nh n ñDu tư). Khái ni#m này ñã nêu đư1c mdc đích c a FDI là nh•m thu vN nheng l1i
ích lâu dài cho nhà đDu tư, đ+ng th i chG ra dịng v"n do các nhà đDu tư nư;c ngồi đưa
vào nư;c ti&p nh n đDu tư.
Theo Ngân hàng Pháp qu!c: M t ho6t ñ ng ñDu tư ñư1c xem là FDI khi: (a) Thi&t
l p ñư1c m t pháp nhân ho}c m t chi nhánh a nư;c ngồi; (b) nHm gie đư1c m t ty l#
có ý nghĩa vN v"n cho phép nhà ñDu tư nư;c ngồi có quyNn kiFm sốt vi#c qu(n lý
doanh nghi#p t6i nư;c ti&p nh n ñDu tư; (c) các kho(n cho vay ho}c ng trư;c ngHn h6n
c a ch ñDu tư cho cơng ty ti&p nh n đDu tư m t khi ñã thi&t l p giea hai bên m"i quan
h# cơng ty m‹ và chi nhánh.
Khái ni#m này đã nêu ñư1c vN m}t qu(n lý, nhà ñDu tư có quyNn kiFm sốt doanh

nghi#p ti&p nh n đDu tư cũng như chG ra m t s" hình th c FDI.
Các nhà kinh t Trung Qu!c cho r•ng, đDu tư nư;c ngồi là ngư i sa heu tư b(n
t6i nư;c nh n đDu tư b•ng cách mua ho}c kiFm sốt m t th)c thF kinh t& (t c là doanh
nghi#p) c a nư;c đó. Kho(n đDu tư này ph(i tương ng v;i ty l# cE phDn ñ l;n ñF t6o
ra (nh hưang quy&t ñ7nh, chi ph"i ñ"i v;i th)c thF kinh t& ñó.
T+ ch,c H.p tác và Phát tri/n Kinh t (Organization for Economic Cooperation
and Development ] OECD) ñưa ra khái ni#m: FDI ph(n ánh nheng l1i ích khách quan
lâu dài mà m t th)c thF kinh t& t6i m t nư;c (nhà đDu tư) đ6t đư1c thơng qua m t cơ sa
kinh t& t6i m t nNn kinh t& khác v;i nNn kinh t& thu c ñVt nư;c c a nhà ñDu tư (doanh
nghi#p ñDu tư tr)c ti&p). L1i ích lâu dài bao g+m s) t+n t6i các m"i quan h# giea nhà đDu
tư và doanh nghi#p đDu tư, trong đó nhà ñDu tư giành ñư1c (nh hưang quan trAng và có
hi#u qu( trong vi#c qu(n lý doanh nghi#p. ðDu tư tr)c ti&p bao hàm s) giao d7ch ngay tx


14
ñDu và tVt c( nheng giao d7ch v"n ti&p sau giea hai th)c thF ñư1c liên k&t m t cách ch}t
chŠ.
Khái ni#m này ñã nêu khá ñDy ñ vN xuVt x c a ngu+n v"n ñDu tư, ñ ng cơ ch
y&u c a FDI là phDn v"n sC ddng a nư;c ngồi gHn liNn v;i vi#c kiFm sốt ho}c (nh
hưang nhVt ñ7nh t;i ho6t ñ ng sC ddng v"n c a doanh nghi#p ti&p nh n ñDu tư.
Tuy n i dung cd thF các khái ni#m trên có khác nhau, nhưng ñNu th"ng nhVt a
m t s" ñiFm: FDI là hình th c đDu tư qu"c t&, cho phép các nhà ñDu tư tham gia ñiNu
hành ho6t ñ ng ñDu tư a nư;c ti&p nh n ñDu tư tuỳ theo ty l# v"n góp; quyNn sa heu
gHn liNn v;i quyNn sC ddng tài s(n đDu tư, nhà đDu tư có thF có l1i hơn n&u kinh
doanh có hi#u qu( và ngư1c l6i ph(i gánh ch7u r i ro khi kinh doanh thua lŒ.
Tx nheng khái ni#m trên, có thF hiFu khái quát: FDI là m t hình th c kinh doanh
v"n mà quyNn sC ddng gHn liNn v;i quyNn sa heu tài s(n ñDu tư, t6o ra m t doanh
nghi#p có ngu+n v"n t6o l p tx nư;c ngồi đ l;n ho6t ñ ng theo quy ñ7nh pháp
lu t c a nư;c nh n đDu tư, nh•m khai thác các l1i th&, các ngu+n l)c t6i chŒ, đ(m
b(o l1i ích lâu dài c a nhà đDu tư nư;c ngồi và nư;c nh n đDu tư.

1.1.1.2. Các hình th?c FDI
Có nhiNu hình th c tE ch c FDI khác nhau, tùy thu c ñiNu ki#n và quy ñ7nh
pháp lu t c a mŒi qu"c gia, nhưng thư ng áp ddng các hình th c ch y&u sau:
a) Doanh nghi#p 100% v"n nư;c ngoài (100% Foreign Capital Enterprise)
Là doanh nghi#p thu c quyNn sa heu c a nhà đDu tư nư;c ngồi (do m t hay
nhiNu tE ch c ho}c cá nhân) b† v"n ñDu tư, thành l p doanh nghi#p, t) qu(n lý điNu
hành và t) ch7u trách nhi#m tồn b vN k&t qu( s(n xuVt kinh doanh. Lo6i hình doanh
nghi#p này ñư1c thành l p t6i nư;c nh n ñDu tư dư;i hình th c cơng ty trách nhi#m
heu h6n m t thành viên ho}c cE phDn, là pháp nhân c a nư;c sa t6i tuân theo lu t
pháp c a nư;c sa t6i. Doanh nghi#p 100% v"n nư;c ngoài ñã ñư1c thành l p có thF
h1p tác v;i các nhà đDu tư nư;c ngồi khác đF thành l p doanh nghi#p 100% v"n đDu
tư nư;c ngồi m;i.
Hình th c ñDu tư này ngày càng ñư1c các nhà ñDu tư nư;c ngồi l)a chAn vì
hA đư1c tồn quyNn qu(n lý và hưang l1i nhu n sau khi ñã th)c hi#n nghĩa vd tài


