SKKN: Sử dụng tài liệu văn học giúp học sinh hứng thú học tập Lịch sử Việt Nam lớp 11

Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC NHẰM GIÚP HỌC SINH HỨNG THÚ
HỌC TẬP MÔN LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 11
PHẦN A: MỞ ĐẦU
I.Bối cảnh, Lí do chọn đề tài:
Ở Phương Tây quan niệm Lịch sử là “Cô giáo của cuộc sống”, là “bó
đuốc soi đường đưa ta đến tương lai”. Ở nước ta môn lịch sử cũng được nhà
nước và Bộ Giáo Dục quan tâm. Trong nhà trường phổ thông, bộ mơn Lịch sử là
một trong những bộ mơn có tầm quan trọng và có tính giáo dục rất lớn, nó cung
cấp cho học sinh một bức tranh sinh động về Lịch sử loài người và lịch sử dân
tộc
Việc dạy như thế nào, học như thế nào để đạt được mục tiêu hiệu quả học
tập tốt nhất là điều mong muốn của tất cả Thầy cô giáo chúng ta.Trong quá trình
giảng dạy mơn Lịch sử, ở các bài học nội dung truyền đạt cho học sinh chỉ là
những kênh chữ, một vài bài có cung cấp thêm hình ảnh. Trong các tiết dạy Lịch
sử đa số giáo viên chỉ chú ý bám sát nội dung kiến thức trong sách giáo khoa mà
chưa chú ý sử dụng những hình thức khác để bổ trợ làm cho tiết học thêm sinh
động.
Ví dụ như giáo viên cung cấp thêm những hình ảnh ngồi sách giáo khoa
hoặc những mẫu chuyện kể về những con người đã góp phần xây dựng đất nước
để có được những thành tựu của hôm nay mà trong sách giáo khoa không đề cập
đến. Qua tiết dạy không đem lại hứng thú cho học sinh, tiết học trở nên khô
khan đơi lúc học sinh lại có những suy nghĩ lệch lạc về những nhân vật lịch sử
hoặc những sự kiện Lịch sử quan trọng.
Từ yêu cầu và thực tế trên đòi hỏi chúng ta phải đổi mới phương pháp dạy
học Lịch sử nhằm giúp học sinh hứng thú học tập, phát huy tính tích cực của học
sinh, giúp học sinh tư duy và nắm được nội dung kiến thức trọng tâm đã học.
Trong các tiết dạy giáo viên có thể sử dụng các loại đồ dùng trực quan
(hiện vật, tranh ảnh, bản đồ, máy chiếu…) là những phương tiện dạy học, có khả
1

Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

năng chứa hoặc truyền thông tin rất đa dạng và phong phú. Các phương tiện này
đóng vai trị rất quan trọng trong việc bảo đảm tính trực quan và tạo biểu tượng
lịch sử chân thật cho học sinh.
Ngoài các phương pháp trên thì phương pháp sử dụng đến kiến thức các
môn học khác ( kiến thức liên môn) như địa, cơng dân, văn học, vật lí… Những
bộ mơn đó làm cho giờ học lịch sử sống động hơn, hấp dẫn học sinh hơn. Trong
đó nếu giáo viên biết vận dụng một số câu trích dẫn, câu văn, câu thơ, đoạn trích
để miêu tả tường thuật một sự kiện, một cuộc đời hoạt động của nhân vật,…sẽ
làm phong phú tri thức học sinh, giúp học sinh yêu thích, hứng thú say mê học
tập môn lịch sử và sẽ làm bớt đi sự khơ khan của giờ học mơn Lịch sử.
Để góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung, dạy học
lịch sử nói riêng, tơi xin trao đổi một vài kinh nghiệm về vấn đề “ Sử dụng tài
liệu văn học giúp học sinh hứng thú học tập Lịch sử Việt Nam lớp 11 ”. Với
việc nghiên cứu đề tài này, tơi mong muốn sẽ góp phần giúp giáo viên dạy mơn
Lịch sử có một giờ dạy học có hiệu quả tốt hơn, học sinh lĩnh hội kiến thức tự
giác, chủ động, ngày càng u thích mơn học.
II. Phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu cho đề tài này là lớp 11t4, 11t6 và 11t7 của trường
THPT Trường Chinh (Trong năm học 2013-2014).
III. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu các tài liệu về phương pháp dạy học Lịch sử.
Sách giáo khoa, sách giáo viên Lịch sử lớp 11
Các tác phẩm văn học có liên quan đến bài học.
Thao giảng, dự giờ đồng nghiệp trao đổi rút kinh nghiệm qua từng tiết
dạy.
Sử dụng các câu hỏi điều tra có thể đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu của

việc đánh giá khả năng lĩnh hội kiến thức của học sinh trong việc giảng dạy môn
Lịch sử lớp 11, để khắc phục nhược điểm trong phương pháp kiểm tra đánh giá

2


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

cần phối hợp các phương pháp hiện đại, trong đó có phương pháp kiểm tra bằng
câu hỏi trắc nghiệm khách quan.
Kiểm tra đánh giá kết quả học sinh học và làm bài để từ đó có điều chỉnh
và bổ sung hợp lí.

3


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

PHẦN B: NỘI DUNG
I. Cơ sơ lí luận:
Hơn 70 năm về trước Bác Hồ chúng ta đã có lời dạy rằng;
“Dân ta phải biết sử ta,
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”
Thực trạng chung của nền giáo dục Việt Nam hiện nay bên cạnh những
thành tựu đã đạt được thì vẫn cịn khá nhiều điều bất cập, tong đó tồn tại lớn
nhất tâp trung vào chất lượng đào tạo chưa cao. Phương pháp giảng dạy là một
trong những yếu tố quan trọng và ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. Phương
pháp giảng dạy khoa học, phù hợp sẽ tạo điều kiện để giáo viên và học sinh phát
huy hết khả năng của mình trong việc truyền đạt , lĩnh hôị kiến thức và phát
triển tư duy cho người học.

Lịch sử có văn hóa, văn hóa gắn liền với các sự kiện Lịch sử, trong các sự
kiện Lịch sử thường xuất hiện các nhân vật Lịch sử và những câu chuyện liên
quan đến sự kiện Lịch sử. Nhưng ngày nay học sinh hiểu về Lịch sử dân tộc ít
nhiều có giảm đi, điều này phải chăng học sinh không yêu Lịch sử dân tộc, điều
này hồn tồn khơng phải.
Cái khó ở đây là trước kia tuồng, chèo, phim ảnh, đến với học sinh và cơng
chúng ít lại phần nhiều là theo tích cổ truyền thống, do vậy kiến thức về Lịch sử
của họ nhiều hơn, cịn ngày nay nguồn thơng tin đa chiều, nhưng các tác phẩm
nghệ thuật lấy đề tài Lịch sử lại không thành công, không lôi cuốn được người
xem, từ đó dẫn tới một chỗ trống qua kênh thơng tin đó.
Vì vậy bất cứ giáo viên bộ mơn nào đều phải có tư tưởng, tình cảm đúng
đắn lành mạnh, trong sáng, có lịng nhiệt thành đối với nghề nghiệp, có thế giới
khách quan khoa học và nhân sinh quan tiến bộ để góp phần hình thành thế hệ
trẻ theo mục tiêu đào tạo của Đảng.
Không ngừng nâng cao sự hiểu biết kiến thức bộ mơn, có phương pháp
dạy tốt, khơng ngừng hồn thiện cải tiến phương pháp giảng dạy và nghiệp vụ.

