Di cư mùa vụ nông thôn đô thị và vai trò giới trong gia đình có người di cư ở nông thôn Hải Phòng.

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
----------------------

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO

DI CƯ MÙA VỤ NÔNG THÔN - ĐÔ THỊ VÀ VAI
TRỊ GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CĨ NGƯỜI DI CƯ
Ở NƠNG THƠN HẢI PHỊNG HIỆN NAY
(Nghiên cứu trường hợp tại xã Quốc Tuấn và xã Quang Trung,
huyện An Lão, Hải Phòng)

LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC

Hà Nội - 2018


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
----------------------

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO

DI CƯ MÙA VỤ NÔNG THÔN - ĐÔ THỊ VÀ VAI
TRỊ GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CĨ NGƯỜI DI CƯ
Ở NƠNG THƠN HẢI PHỊNG HIỆN NAY
(Nghiên cứu trường hợp tại xã Quốc Tuấn và xã Quang Trung,
huyện An Lão, Hải Phòng)

Chuyên ngành : Xã hội học
Mã số : 62 31 30 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC

Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS TRỊNH DUY LUÂN
2. TS. HÀ VIỆT HÙNG

Hà Nội - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của
riêng tơi. Các số liệu, trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng.
Các kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng
được công bố trong bất cứ cơng trình khoa học nào khác
Tác giả

Nguyễn Thị Phương Thảo


MỤC LỤ
MỞ ÐẦU..................................................................................................................1
Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ DI CƯ MÙA VỤ NƠNG THƠN –
ÐƠ THỊ VÀ VAI TRỊ GIỚI TRONG GIA ÐÌNH CĨ NGƯỜI DI CƯ
.............................................................................................................. 14
1.1. Nghiên cứu về tác động đóng góp kinh tế từ tiền gửi của người di cư cho đến

đời sống kinh tế gia đình nơi xuất cư..................................................15
1.2. Nghiên cứu về những tác động xã hội của di cư đến các thành viên trong gia

đình có người di cư..............................................................................18
1.3. Nghiên cứu về chính sách đối với vấn đề di cư...............................................27

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN NGHIÊN CỨU VỀ DI CƯ MÙA

VỤ VÀ VAI TRỊ GIỚI TRONG GIA ÐÌNH NGƯỜI DI CƯ..........34
2.1. Các khái niệm liên quan trong nghiên cứu......................................................34
2.2. Lý thuyết về di cư và cách tiếp cận.................................................................40
2.3. Cơ sở thực tiễn.................................................................................................48

Chương 3: ÐẶC ÐIỂM CỦA DI CƯ MÙA VỤ NÔNG THÔN – ÐÔ THỊ.........59
3.1. Những đặc điểm của hộ gia đình có người di cư mùa vụ...............................59
3. 2. Những đặc điểm của hoạt động di cư mùa vụ................................................62

Chương 4: SỰ THAY ÐỔI VAI TRỊ GIỚI TRONG GIA ÐÌNH CĨ NGƯỜI DI
CƯ MÙA VỤ.......................................................................................81
4.1. Vai trò giới trong tổ chức các hoạt động kinh tế..............................................82
4.2. Vai trò giới trong lĩnh vực nội trợ.....................................................................91
4.3. Vai trị giới trong chăm sóc con cái và bố mẹ già............................................98
4.4. Vai trò giới trong các cơng việc dịng họ, cộng đồng.......................................110
4.5. Nhận định về sự tác động của di cư mùa vụ đến gia đình............................114

KẾT LUẬN...........................................................................................................135
CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ..........................................142
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................143
PHỤ LỤC.............................................................................................................155


DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu 3.1: Loại hình gia đình có người di cư mùa vụ............................................... 60
Biểu 3.2: Thống nhất ý kiến gia đình trước khi di cư............................................. 63
Biểu 3.3: Đánh giá về đóng góp kinh tế của người di cư mùa vụ...........................76
Biểu

3.4: Một số thay đổi trong đời sống vật chất của gia đình.
............................................................................... .................................79