15
chính v;i nư;c ch nhà; hơn nea, nư;c ch nhà khơng ph(i lúc nào cũng có thF
tham gia góp v"n thành l p doanh nghi#p liên doanh.
b) Doanh nghi#p liên doanh (Joint Venture Enterprise)
Là hình th c đDu tư mà m t doanh nghi#p m;i ñư1c thành l p do hai bên
(ho}c nhiNu bên) nư;c ngoài và nư;c nh n ñDu tư cùng góp v"n, cùng kinh doanh,
cùng hưang l1i nhu n, cùng chia sŽ r i ro theo ty l# v"n góp. Doanh nghi#p liên
doanh đư1c thành l p dư;i hình th c cơng ty trách nhi#m heu h6n ho}c cơng ty cE
phDn, có tư cách pháp nhân ho6t ñ ng theo pháp lu t c a nư;c nh n đDu tư.
Ty l# góp v"n c a mŒi bên do các bên tham gia liên doanh th†a thu n. Tuy
nhiên, có nheng nư;c quy đ7nh m c kh"ng ch& vN ty l# v"n góp đ"i v;i bên nư;c
ngồi, nhưng ngày nay xu hư;ng chung là ti&n t;i t) do hóa đDu tư.
Hình th c đDu tư này, các nhà ñDu tư nư;c ngoài khi m;i thâm nh p th7 trư ng
a m t nư;c nào đó thư ng chAn ñF chi&m lĩnh th7 trư ng m t cách nhanh nhVt, chi

phí triFn khai d) án nhanh, thu n l1i nhVt do tranh th s) thông hiFu lu t pháp, t p
quán cũng như s) hŒ tr1 c a nư;c sa t6i tx phía đ"i tác trong nư;c sa t6i. VN phía
nư;c ch nhà, tham gia vào các liên doanh sŠ có cơ h i hAc t p kinh nghi#m qu(n
lý, ti&p c n công ngh# m;i, thâm nh p th7 trư ng qu"c t&. Tuy nhiên, ñF ñ6t mdc
tiêu mong mu"n, phía đ"i tác nư;c ch nhà ph(i có kh( năng góp v"n, có cán b
đ năng l)c đF tham gia qu(n lý doanh nghi#p liên doanh.
c) H1p ñ+ng h1p tác kinh doanh (Business Contractual Cooperation)
Là hình th c liên k&t kinh doanh giea hai ho}c nhiNu bên g+m nhà đDu tư
trong nư;c và nhà đDu tư nư;c ngồi th†a thu n ký k&t h1p ñ+ng ñF ti&n hành m t
ho}c nhiNu ho6t ñ ng s(n xuVt kinh doanh t6i nư;c nh n ñDu tư trên cơ sa th"ng
nhVt vN ñ"i tư1ng, n i dung kinh doanh, nghĩa vd, trách nhi#m và phân chia k&t qu(
kinh doanh cho mŒi bên.
ð}c trưng c a hình th c đDu tư này là không cDn ph(i thành l p m t pháp nhân
m;i. H1p ñ+ng h1p tác kinh doanh khác v;i h1p đ+ng thương m6i thơng thư ng vN
tính chVt, n i dung c a ñ"i tư1ng kinh doanh. N&u như h1p đ+ng thương m6i thơng
thư ng mdc tiêu chính là trao ñEi, mua bán s(n phnm, thì trong h1p ñ+ng h1p tác


16
kinh doanh mdc tiêu c a các bên tham gia là th)c hi#n ho6t ñ ng kinh doanh t6i
nư;c nh n ñDu tư. ð7a v7 pháp lý c a bên nư;c ngồi trong h1p đ+ng h1p tác kinh
doanh r ng hơn, đDy đ hơn, đ+ng th i bên nư;c ngồi ph(i ñáp ng vN th tdc h1p
ñ+ng và nghĩa vd tài chính đ"i v;i nu;c sa t6i cao hơn so v;i h1p đ+ng thương m6i
thơng thư ng.
Do tính chVt h1p đ+ng h1p tác kinh doanh khơng địi h†i v"n l;n, th i h6n h1p
đ+ng thư ng khơng dài nên ch y&u đư1c áp ddng cho nheng d) án có quy mơ nh†,
th i gian h1p đ+ng ngHn.
Bên c6nh hình th c h1p đ+ng h1p tác kinh doanh cịn có m t s" hình th c
FDI đ}c bi#t sau:
(i) H1p đ+ng xây d)ng ] kinh doanh ] chuyFn giao (Building Operate Transfer ] BOT)