4


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Nghề dạy học là đưa đến cho thế hệ trẻ, giúp thế hệ trẻ tiếp nhận những
giá trị quí báu của loài người về phương diện tri thức cũng như về phương diện
tình cảm, tư tưởng góp phần bồi dưỡng phẩm chất, năng lực cho thế hệ trẻ.
Giảng dạy môn Lịch sử là giảng về quá khứ của xã hội loài người, quá
khứ của dân tộc, quá khứ của địa phương. Những quá khứ đó lại có quan hệ mật
thiết với hiện tại và tương lai. Trong bài giảng, bài học Lịch sử tư duy, tình cảm
của giáo viên và học sinh hướng về những gì rất gần gũi đó là những con người
thật những con người cụ thể chứ không phải là những con người hư cấu.

Để giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức giáo viên bắt đầu từ việc giúp học
sinh hiểu biết cụ thể, nắm được kiến thức lịch sử. Đó là nhiệm vụ giáo dưỡng và
giáo dục. “Lịch sử thực sự là cái cân, cái gương của mn đời.” Qua đó ta thấy
được mơn Lịch sử vô cùng quan trọng không những cung cấp những kiến thức
cơ bản về Lịch sử dân tộc và Lịch sử thế giới mà cịn góp phần hình thành nhân
cách cho thế hệ trẻ.
II. Cơ sở thực tiễn:
1. Thuận lợi:
Được sự quan tâm chỉ đạo của Ban giám hiệu nhà trường, tổ chuyên môn
tạo mọi điều kiện tốt cho việc dạy và học ở nhà trường.
Đa phần người giáo viên trong nhà trường có nhiều cố gắng thay đổi
phương pháp giảng dạy của mình theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh
thông qua các phương pháp dạy học như: sử dụng dồ dùng trực quan, phương
pháp giải quyết vấn đề, miêu tả, kể chuyện, nêu đặc điểm nhân vật …. Giáo viên
tích cực hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm, hỗ trợ kiến thức cho nhau, thơng
qua hoạt động này những học sinh yếu kém sẽ được sự hướng dẫn của giáo viên
và các học sinh khá giỏi, học sinh sẽ nắm chắc kiến thức và hiểu sâu hơn về bản
chất của sự kiện, hiện tượng Lịch sử. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên kết
hợp và khai thác các đồ dùng và phương tiện dạy học như tranh ảnh, bản đồ, sơ
đồ, mơ hình, ứng dụng cơng nghệ thông tin…
5


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Học sinh có chú ý nghe giảng, tập trung suy nghĩ trả lời các câu hỏi giáo
viên đặt ra, một số em có chuẩn bị bài mới ở nhà. Đa số học sinh tham gia tích
cực trong việc thảo luận nhóm và đã đưa hiệu quả cao trong q trình lĩnh hội
kiến thức. Học sinh yếu, kém đã và đang nắm bắt kiến thức trọng tâm cơ bản
thông qua các hoạt động như thảo luận nhóm, đọc sách giáo khoa, vấn đáp… các

em đã mạnh dạn trả lời các câu hỏi ghi nhớ các sự kiện, nhân vật Lịch sử.
2. Khó khăn:
Một số giáo viên vẫn cịn sử dụng phương pháp dạy học “thầy nói, trị
nghe’, “thầy đọc, trị chép”. Do đó nhiều học sinh chưa nắm kiến thức mà chỉ
học thuộc một cách máy móc, trả lời câu hỏi thì nhìn sách giáo khoa hồn tồn.
Một số câu hỏi giáo viên đặt ra khó, học sinh khơng trả lời được nhưng lại
khơng có câu hỏi gợi ý nên nhiều khi phải trả lời thay cho học sinh. Một số tiết
giáo viên chỉ nêu vài câu hỏi và chỉ gọi một số học sinh khá, giỏi trả lời, chưa có
câu hỏi dành cho đối tượng học sinh yếu, kém, làm cho đối tượng này ít được
chú ý và khơng được tham gia hoạt động đều này làm cho các em tự ti về năng
lực của mình, các em cảm thấy chán nản và khơng u thích mơn sử.
Một số em gia đình có hồn cảnh khó khăn về kinh tế nên vừa đi học vừa
đi làm ở nhà, việc tiếp thu bài chậm. Các em chưa xác định được động cơ học
tập, học như thế nào? học cho ai? học để làm gì?.
Hiện nay do tác động bởi nhiều yếu tố khác như học sinh ngại học Lịch sử
vì quá dài, khơ khan, nhiều sự kiện khó nhớ,…gây tâm lí chán học môn Lịch sử
của học sinh.
Một số phụ huynh học học cho rằng học lịch sử sẽ khơng có nhiều cơ hội
để lựa chọn ngành nghề trong tương lai.
Vì những lí do trên nên các em chưa phát huy hết vai trò và trách nhiệm
của người học sinh. Học sinh chưa xác định nội dung của bài học, tiếp thu bài
một cách máy móc, các em ln có tư tưởng Lịch sử là môn phụ, hay chỉ cần
học thuộc lòng là xong nên dẫn đến kết quả học tập mơn Lịch sử cịn thấp so với
mặt bằng chung những môn xã hội.
6


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

3. Điều tra cụ thể:

Trong quá trình vừa giảng dạy vừa nghiên cứu đặc điểm tình hình học tập
bộ mơn của học sinh, vừa tiến hành rút kinh nghiệm qua mỗi tiết dạy.Việc điều
tra được thực hiện thông qua những câu hỏi phát triển tư duy trên lớp, kiểm tra
thường xuyên, kiểm tra 15 phút, kiểm tra 1 tiết.
Qua điều tra thực tiển cho thấy đa số học sinh chỉ trả lời những câu hỏi
mang tính chất trình bày, cịn những câu hỏi giải thích tại sao, so sánh, đánh giá,
phân tích, tổng hợp thì học sinh trả lời chưa được tốt, chưa biết vận dụng và liên
hệ kiến thức giữa các bài các chương, chưa nắm rõ các sự kiện Lịch sử qua các
giai đoạn hay lẫn lộn giữa sự kiện này với sự kiện khác.
Cụ thể kết quả điểm HK I:Năm học 2013-2014
Lớp

