Giáo án Lịch sử 10 bài 23: Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước bảo vệ Tổ quốc bảo vệ Tổ quốc

BÀI 23
PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC
BẢO VỆ TỔ QUỐC CUỐI THẾ KỶ XVIII
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS nắm được
1. Về kiến thức
- Thế kỷ XVI - XVIII đất nước bị chia thành 2 miền có chính quyền riêng biệt mà
hầu như với tập đoàn phong kiến thống trị khơng cịn khả năng thống nhất lại.
- Trước tình trạng khủng hoảng của chế độ phong kiến ở cả 2 miền, nguy cơ chia
cắt càng gia tăng, phong trào Tây Sơn, trong quá trình đánh đổ các tập đồn phong
kiến đang thống trị, đã xóa bỏ tình trạng chia cắt, bước đầu thống nhất lại đất nước.
- Trong q trình đấu tranh của mình, phong trào nơng dân cịn hồn thành thắng
lợi 2 cuộc kháng chiến (chống Xiêm và chống Thanh) bảo vệ nền độc lập dân tộc,
góp thêm những chiến cơng huy hồng vào sự nghiệp giữa nước anh hùng của dân
tộc.
2. Về tư tưởng, tình cảm
- Giáo dục lòng yêu nước đấu tranh cho sự nghiệp bảo vệ sự toàn vẹn đất nước.
- Tự hào về tinh thần đấu tranh của người nông dân Việt Nam.
3. Kĩ năng
- Bồi dưỡng kĩ năng sử dụng bản đồ lịch sử.
- Bồi dưỡng khả năng phân tích, nhận định sự kiện lịch sử.
II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC
- Bản đồ Việt Nam có những địa danh cần thiết.
- Lược đồ các trận đánh mang tính quyết chiến.
- Một số câu nói của vua Quang Trung, thơ ca của người đương thời nói về Quang
Trung.
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi 1: Thế kỷ XVI - XVIII kinh tế nước ta có bước phát triển mới, phồn thịnh
như thế nào?
Câu hỏi 2: Tại sao thủ công nghiệp ngày càng tăng tiến nhưng khơng thể chuyển

hóa sang phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa?
2, Dẫn dắt vào bài mới
Qua bài 22 chúng ta thấy vào cuối thế kỷ XVIII chế độ phong kiến Đàng Ngoài,
Đàng Trong đều bước vào giai đoạn khủng hoảng suy tàn. Một phong trào nông
dân bùng lêm rầm rộ, mở đầu từ ấp Tây Sơn (Bình Định) và trong quá trình đấu
tranh kiên cường của mình đã làm nên 2 sự nghiệp lớn: Thống nhất đất nước và
đánh bại giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc.


3. Tổ chức các hoạt động dạy và học trên lớp
Hoạt động của thầy và trò

Kiến thức cơ bản HS cần nắm vững

Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
- GV giới thiệu sơ lược về tình trạng
khủng hoảng của chế độ phong kiến
Đàng Ngoài; giữa thế kỷ XVIII chế
độ phong kiến Đàng Ngoài lâm vào
cuộc khủng hoảng trầm trọng: Ruộng
đất bị địa chủ chiếm đoạt, thuế khóa
nặng nề, quan lại tham nhũng, đời
sống nhân dân sa sút nghiêm trọng,
phong trào đấu tranh của nông dân
bùng lên rầm rộ, tiêu biểu có khởi
nghĩa của Nguyễn Danh Phương,
Nguyễn Hữu Cầu, Hồng Cơng Chất,
Lê Duy Nhật (HS được học ở cấp II).
- GV tiếp tục giới thiệu về tình trạng
của chế độ phong kiến Đàng Trong:

