Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện quản lý nhà nước nhằm nâng cao thị phần vận tải của đội tàu biển Việt Nam

i

L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s li u, k!t
qu# nêu trong lu$n án là trung th%c. Các tài li u tham kh#o có ngu'n trích d*n
rõ ràng. Lu$n án chưa t.ng đư/c ai cơng b trong b1t kỳ cơng trình nghiên
c u khoa h3c nào.
Nghiên c u sinh

Vũ Th Minh Loan


ii
M CL C
Trang
Trang bìa
L4i cam đoan

i

M6c l6c

ii

Danh m6c các ch8 vi!t t:t

v

Danh m6c các b#ng trong lu$n án

vi

Danh m6c các hình, sơ đ' trong lu$n án

vii

PH N M

1

ð U

Ch
CƠ S

ng 1

8

LÝ LU!N V" QU$N LÝ NHÀ NƯ(C TRONG VI+C

NÂNG CAO TH- PH/N V!N T$I C0A ð1I TÀU BI3N QU4C GIA

1.1 Khái quát v< ñ>i tàu biAn quBc gia và th phDn vEn tFi cGa ñ>i tàu
biAn quBc gia

8

1.1.1 Khái ni m v? ñ@i tàu biAn qu c gia

8

1.1.2 ThC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia

10

1.1.3 S% cEn thi!t nâng cao thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia

12

1.1.4 Các nhân t cơ b#n #nh hưJng ñ!n thC phEn v$n t#i c a đ@i tàu biAn
qu c gia

16

1.2 Vai trị quFn lý nhà nưMc trong viNc nâng cao th phDn vEn tFi cGa
ñ>i tàu biAn quBc gia

20

1.2.1 Sơ lư/c v? qu#n lý nhà nưMc đ i vMi ngành hàng h#i

20

1.2.2 Vai trị qu#n lý nhà nưMc trong vi c nâng cao thC phEn v$n t#i c a
ñ@i tàu biAn qu c gia

23

1.3 Phương th c tác ñ>ng cGa nhà nưMc ñA nâng cao th phDn vEn tFi

cGa ñ>i tàu biAn quBc gia

37

1.3.1 Các cơng c6 đư/c sQ d6ng trong qu#n lý đA nâng cao thC phEn v$n
t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia

37

1.3.2 L%a ch3n công c6 qu#n lý h8u hi u tác ñ@ng ñA nâng cao thC phEn
v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia

39


iii
1.3.3 Xác ñCnh phương th c tác ñ@ng c a nhà nưMc ñA nâng cao thC phEn
v$n t#i c a đ@i tàu biAn qu c gia

40

1.4 Phương pháp mơ hình ñA xác ñ nh các nhân tB cơ bFn Fnh hưWng
ñXn th phDn vEn tFi cGa ñ>i tàu biAn quBc gia

41

1.4.1 Khái qt chung v? phương pháp mơ hình

41

1.4.2 N@i dung c a phương pháp mơ hình trong nghiên c u và phân tích kinh t!

42

1.5 Kinh nghiNm quFn lý và xu hưMng phát triAn vEn tFi biAn cGa m>t
sB nưMc trong khu v[c và trên thX giMi

45

1.5.1 Chính sách phát triAn ñ@i tàu biAn c a m@t s nưMc

45

1.5.2 Chính sách phát triAn c#ng biAn c a m@t s nưMc

55

1.5.3 Chính sách phát triAn dCch v6 hàng h#i c a m@t s nưMc

59

1.5.4 Xu hưMng phát triAn v$n t#i biAn trên th! giMi giai ñoVn ñEu th! kW 21

60

Ch

ng 2

63

TH\C TR]NG QU$N LÝ NHÀ NƯ(C TRONG VI+C NÂNG CAO
TH- PH/N V!N T$I C0A ð1I TÀU BI3N VI+T NAM

2.1 Th[c tr^ng th phDn vEn tFi cGa ñ>i tàu biAn ViNt Nam giai ño^n
1996a 2006

63

2.1.1 ThC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam giai ñoVn 1996X 2006

63

2.1.2 Nguyên nhân cơ b#n hVn ch! s% gia tăng c a thC phEn v$n t#i

66

2.2 ðánh giá th[c tr^ng v< ñ>i tàu, cFng biAn và hN thBng d ch ve
hàng hFi ViNt Nam

70

2.2.1 Th%c trVng ñ@i tàu biAn Vi t Nam

70

2.2.2 Th%c trVng h th ng c#ng biAn Vi t Nam

84

2.2.3 Th%c trVng h th ng dCch v6 hàng h#i Vi t Nam

92

2. 3 ðánh giá ho^t ñ>ng vEn tFi cGa ñ>i tàu biAn ViNt Nam

98

2.3.1 V$n t#i biAn n@i ñCa

98

2.3.2 V$n t#i biAn nưMc ngoài

101

2.4 Th[c tr^ng v< hN thBng chính sách quFn lý ho^t đ>ng và phát
triAn vEn tFi biAn trong viNc nâng cao th phDn vEn tFi cGa ñ>i tàu
biAn ViNt Nam

103


iv
2.4.1 Chính sách qu#n lý hoVt đ@ng và phát triAn ñ@i tàu biAn

104

2.4.2 Chính sách qu#n lý hoVt ñ@ng và phát triAn c#ng biAn

110

2.4.3 Chính sách qu#n lý hoVt đ@ng và phát triAn dCch v6 hàng h#i

118

Ch

123

ng 3

ð" XUhT GI$I PHÁP CHÍNH SÁCH CƠ B$N TRONG VI+C NÂNG CAO
TH- PH/N V!N T$I C0A ð1I TÀU BI3N VI+T NAM

3.1 ð nh hưMng phát triAn vEn tFi biAn ViNt Nam ñXn năm 2020

123

3.1.1 ðCnh hưMng phát triAn h th ng c#ng biAn

123

3.1.2 ðCnh hưMng phát triAn ñ@i tàu v$n t#i biAn và dCch v6 hàng h#i

124

3.1.3 Các cam k!t h@i nh$p WTO v? v$n t#i biAn

125

3.1.4 ðCnh hưMng hồn thi n chính sách qu#n lý nhà nưMc nh]m nâng cao
thC phEn v$n t#i

126

3.2 lng deng phương pháp mơ hình đA xác đ nh các nhân tB cơ bFn
Fnh hưWng ñXn th phDn vEn tFi

127

3.2.1 Xây d%ng mơ hình xác đCnh các nhân t cơ b#n #nh hưJng ñ!n thC
phEn v$n t#i

127

3.2.2 ^ng d6ng mơ hình xác đCnh các nhân t cơ b#n #nh hưJng ñ!n thC
phEn v$n t#i

137

3.3 ð< xumt giFi pháp chính sách cơ bFn nhnm nâng cao th phDn vEn
tFi cGa đ>i tàu biAn ViNt Nam

153

3.3.1 Nhóm gi#i pháp chính sách cơ b#n v? phát triAn c#ng biAn

154

3.3.2 Nhóm gi#i pháp chính sách cơ b#n v? phát triAn đ@i tàu

167

3.3.3 Nhóm gi#i pháp chính sách cơ b#n v? phát triAn dCch v6 hàng h#i

182

PH N K T LU N

185

DANH M C CÁC CƠNG TRÌNH CƠNG B

C A TÁC GI

188

TÀI LI U THAM KH O

189

PH L C

196


v

DANH M C CHp VIqT TrT TRONG LU!N ÁN

ASEAN: Hi p h@i các Qu c gia ðông Nam Á
TPVT:

ThC phEn v$n t#i

Vosco:

Công ty V$n t#i biAn Vi t Nam

Vinaship: Công ty Cf phEn v$n t#i biAn Vinaship
Vinalines: Công ty V$n t#i biAn Vinalines
Vipco:

Công ty Cf phEn v$n t#i xăng dEu Vipco

Vitaco:

Công ty Cf phEn v$n t#i xăng dEu Vitaco

VAT:

Thu! giá trC gia tăng

XNK:

Xu1t nh$p khhu

WTO:

Tf ch c Thương mVi Th! giMi


vi
DANH M C CÁC B$NG TRONG LU!N ÁN

STT
B#ng 1.1

Tên b$ng
ð@i tàu c a m@t s nưMc có ngành hàng h#i phát triAn mVnh

Trang
10

(tính đ!n 1/1/2006)
B#ng 1.2

D% báo lu'ng hàng xu1t nh$p khhu v$n chuyAn b]ng ñư4ng

12

biAn c a Vi t Nam năm 2010, 2020
B#ng 1.3

Tình hình đăng ký tàu c a m@t s nưMc (tính đ!n 1/1/2006)

46

B#ng 1.4

ð@i tàu c a m@t s nưMc trong khu v%c châu Á qua m@t s năm

54

B#ng 2.1

ThC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam giai ñoVn

64

1996X2006
B#ng 2.2

Cơ c1u ñ@i tàu biAn Vi t Nam theo s lư/ng

71

B#ng 2.3

Cơ c1u ñ@i tàu biAn Vi t Nam theo tr3ng t#i

72

B#ng 2.4

Tufi bình qn c a đ@i tàu biAn Vi t Nam

72

B#ng 2.5

Cơ c1u ñ@i tàu biAn th! giMi theo tr3ng t#i

75

B#ng 2.6

Tình hình container hố trong v$n t#i biAn Vi t Nam

76

B#ng 2.7

Năng su1t ñ@i tàu biAn Vi t Nam giai ñoVn 2001X2006

79

B#ng 2.8

Tr3ng t#i bình quân c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam

81

B#ng 2.9

H th ng c#ng biAn Vi t Nam

86

B#ng 2.10 Kh# năng ti!p nh$n tàu c a các cEu c#ng nưMc ta

87

B#ng 2.11 Trang thi!t bC x!p dm hàng hố chính

88

B#ng 2.12 Tfng h/p các doanh nghi p kinh doanh dCch v6 hàng h#i

96

B#ng 2.13 S#n lư/ng v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam qua m@t s năm

100

B#ng 3.1

K!t qu# kh#o sát tW tr3ng thành phEn th4i gian chuy!n ñi c a tàu

142

B#ng 3.2

H s t#i tr3ng c a các nhân t thành phEn th4i gian chuy!n ñi

144

c a tàu
B#ng 3.3

H s t#i tr3ng c a các nhân t cơ b#n #nh hưJng ñ!n TPVT

147

B#ng 3.4

M c ñ@ cEn tác ñ@ng tMi các nhân t cơ b#n

153


vii

DANH M C CÁC HÌNH, SƠ ðt TRONG LU!N ÁN

STT
Hình 2.1

Tên hình, sơ đ.
ThC phEn v$n t#i c a đ@i tàu biAn Vi t Nam giai đoVn

Trang
65

1996X 2006
Hình 2.2

Cơ c1u ñ@i tàu biAn Vi t Nam theo s lư/ng

73

Hình 2.3

Cơ c1u đ@i tàu biAn Vi t Nam theo tr3ng t#i

73

Hình 2.4

Cơ c1u ñ@i tàu biAn Vi t Nam theo s lư/ng ( 31/12/2006)

74

Hình 2.5

Cơ c1u đ@i tàu biAn Vi t Nam theo tr3ng t#i ( 31/12/2006)

74

Hình 2.6

M c đ@ container hố trong v$n t#i biAnVi t Nam

77

Hình 2.7

S#n lư/ng v$n t#i biAn trên tuy!n n@i đCa th4i kỳ 2001X2006

101

Hình 2.8

S#n lư/ng v$n t#i biAn trên tuy!n nưMc ngoài th4i kỳ

102

2001X2006
Sơ đ' 1.1

Mơ hình mơi trư4ng kinh doanh c a doanh nghi p v$n t#i biAn

16

Sơ đ' 1.2

Mơ hình tf ch c b@ máy qu#n lý nhà nưMc c a ngành hàng h#i

21

Sơ đ' 3.1

Các bưMc gi#i mơ hình theo phương pháp chuyên gia

135


1

M

ð/U

1. Tính cmp thiXt cGa đ< tài luEn án
Hi n nay phEn lMn lư/ng hàng hoá xu1tX nh$p khhu c a các qu c gia
trên tồn th! giMi đư/c v$n chuyAn b]ng đư4ng biAn. V$n t#i biAn có nh8ng
ưu th! và ñã trJ thành phương th c v$n t#i quan tr3ng trong h th ng lưu
thơng hàng hố, góp phEn r1t lMn vào s% phát triAn kinh t! c a moi qu c gia.
ThC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia ph#n ánh vC th! c a ngành hàng h#i
và có vai trị quy!t đCnh đ i vMi s% t'n tVi và phát triAn c a các doanh nghi p
v$n t#i biAn.
Trong nh8ng năm gEn ñây, các hãng tàu biAn nưMc ngồi liên t6c đfi
mMi và phát triAn mVnh c# v? s lư/ng, ch1t lư/ng và ñpc bi t ñ i vMi nh8ng
nưMc có truy?n th ng lâu ñ4i v? qu#n lý, khai thác kinh doanh v$n t#i biAn.
Các hãng ln tìm ki!m, xâm nh$p vào nh8ng khu v%c mà năng l%c c a đ@i
tàu cịn “non trr”, ch$m phát triAn ñA giành thC phEn v$n t#i nhi?u hơn, trong
khi đó các doanh nghi p v$n t#i biAn Vi t Nam vMi cơ c1u ñ@i tàu chưa h/p
lý, tufi bình quân cao, thi!u tàu chuyên d6ng, h th ng c#ng biAn Vi t Nam
còn nhi?u hVn ch! v? qui mô và trang thi!t bC hi n ñVi, nhu cEu v? c#ng nưMc
sâu chưa ñư/c ñáp ng…; hoVt ñ@ng c a các doanh nghi p dCch v6 hàng h#i
còn nhi?u t'n tVi nên ch1t lư/ng cung c1p dCch v6 chưa cao; trong hoVt ñ@ng
xu1t nh$p khhu các ch hàng nưMc ngồi đã th%c hi n đư/c “mua t$n g c”
“bán t$n ng3n”X h3 có quy?n chv đCnh tàu ñA chuyên chJ; ñEu tư phát triAn v$n
t#i biAn mang npng tính dàn tr#i; h th ng cơ ch! chính sách và pháp lu$t
chun ngành cịn nhi?u b1t c$p, hVn ch!, chưa th%c s% thích ng, đpc bi t khi
Vi t Nam ñã trJ thành thành viên c a Tf ch c thương mVi th! giMi. ðó là
nh8ng nguyên nhân cơ b#n d*n ñ!n thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t
Nam trong nh8ng năm gEn ñây tuy ñã ñư/c c#i thi n nhưng v*n còn th1p, ñ!n