Sĩ số

11T4
11T6
11T7

33
35
36

Giỏi
Khá
Trung bình
SL %
SL %
SL
%
6 18.2 21 63.6

6
18.2
0
0
12
34
25
71.4
0
0
9
25
22
61

Yếu
SL %
2
5

Kém
SL
%

5.7
13.8

III. Giải Pháp thực hiện:
1. Đối với giáo viên:
Thứ nhất, giáo viên chuẩn bị chu đáo tất cả đồ dùng dạy học khi lên lớp:

giáo án (hoặc giáo án điện tử), bản đồ tranh ảnh, sơ đồ…đặc biệt những câu văn,
thơ, những câu nói của những người nổi tiếng để trích dẫn vào bài giảng làm cho
tiết dạy phong phú không gây sự nhàm chán cho học sinh.
Lưu ý hạn chế giảng giải, thuyết trình, hạn chế đưa ra những câu hỏi vụn
vặt nên tập hợp các câu hỏi thành gợi ý, hướng giải quyết vấn đề, câu hỏi mang
tính tổng hợp.
Thứ hai, khơng nên đưa ra những câu hỏi q đơn giản như: có, đúng,
khơng, sai. Nếu đặt câu hỏi như vậy phải kèm theo vế sau như vì sao? Và yêu
cầu lý giải.
7


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Thứ ba, cách đặt câu hỏi phải đi từ dễ đến khó, nếu đặt câu hỏi khó sẽ
làm cho học sinh căng thẳng. Nếu câu hỏi khó giáo viên nên gợi ý cho học sinh
trả lời, không nên cho học sinh suy nghĩ q lâu làm khơng khí lớp nặng nề.
Thứ tư,khi học sinh trả lời giáo viên phải nhận xét câu trả lời của học
sinh, nếu thiếu có thể cho một học sinh khác bổ sung hoặc giáo viên trình bày cụ
thể.
Thứ năm, nếu dạy những bài có các danh nhân, vị anh hùng dân tộc nên
sơ lược thân thế sự nghiệp, kết hợp giáo dục tư tưởng đạo đức.
Và cuối cùng một điều rất quan trọng trong giờ học, yêu cầu giáo viên phải
tạo ra sự thoải mái trong giờ học, tránh gây căng thẳng cho học sinh thì giờ học
mới thành cơng.
2. Đối với học sinh:
Trong giờ học phải chú ý nghe giảng bài, tích cực phát biểu ý kiến, xây
dựng bài, khơng tiếp thu máy móc phải có suy nghĩ.
phải đọc trước bài mới trong sách giáo khoa, chuẩn bị tất cả các câu hỏi
trong SGK phần sẽ học.

Ở trên lớp biết cách làm việc theo nhóm, hợp tác với bạn để hồn thành
nhiệm vụ giáo viên giao cho.
Có ý thức tự giác học tập, dựa vào kiến thức giáo viên truyền thụ học sinh
phải biết tự mình tìm tịi, sáng tạo, phân tích sự kiện hoặc so sánh sự kiện này
với sự kiện khác.
Học sinh cần có quyển sổ tay để ghi những vấn đề, những thơng tin giáo
viên cung cấp mà khơng có trong sách giáo khoa.
Học sinh phải biết sử dụng bản đồ, lược đồ trình bày diễn biến một cuộc
khởi nghĩa hoặc một giai đoạn Lịch sử.
3. Một số giải pháp thực tế gây hứng thú học tập Lịch sử bằng tài
liệu văn học :
a. Sự cần thiết của tài liệu Văn học trong giảng dạy và học tập Lịch sử
Việt Nam trong trường phổ thông
8


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Cố nhà văn Vũ Ngọc Phan (1902 – 1987) từng cho rằng : “Văn học phục
vụ rất nhiều cho sử học”. khi nghiên cứu tác dụng của văn học đối với các môn
khoa học xã hội khác. Thật vậy, giữa tri thức Lịch sử và tri thức văn học nói
chung, văn học nói riêng có mối quan hệ với nhau rất chặt chẽ. Để cho bài giảng
lịch sử không phải rơi vào tình trạng “khơ, khó, khổ”, người giáo viên Lịch sử
phải linh hoạt sử dụng nhiều phương pháp đổi mới trong dạy học, trong đó thiết
nghĩ sử dụng tài liệu văn học là một trong những phương pháp hữu hiệu, nâng
cao chất lượng bài giảng được tốt hơn.
Văn học dân gian nói riêng và văn học viết nói chung là một phần của
sáng tác dân gian, phát triển trong đời sống của nhân dân theo phương thức
truyền miệng và tập thể. Là sáng tác nghệ thuật của nhân dân, tác phẩm văn học
phản ánh và biểu hiện đời sống nhân dân, thế giới tinh thần và tình cảm của

nhân dân. Đó là cuộc sống lao động, những sự kiện, vấn đề của đời sống xã hội,
cuộc đấu tranh của quần chúng nhân dân chống áp bức và cuộc chiến đấu của
toàn dân chống ngoại xâm. Hiện thực Lịch sử đã được phản ánh trong tác phẩm
văn học như là bộ bách khoa toàn thư về đời sống nhân dân. Vì lẽ đó, nó là
“những hịn ngọc q”, là vũ khí tinh thần mạnh mẽ của nhân dân. Việc sử dụng
những câu ca dao, truyền thuyết, truyện cổ tích, hay một câu thơ… trong một bài
giảng sẽ làm tăng sự “cảm thụ Lịch sử” cho học sinh thêm phần tinh tế và sâu
sắc hơn.
Từ đặc điểm này, tài liệu văn học nói chung và văn học dân gian nói riêng
đã cơ bản phản ánh được “cái thần” của sự kiện, của mỗi thời kỳ lịch sử cụ thể.
Ví dụ, khi cung cấp cho học sinh nội dung : Trong phần lịch sử lớp 10. công cụ
sản xuất bằng đồng thau đã trở nên phổ biến và bước đầu làm ra được công cụ
bằng sắt, trong mục 1 của bài 14 Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam,
giáo viên tóm tắt ngắn gọn nội dung truyền thuyết Thánh Gióng và sử dụng chi
tiết Thánh Gióng yêu cầu với : “Sứ giả hãy mau về tâu với nhà vua đúc cho ta
một con ngựa sắt, một cái roi sắt, một áo giáp sắt và một cái nón sắt. Ta sẽ đánh
9


