NGHIÊN CỨU LIÊN KẾT TRONG SẢN XUẤT VÀ TIÊU THỤ DƯỢC LIỆU TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN CAM LỘ TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SỸ NÔNG NGHIỆP

I H C HU
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

LÊ TH OANH

NGHIÊN C U LIÊN K T
TRONG S N XU T VÀ TIÊU TH D
C LI U
TRÊN A BÀN HUY N CAM L
T NH QU NG TR

LU N V N TH C S NƠNG NGHI P
Chun ngành: Phát tri n nơng thơn

HU - 2018


I H C HU
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

LÊ TH OANH

NGHIÊN C U LIÊN K T

TRONG S N XU T VÀ TIÊU TH D
C LI U
TRÊN A BÀN HUY N CAM L
T NH QU NG TR

LU N V N TH C S NƠNG NGHI P
Chun ngành: Phát tri n nơng thơn
Mã s : 8620116

NG

IH

NG D N KHOA H C

PGS.TS LÊ TH HOA SEN

CH

T CH H I

PGS.TS TR

NG B O V

NG V N TUY N

HU - 2018

i

L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a tơi. Các k t qu , s li u nêu
trong lu n v n là trung th c và ch a đ c công b trong các cơng trình khác. N u
khơng đúng nh n i dung nêu trên, tôi xin ch u trách nhi m v đ tài c a mình.
Ng

i cam đoan

Lê Th Oanh


ii

L IC M

N

Tr c tiên, tôi xin g i l i c m n sâu s c và chân thành đ n PGS.TS Lê Th
Hoa Sen ng i đã t n tình h ng d n và giúp đ tơi hồn thi n nghiên c u này.
Tơi xin g i l i c m n đ n quý th y cô giáo thu c khoa Khuy n nông và Phát
tri n Nông thôn - Tr ng đ i H c Nơng Lâm Hu đã t n t n tình h ng d n, giúp đ
tôi trong th i gian th c hi n đ tài.
Tôi chân thành c m n Lãnh đ o, cán b UBND huy n Cam L và các phòng,
ban, ngành c a huy n Cam L ; UBND các xã Cam Ngh a, Cam Th y, Cam Tuy n,
các công ty, HTX trên đ a bàn huy n và bà con t i các xã đã h tr , giúp đ tôi r t
nhi u trong th i gian nghiên c u t i th c đ a.
Xin chân thành c m n!
Hu , tháng 11 n m 2018

..Oanh
Lê Th Oanh


iii

TÓM T T
tài “Nghiên c u liên k t trong s n xu t và tiêu th d c li u trên đ a bàn
huy n Cam L ” đ c th c hi n nh m tìm hi u th c tr ng tình hình liên k t; đánh giá
hi u qu các hình th c liên k t; phân tích các y u t nh h ng đ n liên k t trong s n
xu t, tiêu th d c li u trên đ a bàn huy n Cam L , t nh Qu ng Tr .
Nghiên c u đ c th c hi n t tháng 01/2018 đ n tháng 09/2018, ph m vi
nghiên c u trên đ a bàn các xã Cam Ngh a, Cam Th y, Cam Tuy n, là các đ a ph ng
có s n xu t, ch bi n d c li u c a huy n Cam L t nh Qu ng Tr . Ngoài ra, nghiên
c u c ng đ c ti n hành t i các Doanh nghi p, HTX có s n xu t, ch bi n, kinh doanh
d c li u trên đ a bàn.
tài s d ng ph ng pháp đi u tra tr c ti p b ng b ng h i bán c u trúc đ i
v i các tác nhân chính liên quan đ n s n xu t, tiêu th d c li u, bao g m các h s n
xu t, ch bi n d c li u, các HTX, Doanh nghi p; ngồi ra cịn th c hi n ph ng v n
sâu, th o lu n nhóm đ i v i các bên liên quan nh m đánh giá đ c k t qu , hi u qu
c a liên k t.
K t qu nghiên c u cho th y, hi n có 86 h đang s n xu t, ch bi n cao d c
li u (trong đó có 29/86 h tham gia HTX, 35 h tham gia THT) và 1 Doanh nghi p, 2
HTX s n xu t, ch bi n, kinh doanh d c li u trên đ a bàn huy n Cam L . H u h t các
h ch bi n d c li u đây đ u không ch đ ng v ngu n nguyên li u đ u vào, ngu n
nguyên li u ph thu c vào t nhiên và kh n ng khai thác cung c p c a các th ng lái
trên đ a bàn ho c các đ a ph ng khác, đi u này đã làm nh h ng k t qu s n xu t,
ch bi n s n ph m c a các h . Các HTX, DN h u h t m i thành l p, quy mơ cịn nh ,
ch a đ kh n ng đ liên k t cung c p nguyên li u đ u vào, bao tiêu s n ph m đ u ra

cho các h nơng dân.
Có các liên k t ngang và liên k t d c trong s n xu t và tiêu th d c li u trên
đ a bàn huy n Cam L , trong đó liên k t ngang là liên k t gi a các h tr ng d c li u
v i h tr ng d c li u, gi a h ch bi n cao v i h ch bi n cao, gi a các HTX trên
đ a bàn; liên k t d c là liên k t gi a các tác nhân s n xu t v i tác nhân ch bi n, gi a
tác nhân ch bi n v i tác nhân tiêu th , gi a các h s n xu t, ch bi n v i c quan
chính quy n, nhà khoa h c. H u h t các liên k t đ u không qua h p đ ng mà ch th c
hi n d a trên th a thu n mi ng, ho c trao đ i t do đang x y ra khá ph bi n trên đ a
bàn nghiên c u. M c dù các m i quan h trao đ i, mua bán ch y u d a trên s tin
t ng, quen bi t nh ng h u h t đ c t n t i t nhi u n m, r t b n ch t và thu n l i.


iv

K t qu th o lu n nhóm đánh giá đ c hi u qu c a các liên k t, các liên k t đã
có tác đ ng tích c c giúp các h t ch c s n xu t t p trung, ng d ng khoa h c công
ngh , đ y m nh tiêu th s n ph m nh m không ng ng nâng cao giá tr gia t ng c a s n
ph m d c li u, t o thu nh p n đ nh và b n v ng cho ng i dân.
T t ng k t lý lu n, th c ti n tôi đã đ a ra m t s ki n ngh nh m t ng c ng
tính b n v ng cho các hình th c liên k t đ c đánh giá có hi u qu , đ ng th i hoàn
thi n và t ng c ng các m i liên k t nh m hình thành chu i giá tr b n v ng cho s n
ph m d c li u trên đ a bàn huy n Cam L .


v

M CL C
L I CAM OAN ......................................................................................................... i
L I C M N ............................................................................................................. ii
TÓM T T .................................................................................................................. iii

M C L C ................................................................................................................... v
DANH M C CÁC T

VI T T T ............................................................................ vii

DANH M C B NG BI U ...................................................................................... viii
DANH M C BI U
M
1.

,S

, HÌNH V ............................................................... ix

U ..................................................................................................................... 1
TV N

......................................................................................................... 1

2. M C TIÊU C A

TÀI ....................................................................................... 2

3. Ý NGH A KHOA H C VÀ TH C TI N ............................................................... 2
3.1. Ý NGH A KHOA H C ........................................................................................ 2
3.2. Ý NGH A TH C TI N ........................................................................................ 2
CH

NG 1. T NG QUAN NGHIÊN C U............................................................... 3

1.1. C S LÝ LU N C A CÁC V N

NGHIÊN C U...................................... 3

1.1.1. Liên k t và ho t đ ng liên k t trong s n xu t và tiêu th d

c li u ..................... 3

1.1.2. Vai trò c a liên k t ........................................................................................... 10
1.1.3. Nh ng y u t tác đ ng, nh h
1.1.4. T ng quan v cây d

ng đ n liên k t, h p tác .................................. 12

c li u ............................................................................. 15

1.2. C S TH C TI N V LIÊN K T TRONG S N XU T VÀ TIÊU TH
NƠNG S N .............................................................................................................. 16
1.2.1. Tình hình liên k t trong s n xu t và tiêu th trên Th gi i ................................ 16
1.2.2. Tình hình liên k t trong s n xu t và tiêu th nông s n c a Vi t Nam................ 18
CH
NG 2.
IT
NG, PH M VI, N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN
C U .......................................................................................................................... 22
2.1.
2.1.1.