BOT thư ng đư1c th)c hi#n b•ng 100% v"n nư;c ngồi, nhưng cũng có thF có
m t phDn v"n góp c a chính ph ho}c tE ch c, cá nhân trong nư;c. Các nhà ñDu tư
ch7u trách nhi#m ti&n hành xây d)ng, kinh doanh cơng trình trong m t th i gian
ñ ñF thu h+i v"n ñDu tư và có l1i nhu n h1p lý, sau đó có nghĩa vd chuyFn giao
cơng trình cho nư;c ch nhà mà khơng đư1c b+i hồn bVt kỳ kho(n tiNn nào.
(ii) H1p ñ+ng xây d)ng ] chuyFn giao ] kinh doanh (Building Transfer
Operate ] BTO)
Hình th c BTO, nhà đDu tư nư;c ngồi b† v"n đDu tư xây d)ng, sau khi xây
d)ng xong, nhà đDu tư chuyFn giao cơng trình cho nư;c ch nhà, nư;c ch nhà
dành cho nhà ñDu tư quyNn kinh doanh cơng trình đó trong m t th i gian nhVt đ7nh
đ đF thu h+i v"n và có l1i nhu n h1p lý. Như v y, BTO cơ b(n gi"ng BOT, chG
khác a chŒ ñ"i v;i BOT sau khi xây d)ng xong nhà đDu tư nư;c ngồi đư1c khai
thác sC ddng r+i m;i chuyFn giao cho nư;c ch nhà, cịn BTO thì sau khi xây d)ng
xong nhà đDu tư chuyFn như1ng cho nư;c ch nhà, sau đó m;i khai thác sC ddng.
(iii) H1p ñ+ng xây d)ng ] chuyFn giao (Building Transfer ] BT)
Hình th c đDu tư BT, sau khi xây d)ng xong, nhà đDu tư chuyFn giao cơng
trình cho nư;c ch nhà, nư;c ch nhà sŠ t6o ñiNu ki#n cho nhà ñDu tư th)c hi#n
d) án khác ñF thu h+i v"n đDu tư và có l1i nhu n h1p lý.


17
Tùy điNu ki#n c a mŒi nư;c mà các hình th c FDI trên ñây ñư1c áp ddng khác
nhau. MŒi hình th c đDu tư đNu có nheng m}t m6nh và m}t h6n ch& c a nó, nên cDn
ph(i nghiên c u v n ddng, đa d6ng hố các hình th c đDu tư nh•m đem l6i hi#u qu(
cao, đáp ng mdc tiêu phát triFn ñVt nư;c.
1.1.2. M)t s+ lý thuy t v- FDI
Dòng v"n FDI trên th& gi;i trong nhiNu th p ky qua không ngxng tăng lên
m6nh mŠ, tra thành hi#n tư1ng nEi b t trong ho6t ñ ng KTQT nên ñã thu hút nhiNu
nhà nghiên c u vN lý thuy&t FDI. Lu n án chG ti&p c n m t s" lý thuy&t sau:
2 Nhóm lý thuy t kinh t vĩ mô

Các lý thuy&t kinh t& vĩ mơ d)a trên mơ hình cE điFn 2 X 2 (hai nư;c, hai hàng
hóa, hai y&u t" s(n xuVt) đF so sánh hi#u qu( c a v"n ñDu tư ho}c ty suVt l1i nhu n, tx
đó gi(i thích và d) đốn hi#n tư1ng đDu tư nư;c ngồi d)a trên ngun tHc l1i th& so
sánh c a các y&u t" ñDu tư (v"n, lao đ ng, cơng ngh#) giea nư;c đDu tư và nư;c nh n
ñDu tư [28, tr 16].
Lý thuy t thương m5i qu!c t c6a Heckcher Ohlin Samuelson (hay cịn gAi là
mơ hình HOS): Lý thuy&t này đư1c xây d)ng d)a trên các gi( ñ7nh: (1) Hai nư;c
tham gia trao đEi hàng hóa ho}c đDu tư (nư;c I và nư;c II), hai y&u t" s(n xuVt (lao
ñ ng ] L và v"n ] K), s(n xuVt ra hai hàng hố (X và Y); (2) trình đ k/ thu t s(n
xuVt, th7 hi&u, hi#u qu( kinh t& theo qui mô a hai nư;c như nhau; th7 trư ng t6i hai
nu;c c6nh tranh hồn h(o, khơng có chi phí v n t(i, khơng có s) can thi#p c a chính
sách, khơng h6n ch& ñDu tư, v"n ñư1c v n chuyFn t) do. Tx gi( đ7nh này, mơ hình
HOS phân tích ty l# chi phí c a các y&u t" s(n xuVt (L và K) a hai nư;c và chG ra r•ng
s(n lư1ng c a hai nư;c sŠ tăng lên n&u mŒi nư;c t p trung s(n xuVt ñF xuVt khnu
nheng hàng hoá sC ddng nhiNu y&u t" s(n xuVt dư thxa và ti&t ki#m y&u t" khan hi&m;
ngư1c l6i sŠ nh p khnu nheng hàng hóa có ch a ít hàm lư1ng y&u t" dư thxa mà dùng
nhiNu y&u t" khan hi&m. Mơ hình này cịn đư1c gAi là lý thuy&t các y&u t" s(n xuVt
(Dominick Salvantore, 1993).
M t cách ti&p c n khác, Richard S.EcKaus d)a trên cơ sa mô hình HOS nhưng
ơng đã lo6i b† gi( đ7nh khơng có s) di chuyFn các y&u t" s(n xuVt giea các nư;c


18
trong mơ hình HOS và ma r ng phân tích ñF xây d)ng lý lu n vN s) chênh l#ch hi#u
qu( đDu tư, tx đó gi(i thích ngun nhân hình thành đDu tư nư;c ngồi. Tác gi( cho
r•ng, nư;c đDu tư thư ng có hi#u qu( sC ddng v"n thVp (thxa v"n), trong khi nư;c
nh n đDu tư l6i có hi#u qu( sC ddng v"n cao (thi&u v"n). Tx đó k&t lu n, chênh l#ch
vN hi#u qu( sC ddng v"n giea các nư;c là nguyên nhân t6o ra dòng lưu chuyFn v"n
ñDu tư qu"c t& tx nơi thxa v"n ñ&n nơi thi&u v"n nh•m đ6t mdc tiêu t"i đa hóa l1i
nhu n trên ph6m vi toàn cDu c a ch ñDu tư.