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

tan quân giặc”. giáo viên đặt câu hỏi : Tại sao Thánh Gióng khơng u cầu sứ
giả đúc cho các loại vũ khí bằng cơng cụ khác mà phải bằng sắt? Sau khi học trả
lời, giáo viên bổ sung : vào thời Hùng Vương tương ứng với giai đoạn văn hóa
Đơng Sơn nhân dân thời cổ đã sử dụng được cơng cụ bằng sắt tuy mới ở “bước
đầu”. Từ đó, giúp học sinh nhận thức được rằng nhờ sử dụng cơng cụ mới nên
người Việt cổ có được một nền kinh tế phát triển mạnh để từ đây tạo nên những
chuyển biến to lớn về mặt xã hội.
Ngoài ra, để chứng minh cho công cụ sản xuất thời Đông Sơn tinh tế hơn,
giáo viên có thể giới thiệu tóm tắt truyện Bánh chưng bánh dày để cho học sinh

thấy được vào thời gian này công cụ sản xuất tương đối tinh tế, cư dân thời cổ
mới nghĩ đến việc cải thiện sinh hoạt, thi nhau làm thức ăn, xem ai tài ai khéo
hơn, để chọn lấy thứ ngon và đơn giản hơn.
Sử dụng tài liệu văn học, khơng chỉ góp phần làm cho bài giảng sinh
động, tạo được khơng khí gần gủi với bối cảnh Lịch sử, sự kiện đang học mà
giáo viên tiến hành có thể đạt được kết quả giáo dục tư tưởng đạo đức nói chung
giáo dục truyền thống dân tộc nói riêng
Các tác phẩm văn học vào thời kì diễn ra các sự kiện Lịch sử có ý nghĩa
đối với việc khơi phục hình ảnh q khứ. Khi nói cuộc sống khốn khổ của tầng
lớp nơng dân Việt Nam đầu thế kỉ XX dưới chế độ thực dân nửa phong kiến thì
phải kể đến tác phẩm “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố. Tác phẩm xoay quanh nhân vật
chính là chị Dậu và gia đình, một điển hình của cuộc sống bần cùng hóa do sưu
cao thuế nặng mà chế độ thực dân áp đặt lên xã hội Việt Nam. Tác phẩm này đã
vạch trần bộ mặt tàn ác, bất nhân của xã hội thực dân nửa phong kiến đương
thời. Đỉnh điểm của cơn cùng cực là việc chị Dậu phải bán con, khoai và bán cả
bầy chó để lấy tiền nộp sưu thuế cho chồng và cảnh chị Dậu chạy ra giữa màn
trời đêm tối đen như mực và như cái tiền đồ của chị. Hay tác phẩm “Vợ Nhặt”
của nhà văn Kim Lân.

10


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Khi sử dụng tài liệu văn học phải đảm bảo tiêu chuẩn cơ bản là giá trị giáo
dục – giáo dưỡng và giá trị văn học, các tài liệu đó phải giúp học sinh khôi phục
lại bối cảnh lịch sử, hình ảnh các sự kiện, nhân vật của quá khứ để phục vụ được
yêu cầu của nội dung bài học, phù hợp trình độ nhận thức của học sinh, khơng
làm lỗng nội dung bài học lịch sử.
Nói tóm lại, khi sự giảng dạy, phân tích có tính chất lý luận không đủ để

học sinh hiểu đầy đủ một vấn đề và sự kiện Lịch sử thì tài liệu văn học phát huy
được tác dụng tích cực của nó. Bởi vì, nhận thức Lịch sử khơng chỉ có một
hướng, một nội dung mà là sự kết hợp, bổ sung sâu sắc giữa cảm thụ và tư duy
lý trí, giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính. Hiểu được như vậy, người
giáo viên Lịch sử mới thấy rõ sự cần thiết của tài liệu văn học trong dạy học
Lịch sử trong trường phổ thơng hiện nay. Đây cũng là lí do mà bản thân tôi chọn
đề tài này.
b) Cách sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11:
Đây là cái cốt lõi của một tiết dạy trên lớp, giáo viên phải biết sàng lọc
kiến thức văn học để trích dẫn cho phù hợp với nội dung của từng bài có như
vậy tiết dạy mới thành cơng.
Ví dụ khi dạy bài 19 “Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống xâm
lược (từ năm 1858 đến trước năm 1873)” khi nói đến tình hình Việt Nam
trước khi thực dân Pháp xâm lược thì chế độ phong kiến khủng hoảng trầm
trọng kéo theo khủng hoảng về kinh tế, xã hội như nông nghiệp sa sút, đất đai
khai khẩn được lại rơi vào tay địa chủ, dân phiêu tán khắp nơi nạn cướp giật
diễn ra khắp nơi… sự bất mãn của nhân dân đối với chính quyền Phong kiến,…
Nói lên sự thối nát của chính quyền phong kiến.Giáo viên trích đoạn thơ.
Con ơi mẹ bảo con này
Cướp đêm là giặc cướp ngày là quan

11


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Sau đó, đặt cho các em bài tập nhận thức : Câu ca dao trên phản ánh thực
tế gì của xã hội đương thời? học sinh dễ dàng nêu được : câu ca dao là lời cha
(hoặc mẹ) dặn con nhớ lấy cái thực tế phủ phàng và tội ác cướp bóc dã man của
bọn quan lại phong kiến. Nó cung cấp một hình ảnh cụ thể : “cướp đêm là giặc,

cướp ngày là quan”. Nó được chia làm hai vế đối nhau, các từ ngữ cũng đối
nhau : “quan” đối với “giặc” ; “cướp ngày” đối với ‘cướp đêm”. Nghệ thuật đối
đã đặt bọn quan lại phong kiến ngang hàng với bọn giặc cướp. Tất cả đã nói lên
bộ mặt xấu xa và tệ tham quan ô lại của bọn được xem là “công bộc” cho dân.
Hay giáo viên có thể trích một bài vè nói về tình cảnh của nhân dân ở giai
đoạn này:
Cơm thì chẳng có
Rau cháo cũng khơng
Đất trắng xóa ngồi đồng
Nhà giàu niêm kín cổng
Cịn một bộ xương sống
Vơ vất đi ăn mày.

Ngày 17/2/1859, Pháp nổ súng đánh thành Gia Định, qn triều đình
nhanh chóng tan rã, Nguyễn Đình Chiểu đã ghi lại sự kiện bi thảm này qua bài
thơ “Chạy giặc”
Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,
12


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Một bàn cờ thế phút sa tay.
Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy,
Mất ổ đàn chim dáo dát bay.
Bến Nghé của tiền tan bọt nước,
Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.
Nhà thơ: Nguyễn Đình
Chiểu.(1822-1888)

Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng,
Nỡ để dân đen mắc nạn này ?

