SKKN: Hiệu quả của việc sử dụng thí nghiệm trực quan trong giảng dạy Hóa học ở trường phổ thông

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

HIỆU QUẢ CỦA VIỆC SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM TRỰC
QUAN TRONG GIẢNG DẠY HỐ HỌC Ở TRƯỜNG
PHỔ THƠNG


I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đổi mới phương pháp giảng dạy là một trong những yếu tố quan trọng
nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, việc làm này phải được thực hiện thường
xuyên trong giáo dục nói chung và giáo dục phổ thơng nói riêng. Nhiều năm nay
Bộ giáo dục và đào tạo đã có nhiều đề án đổi mới giáo dục để giáo dục Việt nam
có thể theo kịp với các nền giáo dục của các nước trong khu vực và trên thế
giới. Một trong những đề án đang được thực hiện là thay sách giáo khoa, đổi
mới chương trình và kiểm tra đánh giá. Đối với bộ mơn Hóa học là môn khoa
học Tự nhiên gắn liền với những qui luật khách quan và có nhiều ứng dụng
trong cuộc sống con người. Các qui luật của Hóa học gắn với các sự vật hiện
tượng xảy ra trong tự nhiên. Tại sao mía lại ngọt, chanh lại chua, khi bị ong đốt
thì nên bơi vơi, trứng luộc lại bị rắn....vv và còn hàng ngàn các câu hỏi tại sao
nữa, tất cả các sự hiện tượng đó đều có thể được giải thích trong q trình học
bộ mơn Hóa học trong trường phổ thơng. Trong nhiều kì thi học sinh giỏi Quốc
tế học sinh Việt nam thường làm bài thi lí thuyết rất tốt, thậm chí đạt điểm tuyệt
đối, song điểm thực hành thì cịn thua nhiều so với học sinh các nước khác, điều
đó đã làm cho những người làm cơng tác giáo dục đáng phải suy nghĩ và trong
quá trình thay sách giáo khoa hiện nay Bộ giáo dục và đào tạo đã tăng cường
các thí nghiệm thực hành đối với việc giảng dạy Hóa học trong trường phổ
thơng. Qua việc giảng dạy bộ mơn Hóa học bậc THPT có sử dụng thí nghiệm
trực quan theo đúng yêu cầu của bộ môn tôi nhận thấy học sinh học tập rất tích
cực. Các em có vai trị như một nhà khoa học được tìm tịi, khám phá khoa học
nên các em rất hứng thú với việc học tập, từ đó việc tiếp cận kiến thức mới rất
nhanh, hiểu bản chất và tiết học trở nên sôi động hào hứng. Năm học này ngoài

việc thực hiện chủ đề “Đẩy mạnh CNTT, đổi mới quản lí tài chính, xây dựng
trường học thân thiện học sinh tích cực” của Bộ giáo dục và đào tạo nhằm nâng
cao chất lượng trên mọi lĩnh vực của giáo dục nói chung thì đối với bộ mơn Hóa
học cần phải sử dụng thí nghiệm thực hành trong các giờ dạy để nâng cao chất
lượng giảng dạy của bộ mơn nói riêng.


II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
- Thực hành thí nghiệm là một việc làm không thể thiếu đối với việc
giảng dạy bộ mơn Hố học trong trường phổ thơng. Theo chương trình phân ban
của bộ GD–ĐT thì số tiết thực hành thí nghiệm và số tiết cần phải làm thí
nghiệm trực quan cho học sinh của bộ mơn Hố học được tăng lên khá nhiều so
với chương trình cải cách trước đây, nhằm giúp cho học sinh được “học đi đơi
với hành” từ đó giúp học sinh được hiểu sâu hơn, rộng hơn những kiến thức về
bộ môn mà mình đang học. Chính vì vậy việc tăng cường cho học sinh làm các
thí nghiệm thực hành trong q trình dạy Hố học ở trường phổ thơng là rất cần
thiết, nhằm đảm bảo đúng qui chế chuyên môn mà bộ GD – ĐT đã ban hành và
nâng cao chất lượng giảng dạy của bộ môn.
2. Thực trạng của vệc sử dụng thí nghiệm trực quan trong giảng dạy Hố học
ở trường phổ thơng hiện nay.
- Hiện nay việc làm thí nghiệm thực hành trong q trình giảng dạy bộ
mơn Hố học ở các trường phổ thơng cịn nhiều vấn đề khó khăn bất cập vì
nhiều ngun nhân chủ quan cũng như khách quan: Ví dụ hố chất khơng đảm
bảo chất lượng, dụng cụ không đồng bộ, thời gian các giáo viên dành cho việc
làm thử các thí nghiệm khơng nhiều, trong nhiều trường phổ thơng chưa có cán
bộ chun trách việc chuẩn bị thí nghiệm…vv. Vì vậy việc “Sử dụng thí nghiệm
trực quan trong giảng dạy Hóa học ở trường phổ thơng” cịn nhiều hạn chế, do
đó việc thực hiện đầy dủ các thí nghiệm thực hành theo đúng qui chế của bộ
GD– ĐT đối với bộ môn chưa đạt được những kết quả như chúng ta mong