Cũng d)a trên nguyên tHc l1i th& so sánh c a mơ hình HOS, K.Kojima đưa ra
quan điFm ngun nhân hình thành đDu tư nư;c ngồi là do có s) chênh l#ch vN ty
suVt l1i nhu n giea các nư;c và s) chênh l#ch này ñư1c bHt ngu+n tx s) khác bi#t
vN l1i th& so sánh trong phân công lao ñ ng qu"c t&.
Lý thuy t c6a Macdougall Kemp (hay cịn gAi là mơ hình Macdougall]Kemp).
Mơ hình này cũng có quan điFm như mơ hình HOS, đ+ng th i gi( đ7nh c6nh tranh giea
hai nư;c là hồn h(o, lu t năng suVt c n biên c a v"n gi(m dDn và giá c( sC ddng v"n
ñư1c quy&t ñ7nh bai lu t này. Theo tác gi(, do nheng nư;c phát triFn dư thxa v"n đDu
tư nên có năng suVt c n biên c a v"n thVp hơn năng suVt c n biên c a v"n a nheng
nư;c ðPT. Chênh l#ch vN năng suVt c n biên c a v"n ñDu tư giea các nư;c là nguyên
nhân d=n ñ&n lưu chuyFn dịng v"n qu"c t&. Do v y, cDn gi(i thích hi#n tư1ng đDu tư
qu"c t& tx phân tích so sánh giea chi phí và l1i ích c a di chuyFn v"n ra nư;c ngoài
[50, tr 17].
M t s" lý thuy&t khác thu c nhóm này cũng đã gi(i thích ngun nhân c a
FDI tx các chính sách vĩ mơ c a các nư;c tham gia ñDu tư như ty giá h"i đối, thu&
quan b(o h ... Ch~ng h6n Sibert cho r•ng thu& cao khơng khuy&n khích đư1c FDI, vì
th& các y&u t" đDu tư trong nư;c khơng khai thác đư1c l1i th& so sánh [26, tr 21].
Qua m t s" lý thuy&t kinh t& vĩ mơ vN FDI trên đây cho thVy:
Các lý thuy&t ñã chG ra nguyên nhân xuVt hi#n đDu tư nư;c ngồi là do có s)
chênh l#ch vN hi#u qu( sC ddng v"n ñDu tư giea các nư;c. Các lý thuy&t ñNu d)a
trên cơ sa lý thuy&t phân cơng lao đ ng qu"c t&, phù h1p v;i nguyên tHc chung c a
lý thuy&t thương m6i và di chuyFn các ngu+n l)c s(n xuVt qu"c t& nhưng là s) phát


19
triFn lý thuy&t thương m6i qu"c t& trong ñiNu ki#n có s) di chuyFn v"n đDu tư, bai
vì lý thuy&t thương m6i d)a trên nguyên tHc ty l# chi phí trong khi các lý thuy&t trên
căn c vào chênh l#ch ty suVt l1i nhu n.
M}c dù đã gi(i thích đư1c nguyên nhân và (nh hưang c a FDI ñ"i v;i nNn
kinh t& các nư;c tham gia đDu tư, nhưng vì các lý thuy&t d)a trên nheng gi( đ7nh

đơn gi(n hóa và phân tích a tr6ng thái tĩnh nên chưa ph(n (nh h&t th)c t& c a nNn
kinh t&. ðF so sánh ñư1c ty suVt l1i nhu n giea các nư;c cịn ph(i xét đ&n nhiNu y&u
t" khác nea vN mơi trư ng đDu tư, chính sách phát triFn kinh t& c a các nư;c, vai trị
c a các cơng ty xuyên qu"c gia (TNCs), xu hư;ng t) do hoá thương m6i và đDu tư,
nhVt là trong điNu ki#n tồn cDu hoá, h i nh p KTQT ngày càng sâu r ng hi#n nay...
Ví dd, M/ là nơi cung cVp FDI ra nư;c ngồi rVt l;n nhưng đ+ng th i cũng là nư;c
hVp thd v"n FDI l;n nhVt th& gi;i. Hơn nea, FDI khơng ph(i chG là s) di chuyFn v"n
đDu tư giea các nư;c mà kèm theo FDI là s) chuyFn giao cơng ngh#, k/ năng qu(n
lý... Vì th&, nư;c nh n ñDu tư, nhVt là các nư;c ðPT ñã và đang có nheng chính
sách c(i thi#n mơi trư ng ñDu tư hVp d=n và tăng cư ng c6nh tranh thu hút FDI.
2 Nhóm lý thuy t kinh t vi mô
Cùng v;i s) phát triFn c a các lý thuy&t kinh t& vĩ mơ, nhiNu quan điFm lý
thuy&t kinh t& vi mơ cũng đã nghiên c u vN FDI.
Các lý thuy t t+ ch,c công nghi p (Industrial organisation theories) ra đ i vào
đDu nheng năm 1960 đã gi(i thích s) phát triFn m6nh c a các công ty l;n ñ c quyNn
a M/ là nguyên nhân quan trAng t6o ra dịng FDI. Stephen Hymer cho r•ng, do k&t
cVu c a th7 trư ng ñ c quyNn ñã thúc ñny các công ty c a M/ ma r ng chi nhánh ra
nư;c ngồi đF khai thác các l1i th& vN v"n, công ngh#, k/ thu t qu(n lý, m6ng lư;i th7
trư ng mà các công ty trong cùng ngành a nư;c nh n đDu tư khơng có đư1c. ðó là
ngun nhân hình thành các TNCs và vi#c thành l p các chi nhánh a nư;c ngồi.
Robert Z.Aliber gi(i thích hi#n tư1ng FDI tx (nh hưang c a y&u t" thu& và quy mơ
th7 trư ng tác đ ng đ&n các cơng ty đ c quyNn. Theo Z.Aliber, thu& đã làm tăng giá
nh p khnu nên các công ty ph(i di chuyFn s(n xuVt ra nư;c ngồi đF vư1t qua hàng
rào thu& quan b(o h đF gi(m chi phí, h6 giá thành, tăng l1i nhu n. M}t khác, hi#u