2
năm 2006 mMi chv ñVt 18,5% kh i lư/ng hành hố xu1t nh$p khhu trong khi
đó theo quy!t đCnh s 1195/QðXTTg ngày 01/11/2003 c a Th tưMng chính
ph thì m6c tiêu này sx là 25% vào năm 2010 và lên tMi 35% vào năm 2020.
S% cVnh tranh gi8a các ch thA kinh t! nh]m giành cho mình thC phEn lMn hơn
ln t'n tVi như m@t đpc trưng cơ b#n c a n?n kinh t! thC trư4ng, đây chính là
cơ h@i và thách th c ñ i vMi hoVt ñ@ng v$n t#i biAn Vi t Nam trong cu@c chVy
ñua cVnh tranh ñA giành thC phEn v$n t#i lMn hơn, ñpc bi t trong b i c#nh h@i
nh$p c a n?n kinh t! ñ1t nưMc.
Nâng cao thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam ñ#m b#o cho s%
t'n tVi và phát triAn c a doanh nghi p v$n t#i biAn, ch ñ@ng ñáp ng nhu cEu
v$n chuyAn hàng hoá xu1t nh$p khhu ngày m@t tăng, ph#n ánh s% cân ñ i,
ñ'ng b@ trong phát triAn v$n t#i biAn, xác ñCnh vC th! và kh# năng cVnh tranh
c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam, tham gia quá trình h@i nh$p v$n t#i biAn vMi các
nưMc trong khu v%c và trên th! giMi. ðpc trưng cơ b#n hoVt ñ@ng v$n t#i biAn
(hoVt ñ@ng ñ@i tàu, c#ng biAn và h th ng dCch v6 hàng h#i) c a b1t kỳ qu c
gia nào chính là q trình tham gia t1t y!u vào mVng lưMi hoVt ñ@ng v$n t#i
biAn qu c t!. ði?u này ñã lý gi#i tVi sao cơ sJ pháp lý, chính sách cho hoVt
đ@ng v$n t#i biAn c a m@t qu c gia ph#i ñư/c xây d%ng trên n?n t#ng c a các
Công ưMc và Pháp lu$t qu c t! v? v$n t#i biAn. Nhà nưMc vMi vai trị thi!t l$p
khn khf pháp lu$t v? kinh t!, tVo mơi trư4ng kinh doanh thu$n l/i thơng
qua các chính sách và h th ng pháp lu$t chuhn m%c, phù h/p sx có tác đ@ng
quy!t đCnh đ!n s% phát triAn c a hoVt đ@ng v$n t#i biAn. Hồn thi n qu#n lý
nhà nưMc là m@t yêu cEu c1p bách tVo n?n móng v8ng ch:c gi#i quy!t v1n đ?
b c xúc hi n nay ñA nâng cao thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam. Do
v$y, nghiên c u sinh đã ch3n đ? tài nghiên c u: “Hồn thi n qu n lý nhà
nư c nh m nâng cao th ph n v n t i c a ñ i tàu bi n Vi t Nam”.

3
2. Cơng trình nghiên c u liên quan đXn đ< tài luEn án
Nghiên c u v? thC phEn v$n t#i, v? qu#n lý nhà nưMc nh]m nâng cao thC
phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia và các nghiên c u liên quan ñã ñư/c
th%c hi n ñ!n ñâu? Cho ñ!n nay, chưa có m@t nghiên c u nào trong và ngồi
nưMc đi sâu nghiên c u tr%c ti!p v? qu#n lý nhà nưMc trong vi c tăng thC phEn
v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam.
ð i vMi các nưMc có n?n kinh t! và ngành hàng h#i phát triAn lâu ñ4i
trên th! giMi, thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia hEu như r1t fn ñCnh,
các hãng tàu tVi các qu c gia này phEn lMn làm ch ñư/c thC trư4ng v$n t#i
hàng hố xu1t nh$p khhu b]ng đư4ng biAn. Các nghiên c u v*n t$p trung
nhi?u cho hoVt ñ@ng v$n t#i biAn J tEm vĩ mô và k!t qu# là các gi#i pháp v?
thA ch!, chính sách c6 thA cho s% phát triAn ñư/c ñpt trong nhi?u m i quan h ,
chv ra s% mâu thu*n gi8a phát triAn c#ng và b#o v môi trư4ng (Martinek,
Dennis AllenX American,1991), ñi?u tra xác ñCnh các nhân t tích c%c và phát
triAn c a chính sách v$n t#i biAn c a châu Âu trong nh8ng năm 1990 (Pallis,
Athanasion AntoniouXUK, 1998). Nghiên c u m i quan h gi8a thương mVi
và hoVt ñ@ng v$n t#i biAn (Della Croce, Maria ClaraXUK,1995) ñã kh•ng ñCnh
m i quan h thúc ñhy ho tr/ gi8a hai lĩnh v%c này và gEn ñây nh1t là nghiên
c u v? h@i nh$p c a h th ng c#ng biAn Trung Qu c trong ti!n trình tồn cEu
hố v$n t#i container (Guy, EmmanuelX Canada, 2004), theo đó nhà nưMc cEn
qn tri t b n s% bi!n ñfi tương quan trong h th ng c#ng biAn Trung qu c đó
là: tư nhân hố c#ng, mJ r@ng qui mơ c#ng, đfi mMi mVng lưMi giao dCch và
ch1p nh$n s% xu1t hi n c a mơi trư4ng kinh doanh mMi [60, 61]. Cịn vMi các
nưMc đang phát triAn, chính ph các nưMc đ?u ñưa ra các chính sách, qui ñCnh
c6 thA nh]m dành quy?n v$n t#i cho đ@i tàu qu c gia, chính sách phát triAn
v$n t#i biAn ln đư/c đi?u chvnh đA khơng ng.ng nâng cao thC phEn v$n t#i
c a đ@i tàu biAn qu c gia.

4
ð i vMi nưMc ta, trong nh8ng năm gEn ñây có nhi?u cơng trình nghiên
c u nh]m m6c đích đA nâng cao năng l%c ngành hàng h#i Vi t Nam, thúc đhy
v$n t#i biAn phát triAn, trên cơ sJ đó sx có tác đ@ng nh1t đCnh đ!n thC phEn v$n
t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam. Các quy hoVch v? phát triAn v$n t#i biAn, phát
triAn ñ@i tàu v$n t#i biAn, c#ng biAn, nâng cao ch1t lư/ng dCch v6 hàng h#i, d%
án phát triAn cơ sJ hV tEng, d% án sQa ñfi B@ lu$t hàng h#i Vi t Nam, nghiên
c u d% báo lu'ng hàng xu1t nh$p khhu…ñã góp phEn tích c%c, tVo s% chuyAn
mình khJi s:c đA v$n t#i biAn c a Vi t Nam trưJng thành, phát triAn và ch
ñ@ng h@i nh$p. Nghiên c u v? tăng năng l%c cVnh tranh c a ngành hàng h#i
Vi t Nam trong ñi?u ki n h@i nh$p cũng ñã xem xét m@t cách toàn di n,
nhưng nghiên c u mMi chv ra ñư/c các tiêu th c chung thA hi n s c cVnh
tranh c a ngành và ñ? xu1t các gi#i pháp trên giác ñ@ ñCnh hưMng tfng thA,
trong khi đó theo tiêu chí cơ b#n trên th! giMi ñánh giá v? kh# năng cVnh tranh
c a ngành lVi là thC phEn và kh# năng duy trì l/i nhu$n. V1n ñ? ñpt ra: tVi sao
nhà nưMc ñã t$p trung ñEu tư cho nghiên c u ñA phát triAn ñ@i tàu v$n t#i biAn,
h th ng c#ng biAn và h th ng dCch v6 hàng h#i, cơ sJ hV tEng cho hoVt ñ@ng
v$n t#i biAn …nhưng thC phEn v$n t#i v*n chưa thA nâng cao? Nhi?u bài báo
trăn trJ và có nh8ng bình lu$n lo ngVi v? v1n đ? này, ví d6 như nh$n đCnh “ðA
có thA tăng thC phEn v$n t#i hàng hố xu1t nh$p khhu cho đ@i tàu Vi t Nam
lên 25% trong xu th! h@i nh$p là m@t v1n đ? khơng d… tìm l4i gi#i đáp” [38,
tr.28]. Cho đ!n nay, chưa có m@t nghiên c u ñ@c l$p v? v1n ñ? tăng thC phEn
v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam, thC phEn v$n t#i mMi chv ñư/c xem xét ñ?
c$p trong m@t s ñ? tài như là m@t m6c tiêu ph#i quán tri t khi th%c hi n ñ?
tài nghiên c u, v1n ñ? ñư/c bàn lu$n J bài vi!t ñăng trên tVp chí chun
ngành v? m@t s ngun nhân d*n đ!n tình trVng thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu
biAn Vi t Nam th1p như hi n nay và ñưa ra đư/c m@t s gi#i pháp khái qt
mang tính tình hu ng, nghiên c u chưa chv ñư/c b#n ch1t, c t lõi c a thC phEn
v$n t#i, các nhân t cơ b#n c1u thành #nh hưJng ñ!n thC phEn v$n t#i cũng