Trong khi chế độ phong kiến Đàng
Ngoài khủng hoảng thỉ ở Đàng Trong,
năm 1744 Chúa Nguyễn Phúc Khoát
đã làm gì? Sự kiện này nói lên điều
gì?
- HS nhớ lại kiến thức bài trước để trả
lời.
- GV giảng tiếp: 1744 chúa Nguyễn
xưng vương, bắt tay xây dựng chính
quyền Trung ương, nước ta đứng
trước nguy cư bị chia làm 2 nước.
Chính quyền Đàng Trong từ đó cũng
lâm vào khủng hoảng suy yếu, đời
sống nhân dân cực khổ. Theo một
giáo sĩ phương Tây bấy giờ "gạo đắt
như vàng, tình trạng đói khổ bày ra
lắm cảnh thương tâm khó tả, các xác
chết chồng chất lên nhau". Phong trào
nông dân bùng nổ ở Đàng Trong.
- GV kết luận:

I. PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ
NGHIỆP THỐNG NHẤT ĐẤT
NƯỚC (CUỐI THẾ KỶ XVIII)

- Giữa thế kỷ XVIII chế độ phong
kiến ở cả Đàng Ngoài, Đàng Trong
khủng hoảng sâu sắc → Phong trào
nông dân bùng nổ.

+ HS nghe, ghi chép.
+ GV yêu cầu HS theo dõi SGK để
thấy được diễn biến chính của phong
trào nơng dân Tây Sơn và vai trò của
khởi nghĩa Tây Sơn.
+ HS theo dõi SGK phát biểu.
+ GV bổ sung, kết luận về những nét
chính của phong trào Tây Sơn.
- GV có thể đàm thoại với HS về 3
anh em Nguyễn Huệ, Nguyễn Nhạc,
Nguyễn Lữ: gốc họ Hồ, lớn lên gặp
lúc Quốc phó Trương Thúc Loan
chuyên quyền; nhân dân lầm than cực
khổ. Ba anh em đã lên vùng Tây Sơn
xây dựng căn cứ khởi nghĩa. Năm
1771 cả ba anh em đổi sang họ
Nguyễn, dựng cờ chống Trương Thúc
Loan, tại Tây Sơn - Bình Định. Khởi
nghĩa phát triển dần thành phong trào
nơng dân rộng lớn, đảm nhận sứ mệnh
tiêu diệt các tập đoàn phong kiến
thống nhất đất nước.
- HS nghe, ghi chép.
- GV dẫn dắt: Ngoài sự nghiệp thống
nhất đất nước, phong trào Tây Sơn
còn đảm đương nhiệm vụ kháng chiến
chống ngoại bang bảo vệ Tổ quốc.
*Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để

thấy được nguyên nhân, diễn biến, kết
quả của cuộc kháng chiến chống quân
Xiêm 1785.
- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV bổ sung, kết hợp với sử dụng
lược đồ chiến thắng Rạch Gầm, Xồi
Mút để trình bày về cuộc kháng chiến
chống qn Xiêm, sau đó GV chốt ý:
+ Nghĩa quân Tây Sơn đã bắt giết 2
chúa là Nguyễn Phúc Dương và
Nguyễn Phúc Thuần. Cịn lại một

- 1771 khởi nghĩa nơng dân bùng lên
ở Tây Sơn (Bình Định).
+ Từ một cuộc khởi nghĩa nhanh
chóng thành phong trào lật đổ chúa
Nguyễn ở Đàng Trong.

- 1886 - 1788 nghĩa quân tiến ra Bắc
lật đổ tập đoàn Lê - Trịnh, thống nhất
đất nước.
II. CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN Ở
CUỐI THẾ KỶ XVIII
1. Kháng chiến chống quân Xiêm
1785.