20
qu( kinh t& cịn phd thu c vào qui mơ th7 trư ng nên các cơng ty đ c quyNn ñã ma
r ng th7 trư ng b•ng cách thành l p chi nhánh a nư;c ngoài. Richard E.Caver lý
gi(i, nheng s(n phnm ñư1c ch& t6o bai k/ thu t m;i thư ng có xu hư;ng đ c quyNn

do có giá thành h6 nên đã tích c)c ma r ng ph6m vi s(n xuVt ra nư;c ngồi đF khai
thác l1i th& đ c quyNn k/ thu t nh•m t"i đa hóa l1i nhu n, tx đó hình thành FDI.
Lý thuy t chu kỳ sFn phGm c6a Vernon ñưa ra năm 1966 ñã lý gi(i hi#n tư1ng
FDI trên cơ sa phân tích các giai ño6n phát triFn c a s(n phnm. Theo Vernon, bVt kỳ
s(n phnm nào ñNu tr(i qua ba giai ño6n: Giai ño6n phát minh và thC nghi#m ] ñEi m;i;
giai đo6n phát triFn quy trình chín mu+i ] tăng trưang, s(n xuVt hàng lo6t; giai đo6n tiêu
chunn hóa s(n xuVt ] bão hịa, bư;c vào suy thối. a giai ño6n ñEi m;i s(n phnm chG
dikn ra a các nư;c phát triFn (M/), bai vì: a đó có thu nh p cao tác ñ ng ñ&n nhu cDu
và kh( năng tiêu thd s(n phnm m;i; có điNu ki#n đF nghiên c u và phát triFn (R&D);
chG a các nư;c phát triFn thì k/ thu t s(n xuVt tiên ti&n v;i ñ}c trưng sC ddng nhiNu v"n
m;i phát huy ñư1c hi#u qu( cao. K&t qu(, do s(n xuVt quy mô l;n, năng suVt lao ñ ng
cao, giá thành s(n phnm gi(m ñã làm cho s(n xuVt s(n phnm ñ6t t;i m c bão hịa. Khi
đó, đF tránh lâm vào kh ng ho(ng và ti&p tdc phát triFn s(n xuVt theo qui mơ đã đ6t
đư1c bu c các cơng ty ph(i ma r ng th7 trư ng tiêu thd ra nư;c ngoài. Nhưng vi#c tiêu
thd s(n phnm ra th7 trư ng nư;c ngoài l6i vVp ph(i nheng rào c(n l;n như chi phí v n
chuyFn, chi phí thu& quan do chính sách b(o h c a nư;c sa t6i. Nên ñF vư1t qua
nheng rào c(n này cũng như tranh th l1i th& vN chi phí nhân cơng và ngun li#u đDu
vào rŽ a các nư;c ðPT, các công ty l)a chAn phương án di chuyFn s(n xuVt ra nư;c
ngồi b•ng cách thành l p các chi nhánh m;i, tx đó t6o ra dòng v"n FDI.
Tx lý thuy&t chu kỳ s(n phnm, Akamatsu (1969) ñã xây d ng lý thuy t chu kỳ
sFn phGm đu+i kOp. Akamatsu đi tìm ngun nhân t6o ra dịng FDI tx vi#c nghiên
c u, phân tích q trình phát triFn liên tdc ngành công nghi#p c a nư;c nh n ñDu tư,
tx khi nh p khnu ñ&n s(n xuVt và tiêu dùng n i ñ7a r+i chuyFn sang xuVt khnu. Theo
Akamatsu, s(n phnm m;i ñư1c phát minh và s(n xuVt a trong nư;c (nư;c đDu tư)
sau đó đư1c xuVt khnu ra nư;c ngoài. T6i nư;c nh p khnu (nư;c nh n ñDu tư) do ưu
ñiFm c a s(n phnm m;i xâm nh p làm cho nhu cDu th7 trư ng n i ñ7a tăng lên, khi