5
như m c ñ@ tác ñ@ng chúng ñ!n thC phEn v$n t#i, là căn c ñCnh lư/ng giúp
nhà nưMc hoVch ñCnh ñư/c các chính sách tác ñ@ng nh]m nâng cao thC phEn
v$n t#i. ðây chính là “lo hfng” cEn đư/c ti!p c$n nghiên c u ñA nâng cao thC
phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam.
3. Mec tiêu nghiên c u
H th ng hoá cơ sJ lý lu$n v? vai trị qu#n lý nhà nưMc, phân tích th%c
trVng v? qu#n lý nhà nưMc trong vi c nâng cao thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu
biAn Vi t Nam, đ? xu1t gi#i pháp chính sách cơ b#n nh]m nâng cao thC phEn
v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam trong giai ñoVn tMi.
4. ðBi tưung và ph^m vi nghiên c u
X ð i tư/ng nghiên c u: Qu#n lý nhà nưMc ñ i vMi các doanh nghi p v$n t#i biAn
X PhVm vi nghiên c u: H th ng chính sách liên quan đ!n qu#n lý hoVt ñ@ng
và phát triAn v$n t#i biAn.
5. Phương pháp nghiên c u
Ngoài các phương pháp truy?n th ng như: phân tích, th ng kê, so
sánh…cịn sQ d6ng phương pháp mơ hình đA xác l$p đư/c m i quan h gi8a
thC phEn v$n t#i và các y!u t tác ñ@ng ñ!n nó, phương pháp chuyên gia ñA
gi#i quy!t m@t s n@i dung trong nghiên c u.
VMi ñpc thù c a hoVt ñ@ng v$n t#i biAn, ngu'n s li u dùng trong lu$n
án ph#i là s li u tfng h/p c a tồn ngành, đư/c thu th$p trên cơ sJ phân tích
và xQ lý các tài li u th c1p đã đư/c cơng b đA đ#m b#o tính nh1t qn c a
s li u sQ d6ng ñ'ng th4i k!t h/p phương th c ñi?u tra kh#o sát th%c t! ñA thu
ñư/c các cơ sJ d8 li u c6 thA ph6c v6 cho phương pháp nghiên c u ñư/c sQ
d6ng trong lu$n án.
6. Ý nghĩa khoa hwc và th[c tixn cGa luEn án
X H th ng hoá cơ sJ lý lu$n v? qu#n lý nhà nưMc trong hoVt ñ@ng và phát
triAn ñ@i tàu, nâng cao thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia.

6
X Nghiên c u m i quan h gi8a thC phEn v$n t#i và các nhân t cơ b#n c1u
thành có #nh hưJng tr%c ti!p đ!n thC phEn v$n t#i. T. đó xác đCnh cơng c6
qu#n lý đi?u hành và phương th c tác ñ@ng c a nhà nưMc ñA th%c hi n
m6c tiêu nâng cao thC phEn v$n t#i .
X Phân tích đánh giá h th ng chính sách qu#n lý hoVt ñ@ng và phát triAn
v$n t#i biAn cũng như xu hưMng phát triAn v$n t#i biAn c a các nưMc trong
khu v%c và trên th! giMi. Ti!n hành kh#o sát, phân tích, đánh giá hi n
trVng qu#n lý nhà nưMc trong vi c nâng cao thC phEn v$n t#i, xác ñCnh
nguyên nhân hVn ch! s% tăng trưJng thC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t
Nam trong th4i gian qua.
X V$n d6ng cơ sJ lý lu$n v? qu#n lý nhà nưMc trong vi c nâng cao thC phEn
v$n t#i có k!t h/p kh#o sát, đi?u tra th%c t!, xin ý ki!n các chuyên gia
qu#n lý khai thác tàu nh]m k!t h/p J m@t ch.ng m%c nh1t ñCnh gi8a lý
lu$n khoa h3c và th%c ti…n c a hoVt đ@ng v$n t#i biAn c a nưMc ta. ðây
chính là m@t trong nh8ng căn c logic, quan tr3ng giúp các nhà qu#n lý
trong vi c hoVch đCnh các chính sách. Có thA xem đây là m@t tư duy mMi
mà nghiên c u sinh ñã sQ d6ng ñA gi#i quy!t v1n ñ? ñpt ra c a ñ? tài lu$n
án. ð? xu1t gi#i pháp chính sách cơ b#n nh]m nâng cao thC phEn v$n t#i c a
ñ@i tàu biAn Vi t Nam.
VMi ý nghĩa khoa h3c và th%c ti…n c a lu$n án, nh8ng k!t qu# nghiên
c u đVt đư/c có thA là tài li u tham kh#o cho các nhà qu#n lý, các nhà hoVch
đCnh chính sách c a ngành hàng h#i cũng như các nhà qu#n lý khai thác ñang
tr%c ti!p ñi?u hành tVi các doanh nghi p v$n t#i biAn, doanh nghi p c#ng biAn
và doanh nghi p dCch v6 hàng h#i.
7. Câu hzi ñ{t ra trong nghiên c u


7

ðA ñVt ñư/c các m6c tiêu ñpt ra c a ñ? tài lu$n án, câu h†i nghiên c u
chính là các n@i dung cEn ti!p c$n, triAn khai d%a trên cơ sJ lý lu$n logic và
khoa h3c. Trong phVm vi c a ñ? tài lu$n án, các câu h†i nghiên c u bao g'm:
X Có nh8ng cơng trình nào đã nghiên c u hopc nghiên c u liên quan ñ!n ch
ñ? nghiên c u c a lu$n án ?
X Lu$n án ñã sQ d6ng phương pháp ti!p c$n nghiên c u nào?
X Cách xác ñCnh thC phEn v$n t#i? Các nhân t cơ b#n #nh hưJng ñ!n thC
phEn v$n t#i? B]ng cách nào có thA xác đCnh đư/c các nhân t này cũng
như m c ñ@ tác ñ@ng c a chúng đ!n thC phEn v$n t#i?
X Nhà nưMc có vai trị như th! nào đ i vMi vi c nâng cao thC phEn v$n t#i?
X Các công c6 qu#n lý nhà nưMc v? kinh t! ? TVi sao công c6 chính sách
đư/c l%a ch3n là cơng c6 qu#n lý h8u hi u? Phương th c tác ñ@ng c a nhà
nưMc trong vi c nâng cao thC phEn v$n t#i?
X ðánh giá hi n trVng ñ@i tàu, c#ng biAn và h th ng dCch v6 hàng h#i? Th%c
trVng v? thC phEn v$n t#i cũng như h th ng chính sách qu#n lý hoVt ñ@ng
và phát triAn v$n t#i biAn trong vi c nâng cao thC phEn v$n t#i ?
X Gi#i pháp chính sách cơ b#n nào đA nâng cao thC phEn v$n t#i ?
X K!t qu#, ñiAm mMi và hVn ch! cũng như hưMng nghiên c u ti!p theo c a đ?
tài lu$n án là gì?
8. KXt cmu cGa luEn án
Ngồi phEn mJ ñEu, k!t lu$n, ph6 l6c và tài li u tham kh#o, k!t c1u c a
lu$n án g'm 3 chương:
Chương 1:

Cơ sJ lý lu$n v? qu#n lý nhà nưMc trong vi c nâng cao thC phEn
v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia

Chương 2:

Th%c trVng qu#n lý nhà nưMc trong vi c nâng cao thC phEn v$n

t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam

Chương 3 :

Gi#i pháp chính sách cơ b#n trong vi c nâng cao thC phEn v$n
t#i c a ñ@i tàu biAn Vi t Nam./.