người cháu của chúa Nguyễn là
Nguyễn Ánh chạy thoát. Trong hai
năm 1782

- Năm 1783 Nguyễn Huệ đã hai lần
đem quân đánh Nguyễn Ánh ở Gia
Định. Cùng đường Nguyễn Ánh bỏ
chạy sang Xiêm cầu cứu. Vua Xiêm
sai tướng đem 5 vạn quân thủy bộ tiến
sang nước ta cuối năm 1784 chiếm
gần nửa đất Nam Bộ, ra sức cướp phá
chuẩn bị tấn công quân Tây Sơn.
+ Trước giặc ngoại xâm, vua Tây Sơn
là Thái Đức (Nguyễn Nhạc) đã sai em
là Nguyễn Huệ đem binh thuyền vào
Nam chống giặc.
- GV có thể yêu cầu HS tường thuật
về chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút
hoặc nói lên những hiểu biết của mình
về chiến thắng này.
- HS nhớ lại kiến thức đã học trả lời
câu hỏi.
- GV nhận xét, bổ sung: Đây là một
thắng lợi lớn tiêu diệt gần 4 vạn quân
Xiêm, thể hiện tài tổ chức, cầm quân
của Nguyễn Huệ. Chiến thắng này đã
khiến"người Xiêm sau trận thua năm
Giáp Thìn (1785) ngồi miệng thì nói
khốc nhưng trong bụng thì sợ qn
Tây Sơn như sợ cọp". Chiến thắng đã
đập tan mưu đồ xâm lược của quân
Xiêm, nêu cao ý thức dân tộc của
phong trào Tây Sơn.
Hoạt động 1: Cá nhân, cả lớp

- GV giảng giải: sau khi đánh thắng
quân Xiêm, 1786 Nguyễn Huệ kéo
quân ra Bắc tiêu diệt họ Trịnh. Họ
Trịnh đổ, ông tôn phù vua Lê kết
duyên với Công chúa Lê Ngọc Hân
(con gái Lê Hiển Tơng). Sau đó ơng
về Nam (Phú Xn).

- Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm →
5 vạn quân Xiêm hầu vào nước ta.

- Năm 1785 Nguyễn Huệ đã tổ chức
trận đánh phục kích Rạch Gầm - Xồi
Mút (trên sơng Tiền - tỉnh Tiền Giang)
đánh tan quân Xiêm, Nguyễn Ánh
phải chạy sang Xiêm.

2. Kháng chiến chống quân Thanh
(1789)

- Vua Lê Chiêu Thống cầu viện quân
Thanh kéo sang nước ta.


- Ở ngoài Bắc, Nguyễn Hữu Chỉnh
giúp vua Lê Chiêu Thống phản bội
Tây Sơn. Sau khi bị quân Tây Sơn
đánh vua Lê Chiêu Thống đã cầu cứu
quân Thanh. Vua Thanh đã cho 29 vạn
quân sang nước ta.

- GV yêu cầu hs theo dõi SGK:
nguyên nhân, diễn biến, kết quả của
cuộc kháng chiến chống qn Thanh.
Qua đó thấy được vai trị của Nguyễn
Huệ - Quang Trung và tinh thần dân
tộc của nghĩa quân Tây Sơn.
- HS theo dõi SGK tóm tắt diễn biến
cuộc kháng chiến chống Thanh, phát
biểu.
- GV bổ sung, kết luận và giảng giải
thêm: Việc làm của Lê Chiêu Thống
chứng tỏ triều đình phong kiến nhà Lê
khơng thể duy trì được nữa. Mặc dù
Nguyễn Huệ đã rất cố gắng phù Lê.
Trước tình hình đó, Nguyễn Huệ đã
lên ngơi hồng đé ngày 25 - 11 1788.
- GV đọc bài hiểu dụ của vua Quang
Trung trong SGK trang 107 để giúp
HS thấy được mục tiêu của cuộc tiến
quân ra Bắc lần này và ý nghĩa của
hiểu dụ (Thể hiện tinh thần đt cao cả,
ý thức quyết tâm bảo vệ độc lập).
Bài hiểu dụ đã cổ vũ, tạo khí thể quyết
tâm chiến đấu của nghĩa quân Tây
Sơn sau 5 ngày hành quân thần tốc,
ngày 5 Tết nghĩa quân thắng lợi ở
Ngọc Hồi - Đống Đa.
*Hoạt động 2: Cá nhân
- GV phát vấn: Cho biết công lao của
phong trào nông dân Tây Sơn và

Nguyễn Huệ.
- HS dựa vào vốn kiến thức vừa học

- Năm 1788 Nguyễn Huệ lên ngơi
Hồng đế, lấy niên hiệu là Quang
Trung chỉ huy quân tiến ra Bắc.

