Phân tích đoạn thơ sau trong bài Bên kia sông Đuống: "Bên kia sông Đuống... Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ"

Đề bài: Phân tích đoạn thơ sau trong bài Bên kia sông Đuống: Bên kia sông Đuống...
Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ
Bài làm
Trong dịng cảm xúc của Hồng Cầm về Bên kia sông Đuống, người mẹ là vùng nhớ thương,
đau đáu nhất:
Bên kia sông Đuống
Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ
Nói đến quê hương, phải bắt đầu bằng người Mẹ
Theo lời kể của chính tác giả, thì sau khi nghe kể về tình hình quê hương ở vùng bị địch
chiếm đóng, đêm ấy, ơng trằn trọc, vật vã mãi: Trong người tôi lúc bấy giờ thật y hệt một
cuốn phim của một người đạo diễn rối loạn tâm thần, các hình bóng quấn lộn vào nhau, các
âm thanh màu sắc chen chèn lấn rối bốn bề, và trên bức vách, các hình thù ngả nghiêng theo
ánh đèn dầu sở lắt lay. Một lúc lâu thi những hình ảnh rõ nét hiện lên bức vách, cứ như quay
tròn nhường chỗ cho nhau. Quanh khuôn mặt dầu dãi của mẹ tôi, các bộ mặt khác như đậu
chênh vểnh vào đấy... (Hoàng Cầm, thơ văn và cuộc đời, Nxb. Vãn hóa Thơng tin, 1997,
tr.218).
Sau này, nhìn lại đời thơ và đời mình, nhà thơ Hồng Cầm cịn viết: Nói đến quê hương, phải
bắt đầu bằng người Mẹ. Mẹ là incarnation (Incarnation (tiếng Pháp): Sự hóa thân, sự hiện
thân, tượng trưng (BQH)), là hiện thân trọn vẹn nhất, sinh động nhất của q hương (Sđd,
tr.186). Vì thế, mỗi dịng, mỗi chữ thơ của Hoàng Cầm khi viết về người mẹ như chạm khắc
vào thời gian để đến nay vẫn còn biết bao xúc động đối với người đọc.
Từ nơi xa xôi, người con hướng về quê hương bên kia sông Đuống, nơi có người mẹ nghèo
khổ:
Bên kia sơng Đuống
Mẹ già nua còm cõi gánh hàng rong


Dăm miếng cau khô
Mấy lọ phẩm hồng
Vài thếp giấy đầm hoen sương sớm
Đó là hình ảnh,về người mẹ tảo tần, vất vả, đúng là người mẹ quê Việt Nam ngày xưa. Chỉ

có 4 câu thơ nhưng hình ảnh mẹ lại rất gợi nhờ hàng loạt hình dung từ: già nua, cịm cõi,
hàng rong, cau khơ, hoen sương sớm. Khơng nói rõ nhưng người đọc vẫn biết sự lam lũ của
mẹ. Đặc biệt, câu thơ Vài thiếp giấy đầm hoen sương sớm thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của
người con đối với nỗi cực nhọc của mẹ. Bao nhiêu sương sớm làm hoen những thiếp giấy là
bấy nhiêu sương gió thấm đẫm vào người mẹ, Những từ chỉ số lượng: đám, mấy, vài càng
cho thấy gánh hàng ít ỏi và sự vất vả kiếm sống của bà mẹ quê.
Cái vốn liếng ít ỏi ấy dù đủ để đau lịng người rồi, nhưng dẫu sao đó cũng là những ngày
thanh bình. Đỉnh điểm của hoàn cảnh là khi lũ giặc tàn bạo xuất hiện:
Chợt lũ quỷ mắt xanh trừng trợn
Khua giày đinh đạp gãy qn gầy teo
Xì xồ cướp bóc
Tan phiên chợ nghèo
Từ chợt diễn tả là sự đột ngột, bất ngờ. Quân giặc đến thật bất ngờ, nhanh chóng gây nỗi hốt
hoảng cho người dân nghèo. Câu thơ đồng thời diễn tả sự thảng thốt của chính tác giả.
Kẻ thù không được tả nhiều, chỉ với 3 chi tiết, nhưng đã lột tả được bản chất tàn ác của
chúng: mắt xanh trừng trợn, giày đinh đạp gãy quán, xì xồ cướp bóc. Nhà thơ gọi giặc Pháp
theo cách dân gian, của người dân quê: lũ quỷ. Chúng không phải là con người nữa. Giặc đến
đồng nghĩa với sự chết chóc, ảm đạm:
Lá đa lác đác trước lều
Vài ba vết máu loang chiều mùa đông