8

Ch
CƠ S

ng 1

LÝ LU!N V" QU$N LÝ NHÀ NƯ(C TRONG VI+C

NÂNG CAO TH- PH/N V!N T$I C0A ð1I TÀU BI3N QU4C GIA
1.1 Khái quát v7 ñ8i tàu bi:n qu;c gia và th= ph?n v@n t$i cAa ñ8i
tàu bi:n qu;c gia
1.1.1 Khái niNm v< ñ>i tàu biAn quBc gia
Tàu biAn qu c gia ñư/c quy ñCnh trong b@ lu$t hàng h#i c a moi qu c
gia. VMi ñpc thù c a hoVt ñ@ng v$n t#i biAn, b@ lu$t này thư4ng ñư/c xây
d%ng d%a trên n?n t#ng c a h th ng pháp lu$t hàng h#i qu c t!. Theo ñi?u
11 c a B@ lu$t hàng h#i Vi t Nam, tàu biAn là tàu hopc c1u trúc nfi di ñ@ng
khác chuyên dùng hoVt ñ@ng trên biAn. Tàu biAn quy ñCnh trong B@ lu$t này
không bao g'm tàu quân s%, tàu công v6 và tàu ñánh cá [39, tr.14]. VMi khái
ni m này tàu biAn sx bao g'm r1t nhi?u loVi chuyên dùng hoVt đ@ng trên biAn
vMi các m6c đích khác nhau như: tàu v$n t#i hành khách, tàu v$n t#i hàng hoá,
tàu c u h@, phà biAn… Tàu biAn (g3i t:t là tàu) ñư/c ñ? c$p trong lu$n án

nghiên c u là tàu v n v i hàng hoá t c là tàu biAn chuyên dùng th*c hi n
nhi m v+ v n chuy n hàng hố trên các tuy/n đư0ng bi n.
Tàu biAn qu c gia đư/c nhìn nh$n theo quan ñiAm c a B@ Lu$t hàng
h#i Vi t Nam chính là tàu biAn thu@c sJ h8u c a tf ch c, cá nhân Vi t Nam
ñư/c ñăng ký trong Sf ñăng ký tàu biAn qu c gia bao g'm ñăng ký mang c4
qu c tCch Vi t Nam và ñăng ký quy?n sJ h8u. Mpt khác, theo lu$t hi n hành
các tàu biAn thu@c sJ h8u c a tf ch c cá nhân nưMc ngồi khi đáp ng đEy đ
các ñi?u ki n quy ñCnh cũng ñư/c ñăng ký trong Sf ñăng ký tàu biAn qu c gia
theo m@t trong hai hình th c sau:


9
X ðăng ký mang c4 qu c tCch Vi t Nam và ñăng ký quy?n sJ h8u
X ðăng ký mang c4 qu c tCch Vi t Nam
Cịn đ i vMi tàu biAn do tf ch c, cá nhân thuê theo hình th c th tàu trEn (chv
th tàu, khơng th thuy?n viên) và thuê mua tàu, khi ñ#m b#o các ñi?u ki n
cho phép cũng có thA ñăng ký mang c4 qu c tCch Vi t Nam. VMi logic này,
ñ i tàu bi n qu2c gia ñư3c hi u là t p h3p các tàu bi n thu c s5 h6u c a t7
ch8c, cá nhân trong nư c và t7 ch8c, cá nhân nư c ngồi đư3c đăng ký trong
S7 ñăng ký tàu bi n qu2c gia. Nhưng trong giMi hVn phVm vi nghiên c u c a
ñ? tài lu$n án thì đ@i tàu biAn qu c gia đư/c ñ? c$p là t$p h/p các tàu v$n t#i
hàng hoá trên các tuy!n đư4ng biAn. Do v$y, có thA hiAu ñ i tàu bi n qu2c gia
là t p h3p các tàu v n t i hàng hoá thu c s5 h6u c a t7 ch8c, cá nhân trong
nư c và t7 ch8c, cá nhân nư c ngồi (có đ ñi?u ki n cho phép) ñư3c ñăng
ký trong S7 ñăng ký tàu bi n qu2c gia.
Cũng vMi l$p lu$n trên, theo quan điAm c a các nưMc có ngành hàng
h#i phát triAn các tàu thu@c sJ h8u c a tf ch c, cá nhân trong qu c gia khi
ñăng ký mang c4 qu c tCch nưMc ngồi v*n đư/c tính vào đ@i tàu qu c gia. Vì
v$y, quan ni m v? ñ@i tàu biAn qu c gia ñư/c mJ r@ng hơn: ñ i tàu bi n qu2c
gia là t p h3p các tàu v n t i hàng hoá thu c s5 h6u c a t7 ch8c, cá nhân

trong nư c bao gBm các tàu ñư3c ñăng ký mang c0 qu2c t ch qu2c gia và
các tàu ñăng ký mang c0 qu2c t ch nư c ngồi. Ví d6: đ@i tàu Nh$t B#n tính
đ!n 1/1/2006 có 3.091 tàu trong đó 707 tàu mang c4 qu c tCch qu c gia
(national flag), 2.384 tàu chi!m tMi 77% mang c4 qu c tCch nưMc ngồi
(foreign flag), b#ng 1.1 sau đây là s li u v? ñ@i tàu c a m@t s nưMc [59,
tr.33] X nưMc đư/c x!p trong nhóm 35 nưMc có ngành hàng h#i phát triAn
mVnh trên th! giMi:


10
B ng 1.1: ð8i tàu cAa m8t s; nưEc có ngành hàng h$i phát tri:n mGnh
(tính đJn 1/1/2006)

Tên nưMc

SB lưung tàu (chiXc)
Tàu mang c4

Tàu mang c4

qu c gia

nưMc ngoài

Tfng s

Mˆ

625

1.054

1.679

Anh

370

409

779

ð c

420

2.366

2.786

Japan

707

2.384

3.091

China

1.763

1.130

2.893

Singapore

467

287

754

Malaysia

249

76

325

Indonesia

591

120

711

Philipines

275

37

312

Thailand

278

40

318

NguBn: Ban thư ký UNTAD t7ng h3p trên cơ s5 s2 li u do ñăng ki m Lloyd’s
K Fairplay cung cMp.
Như v$y, quan ni m v? ñ@i tàu qu c gia ñ? c$p trong lu$n án ñư/c xem
xét trên cơ sJ c a B@ Lu$t hàng h#i Vi t Nam sx chv bao g'm các tàu v n t i
hàng hoá thu c s5 h6u c a t7 ch8c, cá nhân trong nư c và t7 ch8c, cá nhân
nư c ngồi (có đ đi?u ki n cho phép) đư3c đăng ký trong S7 ñăng ký tàu
bi n qu2c gia.
1.1.2 Th phDn vEn tFi cGa ñ>i tàu biAn quBc gia
Như chúng ta ñã bi!t, hoVt ñ@ng c a ñ@i tàu v$n t#i biAn luôn g:n vMi
thC trư4ng v$n t#i biAn. ThC trư4ng v$n t#i biAn là nơi di…n ra hoVt ñ@ng c a