IT

i t

NG, PH M VI NGHIÊN C U........................................................... 22
ng nghiên c u...................................................................................... 22

2.1.2. Ph m vi nghiên c u .......................................................................................... 22


vi

2.2. N I DUNG NGHIÊN C U ............................................................................... 22
2.3. PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ....................................................................... 22

2.3.1. Ph

ng pháp ch n đi m, ch n m u .................................................................. 22

2.3.2. Ph

ng pháp thu th p s li u ........................................................................... 23

2.3.3. Ph

ng pháp phân tích th ng kê, x lý s li u: ................................................ 24

CH

NG 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ..................................... 25

3.1.

C I M

A BÀN NGHIÊN C U .............................................................. 25

3.1.1. i u ki n t nhiên, kinh t xã h i vùng nghiên c u .......................................... 25
3.1.2. Dân s và lao đ ng c a huy n Cam L (b sung thêm s li u) ......................... 28
3.1.3. i u ki n kinh t - xã h i c a huy n Cam L ................................................... 29
3.2.

C I M H S N XU T, CH BI N D

C LI U .................................... 31

3.2.1.

c đi m nhân l c c a h ................................................................................ 31

3.2.2.

c đi m ngu n l c đ t đai c a h ................................................................... 32

3.2.3.

c đi m ngu n l c tài chính c a h nghiên c u ............................................. 34

3.3. TH C TR NG S N XU T, CH BI N, TIÊU TH D
3.3.1. Tình hình s n xu t và tiêu th d

3.3.2. S n l

C LI U ................. 34

c li u ........................................................... 34

ng s n xu t, ch bi n cao d

c li u ...................................................... 36

3.4. TH C TR NG LIÊN K T TRONG S N XU T VÀ TIÊU TH D
C LI U
TRÊN A BÀN HUY N CAM L ......................................................................... 40
3.4.1.

c đi m và vai trò các tác nhân tham gia chu i s n xu t và tiêu th

3.4.2. Th c tr ng liên k t trong s n xu t và tiêu th d
nh h

c li u40

c li u ................................... 45

3.4.3. ánh giá hi u qu liên k t trong s n xu t, tiêu th d
3.4.4. Các y u t

d

c li u ............................ 52

ng đ n hi u qu liên k t trong s n xu t và tiêu th d

c li u57

K T LU N VÀ KI N NGH .................................................................................... 64
1. K T LU N ........................................................................................................... 64
2. KI N NGH ........................................................................................................... 65
TÀI LI U THAM KH O.......................................................................................... 68
PH L C .................................................................................................................. 70


vii

DANH M C CÁC T

DN
FDI
GAP

VI T T T

Doanh nghi p
u t tr c ti p n

c ngoài (Foreign Direct Investment)

Quy trình th c hành s n xu t nơng nghi p t t
(Good Agricultural Practices)

GRDP

T ng s n ph m trên đ a bàn
(Gross Regional Domestic Product)

GTSX

Giá tr s n xu t

HTX

H p tác xã

NTM

Nông thôn m i

MTQG

M c tiêu qu c gia

ODA

V n h tr phát tri n chính th c
(Official Development Assistance)

TNHH
UBND

Trách nhi m h u h n

y ban nhân dân


viii

DANH M C B NG BI U
B ng 3.1: Hi n tr ng s d ng đ t c a huy n Cam L n m 2017 ................................ 27
B ng 3.2: Tình hình dân s và lao đ ng c a huy n giai đo n 2015-2017 ................... 28
B ng 3.3: C c u giá tr s n xu t các ngành kinh t giai đo n 2015-2017 .................. 29
B ng 3.4: Giá tr s n xu t nông nghi p huy n Cam L giai đo n 2015-2017 ............. 30
B ng 3.5:

c đi m nhân l c c a h s n xu t, ch bi n d

B ng 3.6 : Tình hình s d ng đ t c a h s n xu t d
B ng 3.7 : S n l

ng tiêu th d

B ng 3.10: Di n tích d

c li u ....................................... 32

c li u qua các kênh ................................................ 38

B ng 3.8: Thông tin v các h đ
B ng 3.9: B ng thông tin ng

c li u.............................. 31

c đi u tra n m 2018 .............................................. 41

i thu gom d

c li u đ

c li u .................................................... 42

c tr ng m i c a HTX .......................................... 46

B ng 3.11: ánh giá c a các bên v m c đ liên k t gi a các tác nhân trong s n xu t
và tiêu th d c li u đ a bàn nghiên c u ................................................................. 53
B ng 3.12. ánh giá c a các bên v hi u qu c a các liên k t gi a các tác nhân trong
s n xu t và tiêu th d c li u đ a bàn nghiên c u ................................................... 56
B ng 3.13: Nh n th c c a ng
B ng 3.14 : nh h
B ng 3.15:

i dân v liên k t s n xu t, tiêu th d

c li u ............. 58

ng c a quy mô s n xu t c a h đ n tình hình liên k t c a h ..... 58

c đi m c a c a các ch th liên k t và tình hình th c hi n liên k t...... 60


ix

DANH M C BI U

,S

, HÌNH V

Hình 3.1. B n đ hành chính huy n Cam L .............................................................. 25
Bi u đ : 3.1. Di n tích tr ng d

c li u c a h (ha)........................................................ 33

Bi u đ 3.2: C c u thu nh p c a h .......................................................................... 34
Bi u đ 3.3: S n l

ng ch bi n cao d

S đ 3.1: Kênh tiêu th d

c li u giai đo n 2015-2017 .......................... 36

c li u tr c ti p ............................................................... 37

S đ 3.2: Kênh tiêu th qua ng

i thu gom .............................................................. 37

S đ 3.3: Kênh tiêu th qua HTX, DN ..................................................................... 38
S đ 3.4 M ng l

i thu gom s n ph m cao đ c ....................................................... 42

S đ 3.5: M ng l

i liên k t gi a HTX và các tác nhân trong s n xu t và tiêu th ... 44


1

M
1.

U

TV N

Trong xu th phát tri n s n xu t nơng nghi p theo h ng hàng hóa, đa d ng
hóa v c c u s n ph m, liên k t trong các ho t đ ng s n xu t, tiêu th s n ph m
đang là nhu c u t t y u. Các m i liên k t này là c s đ t o ra s n đ nh trong s n
xu t và tiêu th s n ph m, nâng cao thu nh p cho ng i nông dân, t ng v th kinh
t và n ng l c c nh tranh c a h nông dân trong n n s n xu t m c a nh hi n nay.
Vai trò c a m i liên k t trong s n xu t và tiêu th nông s n đã đ c đ t ra t
n m 2002 v i Quy t đ nh 80/2002/Q -TTg c a Th t ng Chính ph v khuy n
khích tiêu th nơng s n thơng qua h p đ ng. Ngh quy t s 26/NQ-TW v nông
nghi p, nông dân, nông thôn đã ch rõ nhi m v và gi i pháp “Ti p t c t ng k t, đ i
m i và xây d ng các mơ hình kinh t , hình th c t ch c s n xu t có hi u qu
nơng thơn; có chính sách khuy n khích phát tri n các m i liên k t gi a h nông dân
v i các DN, HTX, t ch c khoa h c, hi p h i ngành hàng và th tr ng tiêu th s n
ph m”. Nh nh ng ch tr ng chính sách đó mà nhi u hình th c liên k t trong s n
xu t và tiêu th nơng s n đã đ c hình thành và b c đ u phát huy tác d ng nh
hình th c liên k t b n nhà, hình th c liên k t tr c ti p gi a h nơngdân v i DN,
hình th c nhóm liên k t gi a t th ng và nông dân, hình th c liên k t tr c ti p