21
đó nư;c này chuyFn hư;ng s(n xuVt s(n phnm thay th& nh p khnu d)a vào v"n,

công ngh# c a nư;c ngồi. S(n xuVt đ&n m t m c nào ñó, nhu cDu tiêu thd s(n
phnm t6i th7 trư ng trong nư;c l6i đ6t m c bão hịa, khi Vy nhu cDu xuVt khnu l6i
xuVt hi#n và các chu kỳ này c ti&p dikn d=n đ&n hình thành dịng FDI.
Oberender ma r ng lý thuy&t chu kỳ s(n phnm thông qua mơ hình đ7nh hư;ng
phát triFn th7 trư ng đF gi(i thích đ ng cơ th)c hi#n FDI. Theo Oberender, cơng ty
đi tiên phong trong vi#c đEi m;i s(n phnm sŠ g}t hái đư1c thành cơng trong vi#c
chi&m lĩnh th7 trư ng, nhưng ñ&n m t th i ñiFm nào ñó sŠ có nguy cơ b7 mVt dDn l1i
th& ñ c quyNn do năng l)c s(n xuVt c a công ty b7 kìm hãm bai th7 trư ng n i ñ7a ñã
tra nên quá ch t h‹p, khi Vy s c ép c6nh tranh bu c cơng ty ph(i tìm ki&m th7
trư ng a nư;c ngồi b•ng nhiNu cách: (1) XuVt khnu hàng hóa sang các nư;c mà a
đó chưa thF s(n xuVt nheng s(n phnm có trình đ cơng ngh# cao; (2) thơng qua ho6t
đ ng FDI đF s(n xuVt s(n phnm ngay t6i th7 trư ng ngoài nư;c. Trư;c tình hình
hàng rào b(o h m u d7ch và chi phí v n chuyFn cao, các cơng ty thiên vN vi#c chAn
cách ñ}t cơ sa s(n xuVt t6i nư;c ngồi, đó là ngun nhân d=n đ&n FDI.
Lý thuy t l.i th ñPc quy n v FDI: Lý thuy&t này hình thành trên cơ sa lý
thuy&t c6nh tranh đ c quyNn, tính khơng hồn h(o c a th7 trư ng. Theo lý thuy&t
này, các công ty TNCs nHm gie nheng l1i th& ñ c quyNn nên cho phép ñiNu hành
các chi nhánh a nư;c ngồi ho6t đ ng có hi#u qu( hơn so v;i các cơng ty b(n đ7a.
Nheng l1i th& đ c quyNn vN cơng ngh#, k/ năng qu(n lý, th7 trư ng tiêu thd... ñã t6o
cho các TNCs có nheng quyNn l)c vơ hình trong c6nh tranh mà các cơng ty a b(n
đ7a khơng có đư1c. Tuy nhiên, ñây m;i là ñiNu ki#n cDn, còn ñiNu ki#n nea là l1i
nhu n thu ñư1c tx vi#c ma chi nhánh ñF s(n xuVt kinh doanh a nư;c ngoài ph(i cao
hơn so v;i s(n xuVt a trong nư;c sau đó xuVt khnu ra nư;c ngồi tiêu thd, đó cũng
là ngun nhân d=n ñ&n th)c hi#n FDI theo chiNu ngang.
Lý thuy t qu!c t hóa sFn xuRt (Rugman và Buckley) đư1c xây d)ng d)a trên
các gi( đ7nh: TNCs t"i đa hóa l1i nhu n trong điNu ki#n c6nh tranh khơng hồn h(o;
tính khơng hồn h(o c a th7 trư ng bán thành phnm; TNCs t6o ra qu"c t& hoá th7
trư ng. Tx nheng gi( đ7nh này, lý thuy&t đã phân tích ngun nhân đDu tiên hình

22
thành và phát triFn các TNCs là do tác ñ ng c a th7 trư ng khơng hồn h(o. TNCs
cịn ñư1c xem như m t gi(i pháp t"t nh•m khHc phdc nheng vVn đN c a th7 trư ng
thơng qua vi#c ma r ng quy mơ ra bên ngồi đF ma r ng s(n xuVt và phân ph"i s(n
phnm. Reuber cho r•ng, TNCs đã có vai trị đ"i v;i các nư;c ðPT, q trình qu"c t&
hóa c a TNCs đã mang l6i nhiNu l1i ích vN v"n, k/ thu t, công ngh#, vi#c làm cho
các nư;c ðPT. Tuy nhiên, cũng có nheng tác gi( như Singer, Lall, Vaitsos... đã có
nheng ñánh giá vN tác ñ ng tiêu c)c không nh† c a TNCs đ"i v;i các nư;c ðPT.
Nhìn chung, các lý thuy&t kinh t& vi mơ vN FDI trên đây đã gi(i thích ngun
nhân hình thành và (nh hưang c a FDI ñ"i v;i nNn kinh t& th& gi;i và mŒi qu"c gia
tham gia ñDu tư, nhVt là các nư;c ðPT. Các lý thuy&t nghiên c u tx vi#c phân tích
m t cơng ty, m t hàng hóa cd thF như là k&t qu( t) nhiên c a quá trình khai thác các
l1i th& đ c quyNn a nư;c ngồi ñF t"i ña hóa l1i nhu n trên ph6m vi tồn cDu cũng
như gi(i thích s) hình thành TNCs và t6i sao các cơng ty l6i đDu tư ra nư;c ngồi,
tác đ ng c a TNCs đ"i v;i nư;c nh n đDu tư, ch y&u là các nư;c ðPT. Vì th& nó
mang tính khái qt cao, ch}t chŠ và gDn th)c tikn hơn. Song, lý thuy&t kinh t& vi
mô vN FDI cũng chưa ph(n (nh h&t nheng nguyên nhân th)c t& khác góp phDn vào
vi#c hình thành FDI như s) phát triFn c a khoa hAc cơng ngh#, chính sách phát triFn
kinh t&, mơi trư ng đDu tư...
2 H c thuy t kinh t Mác 2 Lênin
Theo quan ñiFm lý thuy&t xuVt khnu tư b(n, Lênin cho r•ng vi#c xuVt khnu giá
tr7 nh•m thu đư1c giá tr7 th}ng dư a ngồi biên gi;i qu"c gia đã tra thành m t ñ}c
trưng kinh t& c a ch nghĩa tư b(n (CNTB) khi bư;c sang giai ño6n ñ c quyNn ] ch
nghĩa ñ& qu"c (CNðQ). Ngư i chG rõ, ñiFm ñiFn hình c a CNTB cũ, trong đó có s)
t) do c6nh tranh hoàn toàn th"ng tr7, là vi#c xuVt khnu hàng hố; điFm điFn hình c a
CNTB m;i, trong đó các tE ch c ñ c quyNn th"ng tr7 là vi#c xuVt khnu tư b(n. Khi
đ6t đ&n trình đ phát triFn cao c a tư b(n tài chính, lúc này xuVt hi#n "tư b(n thxa",
ñF thu ñư1c l1i nhu n cao trong ñiNu ki#n ty suVt l1i nhu n n&u ñDu tư a trong nư;c
thVp, các nư;c tư b(n sŠ chuyFn ngu+n v"n đDu tư ra nư;c ngồi đF có ty suVt l1i
nhu n cao hơn. Lênin cho r•ng, sa dĩ cDn ph(i xuVt khnu tư b(n vì trong m t s"