muốn.
- Tại trường THPT Thái Phiên nơi tôi đang công tác Nhà trường cũng đã
có một cán bộ quản lí phịng thí nghiệm và chuẩn bị các thí nghiệm thực hành
cho giáo viên bộ mơn và các giáo viên đều tích cực làm các thí nghiệm thực
hành trong q trình giảng dạy. Hàng tuần, hàng tháng chúng tôi đều trao đổi


lên kế hoạch bài nào, khối nào thì sẽ làm những thí nghiệm gì, những điểm cần
lưu ý khi là các thí nghiệm đó. Do đó việc giáo viên sử dụng các thí nghiệm
thực hành để nâng cao chất lượng giảng dạy là việc làm thường xuyên và chất
lượng của bộ môn ngày càng được nâng cao, đáp ứng được yêu cầu của đổi mới
giáo dục hiện nay.
3. Quá trình thực hiện
- Trong các lớp tôi tham gia giảng dạy thì việc sử dụng thí nghiệm trong
các tiết dạy được tôi rất coi trọng đồng thời làm đầy đủ tất cả các thí nghiệm có
thể thực hiện được và tơi nhận thấy các em học sinh rất hào hứng thú trong các
giờ học có thí nghiệm trực quan. Sau đây tơi chỉ xin đưa ra một số thí dụ để
chứng minh cho sự hiệu quả của việc “Sử dụng thí nghiệm trực quan trong
giảng dạy Hóa học ở trường phổ thơng”
- Trong bài dạy về Glucozơ chúng ta làm thí nghiệm cho dung dịch
glucozơ vào Cu(OH)2 thì thấy tạo thành dung dịch xanh đậm trong suốt, sau đó
đun nóng thì xuất hiện kết tủa màu đỏ gạch. Học sinh sẽ quan sát các hiện tượng
xảy ra và rút ra kết luận về tính chất của glucozơ là tính chất của rượu đa chức
có nhiều nhóm –OH ở các nguyên tử C liền kề và có tính chất của nhóm chức
anđehit –CHO, từ đó học sinh có thể tự viết được công thức cấu tạo mạch hở
của glucozơ.
- Trong bài protein chúng ta có thể là các thí nghiệm sau:
Thí nghiệm 1: Đun nóng lịng trắng trứng thì có hiện tượng lịng trắng trứng
chuyển từ trạng thái lỏng sang rắn
Thí nghiệm 2: Cho lòng trắng trứng vào dung dịch HNO3 đặc thấy có kêt tủa

trắng xuất hiện, đun nóng thì kết tủa trắng chuyển sang màu vàng.
Thí nghiệm 3: Cho lịng trắng trứng vào ống nghiệm chứa Cu(OH)2 thì kết tủa
tan tạo dung dịch màu tím.
Từ 3 thí nghiệm trên học sinh tự kết luận được một số tính chất của protit
là khả năng bị đông tụ ở nhiệt độ cao hoặc trong mơi trường axit đồng thời có
phản ứng màu với Cu(OH)2 và dung dịch HNO3 đặc.


- Khi dạy về tính chất hố học của kim loại chúng ta có thể sử dụng các
thí nghiệm sau:
Thí nghiệm 1: Đốt dây đồng trong khí clo chứa trong bình nón, sau đó cho nước
cất vào bình nón và đốt bột nhơm trong khơng khí học sinh sẽ quan sát thấy các
hiện tượng dây đồng và bột nhôm cháy sáng, dung dịch trong bình nón có màu
xanh lam. Từ đó học sinh có thể giải thích được dung dịch màu xanh đó là dung
dịch muối CuCl2 và viết được các phản ứng xảy ra giữa Cu với Cl2 và Al với O2
đồng thời sẽ khái quát được tính chất của kim loại là tác dụng được với phi kim.
Thí nghiêm 2: Cho dây Mg và dây Cu vào 2 ống nghiệm đều chứa dung dịch
axit H2SO4 lỗng thì thấy hiện tượng Mg phản ứng và có bọt khí thốt ra cịn Cu
khơng phản ứng, từ đó học sinh sẽ nắm được kim loại phản ứng được với các
dung dịch axit H2SO4 loãng, axit HCl là kim loại đứng trước H trong dãy điện
hóa.
Thí nghiệm 3: Cho Cu vào dung dịch HNO3 đặc, Zn vào dung dịch HNO3 loãng
học sinh sẽ quan sát thấy các hiện tượng ống đựng dung dịch HNO3 đặc có khí
màu nâu đỏ thốt ra và dung dịch có màu xanh cịn ống đựng dung dịch HNO3
lỗng có khí khơng màu thốt ra, sau một thời gian khí chuyển sang màu vàng
nâu và dung dịch khơng màu trong suốt. Từ đó học sinh khái quát được kim loại
phản ứng với dung dịch HNO3, H2SO4 đặc không tạo khí H2 và tự viết được các
phương trình phản ứng.
4. Kết quả thực hiện
- Năm học 2008–2009 này tôi được giao nhiệm vụ giảng dạy 3 lớp 12 và