gi a ng i nông dân và ng i tiêu dùng s n ph m. Nh m ti p t c khuy n khích,
thúc đ y phát tri n các hình th c liên k t, g n đây Chính ph m i ban hành Ngh
đ nh 98/2018/N -CP v chính sách khuy n khích phát tri n h p tác, liên k t trong
s n xu t và tiêu th s n ph m nông nghi p, v i nhi u chính sách h tr .
Th c hi n ch tr ng đó, t nh Qu ng Tr c ng đã ch đ o xây d ng nhi u
ch ng trình, đ án khuy n khích và t ng c ng các ho t đ ng liên k t, h tr nông
dân s n xu t theo h ng hàng hóa, t p trung; đ y m nh tiêu th s n ph m và đem
l i thu nh p b n v ng cho ng i nông dân nh m th c hi n thành công tái c c u
ngành nông nghi p g n v i xây d ng NTM theo h ng nâng cao giá tr gia t ng,
phát tri n b n v ng.
D c li u là m t trong các lo i cây tr ng ch l c có l i th c nh tranh đã
đ c t nh Qu ng Tr phê duy t đ t p trung h tr , thúc đ y phát tri n trong giai
đo n 2017-2020, đ nh h ng đ n n m 2025, đ c xem là cây tr ng phù h p v i
đi u ki n đ t đai, khí h u c a t nh Qu ng Tr , có ti m n ng phát tri n trong th i
gian t i n u đ c quan tâm đ u t đúng h ng.
T i t nh Qu ng Tr , Cam L là đ a ph ng đi đ u c a t nh trong s n xu t, ch
bi n d c li u. Ngh ch bi n cao d c li u n i đây đã có t lâu đ i, m t trong các
ngh đem l i thu nh p chính cho nhi u h dân trên đ a bàn huy n Cam l , làng ngh


2

n u cao d c li u đã đ
th ng t n m 2016.

c UBND t nh Qu ng Tr công nh n là làng ngh truy n

Tuy nhiên, quá trình t ch c s n xu t, tiêu th d c li u v n còn nhi u t n
t i nh tình tr ng s n xu t manh mún, m nh ai n y làm, s n xu t ph thu c ngu n
nguyên li u, liên k t trong các khâu t s n xu t đ n tiêu th s n ph m còn r i r c,

l ng l o. Vì v y, đ i s ng c a các h s n xu t, ch bi n d c li u v n ch a th c s
đ c c i thi n t t h n t s n ph m c a h .
T i Qu ng Tr , hi n đã có m t s nghiên c u v d c li u nh ng ch y u là
nghiên c u v k thu t đ tr ng th nghi m m t s lo i d c li u, ch a có nghiên
c u v liên k t trong t ch c s n xu t, tiêu th d c li u.
Xu t phát t th c t trên, nghiên c u v n đ “ Liên k t trong s n xu t tiêu
th d c li u trên đ a bàn huy n Cam L , t nh Qu ng Tr ” là r t c n thi t, làm c
s cho các c quan ch c n ng xem xét và th c hi n các gi i pháp can thi p nh m
nâng cao giá tr gia t ng và phát tri n b n v ng cho s n ph m d c li u trên đ a bàn
huy n Cam L , t nh Qu ng Tr .
2. M C TIÊU C A

TÀI

- Tìm hi u các hình th c liên k t trong s n xu t, tiêu th d
huy n Cam L ;

c li u trên đ a bàn

- ánh giá hi u qu các hình th c liên k t h p tác trong s n xu t, tiêu th d
li u c a nông h đ a bàn nghiên c u;
d

- Phân tích các y u t
c li u c a nông h .

nh h

c

ng đ n liên k t h p tác trong s n xu t, tiêu th

3. Ý NGH A KHOA H C VÀ TH C TI N
3.1. Ý NGH A KHOA H C
Thông qua nghiên c u nh m h th ng hóa c s lý lu n v liên k t, kh ng đ nh,
làm rõ h n và b sung các v n đ khoa h c t i th c t vùng nghiên c u. Qua đó, giúp
chính quy n đ a ph ng, các bên liên quan th y đ c vai trò quan tr ng, t t y u c a
h p tác, liên k t trong s n xu t, tiêu th s n ph m n u mu n nâng cao kh n ng c nh
tranh, nâng cao giá tr gia t ng và phát tri n b n v ng trong xu th tồn c u hóa nh
hi n nay.
3.2. Ý NGH A TH C TI N
ánh giá đ c th c tr ng liên k t trong s n xu t và tiêu th d c li u đ a
ph ng và phân tích đ c các y u t nh h ng đ n hi u qu trong q trình trình
liên k t. Qua đó, đ xu t nh ng gi i pháp c ng nh chi n l c v mơ hình liên k t
h p tác có hi u qu h n trong th i gian t i.


3

CH
1.1. C

S

NG 1. T NG QUAN NGHIÊN C U

LÝ LU N C A CÁC V N

NGHIÊN C U

1.1.1. Liên k t và ho t đ ng liên k t trong s n xu t và tiêu th d

c li u

1.1.1.1. Các khái ni m liên quan
Liên k t:
Khái ni m liên k t xu t phát t ti ng Anh “integration” mà trong h th ng
thu t ng kinh t có ngh a là s h p nh t, s ph i h p hay sáp nh p c a nhi u b
ph n thành m t ch nh th . Tr c đây khái ni m này đ c bi t đ n v i tên g i là
nh t th hoá và g n đây m i g i là liên k t.
Liên k t kinh t :
Theo t thu t ng kinh t h c c a Vi n nghiên c u và ph bi n tri th c bách
khoa thì: liên k t kinh t là hình th c h p tác ph i h p ho t đ ng do các đ n v kinh
t t nguy n ti n hành nh m thúc đ y s n xu t kinh doanh phát tri n theo h ng có
l i nh t trong khn kh pháp lu t c a nhà n c. M c tiêu là t o ra m i liên k t
kinh t n đ nh thông qua các ho t đ ng kinh t ho c các quy ch ho t đ ng đ ti n
hành phân công s n xu t, khai thác t t các ti m n ng c a các đ n v tham gia liên
k t đ t o ra th tr ng tiêu th chung, b o v l i ích cho nhau. Liên k t kinh t là
m t ph ng th c đã xu t hi n t lâu trong ho t đ ng kinh t , nó là s h p tác c a
hai hay nhi u bên trong quá trình ho t đ ng, cùng mang l i l i ích cho các bên tham
gia. Liên k t kinh t trong nông nghi p là s h p tác c a các đ i tác trên chu i
ngành hàng nông s n đ đ a nông s n t n i s n xu t đ n n i tiêu th nh m tìm
ki m nh ng c h i đem l i l i nhu n t s liên k t này.
M t hình th c liên k t kinh t trong nông nghi p đ c xem là ti n b khi nó
đ t đ c các tiêu chí: 1) Liên k t đó đ m b o tơn tr ng tính đ c l p c a các đ n v
s n xu t nông nghi p đ i v i s h u t li u s n xu t và s n ph m s n xu t ra; 2)
Liên k t đó ph i t ng kh n ng c nh canh c a nông s n s n xu t ra nh v chi phí,
m u mã, an tồn th c ph m; 3) Liên k t đó ph i b n v ng và đ m b o phân chia l i
ích phù h p gi a các đ i tác, đ c bi t đ i v i nông h ; 4) Liên k t đó đ m b o nơng
s n đáp ng đ c nhu c u c a th tr ng trong n c và qu c t .

Tác gi Tr n V n Hi u (2005) cho r ng liên k t kinh t là quá trình xâm
nh p, ph i h p v i nhau trong s n xu t kinh doanh c a các ch th kinh t d i
hình th c t nguy n nh m thúc đ y s n xu t kinh doanh theo h ng có l i nh t
trong khn kh pháp lu t, thông qua h p đ ng kinh t đ khai thác t t các ti m
n ng c a các ch th tham gia liên k t. Liên k t kinh t có th ti n hành theo chi u
d c ho c chi u ngang, trong n i b ngành ho c gi a các ngành, trong m t qu c gia
hay nhi u qu c gia, trên ph mvi khu v c và qu c t .