- Mùng 5 Tết 1789 nghĩa quân Tây
Sơn giành chiến thắng vang dội ở
Ngọc Hồi - Đống Đa tiến vào Thăng
Long đánh bại hồn tồn qn xâm
lược.
- Phong trào nơng dân Tây Sơn đã
bước đầu hoàn thành sự nghiệp thống
nhất đất nước và bảo vệ tổ quốc.


trả lời.
- GV kết luận
GV đàm thoại với HS về vai trị của
Nguyễn Huệ trong việc tiêu diệt các
tập đồn phong kiến phản động và
trong cuộc kháng chiến chống Xiêm
và chống quân Thanh.
*Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
- GV trình bày về sự thành lập vương
triều Tây Sơn 1778 nhưng không giải
quyết được các yêu cầu lịch sử, phong
trào khởi nghĩa vẫn tiếp tục.
- GV trình bày tiếp sự kiện Nguyễn

Huệ lên ngôi 1788.
- HS nghe, ghi chép.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK các
chính sách của Vua Quang Trung.
- HS nghe, ghi chép.
GV minh họa về chính sách đối ngoại
của Quang Trung. Sau khi đánh tan 29
vạn quân Thanh, Quang Trung cử Ngô
Văn Sở và Phan Huy Ích sang Trung
Quốc cầu phong, lập lại hịa bình để
xây dựng đất nước. Nhà Thanh đã
giảng hòa, phong vương và gửi quà
tặng cho Quang Trung.
*Hoạt động 2: Cá nhân
- GV phát vấn: Em có nhận xét gì về
những việc làm của Quang Trung?
- HS suy nghĩ trả lời .
- GV kết luận: những chính sách của
Quang Trung mang tính chất tiến bộ,
thể hiện ý tưởng mới của một ông vua
muốn thực hiện những chính sách cải
cách. Nhưng những chính sách tiến bộ
của ơng chưa có ảnh hưởng lớn trên
phạm vi cả nước. Năm 1792 Quang
Trung đột ngột qua đời, sự nghiệp
thống nhất đất nước, đưa đất nước
thoát khỏi khủng hoảng chưa thành.

III. VƯƠNG TRIỀU TÂY SƠN
Năm 1778 Nguyễn Nhạc xưng Hoàng

đế (hiệu Thái Đức) → Vương triều
Tây Sơn thành lập.
- Năm 1788 Nguyễn Huệ lên ngơi
Hồng đế thống trị vùng đất từ Thuận
Hóa trở ra Bắc.
- Thành lập chính quyền các cấp, kêu
gọi nhân dân khôi phục sản xuất.
- Lập lại sổ hộ khẩu, tổ chức lại giáo
dục, thi cử, tổ chức quân đội (dịch
chữ Hán, chữ Nôm để làm tài liệu dạy
học).
- Đối ngoại hòa hảo với nhà Thanh,
quan hệ với Lào và Chân Lạp rất tốt
đẹp.

- Năm 1792 Quang Trung qua đời.
- Năm 1802 Nguyễn Ánh tấn công,
các vương triều Tây Sơn lần lượt sụp
đổ.


4.Củng cố
Vai trị của Nguyễn Huệ và phong trào nơng dân Tây Sơn.
5. Dặn dò, bài tập về nhà
- HS học bài, làm bài tập SGK (103).
- Sưu tầm tranh ảnh về những cơng trình nghệ thuật thế kỷ XVI - XVIII.