2 lớp 11, trong các kì thi chung của Nhà trường các lớp của tơi tham gia giảng
dạy thường có chất lượng ở tốp đầu của khối, trong các kì thi vào đại học bộ
mơn Hóa của trường THPT Thái Phiên cũng đứng trong tốp đầu của các trường
THPT trong thành phố.
- Thống kê chất lượng của 5 lớp mà tôi đang tham gia giảng dạy trong
năm học 2008–2009.


Lớp

Tỉ lệ đạt yêu cầu

Xếp thứ của khối

Học kì 1

Học kì 2

Học kì 1

Học kì 2

12A4

100%

100%

2/16

2/16

12A6

94,23%

96,15%

6/16

5/16

12B3

90,38%

92,3%

8/16

8/16

11A2

95,92%

97,96%

4/15

3/15

11A6

100%

100%

1/15

1/15

5. Một số điểm cần lưu ý khi thực hành thí nghiệm
- Đối với các thí nghiệm có sử dụng dây Cu thì dây Cu thường có lớp
nhựa cách điện bao phủ bên ngồi nên phản ứng không xảy ra hoặc xảy ra rất
chậm dẫn đến kết quả thí nghiệm khơng thành cơng vì vậy trước khi làm thí
nghiệm với dây Cu ta phải làm sạch bề mặt nó bằng giấy nhám
- Đối với thí nghiệm cho các kim loại phản ứng với dung dịch HNO3 đặc
thì cần phải chuẩn bị bơng đã tẩm sẵn dung dịch kiềm để hấp thụ khí NO2 thốt
ra tránh gây ơ nhiễm phịng học
- Đối với thí nghiệm cho Glucozơ, lịng trắng trứng phản ứng với
Cu(OH)2 thì khi điều chế Cu(OH)2 nên dùng NaOH dư thì phản ứng dễ thành
cơng hơn.... và cịn rất nhiều điểm cần lưu ý khác nữa
IV. KHUYẾN NGHỊ
- Bộ GD&ĐT cần có những chỉ đạo các công ty thiết bị giáo dục sản xuất
các thiết bị giáo dục đủ số lượng, đúng chủng loại, đảm bảo chất lượng theo
chương trình phân ban mà bộ đang thực hiện để cung cấp cho các trường THPT
trên toàn quốc, giao chỉ tiêu đào tạo cán bộ chuyên trách việc thực hành thí
nghiệm ở trường phổ thơng cho các trường Sư phạm nhằm giúp cho việc đổi
mới giáo dục được đồng bộ và đạt kết quả cao

- Các trường THPT cần có những cán bộ chuyên trách việc quản lí phịng
thí nghiệm và chuẩn bị thí nghiệm cho bộ mơn Hố học nói riêng và các bộ mơn
nói chung.
- Cấp trên nên giao cho các trường THPT được chủ động sử dụng tất cảc
các nguồn kinh phí và tìm đối tác cung cấp các thiết bị giáo dục cho từng bộ
môn.
V. TIỂU KẾT
Trên đây là một số thí nghiệm mà tơi đã thực hiện trong việc giảng dạy
Hoá học 12 nâng cao và hiệu quả đạt được là rất rõ. Tuy nhiên việc việc “Sử
dụng thí nghiệm trực quan trong giảng dạy Hóa học ở trường phổ thông” không
phải lúc nào cũng dễ dàng thuận tiện và đạt được những kết quả như chúng ta
mong muốn, vì nhiều nguyên nhân chủ quan cũng như khách quan: Ví dụ hố
chất khơng đảm bảo chất lượng, thời gian các giáo viên dành cho việc làm thử
các thí nghiệm khơng nhiều, trong nhiều trường phổ thơng chưa có cán bộ
chuyên trách việc chuẩn bị thí nghiệm, thiết bị chưa đồng bộ...vv. Do đó việc
“Sử dụng thí nghiệm trực quan trong giảng dạy Hóa học ở trường phổ thơng”
phần nào cũng cịn bị hạn chế. Đó cũng là một số ý kiến của riêng tơi, rất mong
được sự góp ý của đồng nghiệp để việc sử dụng thí nghiệm trong giảng dạy Hố
học ở trường phổ thơng ngày càng đạt được nhiều kết quả cao hơn.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
SGK lớp 12 nâng cao - Nhà xuất bản Giáo dục
SGV lớp 12 nâng cao - Nhà xuất bản Giáo dục
Tài liệu bồi dưỡng giáo viên môn Hóa học 12
Hướng dẫn thực hiện chương trình SGK
- Nhà xuất bản Giáo dục