4

Tác gi Ph m Th Minh Nguy t (2006) cho r ng: “Liên k t kinh t
chính là nh ng ph ng th c ho t đ ng c a các hình th c h p tác kinh t , liên
k t kinh t phát tri n ngày càng phong phú, đa d ng theo s phát tri n c a
h p tác kinh t ; T t c các m i quan h kinh t đ c hình thành gi a hai hay
nhi u đ i tác v i nhau d a trên nh ng h p đ ng đã ký k t v i nh ng th a
thu n nh t đ nh đ c g i là liên k t kinh t ”.
M t s tác gi còn phát tri n quan đi m liên k t kinh t thành các ph
th c khác nhau bao g m liên k t theo chi u ngang và liên k t theo chi u d c.

ng

Liên k t d c: là quan h t t y u hình thành trong quá trình phát tri n các
chu i giá tr nông s n (Kaplinsky and Morris, 2002). Liên k t d c k t h p các khâu
nh s n xu t, phân ph i, mua bán ho c các ho t đ ng s n xu t kinh doanh khác
trong m t chu i duy nh t. Nh v y, m t cơng ty/doanh nghi pliên k t phía tr c
v i các nhà cung c p đ u vào và c ng có th liên k t v phía sau v i nh ng ng i
tiêu th (bán buôn, bán l …) trong cùng chu i ngành hàng đ bán s n ph m (Porter,
1985). Liên k t d c trong nơng nghi p hình thành t hai áp l c chính: m t là địi h i
ngày càng kh t khe c a th tr ng v ch t l ng s n ph m và an toàn th c ph m và

hai là s n đ nh nguyên li u và giá nguyên li u cho ch bi n (Tr n Ti n Khai,
2012). ng th i, liên k t d c phát sinh do yêu c u thích ng v i th tru ng hi n đ i
d n d n vi c hình thành các chu i giá tr nông s n th c ph m (Tr n Ti n Khai,
2012). Bên c nh đó, khái ni m chun mơn hóa s n xu t ngày càng tr nên ph
bi n nh m nâng cao n ng su t, ch t l ng s n ph m t ng chi ti t riêng l . Q
trình chun mơn hóa có th đ c t ch c trong cùng m t doanh nghi p, t p đồn
nh ng c ng có th đ c t ch c theo d ng liên k t d c gi a các nhà s n xu t, trong
đó nhà s n xu t khâu ti p sau s là ng i s d ng/tiêu th s n ph m c a nhà s n
xu t khâu phía tr c.
Vi c t ch c s n xu t kinh doanh nh v y đã d n hình thành nên khái ni m
“liên k t d c” nh ngày nay - đ c th c hi n theo tr t t các khâu c a quá trình s n
xu t kinh doanh theo dòng v n đ ng c a s n ph m. Ki u liên k t theo chi u d c
toàn di n nh t bao g m t t c các giai đo n t cung ng đ u vào, s n xu t, ch bi n
nguyên li u đ n đóng gói, phân ph i thành ph m. Trong m i liên k t này, các
ch th
gi a chu i ngành hàng đ u có vai trị là khách hàng c a ch th
khâu
tr c đó đ ng th i là ng i cung c p s n ph m cho các khâu ti p theo. K t qu
c a liên k t d c là hình thành nên m t chu i giá tr c a m t ngành hàng c th và
có th làm gi m đáng k các chi phí trung gian (Lê V n L ng, 2008). Tác gi đã
kh ng đ nh v n đ phân b giá tr và chia s r i ro gi a các tác nhân tham gia
trong chu i liên k t là m t trong nh ng n i dung chính c a h u h t các liên k t
đã và đang đ c xây d ng trong s n xu t nông nghi p c a Vi t Nam nói chung
(Lê V n L ng, 2008). Gi i quy t đ c hài hòa yêu c u này s đ m b o tính


5

hi u qu và b n v ng c a các liên k t. Liên k t d c chú tr ng đ n c quá trình
s n xu t và phân ph i và do đó các tác đ ng trong m i quan h này c ng nh m

đ n ph m vi c a c chu i h n là ch nh m đi u ti t m t đ u vào c th nào đó
c a quá trình s n xu t (Kaplinsky and Morris, 2002). Nói cách khác, m i tác
nhân tham gia trong liên k t d c s ph i t ch u trách nhi m v i phân khúc c a
mình trong m i liên h v i các phân khúc phía sau - đ m b o s l ng, ch t
l ng và ti n đ đ c chu i s n xu t tiêu th luôn đ c thông su t.
Nh v y, liên k t d c đ c hi u là là m i liên k t gi a các tác nhân
các
m t xích liên ti p trong s n xu t c a m t chu i ngành hàng nh m qu n tr b n
v ng các giai đo n s n xu t khác nhau, t o ra và phân ph i giá tr gia t ng h p lý
gi a các tác nhân trong chu i ngành hàng đó.
Liên k t ngang: liên k t ngang là hình th c t ch c mà trong đó m i bên
tham gia là m t ch th , đ n v riêng bi t nh ng có m i quan h ngang (d ng lát
c t ngang) v i nhau trong cùng lu ng ho t đ ng s n xu t kinh doanh. K t qu c a
liên k t ngang hình thành nên nh ng t ch c liên k t nh HTX, liên minh, hi p
h i... và chính vì v y có nhi u kh n ng d n đ n đ c quy n trong m t th tr ng c
th n u khơng đ c ki m sốt. Tuy nhiên, tr c khi ti n t i đ c quy n, v i lo i liên
k t này, ngành nơng nghi p có th h n ch đ c vi c b ép c p, ép giá nông s n khi
tiêu th nh kh n ng làm ch th tr ng d a trên n ng l c liên k t (Ph m Th Minh
Nguy t, 2006). Khác v i liên k t d c phát tri n theo h ng chun mơn hóa s n
xu t, phân khúc s n xu t theo chu i thì liên k t ngang là phát tri n theo h ng t p
trung hóa c trong s n xu t và tiêu th . Liên k t ngang là lo i hình liên k t phù h p
v i m c tiêu h tr nâng cao kh n ng c nh tranh cho nh ng l nh v c s n xu t nh
nơng nghi p v i ch th chính là các h gia đình nơng dân s n xu t quy mô nh l
(Ph m Th Minh Nguy t, 2006).
Chu i giá tr : Là m t khái ni m t qu n lý kinh doanh đ u tiên đã đ c mô
t và ph c p b i Michael Porter vào n m 1985. Khung khái ni m c a M.Porter
cho r ng công c quan tr ng c a doanh nghi p đ t o ra giá tr l n h n cho khách
hàng chính là chu i giá tr . V th c ch t, đây là m t t p h p các ho t đ ng nh m
thi t k , s n xu t, bán hàng, giao hàng và h tr s n ph m c a doanh nghi p. Chu i
giá tr bao g m 9 ho t đ ng t ng ng v chi n l c t o ra giá tr cho khách hàng.