11
các tàu v$n t#i biAn đA ti!n hành q trình v$n chuyAn hàng hoá, hành khách

trên các tuy!n v$n t#i biAn.
Theo phVm vi hoVt ñ@ng, tuy!n v$n t#i biAn qu c gia g'm:
X Tuy/n n i ñ a: Là tuy!n v$n t#i gi8a các c#ng biAn hopc c#ng sông vMi các
c#ng biAn trong m@t qu c gia và ngư/c lVi. Theo lu$t hàng h#i qu c t!, quy?n
v$n t#i trên các tuy!n n@i ñCa thu@c ñ@i tàu qu c gia. Ví d6: B@ Lu$t hàng h#i
Vi t Nam, tVi đi?u 7 qui ñCnh: Tàu biAn Vi t Nam ñư/c ưu tiên v$n t#i n@i đCa
đ i vMi hàng hố, hành khách và hành lý. Khi tàu biAn Vi t Nam khơng có đ
kh# năng v$n chuyAn thì tàu biAn nưMc ngồi đư/c tham gia v$n t#i n@i đCa
trong các trư4ng h/p: v$n chuyAn hàng siêu trư4ng, siêu tr3ng hopc các loVi
hàng hoá khác b]ng tàu biAn chuyên dùng (trư4ng h/p này B@ trưJng B@ giao
thơng v$n t#i biAn quy!t đCnh); phòng ch ng, kh:c ph6c thiên tai, dCch b nh
hopc c u tr/ nhân ñVo khhn c1p (giám ñ c C#ng v6 hàng h#i quy!t đCnh).
X Tuy/n nư c ngồi: Là tuy!n v$n t#i t. các c#ng biAn c a m@t qu c gia ñ!n
m@t hopc m@t s c#ng biAn nưMc ngồi khác và ngư/c lVi [3, tr.IX1], ch•ng hVn
đ i vMi nưMc ta tuy!n nưMc ngồi chính là tuy!n hành h#i t. c#ng biAn Vi t
Nam ñ!n m@t hopc m@t s c#ng biAn nưMc ngoài và ngư/c lVi [15].
Như v$y, khi nói đ!n thC phEn v$n t#i (TPVT) c a ñ@i tàu biAn qu c gia
th%c ch1t là ñ? c$p đ!n TPVT trên tuy/n nư c ngồi trong vi c v n chuy n
hàng hoá xuMt nh p khPu (XNK). Có nhi?u tài li u mMi chv đưa con s v?
TPVT mà chưa chv ra khái ni m, vi c tính tốn nó như th! nào và các y!u t
nào #nh hưJng ñ!n TPVT. VMi m6c tiêu nghiên c u, theo quan ñiAm c a
nghiên c u sinh cEn ph#i hiAu rõ khái ni m cũng như cách xác ñCnh c6 thA v?
TPVT c a ñ@i tàu biAn qu c gia.
• Khái ni m: ThC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia biAu thC bJi tv l
phEn trăm lư/ng hàng hoá xu1t nh$p khhu do ñ@i tàu qu c gia v$n chuyAn


12
so vMi tfng kh i lư/ng hàng hàng xu1t nh$p khhu đư/c v$n chuyAn b]ng
đư4ng biAn thơng qua các c#ng biAn c a qu c gia.

• Cách xác đ nh:
D%a trên khái ni m nêu trên, TPVT ñư/c xác ñCnh theo cơng th c sau:
n

∑Q
S=

XNKj

j =1

, (%)

p

∑Q

XNKTQk

k =1

Trong đó:
S: ThC phEn v$n t#i c a ñ@i tàu biAn qu c gia (%)
n

∑Q

XNK j

: Tfng kh i lư/ng hàng hoá XNK do ñ@i tàu qu c gia v$n chuyAn

j =1

trong năm (t1n). Kh i lư/ng này không bao gBm kh i lư/ng hàng
ch5 thuê gi8a các c#ng nưMc ngoài.
j : Chv s tàu qu c gia th%c hi n v$n chuyAn hàng hàng hố XNK

(j =1÷n)

p

∑Q
k =1

XNKTQ k

: Tfng kh i lư/ng hàng hố XNK thơng qua các c#ng trong nưMc
do c# tàu qu c gia và tàu c a các hãng nưMc ngoài v$n chuyAn
trong năm (T1n)

k : Chv s c#ng biAn trong nưMc th%c hi n quá trình XNK hàng hố (k = 1÷p)
Theo cách xác đCnh trên, mu n nâng cao thC phEn v$n t#i năm sau so
vMi năm trưMc c a ñ@i tàu biAn qu c gia thì t c đ@ tăng c a kh i lư/ng hàng
v$n chuyAn do ñ@i tàu biAn qu c gia ñ#m nhi m ph#i lMn hơn t c ñ@ tăng c a
kh i lư/ng hàng hố XNK thơng qua c#ng biAn qu c gia.
1.1.3 S[ cDn thiXt nâng cao TPVT
H@i nh$p n?n kinh t! th! giMi trong đó có h@i nh$p v$n t#i biAn tVo nên
nhu cEu v$n chuyAn hàng hoá xu1t nh$p khhu b]ng ñư4ng biAn ngày m@t gia
tăng. ð@i tàu biAn qu c gia sx ph#i chCu s c ép cVnh tranh r1t lMn ngay tVi

13
“sân nhà”. ðA ñ#m b#o s% phát triAn b?n v8ng c a v$n t#i biAn trong môi
trư4ng cVnh tranh, nâng cao TPVT là yêu cEu c1p thi!t, c6 thA:
1.1.3.1 ð m b o s t n t i và phát tri n b n v ng c a doanh nghi p v!n
t i bi n
M6c tiêu hoVt đ@ng chính c a doanh nghi p v$n t#i biAn là kinh doanh
v$n chuyAn hàng hoá gi8a các c#ng, do v$y hàng hoá là ñ i tư/ng ph6c v6
ch y!u c a doanh nghi p. ð@i tàu v$n t#i biAn ñư/c xác ñCnh là cơ sJ v$t
ch1t quan tr3ng nh1t vì hoVt đ@ng khai thác tàu tr%c ti!p làm ra s#n phhm v$n
t#i, ñem lVi ngu'n thu ch l%c cho doanh nghi p v$n t#i biAn. Do v$y, kh i
lư/ng hàng hoá xu1t nh$p khhu do ñ@i tàu qu c gia v$n chuyAn chi!m tW
tr3ng ngày càng cao là cơ sJ v8ng ch:c cho s% t'n tVi và phát triAn mJ r@ng
thC trư4ng, kích thích doanh nghi p đEu tư tăng năng l%c v$n t#i c a mình.
Nhưng cũng có quan điAm cho r]ng: doanh nghi p v$n t#i biAn cũng như các
doanh nghi p ñư/c thành l$p theo lu$t doanh nghi p sx có quy?n kinh doanh
nh8ng ngành ngh? mà pháp lu$t khơng c1m, doanh nghi p v$n t#i biAn khơng
chv có hoVt đ@ng duy nh1t là chun chJ hàng hố mà có thA cịn có các hoVt
đ@ng khác n8a cũng tVo ra doanh thu. VA b#n ch1t, ñ i vMi doanh nghi p v$n
t#i biAn thì ch c năng v$n chuyAn hàng hố là hoVt đ@ng cơ b#n, tVo ngu'n
thu chính cho doanh nghi p, bJi lx: doanh nghi p v$n t#i biAn là m@t tf ch c
kinh t! có tư cách pháp nhân, ñư/c thành l$p theo pháp lu$t Vi t Nam, th%c
hi n ch c năng kinh doanh v$n chuyAn hàng hoá xu1t nh$p khhu b]ng tàu
biAn qua các c#ng biAn Vi t Nam; ð'ng th4i, th%c hi n v$n chuyAn hàng hố
dưMi hình th c chJ th cho các ch hàng nưMc ngoài, th%c hi n cho thuê
tàu…theo quy ñCnh c a B@ lu$t Hàng H#i, pháp lu$t Vi t Nam và lu$t pháp
qu c t! [48, tr.15]. Do v$y, TPVT ñư/c nâng cao biAu thC s% lMn mVnh và phát
triAn c a các doanh nghi p v$n t#i biAn.
1.1.3.2 Ch ñ%ng ñáp &ng nhu c(u v!n chuy n hàng hoá xu+t nh!p kh-u