23
nư;c tư b(n đã q chín, và tư b(n thi&u ñ7a bàn ñDu tư có l1i. Trong khi ñó, a nhiNu
nư;c thu c đ7a, nNn kinh t& cịn l6c h u cDn tư b(n ñF phát triFn, ñEi m;i k/ thu t,
hAc t p kinh nghi#m qu(n lý và ma r ng th7 trư ng, do đó có s) g}p nhau giea nư;c
xuVt khnu tư b(n và nư;c ti&p nh n tư b(n [50, tr 13].
Phát triFn quan ñiFm lý thuy&t trên, các nhà kinh t& mácxit cho r•ng các cơng ty
tư b(n đ c quyNn (ngành ch& t6o) đDu tư sang các nư;c ðPT ñF khai thác ngu+n lao
ñ ng rŽ và tài nguyên thiên nhiên phong phú. ðó là nguyên nhân hình thành FDI.
Như v y, hAc thuy&t kinh t& Mác ] Lênin vN xuVt khnu tư b(n cung cVp nheng cơ sa
khoa hAc ñF hiFu rõ vN b(n chVt c a đDu tư nư;c ngồi.
1.1.3. Vai trị c2a FDI ñ+i vNi các nưNc ðPT
HDu h&t các nư;c ðPT có trình đ kinh t&, văn hố, khoa hAc k/ thu t l6c h u
ho}c m;i có s) phát triFn, năng suVt lao ñ ng và m c s"ng dân cư cịn thVp, ty l#
thVt nghi#p và t"c đ tăng dân s" cao, kinh t& còn b7 phd thu c tương ñ"i vào các
nư;c phát triFn. Khi th)c hi#n CNH, các nư;c ðPT ñã vVp ph(i nheng thách th c,
mâu thu=n gay gHt giea yêu cDu tăng trưang kinh t& v;i s) h6n h‹p vN ngu+n n i
l)c; mâu thu=n giea yêu cDu phát triFn bNn veng v;i tình tr6ng đói nghèo, bVt bình
đ~ng và suy thối mơi trư ng; mâu thu=n giea nhu cDu En ñ7nh ñF phát triFn v;i tình
hình ph c t6p vN an ninh, chính tr7 và xung ñ t; mâu thu=n giea nhu cDu giao lưu,
ti&p thu nNn văn minh th& gi;i v;i b(o v# giá tr7 văn hóa truyNn th"ng...
Do v y, đF th)c hi#n mdc tiêu phát triFn ñVt nư;c, h i nh p KTQT, bên c6nh
vi#c phát huy mAi tiNm năng n i l)c, các nư;c ðPT còn ph(i tranh th t"i đa các
ngu+n l)c tx bên ngồi, trong đó ngu+n v"n FDI có nheng ưu th& hơn so v;i các
ngu+n v"n nư;c ngồi khác. Xét trên giác đ là nư;c nh n đDu tư, FDI có nheng tác
đ ng t;i các nư;c ðPT như sau:
1.1.3.1. Tác đ.ng tích c'c
Th? nh t: FDI b+ sung nguTn v!n ñ u tư phát tri/n, tăng thu ngân sách, cFi
thi n cán cân thanh tốn

BVt kỳ qu"c gia nào mu"n phát triFn đNu ph(i tăng cư ng v"n đDu tư, nhVt là
q trình th)c hi#n CNH. V"n đDu tư có thF huy đ ng tx hai ngu+n ch y&u tx trong


24
nư;c và ngoài nư;c. Các nư;c ðPT do xuVt phát điFm và quy mơ nNn kinh t& cịn
thVp nên vi#c huy ñ ng v"n tx trong nư;c rVt h6n ch&. Ngu+n v"n huy đ ng bên
ngồi có thF thơng qua vi#n tr1, vay thương m6i, ñDu tư gián ti&p, ñDu tư tr)c ti&p.
Nhưng trong ñiNu ki#n ngày nay, ngu+n v"n vi#n tr1 có rVt nhiNu h6n ch&, vay
thương m6i thì sŠ d=n ñ&n gánh n}ng n1 nDn ñ+ng th i làm cho nNn kinh t& phát
triFn khơng En đ7nh và luôn tiNm nn nguy cơ kh ng ho(ng, l6m phát, chưa kF b7
thua thi#t bai tình tr6ng bVt bình đ~ng và các điNu ki#n áp đ}t tx bên ngồi. Do ñó,
thu hút FDI là gi(i pháp heu hi#u ñF bE sung ngu+n v"n cho ñDu tư phát triFn ñVt
nư;c.
Trong nheng th p ky qua, dòng v"n FDI vào các nư;c ðPT khơng ngxng
đư1c tăng lên. N&u trư;c nheng năm 1985, tEng dịng FDI vào các nư;c ðPT chG đ6t
bình qn 6,5 ty USD/năm (tăng bình quân 1,7%/năm), thì năm 1985 ñ6t 15 ty USD
[26, tr 51]; năm 1995 ñ6t 100 ty USD; năm 2000 ñ6t 274 ty USD (chi&m 19,5% tEng
FDI th& gi;i); các năm 2001, 2002, 2003 b7 gi(m sút cùng v;i tình tr6ng chung c a
dịng FDI th& gi;i v;i s" v"n tương ng là 232 ty USD, 193 ty USD, 187 ty USD; tx
năm 2004 ñã phdc h+i và bHt ñDu tăng nhanh, ñ6t 230 ty USD năm 2004 (tăng 22,8%,
chi&m 30% tEng dòng FDI th& gi;i) và năm 2005 ñ6t 255 ty USD [57, tr 35]. Ngu+n
v"n FDI chi&m ty trAng ñáng kF trong tEng v"n ñDu tư xã h i cũng như GDP, góp phDn
thúc ñny chuyFn d7ch cơ cVu, tăng trưang kinh t& c a các nư;c ðPT ñ6t 5,6% năm
2000, ti&p theo các năm tx 2001 ] 2003 lDn lư1t là 2,4%, 3,6%, 4,9%, năm 2004 ñã
tăng trưang cao tra l6i v;i m c 6,6,% [58, tr 21].
Ngu+n v"n FDI ñư1c ñDu tư vào nhiNu ngành, nhiNu lĩnh v)c kinh t&, không chG
v"n b•ng tiNn mà phDn l;n biFu hi#n dư;i d6ng tài s(n c" ñ7nh, th i gian ñDu tư dài nên
ñây là ngu+n v"n khá En ñ7nh, các nhà ñDu tư khơng dk gì rút v"n nhanh đư1c. Do đó,
các nư;c ti&p nh n ngu+n v"n này khơng s1 tình tr6ng v"n "ào đ&n, ào đi" như m t s"