Trong đó có 5 ho t đ ng chính là cung ng đ u vào, q trình s n xu t, phân ph i
s n ph m, marketing - bán hàng và d ch v ; cùng v i 4 ho t đ ng h tr chu i là
qu n tr t ng quát, qu n tr nhân s , phát tri n công ngh và ho t đ ng thu mua.
Theo cách ti p c n này, m c đích cu i cùng c a vi c áp d ng chu i giá tr là nâng
cao l i th c nh tranh c a công ty b ng cách tách bi t các ho t đ ng c a công ty
thành m t chu i các ho t đ ng và l i th c nh tranh đ c tìm th y m t (hay nhi u


6

h n) c a các ho t đ ng này đ ng th i v i phân tích chu i giá tr ch y u, nh m vào
vi c h tr quy t đ nh qu n lý và các chi n l c qu n tr trong doanh nghi p.
Theo Kaplinsky và Morrissau (2001), Chu i giá tr mô t toàn b nh ng ho t
đ ng c n thi t đ đ a m t s n ph m hay d ch v t khái ni m, đi qua các công đo n
s n xu t khác nhau (liên quan đ n vi c k t h p gi a chuy n hóa v t ch t và đ u vào
các d ch v s n xu t khác nhau), đ a đ n ng i tiêu dùng sau cùng, và b trí sau s
d ng. Xem xét d i d ng t ng quát, b n thân ho t đ ng s n xu t là m t trong nhi u
m t xích giá tr gia t ng trong chu i và có nhi u ho t đ ng trong t ng m t xích c a
chu i giá tr .
Trong khi đó Gereffi (2005) đ nh ngh a "Chu i giá tr " trong nông nghi p là
m t cách giúp nông dân ti p c n th tr ng có hi u qu nh t hi n nay trên th gi i,
nó có th hi u là:
- Chu i các ho t đ ng ch c n ng, t cung c p các d ch v đ u vào cho m t
s n ph m c th cho đ n s n xu t, thu hái, ch bi n, phân ph i, marketing và tiêu
th cu i cùng; qua m i ho t đ ng l i b sung ‘giá tr ’ cho thành ph m cu i cùng.
- S s p x p có t ch c, k t n i và đi u ph i ng i s n xu t, nhà ch bi n,
các th ng gia, và nhà phân ph i liên quan đ n m t s n ph m c th .
- Mơ hình kinh t tiên ti n trong đó k t h p ch t ch gi a vi c ch n l a s n
ph m và cơng ngh hi n đ i thích h p (h t ng, vi n thông…) cùng v i cách th c t
ch c các tác nhân liên quan (s n xu t, nhân l c…) đ ti p c n th tr ng.

H p tác: là hình th c t nguy n c a nh ng ng i lao đ ng, nh ng ng i s n
xu t nh d i các hình th c đa d ng, đ k t h p s c m nh c a các thành viên t o
nên s c m nh t p th đ gi i quy t các v n đ s n xu t kinh doanh và đ i s ng t o
đi u ki n phát tri n kinh t có hi u qu và b n v ng”.
n c ta trong nh ng n m g n đây có nhi u quan ni m m i v kinh t h p
tác đó là: Th nh t, kinh t h p tác là s liên k t t nguy n c a nh ng ch th đ c
l p trong s n xu t, l u thông ho c tiêu dùng. Th hai, các ch th này h p tác v i
nhau d i nhi u c p đ khác nhau nh : h p tác trong tùng cơng đo n c a q trình
s n xu t, liên k t l i thành t ch c kinh t có t cách pháp nhân t ch u trách nhi m
v ho t đ ng s n xu t và tiêu th s n ph m ho c h p tác v i nhau m t s khâu
d ch v ph c v s n xu t. Trong đi u ki n hi n nay n c ta, h nông nghi p nh
bé, s n xu t t cung t c p và ho t đ ng s n xu t ch u nhi u thiên tai. Trong đi u
ki n h i nh p, s c nh tranh ngày càng tr nên gay g t do đó kinh t h nơng dân
mu n t n t i thì c n thi t ph i có s h p tác đ cùng phát tri n. Bên c nh đó, s h p
tác này còn giúp gi i quy t các v n đ xã h i nh vi c làm, t ng thu nh p cho m t
b ph n dân c và ti m l c kinh t đ a ph ng.


7

1.1.1.2. M t s mơ hình liên k t s n xu t
Mơ hình liên k t t p trung: Là mơ hình các DN ch bi n, tiêu th tr c ti p kí
h p đ ng v i các trang tr i. H p đ ng này ch có hai bên tham gia tr c ti p là DN
ch bi n, tiêu th và các trang tr i. Các DN đ t hàng cho các trang tr i nơng s n đ
DN ch bi n, đóng gói và tiêu th s n ph m. DN cung c p các lo i v t t đ u vào,
h ng d n k thu t, giám sát vi c s n xu t c a nông dân và mua l i tồn b nơng
s n v a s n xu t. Nông dân cung c p đ t đai, công lao đ ng, s n xu t quy trình do
DN đ a ra và bán l i toàn b s n ph m cho DN.
Mơ hình này ch áp d ng cho DN có đ kh n ng mua h t s n ph m c a
trang tr i trong vùng, các trang tr i có di n tích l n khi đó h c n s n xu t theo

h p đ ng đ đ m b o nông s n tiêu th h t. Trong h p đ ng này, ng i nơng
dân ít có quy n quy t đ nh v n đ s n xu t m c dù h là ng i tr c ti p s n xu t
chính. Mơ hình t p trung đ m b o nông dân tiêu th đ c nơng s n, DN có
ngun li u ph c v cho ch bi n.
Mơ hình liên k t trang tr i h t nhân: Mơ hình này t ng t nh mơ hình t p
trung, nh ng bên mua s n ph m là DN n m quy n s h u đ t đai, chu ng tr i,
v n. Bên bán s n ph m ch th c hi n các ho t đ ng s n xu t t o ra s n ph m và
bán l i s n ph m cho DN. Ch th tham gia tr c ti p vào mơ hình này c ng ch g m
hai bên ch DN và trang tr i. Trong đó, trang tr i do nơng dân s n xu t thu c quy n
s h u c a DN. Do đó, các h nơng dân s n xu t nông s n trên đ t c a DN có th
đ c xem là ng i lao đ ng trong DN.
DN có trang tr i quy mơ l n, có nhà máy ch bi n, đ ti m l c tài chính và
k thu t đ cung c p cho nơng dân. Mơ hình này phù h p v i cây tr ng lâu n m,
ch n nuôi gia súc, gia c m theo ki u công nghi p, quy mơ l n
Mơ hình liên k t đa ch th : Mơ hình này Vi t Nam cịn đ c g i là mơ hình
“liên k t 4 nhà”. Tham gia mơ hình này g m nhi u ch th khác nhau: nhà n c, Nhà
khoa h c, DN, H p tác xã, các trang tr i. c đi m mơ hình này là các ch th khác
nhau s có trách nhi m và vai trị khác nhau. DN là ng i quy t đ nh vi c tiêu th s n
ph m c a nông dân và c ng chính là ng i đ t hàng cho các nhà khoa h c, ngân hàng,
cung c p các d ch v cho mình và cho nơng dân. Vai trị c a Nhà n c là x lý các m i
quan h gi a các bên kí k t h p đ ng, quy ho ch vùng s n xu t, gi i quy t nh ng v n
đ khó kh n do th tr ng và thiên tai gây ra, v n đ ng, tuyên truy n nâng cao nh n
th c cho các bên tham gia s n xu t theo h p đ ng.
Mơ hình này có ý ngh a và tác d ng trong vi c chuy n giao khoa h c hi n
đ i, chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p. S n xu t theo mơ hình này s t o ra
vùng chuyên canh s n xu t hàng hóa l n theo tiêu chu n qu c t , đáp ng ngày
càng cao yêu c u c a ng i tiêu dùng.