Khi Pháp đánh chiếm 3 tỉnh miền Đơng Nam Kì rồi chiếm ln 3 tỉnh
miền Tây Nam Kì, Nguyễn Trung Trực đã đấu tranh anh dũng qua hai trận đánh:
đánh chìm tàu Ét-pê-răng của địch trên sơng Vàm Cỏ Đơng (10/12/1861) đã làm
nứt lịng dân, dạy cho quân Pháp một bài học để đời. Tiêu diệt đồn kiên Giang
(16/6/1868), ông đã được danh sĩ Huỳnh Mẫn Đạt khen ngợi qua những câu thơ
sau:
Thắng bại chi bàn việc tướng quân
Người chài trụ đá khúc gian truân
Lửa bừng Nhựt Tảo rêm trời đất
Kiếm tuốt Kiên Giang rợn quỷ thần
Một sớm nhẹ mình rêu tiết nghĩa
Đơi đường trọn chữ báo quân dân
Anh hùng: Nguyễn Trung
Trực
( 1839 – 1868 )

Anh hùng cứng cổ danh thơm mãi
Vũ sống khom lưng chết thẹn dần

Hay giáo viên có thể lấy câu nói của Nguyễn Trung Trực khi ơng bị giặc
đem đi hành hình: “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì khi hết người
Nam đánh Tây” Vừa là ý chí chống giặc của ơng cũng đồng thời là ý chí chống
giặc của tồn dân Việt Nam khơng chịu khuất phục trước sức mạnh của kẻ thù.
Hay giáo viên trích câu tục ngữ Việt Nam : “ Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh” để
13

Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

cho học sinh nhận thức sâu sắc được truyền thống yêu nước đấu tranh anh dũng
của người phụ nữ Việt Nam nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung.
Trong khi phong trào chống Pháp diễn ra khắp nơi gây cho Pháp những
khó khăn và tổn thất lớn, lẽ ra triều đình nhà Nguyễn nên sát cách với nhân dân
để chống Pháp thì triều đình nhà Nguyễn lại lần lược kí với Pháp từ hiệp ước
Nhâm Tuất đến các hiệp ước Giáp Tuất, Hác măng, pa-tơ-nốt làm cho nhân dân
vô cùng phẫn nộ, giáo viên có thể minh họa những câu thơ sau:

Tan nhà cám nổi câu ly hận
Cắt đất thương thay cuộc giảng hịa
Gió bụi địi cơn xiêu ngã cỏ
Ngậm cười hết nói nổi quan ta
Nhà thơ:Phan Văn Trị
(1830-1910)

Cũng có thể sử dụng đoạn trích câu nói Gosselin người Pháp nói về tinh
thần chiến đấu của nhân dân Việt Nam vì độc lập dân tộc:
“Đứng trước vũ khí của chúng ta, những người An Nam chỉ có một
phương sách duy nhất là hi sinh cho sự bảo vệ các quyền tự do của họ. Họ đã
bình tĩnh đương đầu cái chết với một sự can đảm tột đỉnh và trong số rất đơng
những người ngã xuống vì những viên đạn của các đơn vị hành hình hay dưới
làn gươm của các tên đao phủ, chúng tôi không bao giờ ghi nhận được một sự
yếu đuối nào”.
Trong bài 20 “Chiến sự lan rộng ra cả nước. Cuộc kháng chiến của
nhân dân ta từ năm 1873 đến 1884. Nhà Nguyễn đầu hàng”. Chiến thắng tiêu
biểu trong cuộc đấu tranh của quân dân Bắc Kì là chiến thắng Cầu Giấy lần nhất
(21/12/1873) và chiến thắng Cầu Giấy lần hai (19/5/1883), chiến thắng này công
14

Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

lớn thuộc về đội quân cờ đen của Lưu Vĩnh Phúc, để khắc họa về tài cũng như
tinh thần chống Pháp của Lưu Vĩnh Phúc như sau:

Cung kiếm tài cao ít kẻ lường
Đáo để anh hùng lòng bất khuất
Về Tàu còn nguyện giết Tây dương.

Lưu Vĩnh Phúc
(1837- 1917)

Sau hiệp ước Giáp Tuất 1874, nhân dân phản đối mạnh mẽ, sự căm phẫn
của đố với triều đình, nhân dân khơng chỉ đánh Tây mà chống cả triều đình.
Dập dìu trống đánh cờ xiêu
Phen này quyết đánh cả Triều lẫn Tây
Trong bài 22 “Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác lần thứ nhất của
thực dân Pháp”, dưới tác động của chính sách khai thác thuộc địa lần thứ nhất
của thực dân Pháp đã làm cho kinh tế cũng như xã hội Việt Nam có nhiều
chuyển biến, tuy nhiên cuộc sống của nhân dân ta ngày bị bần cùng đói khổ, do
sự hà khắc của bọn Pháp. Khi phân tích cuộc sống của người cơng nhân giáo
viên có thể nhấn mạnh bằng các nội dung sau:
Cao su đi dễ khó về
Khi đi trai tráng khi về bủng beo
Hay:
Cao su xanh tốt lạ đời
Mỗi cây bón một xác người cơng nhân
15

Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Vào đầu thế kỉ XX, các sĩ phu yêu nước đã tiếp thu tư tưởng dân chủ tư
sản, thực hiện phong trào cách mạng theo khuynh hướng mới mà tiêu biểu là
Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh.
Phan Bội Châu với xu hướng bạo động, thành lập hội Duy Tân với chủ
trương đánh đuổi giặc Pháp, giành độc lập, ngày 24/12/1913, Phan Bội Châu bị
giới quân phiệt Trung Quốc bắt giam tại nhà tù Quảng Đông (Trung Quốc). Để
khắc họa hình ảnh Phan Bội Châu giáo viên trình bày nội dung ngắn gọn tác
phẩm “Những trò lố hay là Varen và Phan Bội châu” của Nguyễn Ái Quốc.

Chí sĩ, Phan Bội Châu (1867-1940)

Chí sĩ, Phan Châu Trinh (1872-1926)

“Trước khi Va-ren từ Pháp sang Đơng Dương nhận chức Tồn quyền y hứa
sẽ chăm sóc vụ Phan Bội Châu. Khi gặp cụ Phan, Va-ren ra sức dụ dỗ, thuyết
phục, nhưng vẫn không mua chuộc được Phan Bội Châu, cụ Phan thì tỏ thái độ
im lặng, dửng dưng. Anh lính dõng thì quả quyết rằng có thấy đơi ngọn râu mép
của cụ Phan nhếch lên một chút. Nhân chứng thứ 2 lại quả quyết cụ Phan đã nhổ
vào mặt Va-ren”.
Phan Châu Trinh theo xu hướng cải cách với nội dung chủ yếu là cải cách
về văn hóa – xã hội gắn liền với giáo dục lịng u nước, mở trường Đơng Kinh
nghĩa thục tại Hà Nội, các buổi diễn thuyết hay bình văn thu hút được nhiều tầng
lớp tham gia như có quan lại, binh lính, viên chức, nơng dân … một bài văn thời
đó đã viết:
Buổi diễn thuyết, người đơng như hội
16

Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

Kì bình văn, khách đến như mưa
Trong bài 24 “Việt Nam trong những năm chiến tranh thế giới thứ
nhất (1914 – 1918), phần buổi đầu hoạt động cứu nước của Nguyễn Ái Quốc, từ
rất sớm Người đã có chí đánh đuổi thực dân Pháp giải phóng đồng bào. Người
rất khâm phục tinh thần yêu nước của các chí sĩ như Phân Bội Châu, Phan Châu
Trinh nhưng không tán thành con đường cứu nước của họ nên quyết định tìm
con đường cứu nước mới cho dân tộc. Người quyết định sang phương Tây , đến
nước Pháp để tìm hiểu xem nước Pháp và các nước khác làm thế nào, rồi trở về
giúp đồng bào mình. Giáo viên có thể lấy một đoạn trong bài thơ “Người đi tìm
hình của nước” của Chế Lan Viên để nhấn mạnh ý này:
Hiểu sao hết “Người đi tìm hình của Nước”
Khơng phải hình một bài thơ đã tạc nên người
Một góc quê hương nửa đời quen thuộc
Hay một đấng vơ hình sương khói xa xơi
Mà hình đất nước hoặc cịn hoặc mất
Nhà thơ: Chế Lan

Sắc vàng nghìn xưa, sắc đỏ tương lai

Viên ( 1920-1989)

Thế đi đứng của toàn dân tộc
Một cách vinh hoa cho hai mươi lăm triệu con người

Ngoài ra tài liệu văn học được sử dụng để tổ chức những buổi hoạt động
ngoại khóa cho mơn lịch sử và cách dễ thực hiện, đạt hiệu quả cao là đọc sách,

nhằm cung cấp thêm kiến thức và phát triển tư duy cho học sinh. Muốn đưa tài
liệu văn học vào dạy Lịch sử trong hoạt động ngoại khóa có hiệu quả thì giáo
viên phải giúp học sinh lập danh mục sách cần đọc, nêu một số tác phẩm truyện
hoặc thơ có liên quan để học sinh tìm dễ dàng. Giáo viên có thể khơi dậy tính
hiếu kì và lịng ham hiểu biết của học sinh bằng cách tóm tắt sơ lược nội dung

17


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

trong sách, kể một vài chi tiết, những đoạn nhỏ trong sách để kích thích học sinh
tiếp tục đọc để tìm hiểu.
C. Minh họa bằng 1 bài học cụ thể:
PHẦN III: LỊCH SỬ VIỆT NAM (1858 – 1918)
CHƯƠNG I: VIỆT NAM TỪ NĂM 1858 ĐẾN CUỐI THẾ KỈ XIX
TIẾT 24 – 25. BÀI 19: NHÂN DÂN VIỆT NAM KHÁNG CHIẾN CHỐNG
PHÁP XÂM LƯỢC ( TỪ NĂM 1858 ĐẾN TRƯỚC NĂM 1873)
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
- Tình hình Việt Nam trước khi thực dân Pháp xâm lược.
- Pháp tấn cơng Đà Nẵng, sau đó chiếm ba tỉnh miền Đơng Nam Kì; Cuộc
kháng chiến của nhân dân ta.
- Trình bày được cuộc kháng chiến của nhân dân, khởi nghĩa Trương Định;
Pháp đánh ba tỉnh miền Tây Nam Kì; Cuộc kháng chiến của nhân dân ta ở ba
tỉnh miền Đông và ba tỉnh miền Tây Nam Kì.
2. Kĩ năng
- Rèn kĩ năng phân tích, so sánh, nhận xét, đánh giá sự kiện, vấn đề lịch sử.
- Biết liên hệ, rút ra bài học kinh nghiệm
3. Thái độ

- Hiểu được bản chất xâm lược của chủ nghĩa thực dân và sự tàn bạo của
chúng.
- Tự hào về truyền thống chống xâm lược của cha ơng.
- Có thái độ đúng mức khi tìm hiểu về nguyên nhân và trách nhiệm của nhà
Nguyễn trong việc để mất nước cuối thế kỉ XIX.
- Có nhận thức đúng với các nhân vật, sự kiện lịch sử cụ thể.
II. Chuẩn bị:
- Giáo án, SGK, SGV, tranh ảnh liên quan đến bài học, đặc biệt nhưng câu
thơ văn liên quan đến bài học
III. Tiến trình dạy học
1. Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi: Nêu những nội dung chính của lịch sử thế giới hiện đại?
2. Bài mới
Hoạt động của GV và HS
Nội dung chính
*GV: Khái qt tình hình nhà Nguyễn nữa cuối I. Liên quân Pháp - Tây Ban
18


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

thế kỉ 19.

Nha xâm lược Việt Nam.
Chiến sự ở Đà Nẵng năm
* Hoạt động 1: Tìm hiểu những nét chung về 1858
kinh tế, xã hội Việt Nam trước năm 1858.
- GV gợi ý cho học sinh tái hiện kiến thức lịch
sử đã học ở lớp 10 về Vương triều Nguyễn qua
các triều vua: Gia Long, Minh Mạng, Thiệu trị,

Tự Đức.
- GV hỏi: Nêu nét chính về tình hình Việt Nam
giữa thế kỉ XIX trước khi thực dân Pháp xâm
1. Tình hình Việt Nam đến
lược?
- HS trả lời: Kinh tế,chính tri,ngoại giao của nhà giữa thế kỉ XIX trước khi
nguyễn..
thực dân Pháp xâm lược
- GV nhận xét, sau đó trích dẫn thơ và phân tích.
- Chế độ phong kiến khủng
khi nói đến tình hình Việt Nam trước khi thực hoảng, suy yếu:
dân Pháp xâm lược thì chế độ phong kiến khủng + Nông nghiệp sa sút. Nhiều
hoảng trầm trọng kéo theo khủng hoảng về kinh chính sách của Nhà nước đã
tế, xã hội như nông nghiệp sa sút, đất đai khai làm ảnh hưởng tới sự phát triển
của thủ công nghiệp và thương
khẩn được lại rơi vào tay địa chủ, dân phiêu tán
nghiệp.
khắp nơi nạn cướp giật diễn ra khắp nơi… sự + Quốc phòng yếu kém, lạc
bất mãn của nhân dân đối với chính quyền hậu. Đời sống nhân dân khó
Phong kiến,…Nói lên sự thối nát của chính khăn. Khởi nghĩa nơng dân liên
tiếp nổ ra.
quyền phong kiến.Giáo viên trích đoạn thơ.

Con ơi mẹ bảo con này
Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan

- Chính sách cấm đạo và sát
đạo của nhà Nguyễn đã gây bất
Sau đó, đặt cho các em bài tập nhận thức : hoà trong nhân dân, tạo kẽ hở
cho kẻ thù lợi dụng.