14
Trong b i c#nh h@i nh$p n?n kinh t! th! giMi, giao thương hàng hoá
gi8a nưMc ta vMi các nưMc trong khu v%c và trên th! giMi là nhu cEu t1t y!u,
v$n t#i biAn gi8 vai trò quan tr3ng trong s% h@i nh$p và phát triAn kinh t! ñ1t
nưMc. V$n t#i biAn là phương th c v$n t#i qu c t! lâu ñ4i và quan tr3ng nh1t
ñ i vMi thương mVi qu c t!, có tMi 4/5 kh i lư/ng hàng hố trong bn bán
qu c t! đư/c v$n chuyAn b]ng đư4ng biAn [1, tr.35]. Hơn 95% hàng hố
XNK c a Vi t Nam ñư/c v$n chuyAn b]ng ñư4ng biAn [52, tr.23], v$n t#i
biAn ñã trJ thành m@t trong nh8ng m:t xích thi!t y!u, đáp ng nhu cEu v$n
chuyAn hàng hoá xu1t nh$p khhu c a nưMc ta. Trong giai ñoVn tMi, kh i lư/ng
hàng XNK v$n chuyAn b]ng ñư4ng biAn c a Vi t Nam theo d% báo có xu
hưMng không ng.ng gia tăng [13, tr.67X68], s li u c6 thA trên b#ng 1.2.
B ng 1.2: DP báo lu.ng hàng xuTt nh@p khVu v@n chuy:n bXng ñưYng bi:n
cAa Vi[t Nam năm 2010, 2020

Năm 2010
Châu lec

Hàng xu1t
(1000 T)

Năm 2020

Hàng nh$p
(1000 T)

Hàng xu1t
(1000 T)

Hàng nh$p
(1000 T)

Châu Âu

14.800

17.500

28.800

32.200

Châu Á

32.000

38.500

56.000

72.800

Châu Mˆ

20.800

10.500

48.000

25.200

Châu Úc

5.600

2.100

12.800

7.000

Châu Phi

2.000

350

4.800

1.400

Các nưMc khác

4.800

1.050

9.600

1.400

80.000

70.000

160.000

140.000

T7ng xuMt; nh p
T7ng XNK

150.000

300.000

NguBn: Nghiên c8u luBng hàng xuMt nh p khPu ph+c v+ h i nh p qu2c t/ v? GTVT.
B GTVT, 12/2004


15
Như v$y, ñ!n năm 2010 kh i lư/ng hàng XNK c a Vi t Nam cEn v$n
chuyAn b]ng ñư4ng biAn lên tMi 150 tri u t1n và 2020 là 300 tri u t1n. ðây là
m@t yêu cEu lMn ñpt ra ñ i vMi ñ@i tàu biAn qu c gia. VMi b1t kỳ qu c gia nào,
vi c ñ#m b#o v$n chuyAn hàng hố n@i đCa và hàng xu1t nh$p khhu là tr3ng
trách c a ñ@i tàu qu c gia. TPVT ñư/c nâng cao sx kh•ng ñCnh năng l%c v$n
t#i c a ñ@i tàu qu c gia và kh# năng ch ñ@ng ñáp ng nhu cEu v$n chuyAn
hàng hoá xu1t nh$p khhu.

1.1.3.3 Ph n ánh s cân ñ0i, ñ ng b% trong phát tri n v!n t i bi n
HoVt ñ@ng c a ñ@i tàu, c#ng biAn và h th ng dCch v6 hàng h#i là nh8ng
hoVt ñ@ng cơ b#n tVo nên s#n phhm v$n t#i biAn. ð@i tàu là ñơn vC tr%c ti!p tVo
nên s#n phhm v$n t#i nhưng hoVt ñ@ng c a nó ph6 thu@c r1t lMn vào s% tương
thích, ph i k!t h/p chpt chx vMi các hoVt ñ@ng c a h th ng c#ng biAn và dCch
v6 hàng h#i. Do v$y, khi lư/ng hàng hoá xu1t nh$p khhu do đ@i tàu qu c gia
v$n chuyAn thơng qua h th ng c#ng biAn qu c gia chi!m ưu th! hơn so vMi
các hãng tàu nưMc ngồi khơng chv kh•ng đCnh năng l%c v$n t#i c a đ@i tàu
qu c gia mà còn ph#n ánh s% phát triAn cơ b#n, cân ñ i và h/p lý gi8a ñ@i tàu,
c#ng biAn và h th ng dCch v6 hàng h#i, tVo s% phát triAn ñ'ng b@, phù h/p
vMi xu hưMng phát triAn v$n t#i biAn trong khu v%c và trên th! giMi.
1.1.3.4 Xác ñ4nh v4 th5 và s&c c nh tranh c a ñ%i tàu bi n qu0c gia
Th%c ch1t h@i nh$p n?n kinh t! th! giMi trong đó có h@i nh$p v$n t#i
biAn là quá trình tham gia vào cu@c chơi chung c a th! giMi. Tuân th và th%c
hi n lu$t chơi chung này, ngồi qui đCnh c a các công ưMc qu c t! v? hàng h#i
là qui ñCnh c a Tf ch c thương mVi th! giMi và ASEAN có liên quan tMi v$n
t#i biAn [52, tr. 23]. Q trình t% do hố thương mVi dCch v6 v$n t#i biAn địi
h†i các qu c gia ph#i mJ cQa thC trư4ng v$n t#i biAn, th%c hi n các nguyên t:c
nghiêm ngpt c a Tf ch c thương mVi th! giMi, tham gia cVnh tranh công b]ng.
H@i nh$p v$n t#i biAn sx mJ ra nhi?u cơ h@i và không ít thách th c cho v$n t#i


16
biAn qu c gia, s c ép v? cVnh tranh là r1t lMn ñ i vMi ñ@i tàu qu c gia mà
TPVT chính là s đo quan tr3ng ph#n ánh năng l%c cVnh tranh c a ñ@i tàu
biAn qu c gia. Khi TPVT đư/c nâng cao sx kh•ng đCnh uy tín, vC th!, s c cVnh
tranh c a đ@i tàu biAn qu c gia.
1.1.4 Các nhân tB cơ bFn Fnh hưWng ñXn TPVT
Khi ñ? c$p ñ!n ñ@i tàu biAn qu c gia cEn ph#i ñ? c$p ñ!n các doanh
nghi p v$n t#i biAn, vì các tàu thu@c đ@i tàu biAn qu c gia ñ?u ph#i tr%c thu@c

sJ h8u và chCu s% qu#n lý ñi?u hành c a m@t trong các doanh nghi p v$n t#i
biAn (DN.VTB). VMi ñpc thù c a v$n t#i biAn, v$n d6ng ngun lý mơ hình
mơi trư4ng kinh doanh kinh t! vi mô [59, tr.32] c a Michale.E.Porter vào
hoVt ñ@ng v$n t#i biAn, xác l$p ñư/c mơ hình mơi trư4ng kinh doanh c a
DN.VTBX sơ đ' 1.1:
DN V@n t$i bi:n