8

Mơ hình liên k t trung gian: Là mơ hình DN kí h p đ ng mua s n ph m c a
nông dân thông qua các đ u m i trung gian nh h p tác xã, t h p tác, nhóm nơng
dân, ng i đ i di n… c đi m c a mơ hình này là DN khơng kí h p đ ng tr c ti p
v i nơng dân mà thay vào đó DN s th các t ch c trung gian th c hi n vai trị
c a mình. Cá nhân ho c t ch c trung gian này có trách nhi m ki m soát và giám
sát các ho t đ ng s n xu t c a nông dân và ch u trách nhi m trong toàn b các khâu
trong ho t đ ng s n xu t.
Mơ hình này góp ph n làm gi m chi phí giao d ch nh đ u m i h p đ ng
gi m đi và vi c ki m soát đ u m i hàng hóa và ch t l ng s n ph m hồng hóa c a
DN c ng d dàng h n. Ng i trung dân đóng vai trị đ i di n cho nông dân, t o nên
s c m nh t p th đ th ng l ng v i DN.
1.1.1.3. S n xu t theo liên k t h p đ ng trong Nông nghi p
Khái ni m v liên k t theo h p đ ng: Eaton và Shepherd (2001) đ nh ngh a s n
xu t theo h p đ ng là “th a thu n gi a nh ng ng i nông dân v i các DN ch bi n
ho c DN kinh doanh trong vi c s n xu t và cung c p các s n ph m nông nghi p d a
trên vi c giao hàng trong t ng l i ho c trên giá c đã đ c đ nh tr c”.
Theo Sykuta và Parcell (2003), s n xu t theo h p đ ng trong nông nghi p đ a
ra nh ng lu t l cho vi c phân b ba y u t chính: l i ích, r i ro, và quy n quy t đ nh.
i u này có ngh a là k t qu mùa màng thu ho ch đ c s đ c phân chia gi a nông
dân và doanh nghi p theo m t t l nh t đ nh theo 3 y u t trên.
Có th phân lo i s n xu t theo h p đ ng theo c u trúc t ch c c a h p đ ng.
C u trúc t ch c theo h p đ ng ph thu c vào quy trình sinh h c c a s n ph m
nông nghi p, ngu n l c c a DN ch bi n, tiêu th và tính ch t c a m i quan h gi a
nông dân và DN ch bi n, tiêu th . Eaton và Shepherd (2001) đã chia các hình th c
s n xu t theo h p đ ng nông nghi p thành 5 mô hình: Mơ hình t p trung, mơ hình
trang tr i t p trung, mơ hình phi chính th c, mơ hình đa thành ph n và mơ hình
trung gian.
1.1.1.4. Liên k t trong s n xu t và tiêu th
Liên k t trong s n xu t và tiêu th gi a các ch th liên k t (M i ngành hàng

đ u đ c th c hi n b i nh ng công đo n và m i công đo n đ u đ c th c hi n b i
m i ch th nh t đ nh) là nh ng pháp nhân đ c l p r t đa d ng v i nh ng n i dung
ch y u nh sau:
S th a thu n hay cam k t gi a các bên trong quá trình s n xu t và tiêu th
s n ph m. Cam k t này là s h p tác ch không ph i là m i quan h c nh tranh hay
bóc l t gi a bên này v i bên kia. Cam k t ph i có các đi u ki n u đãi và trách
nhi m c a m i bên khi th c hi n cam k t.


9

Các m i liên k t đ

c th c hi n thơng qua các hình th c v i các n i dung sau:

Mua bán t do trên th tr ng: Là hình th c giao d ch tr c ti p gi a ng i
mua và ng i bán. Ng i mua th y đ c s l ng và ch t l ng hàng mình c n, cịn
ng i bán sau khi th a thu n đ c giá s bán và thu đ c ti n đáp ng cho các nhu
c u s n xu t và nhu c u khác. Vi c mua bán trên th tr ng đ c th c hi n do m i
quan h cung c u, n u hai bên th a thu n đ c v i nhau thì ho t đ ng giao d ch đ c
di n ra, th tr ng có vai trị đ nh giá các s n ph m đ c bán ra trên th tr ng.
c đi m c a hình th c giao d ch này là m i tác nhân tham gia đ c l p, t do
trao đ i hàng hóa c a mình v i các tác nhân khác, giá c s đ c xác đ nh t i th i
đi m giao d ch. Các quan h liên k t đ c hình thành có th t n t i và di n ra khi
ho t đ ng s n xu t c a m t tác nhân có th ph thu c vào ho t đ ng s n xu t c a m t
tác nhân khác. Liên k t gi a các tác nhân d i d ng h p đ ng khi nh ng nhu c u v
s khác bi t s n ph m t c p đ s n xu t đã t o áp l c lên các m i quan h th
tr ng t do.
H p đ ng mi ng: Là các th a thu n không th c hi n b ng v n b n gi a các
tác nhân cam k t cùng nhau th c hi n m t s ho t đ ng, cơng vi c nào đó. H p

đ ng mi ng c ng đ c th ng nh t v s l ng, ch t l ng, giá c , th i h n và đ a
đi m nh n hàng. C s c a h p đ ng mi ng là ni m tin, tín nhi m, trách nhi m cam
k t gi a các bên và th ng đ c th c hi n gi a các tác nhân có quan h thân thi t
(h hàng, anh ch em ru t th t, b n bè…).
l

Tuy nhiên, h p đ ng mi ng th ng ch là th a thu n trên nguyên t c v s
ng, giá c , đi u ki n giao nh n hàng hóa. So v i h p đ ng b ng v n b n thì h p

đ ng b ng mi ng th

ng lõng l o và tính ch t pháp lý th p h n.

H p đ ng b ng v n b n: Th c hi n ph ng th c theo h p đ ng nông nghi p
th ng di n ra gi a các nhà có m i quan h v i nhau trong quá trình t khâu s n
xu t, ch bi n đ n tiêu th , các m i quan h liên k t h p đ ng g m: liên k t h p
đ ng tay đôi gi a nhà s n xu t là nông dân, h p tác xã s n xu t nguyên li u v i c
s ch bi n, liên k t h p đ ng gi a 3 nhà, 4 nhà trong vi c phát tri n nguyên li u đ
ch bi n, b o đ m tiêu th s n ph m nông s n…
H p đ ng b ng v n b n có s đ m b o b ng pháp lý trong liên k t gi a các
bên, đó là các đi u ràng bu c thơng qua các h p đ ng kinh t c a các khâu riêng r
đã bu c các bên tham gia liên k t đ m b o th c hi n h p đ ng theo m t quy trình
mà các bên tham gia liên k t yêu c u th a thu n th c hi n.


10

1.1.1.5. Các ch th tham gia liên k t
Nhà s n xu t: Có th bao g m h gia đình, h trang tr i, h p tác xã hay các
t h p tác, các DN s n xu t…, đây là ch th chính và tr c ti p tham gia liên k t

trong s n xu t và tiêu th . H là ng i s d ng tr c ti p đ t đai c a mình đ s n
xu t ho c góp c ph n, liên doanh, h có th đ c h tr v gi ng, k thu t canh
tác, bao tiêu s n ph m n đ nh lâu dài.
Nhà DN: ây là ch th th hai và c ng là ch th chính tham gia ho t đ ng
liên k t. DN có liên quan tr c ti p và c n xác đ nh rõ trách nhi m c th đ i v i
ng i s n xu t nh : cung ng v t t nông nghi p, áp d ng công ngh cao, chuy n
giao ti n b khoa h c k thu t…, đ t ng s n xu t, ch t l ng s n ph m.
Nhà n c:
phát tri n hình th c liên k t s n xu t – tiêu th gi a DN và
ng i nơng dân, các c p chính quy n ngồi cơng tác qu n lý, ch đ o s n xu t, ch
đ o s n xu t c n ti p t c hồn thi n các chính sách, th ch đ t o đi u ki n cho c
hai phía, đ ng th i khuy n khích nơng dân tham gia vào các hình th c t ch c h p
tác t nguy n.
Nhà khoa h c: Trong s n xu t, đ t o nên nh ng s n ph m v a có n ng
su t, ch t l ng và có giá tr kinh t cao, v a đáp ng đ c yêu c u c a ng i tiêu
dùng c ng nh đ n đ t hàng c a các nhà DN thì vai trò c a nhà khoa h c đây là
r t quan tr ng. Nhà khoa h c có th là các nhà nghiên c u, cán b khuy n
nông…h s đóng góp cơng s c và ch t xám c a mình đ th c hi n các h p đ ng
theo đ n đ t hàng c a DN ho c nhà n c. Nhà khoa h c luôn b t tay v i nông
dân, v i DN đ cùng h tr trong s n xu t ch khơng bó h p ph m vi ch làm vi c
trong phịng thí nghi m.
1.1.2. Vai trị c a liên k t
Theo Ngh đ nh, h p tác, liên k t g n s n xu t v i tiêu th s n ph m nông
nghi p (liên k t) là vi c th a thu n, t nguy n cùng đ u t , s n xu t và tiêu th s n
ph m nông nghi p c a nông dân, cá nhân, h p tác xã, DN (g i chung là các bên tham
gia liên k t) đ nâng cao hi u qu s n xu t và ch t l ng s n ph m nông nghi p.
Th i k c nh tranh kinh t th tr ng c n ph i có s n ph m kh i l ng l n,
ch t l ng cao, đ t tiêu chu n qu c t ; giao hàng đúng lúc, giá thành c nh tranh.
Nông dân cá th không th làm đ c đi u này. Nông dân ph i t ch c đ c "hành
đ ng t p th " theo quy trình s n xu t chung theo t ng cánh đ ng l n. Quy trình s n