Câu ca dao trên phản ánh thực tế gì của xã hội
đương thời? học sinh dễ dàng nêu được : câu ca
dao là lời cha (hoặc mẹ) dặn con nhớ lấy cái
19


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

thực tế phủ phàng và tội ác cướp bóc dã man
của bọn quan lại phong kiến. Nó cung cấp một
hình ảnh cụ thể : “cướp đêm là giặc, cướp ngày
là quan”. Nó được chia làm hai vế đối nhau, các
từ ngữ cũng đối nhau : “quan” đối với “giặc” ;
“cướp ngày” đối với ‘cướp đêm”. Nghệ thuật
đối đã đặt bọn quan lại phong kiến ngang hàng
với bọn giặc cướp. Tất cả đã nói lên bộ mặt xấu
xa và tệ tham quan ô lại của bọn được xem là
“công bộc” cho dân.
“Muốn nói gian, làm quan mà nói”
Hay giáo viên có thể trích một bài vè nói => Với những tình hình trên,
về tình cảnh của nhân dân ở giai đoạn này:
nhân tài vật lực cạn kiệt, rất
khó để đương đầu với kẻ thù.
Cơm thì chẳng có
Rau cháo cũng khơng
Đất trắng xóa ngồi đồng

- Khối đại đồn kết dân tộc bị
rạn nứt, sức mạnh của dân tộc
giảm đi.

Nhà giàu niêm kín cổng
Còn một bộ xương sống
Vơ vất đi ăn mày.
- GV hỏi: Tình hình đất nước dưới triều Nguyễn
vào nửa đầu thế kỉ XIX có ảnh hưởng như thế
nào đến cơng cuộc chống thực dân Pháp khi
chúng xâm lược nước ta?
- HS trả lời
- GV nhận xét, nhấn mạnh:
=> Với những tình hình trên, nhân tài vật lực
cạn kiệt, rất khó để đương đầu với kẻ thù.
- Khối đại đoàn kết dân tộc bị rạn nứt, sức mạnh
của dân tộc giảm đi.
20


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

* Hoạt động 2: Tìm hiểu về âm mưu của thực
dân Pháp đối với nước ta?
2. Thực dân Pháp ráo riết
chuẩn bị xâm lược Việt Nam
* Hoạt động 3: Tìm hiểu về diễn biến chính của (Đọc thêm)
chiến sự ở Đà Nẵng.
3. Chiến sự ở Đà Nẵng năm
- HS quan sát lược đồ Việt Nam, trả lời câu hỏi 1858
vì sao thực dân Pháp chọn Đà Nẵng làm mục
tiêu tiến công đầu tiên.
- 1/9/1858, liên quân Pháp –

- GV hỏi: Vì sao Pháp lại chọn Đà Nẵng làm Tây Ban Nha tấn công Đà
mục tiêu tấn công đầu tiên?
Nẵng …
- HS suy nghĩ trả lời, bổ sung cho nhau.
- GV nhận xét, nhấn mạnh.
+ Đà Nẵng có cảng sâu, gần kinh thành Huế,.....

- Quân dân ta thực hiện kế sách
"vườn khơng nhà trống", gây
cho địch nhiều khó khăn.

- GV hỏi: Âm mưu của Pháp đánh chiếm Đà - Quân Pháp - Tây Ban Nha bị
cầm chân suốt 5 tháng trên bán
Nẵng có thực hiện được khơng? Tại sao?
đảo Sơn Trà. Kế hoạch đánh
- HS trả lời
nhanh, thắng nhanh của Pháp
- GV nhận xét, kết luận
bước đầu thất bại.
- GV hỏi: Em có nhận xét gì về cuộc kháng
chiến chống Pháp của nhân dân ta vào năm
1858?
- HS trả lời
- GV nhận xét, kết luận
* Hoạt động 4: Tìm hiểu về cuộc kháng chiến ở
Gia Định.
II. Cuộc kháng chiến chống
- GV hỏi: Ý đồ của thực dân Pháp được thực Pháp ở Gia Định và các tỉnh
miền Đơng Nam Kì từ năm
hiện như thế nào? Pháp có gặp trở ngại gì?

1859 đến năm 1862
- HS trả lời
1. Kháng chiến ở Gia Định
- GV nhận xét, nhấn mạnh…
- GV hỏi: Em có suy nghĩ gì về hành động “cố - 17/2/1859, Pháp đánh thành
Gia Định, quân triều đình tan rã
thủ” của quan quân triều đình?
- GV giới thiệu khái quát về vùng Gia Định

21


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

- HS trả lời
nhanh chóng.
- GV nhận xét và trích dẫn .
+ Các đội dân binh chiến đấu
Ngày 17/2/1859, Pháp nổ súng đánh thành Gia
ngoan cường, gây cho địch
Định, quân triều đình nhanh chóng tan rã, nhiều khó khăn...
Nguyễn Đình Chiểu đã ghi lại sự kiện bi thảm + Pháp phải chuyển sang đánh
lâu dài, đánh chiếm Việt Nam
này qua bài thơ “Chạy giặc”
từng bước
Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,
Một bàn cờ thế phút sa tay.
Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy,
Mất ổ đàn chim dáo dác bay.
Bến Nghé của tiền tan bọt nước

Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.
Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng,
Nỡ để dân đen mắc nạn này ?

- Quân Pháp ở Việt Nam bị
điều sang Trung Quốc, chỉ để
lại một lực lượng nhỏ giữ các
vị trí quanh Gia Định.

+ 3/1860, Nguyễn Tri Phương
vào Gia Định nhưng chỉ chú
trọng xây dựng Đại đồn Chí
Hồ, khơng chủ động tấn công
Pháp.

Tiết 25
Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính
II. Cuộc kháng chiến chống
Pháp ở Gia Định và các tỉnh
miền Đơng Nam Kì từ năm
* Hoạt động 1: Tìm hiểu việc Pháp đánh chiếm 1859 đến năm 1862 (tiếp)
ba tỉnh miền Đơng Nam Kì, cuộc kháng chiến 2. Kháng chiến lan rộng ra
22


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

của nhân dân ta và nội dung chính của Hiệp ước

1862.
- GV hệ thống lại một số kiến thức về cuộc xâm
lược của TD Pháp ở các phần trước.

các tỉnh miền Đơng Nam Kì.
Hiệp ước 5/6/1862
- 23/2/1861, Pháp tấn cơng và
chiếm Đại Đồn Chí Hồ.
- Tiếp đó Pháp chiếm ln
Định Tường (12/4/1861), Biên
Hoà
(18/12/1861),VĩnhLong(23/3/1
862).