hình th c đDu tư khác, chưa kF trong q trình ho6t ñ ng nhiNu d) án FDI còn tăng
v"n, tái ñDu tư tx l1i nhu n ñF ma r ng s(n xuVt... Ti&p nh n v"n thông qua FDI, nư;c
nh n ñDu tư tránh ñư1c kho(n n1 nư;c ngoài, ñ+ng th i cùng v;i vi#c ti&p nh n v"n
làm tăng lư1ng tiNn và tài s(n cho nNn kinh t&, dư;i s) tác ñ ng c a FDI ngu+n v"n ñDu


25
tư trong nư;c cũng ñư1c huy ñ ng m t cách có hi#u qu( t6o nên tEng ngu+n v"n l;n
thúc ñny tăng GDP, c(i thi#n cán cân thanh toán qu"c t&, t6o ngu+n thu cho ngân sách,
t6o cơ sa kinh t& ñF c ng c" s c m6nh c a ñ+ng b(n t#.
Th? hai: Tăng năng l c sFn xuRt, tăng trưWng kinh t , ñGy m5nh xuRt khGu và
mW rPng thO trưXng
V;i mdc tiêu đDu tư tìm ki&m l1i nhu n cao hơn, các nhà đDu tư nư;c ngồi sC
ddng tiNm l)c vN v"n, công ngh#, phương th c qu(n lý hi#n đ6i đF s(n xuVt ra s(n
phnm có tính c6nh tranh cao vN chVt lư1ng, giá thành, s) khác bi#t c a s(n phnm, có
nghĩa là s(n xuVt ra nheng s(n phnm mà các doanh nghi#p trong nư;c khơng s(n
xuVt đư1c ho}c có s(n xuVt đư1c nhưng chVt lư1ng, công ddng s(n phnm thVp hơn,
giá thành cao hơn. Như v y, FDI góp phDn làm cho năng l)c s(n xuVt c a nư;c
nh n ñDu tư ñư1c nâng lên c( lư1ng và chVt. S) có m}t c a doanh nghi#p FDI cịn
tác đ ng thúc đny các doanh nghi#p trong nư;c vươn lên ñF t+n t6i, c6nh tranh và
phát triFn, càng làm tăng thêm năng l)c s(n xuVt c a c( nNn kinh t&. Do ñư1c áp
ddng nheng công ngh# tiên ti&n, công ngh# s6ch, các doanh nghi#p FDI tr)c ti&p và
gián ti&p tác ñ ng ñ&n doanh nghi#p trong nư;c làm cho mơi trư ng đư1c đ(m b(o,
tài nguyên thiên nhiên ñư1c b(o v# và khai thác có hi#u qu( làm cho tăng trưang
kinh t& bNn veng hơn. T6i Trung Qu"c, năm 2004, nNn kinh t& tăng trưang 9,5%,
FDI thu hút ñư1c 60,6 ty USD, khu v)c FDI chi&m ty trAng 8,2% tài s(n c" đ7nh
và đóng góp vào ty l# tăng trưang GDP là 14,9%. Vai trị c a FDI là m t trong
nheng đDu tDu c a s) tăng trưang kinh t&, nên khi dòng FDI b7 sdt gi(m ñã kéo
theo gi(m t"c ñ tăng trưang. ðây là m t th)c t& mà nhiNu nư;c ðPT ñã ph(i
gánh ch7u khi x(y ra các cu c kh ng ho(ng kinh t&. ðiFn hình là cu c kh ng

ho(ng tài chính ] tiNn t# khu v)c châu á năm 1997, ñã làm cho hàng lo6t các nNn
kinh t& như Thái Lan, Inđơnêxia, Malaixia, Hàn Qu"c... tx chŒ tăng trưang GDP
7]8% đã gi(m xu"ng chG cịn 5]6%, th m chí có năm b7 tăng trưang âm. Theo
UNCTAD, năm 2004, dịng v"n FDI trên tồn th& gi;i đóng góp 21,7% vào GDP
và 7,5% vào tài s(n c" ñ7nh c a th& gi;i; trong đó, Xingapo thu hút FDI đư1c
16,05 ty USD và đóng góp c a FDI là 62,7% vào tài s(n c" ñ7nh và 5,2% vào