xu t, thu ho ch, b o qu n và th ng m i c a nông dân đ c thi t l p trên c s yêu
c u c a DN, th tr ng v kh i l ng cung ng, ch t l ng hàng hóa… ây chính là
các y u t đ nơng dân xây d ng hành đ ng t p th . Hàng hóa nơng s n c n đ c
xác đ nh rõ v s l ng, ch t l ng đ i v i t ng th tr ng đ làm c s xây d ng


11

k ho ch cung ng; xác đ nh rõ ch t l ng và s l ng s n ph m nông s n trong
s n xu t. Yêu c u ch t l ng c a th tr ng ph i làm c n c c b n đ xây d ng
quy trình k thu t cho các mơ hình liên k t.
Liên k t ngang gi a nơng dân v i nhau đ cung c p s n ph m theo nhu c u
th tr ng m i là m t khía c nh, là y u t "đ y" trong mơ hình liên k t. Mơ hình
này c n y u t "kéo", chính là th tr ng tiêu th đ u ra mà ho t đ ng c t lõi là xây
d ng đ c liên k t d c gi a nông dân v i DN. Xây d ng m i liên k t này v b n
ch t là xây d ng kênh tiêu th m i trong chu i giá tr thông qua lo i b b t tác nhân
trung gian gi a ng i s n xu t và DN, rút ng n đ dài c a kênh tiêu th . N u khơng
có liên k t này, vi c t ch c s n xu t thông qua liên k t ngang khơng đ t đ c l i
ích nh mong mu n. Có ngh a là ngay b n thân các DN c ng không ti p c n t i
đ c ng i tiêu dùng thông qua th ng hi u c a mình. Vì v y, kinh doanh c a DN
ch mang tính th i v , khơng n đ nh. Nh ng DN này c ng không th liên k t v i
nông dân đ c. H khơng có các y u t n đ nh đ liên k t v i nông dân v ch t
l ng, cung ng và chia s r i ro. Do v y, xây d ng cánh đ ng l n, nông dân ch
nên liên k t v i nh ng DN có kh n ng ch bi n sâu, bán s n ph m tr c ti p, có
th ng hi u đ n ng i tiêu dùng thông qua các h th ng phân ph i trong và ngoài
n c; ho c liên k t v i nh ng DN ch ng minh đ c h đã liên k t, là m t ph n h u
c c a m t chu i hàng hóa nào đó trong các khía c nh v ch t l ng, th ng hi u,
r i ro…(The Pan group, 2018).
Vi c làm thúc đ y m i liên k t trong các n c đang phát tri n thì th ng d a
trên đ nh ngh a “chu i giá tr toàn di n”, cái th ng mà nh n m nh vào xác đ nh

các ph ng pháp có th trong nơng dân quy mơ nh có th đ c k t h p trong các
chu i giá tr hi n t i ho c m i ho c có th m r ng giá tr t chu i, b ng cách t ng
hi u qu ho c c ng th c hi n các ho t đ ng ti p theo chu i (Haggblade, S, 2014).
Nh v y liên k t trong nông nghi p giúp:
- Liên k t kinh t giúp đ t đ

c hi u qu kinh t theo qui mô;

- Liên k t kinh t làm gi m chi phí và tiêu hao ngu n l c, t ng hi u qu đáp
ng nhanh nh y yêu c u phát tri n;
- Liên k t kinh t giúp ph n ng nhanh v i nh ng thay đ i c a môi tr
kinh doanh.

ng

- Liên k t kinh t giúp gi m thi u các r i ro. Khi tham gia liên k t, r i ro s
đ c phân b cho các đ i tác tham gia, ch không ph i ch t p trung vào m t ch
th , khi đó kh n ng v t qua khó kh n s cao h n.
- Liên k t kinh t giúp các ch th trong th tr ng ti p c n nhanh chóng h n
v i các công ngh m i. Các bên tham gia liên k t có th chuy n giao cơng ngh cho


12

nhau, v i nh ng chi phí h p lý và th i gian nhanh chóng, do s tin c y l n nhau.
- Liên k t kinh t t o s c m nh n i sinh, h n ch s tác đ ng tiêu c c t bên
ngoài, đ ng th i t o môi tr ng thu hút đ u t có hi u qu .
- Liên k t kinh t t ng thêm s phân công chun mơn hóa và phát tri n kinh
t t ng h p, xóa b s phát tri n đ n c c, c c b , khép kín, m r ng s h p tác và
phân công qu c t , m r ng th tr ng. Liên k t kinh t giúp DN chinh ph c nh ng

th tr ng m i do kh n ng tài chính, t n d ng l i th chi phí th p (h p đ ng cung
c p s n ph m, h p đ ng nh ng quy n…).
1.1.3. Nh ng y u t tác đ ng, nh h

ng đ n liên k t, h p tác

Trình đ c a n n s n xu t: S n xu t hàng hóa càng cao thì u c u liên k t
s càng l n. Vi t Nam, trình đ s n xu t nơng nghi p khác nhau thì m c đ h p
tác, liên k t c ng s khác nhau. S nh n th c c a ng i nơng dân đóng vai trị quan
tr ng quy t đ nh trình đ c a n n s n xu t. Các ch th c n có s nh n th c đúng
đ n v vi c phát tri n liên k t. Trong đó, nh n th c c a ch th nông dân mang ý
ngh a quy t đ nh. B i l , nông dân là ch th trung tâm c a m i liên k t, song trình
đ c a đa s nơng dân Vi t Nam hi n nay còn m c th p và m t b ng chung th p
h n t t c các ch th tham gia liên k t khác. Trình đ th p khi n ng i nơng dân
ch a thoát đ c nh ng t p quán s n xu t l c h u đ ti p c n v i n n s n xu t nơng
nghi p hàng hóa khi h i nh p v i kinh t th gi i. Trình đ th p c ng là nguyên
nhân d n đ n nh ng đ c đi m khó thay đ i c a nông dân nh : r t rè, thi u ch đ ng
trong vi c t o l p và xây d ng m i quan h liên k t; tùy ti n trong quá trình s n
xu t và thi u k lu t trong vi c tuân th các quy đ nh liên k t. Vì v y, nh n th c c a
ng i nông dân c n thay đ i, ln ln nâng cao trình đ ; ch đ ng trong liên k t
giúp ng i nông dân t o thói quen ch đ ng tìm ki m th tr ng đ u ra, ch đ ng h c
h i k thu t và công ngh s n xu t đ nâng cao trình đ , ch đ ng tính đ n ph ng
án kinh doanh lâu dài đ duy trì m i liên k t. Ch đ ng trong liên k t c ng là ti n đ
đ t o ra các t ch c liên k t gi a nông dân v i nhau nh : t , đ i s n xu t hay đi n
hình là các h p tác xã; nâng cao ý th c pháp lu t trong th c hi n liên k t.
Y u t ngu n l c s n xu t
- Quy mô đ t đai: Trong nông nghi p, đ t đai là t li u s n xu t ch y u và
không th thay th . Di n tích và m c đ t p trung c a đ t s n xu t nông nghi p là
m t trong nh ng nhân t nh h ng nhi u nh t đ n ti n trình liên k t gi a nơng dân
v i các ch th khác. Ru ng đ t càng manh mún và phân tán thì đ nh phí s n xu t

trên m i đ n v di n tích càng cao và vi c liên k t gi a nông dân v i các ch th
khác càng di n ra khó kh n. Ng c l i, khi các m nh ru ng đ c t p trung g n
nhau và t o ra m t di n tích đ l n, vi c áp d ng các bi n pháp khoa h c công ngh
cho s n xu t s thu n l i h n; đ ng th i, cơng tác giám sát tồn b q trình s n