- GV hướng dẫn hs xác định trên lược đồ các vị
trí Gia Định, Định Tường, Biên Hồ, Vĩnh Long
(bị Pháp chiếm từ năm 1861 đến đầu năm 1862).
- GV hỏi: Trong cuộc Kháng chiến của nhân
miền Đông Nam Kì diễn ra như thế nào?
- Cuộc kháng chiến của nhân
- HS trả lời
dân ta phát triển mạnh, đặc biệt
- GV nhận xét và trích dẫn, lí giải…
Khi Pháp đánh chiếm 3 tỉnh miền Đơng Nam Kì khởi nghĩa Trương Định, gây
Nguyễn Trung Trực đã đấu tranh anh dũng qua cho Pháp nhiều khó khăn.
hai trận đánh: đánh chìm tàu Ét-pê-răng của địch - 5/6/1862, triều đình Huế kí
với Pháp Hiệp ước Nhâm Tuất
trên sông Vàm Cỏ Đông (10/12/1861) đã làm
nhượng hẳn cho Pháp ba tỉnh
nứt lòng dân, dạy cho quân Pháp một bài học để miền Đông Nam Kì.

đời. Ơng đã được danh sĩ Huỳnh Mẫn Đạt khen
ngợi qua những câu thơ sau:
Thắng bại chi bàn việc tướng quân
Người chài trụ đá khúc gian truân
Lửa bừng Nhựt Tảo rêm trời đất
Kiếm tuốt Kiên Giang rợn quỷ thần

- Giáo viên có thể lấy câu nói của Nguyễn
Trung Trực khi ông bị giặc đem đi hành hình:
“Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì
khi hết người Nam đánh Tây” Vừa là ý chí
chống giặc của ơng cũng đồng thời là ý chí
chống giặc của tồn dân Việt Nam không chịu
khuất phục trước sức mạnh của kẻ thù. Hay giáo
viên trích câu tục ngữ Việt Nam : “ Giặc đến nhà
đàn bà cũng đánh”

III. Cuộc kháng chiến của
nhân dân Nam Kì sau Hiệp
ước 1862

1. Nhân dân ba tỉnh miền
Đơng tiếp tục kháng chiến
sau Hiệp ước 1862
- Triều đình nhà Nguyễn vẫn
chủ trương nghị hoà với Pháp,
ngăn cản cuộc kháng chiến của
nhân dân
23

Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

- GV hỏi: Em đánh giá như thế nào về Hiệp ước
Nhâm Tuất, về triều đình nhà Nguyễn qua việc
chấp nhận kí Hiệp ước?
- HS trả lời, bổ sung
- GV nhận xét, nhấn mạnh

- Nhân dân ba tỉnh miền Đông
vẫn quyết tâm kháng chiến tới
cùng, tiêu biểu là cuộc khởi
nghĩa do Trương Định chỉ huy.

- GV Phân tích vì sao triều đình kí hồ ước
* Hoạt động 2: Tìm hiểu về thái độ của triều
đình nhà Nguyễn và nhân dân trước cuộc xâm
lược của thực dân Pháp.
- GV hỏi: Việc triều đình kí Hiệp ước 1862 đã
ảnh hưởng tới phong trào của nhân dân ta như
thế nào?
2. Thực dân Pháp chiếm ba
- HS trả lời, bổ sung cho nhau
tỉnh miền Tây Nam Kì
- GV nhận xét, kết luận:
- GV cho hs theo dõi sgk đọc phần viết về
Trương Định, sau đó hỏi: Em đánh giá như thế
nào về hành động của Trương Định khi quyết
định ở lại cùng nhân dân chiến đấu?

- Kế hoạch chiếm ba tỉnh miền
Tây Nam Kì được chúng tiến
hành
như
sau:
chiếm
Campuchia, cô lập ba tỉnh miền
- HS trả lời, bổ sung cho nhau
Tây, ép triều đình Huế nhường
- GV nhận xét, kết luận
quyền cai quản và cuối cùng
- GV hỏi: Em có nhận xét gì về phong trào tấn công bằng vũ lực.
kháng chiến chống Pháp sau Hiệp ước 1862 ở - 20/6/1867, Pháp dàn trận
ba tỉnh miền Đơng Nam Kì?
trước thành Vĩnh Long, Phan
- HS trả lời, bổ sung cho nhau

Thanh Giản phải nộp thành.

- GV nhận xét, kết luận

- Từ 20 đến 24/6/1867, Pháp
* Hoạt động 3: Tìm hiểu về việc thực dân Pháp chiếm ba tỉnh miền Tây Nam
Kì ( Vĩnh Long, An Giang, Hà
đánh chiếm ba tỉnh miền Tây Nam Kì
- GV sử dụng lược đồ giới thiệu về địa thế của Tiên không tốn một viên đạn.
ba tỉnh miền Tây Nam Kì.
- GV hỏi: Em có suy nghĩ gì về hành động của
Phan Thanh Giản?
- HS trả lời

- GV nhận xét và trích dẫn, lý giải
3. Nhân dân ba tỉnh miền Tây
Trong khi phong trào chống Pháp diễn ra khắp chống Pháp
nơi gây cho Pháp những khó khăn và tổn thất
24


Sử dụng tài liệu văn học nằm giúp học sinh hứng thú học tập môn Lịch sử việt Nam lớp 11

lớn, lẽ ra triều đình nhà Nguyễn nên sát cách với - Phong trào kháng chiến chống
nhân dân để chống Pháp thì triều đình nhà Pháp của nhân dân ba tỉnh
miền Tây tiếp tục dâng cao,
Nguyễn lại lần lược kí với Pháp từ hiệp ước
dưới nhiều hình thức (bất hợp
Nhâm Tuất làm cho nhân dân vô cùng phẫn nộ, tác, khởi nghĩa vũ trang, liên
giáo viên có thể minh họa những câu thơ sau:
minh với Campuchia)
Tan nhà cám nổi câu ly hận
Cắt đất thương thay cuộc giảng hịa
Gió bụi địi cơn xiêu ngã cỏ
Ngậm cười hết nói nổi quan ta

- Các cuộc khởi nghĩa tiêu
biểu: khởi nghĩa của Trương
Quyền, Nguyễn Trung Trực,
Nguyễn Hữu Hn...

- Giáo viên trích câu nói Gosselin người Pháp
nói về tinh thần chiến đấu của nhân dân Việt
Nam vì độc lập dân tộc:

“Đứng trước vũ khí của chúng ta, những
người An Nam chỉ có một phương sách duy nhất
là hi sinh cho sự bảo vệ các quyền tự do của họ.
Họ đã bình tĩnh đương đầu cái chết với một sự
can đảm tột đỉnh và trong số rất đơng những
người ngã xuống vì những viên đạn của các đơn
vị hành hình hay dưới làn gươm của các tên đao
phủ, chúng tôi không bao giờ ghi nhận được một
sự yếu đuối nào”.
* Hoạt động 4: Tìm hiểu về cuộc kháng chiến ở
Gia Định.
- GV nhấn mạnh tình thế khó khăn mới của cuộc
kháng chiến
- GV hướng dẫn hs đọc phần chữ in nhỏ SGK
trang 114 để HS ghi nhớ những thủ lĩnh tiêu
biểu trong phong trào kháng Pháp ở ba tỉnh
miền Tây. Tìm hiểu sâu hơn về hai thủ lĩnh
25