Các yJu t;
v7 c?u

Các yJu t; ñ?u vào
cho DN hoGt ñ8ng

DN h_ tr`
(DN.CB & DN.DVHH)
Sơ ñ 1.1: Mơ hình mơi trưYng kinh doanh cAa doanh nghi[p v@n t$i bi:n
Thơng qua mơ hình trên cho th1y TPVT sx chCu s% tác ñ@ng c a các
nhân t thu@c b n nhóm sau:
• Nhóm DN.VTB: đ@i tàu biAnX cơ sJ v$t ch1t nòng c t c a doanh nghi p,
phương th c tf ch c khai thác kinh doanh, chính sách v? tàu biAn…
• Nhóm các doanh nghi p h[ tr3 (tr*c ti/p):


17
Doanh nghi p c#ng biAnX DN.CB: kh# năng gi#i phóng tàu Xnăng su1t

X

x!p dm, trang thi!t bC x!p dm, các chính sách v? c#ng biAn….
Doanh nghi p dCch v6 hàng h#iX DN.DVHH: th4i gian, ch1t lư/ng

X

dCch v6, chính sách v? dCch v6 hàng h#i…
• Nhóm các y/u t2 đ u vào: v n, công ngh , ngu'n nhân l%c, cơ sJ hV tEng
cho hoVt ñ@ng v$n t#i biAn…Ngu'n l%c cung c1p cho hoVt ñ@ng v$n t#i
biAn v? cơ b#n bao g'm: ñ@i ngũ thuy?n viên cung c1p cho ñ@i tàu, các
cán b@ khai thác làm vi c tVi các DN.VTB, DN.CB, ngu'n l%c ph6c v6
cho hoVt ñ@ng c a h th ng DN.DVHH.
• Nhóm y/u t2 v? c u : Nhu cEu hàng hố XNK v$n chuyAn b]ng đư4ng
biAn
HoVt đ@ng kinh t! c a b1t kỳ ch thA nào trong qu c gia ln chCu s%
chi ph i, tác đ@ng ñi?u ti!t c a nhà nưMc. N!u nhìn nh$n ñư/c ñúng b#n ch1t
và phát hi n ñư/c quy lu$t #nh hưJng các nhân t tMi m6c tiêu cEn ñVt ñư/c
sx tVo n?n t#ng v8ng ch:c ñA nhà nưMc sQ d6ng phương th c qu#n lý, tác
đ@ng, khuy!n khích phù h/p, phát huy t t công năng c a nhân t cơ b#n #nh
hưJng tr%c ti!p ñ!n TPVT. ð'ng th4i, cũng trên cơ sJ đó chính b#n thân
doanh nghi p sx ph#i ch3n l3c phương th c kinh doanh khai thác hi u qu#,
thúc ñhy nâng cao TPVT. Như v$y, TPVT chCu #nh hưJng bJi nhi?u nhân t
tác ñ@ng trong nh8ng m i quan h ph c tVp ñpc bi t trưMc b i c#nh tồn cEu
hố n?n kinh t!. S% phát triAn kinh t! c a qu c gia luôn chCu s% tác ñ@ng chi
ph i c a quy lu$t cVnh tranh trong đó ngành hàng h#i c6 thA là hoVt ñ@ng v$n
t#i biAn ñang ph#i chCu s c ép cVnh tranh kh c li t trưMc xu th! t% do hoá
thương mVi, v$n t#i biAn qu c gia ph#i tham gia vào “sân chơi chung” vMi
nh8ng quy t:c chpt chx c a Tf ch c thương mVi th! giMi (WTO) ñư/c xây
d%ng trên b n nguyên t:c pháp lý n?n t#ng, đó là ngun t:c: t i hu qu c, ñãi
ng@ qu c gia, mJ cQa thC trư4ng và cVnh tranh công b]ng. TPVT là m@t trong


18

nh8ng chv s quan tr3ng ñánh giá s c cVnh tranh c a ñ@i tàu biAn qu c gia.
Do v$y, vMi ch c năng qu#n lý nhà nưMc các nhà qu#n lý cEn nhìn nh$n đư/c
các tác nhân cơ b#n tác ñ@ng ñ!n TPVT d%a trên cơ sJ khoa h3c ñA hưMng
hoVt ñ@ng qu#n lý ñVt ñư/c m6c tiêu ñpt ra.
TrưMc s% h@i nh$p và phát triAn c a n?n kinh t!, lư/ng hàng hố s#n
xu1t đáp ng nhu cEu tiêu dùng trong nưMc và ph6c v6 xu1t khhu ngày m@t
tăng. VMi nh8ng ưu th! nfi tr@i, v$n t#i biAn gi8 vai trị đpc bi t quan tr3ng,
hơn 95% hàng hố XNK qu c gia đư/c v$n chuyAn b]ng đư4ng biAn [26,
tr.24]. Theo d% báo kh i lư/ng hàng hoá XNK v$n chuyAn b]ng ñư4ng biAn
c a nưMc ta ñ!n 2010 và 2020 có xu hưMng tăng sx là thách th c vMi ñ@i tàu
biAn Vi t Nam. M@t quy lu$t gEn như mang tính khách quan v? vi c phân chia
quy?n v$n t#i theo tW l 40:40:20 X B@ Lu$t Liner c a Tf ch c thương mVi th!
giMi ñang ñư/c nhi?u qu c gia ch1p thu$n ñpc bi t trong ti!n trình tồn cEu
hố n?n kinh t! hi n nay.
Xu1t phát t. mơ hình mơi trư4ng kinh doanh c a doanh nghi p v$n t#i
biAn thì TPVT chCu s% tác ñ@ng c a các nhân t thu@c b n nhóm nêu trên, v?
nguyên t:c nhi m v6 c a ngư4i nghiên c u ph#i quán tri t ñánh giá ñư/c #nh
hưJng c a t1t c# các nhân t ñ!n TPVTX ñây chính là cơ sJ giúp các nhà qu#n
lý trong vi c hoVch đCnh chính sách. Nhưng vMi nh8ng hVn ch! nh1t đCnh khi
th%c hi n cơng vi c nghiên c u ñ? tài lu$n án và ñpc bi t J góc đ@ qu#n lý
ngành, nhà qu#n lý cEn ph#i l:m đư/c đâu là nhân t chínhX nhân t cơ b#n,
c1u thành có #nh hưJng tr%c ti!p đ!n TPVT. Trong b n nhóm nhân t nêu
trên, hàng hố ln là đ i tư/ng c a hoVt đ@ng v$n t#i biAn, d% báo nhu cEu
hàng hoá XNK v$n chuyAn b]ng đư4ng biAn chính là lư/ng hàng ti?m năng
mà đ@i tàu qu c gia ph#i gi8 tr3ng trách và ñư/c xem là ngu'n đã có. VMi đpc
thù c a hoVt ñ@ng v$n t#i biAn, các nhân t ñEu vào như v n, cơng ngh ,
ngu'n nhân l%cX đ@i ngũ sˆ quan thuy?n viên, cán b@ khai thác tàu, khai thác