13

xu t c ng th c hi n d dàng h n, nh đó ch t l
và đ m b o h n.

ng c a s n ph m đ u ra đ ng đ u

- Ngu n nhân l c: Con ng i là ch th chính c a m i ho t đ ng, là ngu n
l c c a m i ngu n l c. Trong th i đ i ngày nay khi các ngu n l c tr nên khan
hi m thì ngu n nhân l c đ c xem là y u t quan tr ng nh t c a quá trình s n xu t,
liên quan m t thi t và chi ph i nh ng y u t khác. Nghiên c u v nh h ng ngu n
nhân l c đ i v i liên k t kinh t gi a nông dân và các ch th khác, th c ch t là đ
c p đ n s l ng và ch t l ng c a t t c các ch th : nông dân, nhà khoa h c, nhà
qu n lý, nhà DN đ t trong m i quan h so sánh v i các yêu c u c a vi c liên k t.
- Kh n ng tài chính: Kh n ng tài chính bao g m kh n ng t trang tr i
ngu n v n kinh doanh và kh n ng ti p c n các ngu n v n vay. Kh n ng ti p c n
v n vay ph thu c vào kh n ng chi tr các kho n vay trên c s đánh giá m c đ
kh thi c a ph ng án kinh doanh c ng nh ngu n tài s n đ m b o cho kho n vay
đó. Nhà n c c n v n đ đ u t c s h t ng, phát tri n ho t đ ng khuy n nơng…
Q trình liên k t v i s tham gia c a DN giúp gi m b t gánh n ng tài chính cho
ng i nơng dân và nhà n c. DN cung ng v n cho nông dân đ u t phát tri n s n
xu t và th c hi n bao tiêu s n ph m đ u ra, c ng nh tham gia cùng nhà n c phát
tri n h t ng nông nghi p (bao g m h t ng c s v t ch t; h t ng ngu n nhân l c).
Nông dân là đ i t ng b h n ch nhi u v kh n ng tài chính vì khơng có t cách

pháp nhân, tài s n đ m b o thi u h t… Hình thành h p tác xã là m t cách đ nâng
cao kh n ng tài chính cho ng i nơng dân. V i t cách là t ch c đ i di n cho t p
h p nh ng ng i nông dân, h p tác xã có th ti p c n đ c v i các ngu n v n nh
ODA, FDI giúp ng i nông dân phát tri n s n xu t. Kh n ng tài chính càng t t thì
ngu n v n cung ng cho ho t đ ng s n xu t nông nghi p càng d i dào. Ti n trình
liên k t gi a nông dân v i các ch th yêu c u ph i m r ng quy mô s n xu t và
kinh doanh nh m t n d ng tính hi u qu theo quy mơ. Vì v y, nhu c u v ngu n
v n c a các ch th c ng s t ng lên.
- ng d ng khoa h c công ngh : Thành t u khoa h c cơng ngh có th tham
gia vào t t c các khâu trong chu i giá tr hàng nông s n t s n xu t đ n tiêu dùng,
th hi n qua vi c t o ra các h t gi ng, con gi ng n ng su t và ch t l ng; các
ph ng pháp s n xu t, b o qu n và ch bi n hi u qu ; các ph ng ti n, máy móc
thi t b giúp ti t ki m s c lao đ ng; các ph ng pháp giám sát, qu n lý trong t t c
các khâu… Liên k t gi a nông dân và các ch th t o đi u ki n cho các thành t u
khoa h c công ngh đ c ng d ng trên di n r ng. Trong đi u ki n các ngu n l c
s n xu t ngày càng b gi i h n thì khoa h c cơng ngh là y u t giúp gia t ng hi u
qu s n xu t và ti t ki m các ngu n l c khác. Quy mô s n xu t càng manh mún và
phân tán, vi c ng d ng khoa h c cơng ngh càng khó kh n vì đ nh phí trên đ n v
s n ph m m c cao. Liên k t kinh t gi a nông dân và các ch th giúp t ng quy


14

mô s n xu t, t o ra nh ng cánh đ ng m u l n, nh v y các thành t u khoa h c cơng
ngh có đi u ki n đ c áp d ng trên di n r ng.
ng th i, s quan tâm và giành
nhi u ngu n l c c a các ch th tham gia liên k t đ i v i các thành t u này s thúc
đ y ho t đ ng nghiên c u khoa h c công ngh ngày càng phát tri n.
Y u t th tr ng: Th tr ng có vai trị đ nh h ng, đi u ch nh c ng nh
quy t đ nh m c đ thành công c a liên k t gi a nông dân và các ch th khác. S

đ nh h ng c a th tr ng t o s n ng đ ng cho t t c các ch th tham gia liên k t.
M i ho t đ ng trong chu i liên k t ph i d a vào th tr ng đ gi i quy t 3 v n đ :
liên k t đ làm gì, liên k t v i ai và liên k t nh th nào.
Th tr ng đ c c u thành t ba y u t : dung l ng, nhu c u và s c mua.
L n l t t ng y u t đ u có nh ng nh h ng nh t đ nh đ n ti n trình liên k t gi a
nơng dân và các ch th :
- Dung l ng: là toàn b kh i l ng hàng hóa đ c đ a ra th tr ng
trong m t th i gian nh t đ nh. Dung l ng th tr ng ph thu c vào kh n ng
cung ng c a các ch th s n xu t hàng hóa trong xã h i và kh n ng thanh toán
c a ng i tiêu dùng.
- Nhu c u: Các ch th tham gia liên k t c n c vào nhu c u th tr ng đ
quy t đ nh s n xu t cái gì, s n xu t cho ai c ng nh liên k t đ làm gì, liên k t v i
ai; c n c vào th hi u tiêu dùng đ quy t đ nh s n xu t nh th nào và liên k t nh
th nào. a ph n hàng nông s n là hàng thi t y u nên c u ít co giãn theo giá. Tuy
nhiên, xã h i càng phát tri n thì th hi u tiêu dùng càng tr nên ph c t p, trong đó
m t hàng nơng s n c ng khơng có tính lo i tr .
- S c mua: S c mua c a th tr ng là c n c quan tr ng đ nhà s n xu t l a
ch n th tr ng m c tiêu.
ng th i, nhà s n xu t c ng d a vào s c mua c a th
tr ng đ t o s n ph m v i giá thành phù h p. Tuy nhiên, đa s hàng nông s n là
hàng thi t y u, c u kém co giãn theo giá và theo thu nh p, nên khi thu nh p t ng thì
s c mua đ i v i chúng c ng khơng có nhi u thay đ i. M t khác, vì là nhu c u thi t
y u c a đ i s ng, nên hàng nơng s n c ng ít ch u nh h ng c a các bi n đ ng kinh
t v mơ nh suy thối kinh t ..
Y u t v mô:
- C s h t ng: C s h t ng trong s n xu t nông nghi p bao g m: h th ng
giao thông; h th ng đèn chi u sáng; h th ng th y l i, t i tiêu; h th ng c ng h u
c n… C s h t ng càng phát tri n, càng mang l i nhi u l i ích cho vi c t o l p và
phát tri n liên k t gi a nông dân và các ch th .
- Môi tr ng pháp lý: Môi tr ng pháp lý bao g m c ch , chính sách, pháp

lu t trong và ngồi n c. Mơi tr ng pháp lý th ng tác đ ng đ n liên k t kinh t