Câu thơ chuyển sang thể lục bát như để diễn tả nỗi đau xót xa đến nghẹn ngào, khơng cùng
của tác giả. Đôi mắt nhà thơ như nương theo ánh nắng chiều trong nỗi nhớ về quê hương xa
xăm. Cảnh ở đây vẫn là bức tranh làng quê quen thuộc với cây đa, quán nước, những vắng
lặng, buồn thảm. Trước mắt là cảnh tượng tan hoang khi giặc đến. Sự vắng lặng đến kinh
hoàng bởi người ta cảm nhận được từng chiếc lá đa đang bay lác đác dưới ánh nắng chiều.
Trên cái nền ấy là những vết máu loang trơng ghê sợ. Cịn đâu con sơng Đng lấp lánh trơi
đi cịn đâu bờ cát trắng phẳng lì, cùng những hội hè đình đám tưng bừng rộn rã?
Nếu như ở các câu thơ trên, nhà thơ đã sử dụng nhiều hình dung từ và những từ chỉ số lượng

để diễn tả nỗi nghèo khó của bà mẹ q, thì ở đây cũng với những loại từ ấy nhưng hàm ý
khác hẳn, nhất là khi chúng được đặt trong thế đối lập. Chẳng hạn: Khua giày đinh đạp gãy
quán gầy teo là sự đối lập một đằng là sức mạnh cường bạo với sự yếu đuối, khơng có gì
chống đỡ. Hoặc Xì xồ cướp hóc diễn tả hành động ngang ngược, trái với lẽ thường. Thông
thường, vài ba không phải là nhiều nhưng vài ha vết máu hiện lên trên cảnh hoang tàn của
phiên chợ nghèo đang vắng lặng thì có sức ám ảnh tâm trí con người rất lớn.
Trên cái nền của cảnh chợ chiều tưởng như hoang vắng, không cịn ai là hình ảnh người mẹ
yếu ớt và cơ đơn:
Chưa bán được một đồng
Mẹ già lại quẩy gánh hàng rong
Bước cao thấp bên bờ tre hun hút
Có con cị trắng bay vùn vụt
Lướt ngang dịng sơng Đuống về đâu
Mẹ ta lịng đói dạ sầu
Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ
Đây là những câu thơ giàu chất tạo hình của cả đoạn, gây ấn tượng cho người đọc.
Đầu tiên là hình ảnh bà mẹ già nua quẩy gánh trở về khi chưa bán được một đồng. Xung


quanh mẹ khơng có ai mà con đường như mỗi lúc một dài thêm: Bước cao thấp bên bờ tre
hun hút.
Bỗng nhiên xuất hiện hình ảnh con cị:
Có con cị trắng bay vùn vụt
Lướt ngang dịng sơng Đuống về đâu
Nhưng đây lại là hình ảnh con cị lạ lùng nhất xưa nay. Đó khơng là con cị trắng quen thuộc
biểu tượng về người phụ nữ Việt Nam tảo tần, khuya sớm:
Con cị đi đón cơn mưa,
Tối tăm mù mịt ai đưa cị về?
Con cị lặn lội bờ sơng
Gánh gạo ni chồng tiếng khóc nỉ non

Đó càng khơng phải con cị thanh thốt, nhẹ nhàng, thong thả trong cảnh n bình:
Con cò bay lả bay la
Bay từ cửa phủ, bay ra cánh đồng
Lần đầu tiên con cò đi vào văn chương với dáng vẻ hoảng hốt, sợ hãi:
Có con cị trắng bay vùn vụt
Lướt ngang dịng sơng Đuống về đâu
Đến con cò bé nhỏ kia cũng là nạn nhân của quân giặc. Những bãi mía nương dâu có ngơ
khoai biêng biếc giờ khơng cịn là đất sơng của nó nữa. Hình ảnh con cị bay vùn vụt càng
khắc sâu nỗi cơ đơn, lẻ loi của người mẹ q:
Mẹ ta lịng đói rách dạ sầu
Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ


Nỗi khổ vật chât (lịng đói) đi liền với là nỗi khổ tinh thần (dạ sầu). Nhịp thơ lục bát 2/2 gợi
gánh nặng chất chồng lên vai mẹ. Buổi chiều ảm đạm đọng mãi hình ảnh mái đầu bạc phơ
của người mẹ già. Câu thơ chỉ tả mà cảm xúc lại nghẹn ngào, đau đớn.
Những câu thơ trên với hình ảnh trung tâm là người mẹ, được đặt trong bối cảnh bên kia
sông Đuống, lại trải dài trong một ngày khơng n tĩnh. Đó là thời gian của chiến tranh. Vì
thế, một ngày nhưng cũng là một đời, đời người trong chiến tranh. Lẽ thường, khi chiến
tranh xảy ra, em thơ và người mẹ là những người đáng thương nhất. Hình ảnh người mẹ vừa
thể hiện một mặt đáng nói nhất của chiến tranh, vừa chất chứa biết bao tình cảm của người
viết.
Hình ảnh bà mẹ trong đoạn thơ trên có thể là người mẹ ruột của tác giả, nhưng cũng là hình
ảnh của biết bao bà mẹ trong chiến tranh. Khái qt hơn, đấy cịn là hình ảnh đất nước Việt
Nam trong thời kỳ cháy bỏng đau thương và căm hờn. Bởi vậy, đến những dòng thơ ấy gây
xúc động sâu sắc cho người đọc.