Biểu 4.1: Thay đổi vai trị giới trong hoạt động chăn nuôi và sơ chế.........
...............................................................................................................87
Biểu 4.2: Người quyết định mua sắm đồ đạc, vật dụng đắt tiền.............................. 94
Biểu 4.3: Thời gian quen việc nội trợ của người trả lời.......................................... 97
Biểu 4.4: Đảm nhiệm chính việc chăm sóc con lúc ốm........................................103
Biểu 4.5: Đánh giá mức độ khó của việc chăm sóc, giáo dục con cái..................106
Biểu 4.6: Đánh giá mức độ khó của việc nội trợ theo giới tính của người trả lời
...........................................................................................................110
Biểu 4.7: Ý kiến của người trả lời về bình đẳng giới giữa hai vợ chồng................121
Biểu 4.8: Đánh giá về khối lượng các loại việc làm thay của người ở nhà theo giới
tính người trả lời....................................................................................................126
Biểu 4.9: Sắp xếp, phân cơng việc trong gia đình khi người di cư mùa vụ trở
về........................................................................................................ 132


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Số người nhập cư, số người xuất cư và tỉ suất di cư 2011 - 2015............50
Bảng 2.2: Một số kết quả kinh tế - xã hội của xã Quang Trung và Quốc Tuấn........53
Bảng 2.3: Diện tích đất bị thu hồi phục vụ cho làm đường cao tốc.......................... 55
Bảng 3.1: Số người di cư mùa vụ của hộ gia đình................................................... 59
Bảng 3.2: Giới tính của người di cư mùa vụ trong gia đình..................................... 62
Bảng 3.3: Các ưu tiên chính cho quyết định di cư.................................................... 64
Bảng 3.4: Thời gian di cư mùa vụ chủ yếu trong năm............................................. 65
Bảng 3.5: Địa bàn làm việc của người di cư mùa vụ............................................... 66
Bảng 3.6: Nghề nghiệp của người hiện đang di cư mùa vụ trong gia đình...............68
Bảng 3.7: Tần suất liên lạc với gia đình................................................................... 70
Bảng 3.8: Nguồn thu nhập chính của hộ gia đình có người di cư mùa vụ................72

Bảng 3.9: Số tiền đóng góp trong những tháng di cư của người di cư mùa vụ.........74
Bảng 3.10: Đánh giá về điều kiện kinh tế hộ gia đình............................................. 78
Bảng 4.1: Thay đổi vai trò giới trong sản xuất, kinh doanh...................................... 83
Bảng 4.2: Thay đổi vai trò giới trong hoạt động cày bừa, trồng cây, thu hoạch và
phun thuốc trừ sâu trước và trong khi có người di cư mùa vụ................85
Bảng 4.3: Đánh giá mức độ khó khi gia đình đảm nhiệm thay việc sản xuất nơng
nghiệp theo nhóm gia đình.................................................................... 89
Bảng 4.4: Đảm nhiệm chính việc nội trợ trong gia đình trước và trong khi có
người di cư mùa vụ............................................................................... 92
Bảng 4.5: Vai trò giới trong hoạt động thu chi của gia đình trước và trong khi có
người di cư mùa vụ............................................................................... 93
Bảng 4.6: Đánh giá mức độ khó của việc nội trợ theo giới tính của người trả lời.....96
Bảng 4.7: Kiểm định hồi quy tuyến tính trong hoạt động chãm sóc và giáo dục con
cái trước và trong di cư mùa vụ...........................................................98
Bảng 4.8: Vai trò giới trong đảm nhiệm chăm sóc con cái trước và trong khi có
người di cư mùa vụ............................................................................... 99


Bảng 4.9: Thay đổi vai trò giới trong hoạt động trông con, dạy học, đưa con đi
học và họp phụ huynh......................................................................... 102
Bảng 4.10: Cách thức nắm bắt tình hình con cái của người di cư mùa vụ.............104
Bảng 4.11: Thời gian quen việc chăm sóc con cái của người làm thay theo nhóm
gia đình............................................................................................... 105
Bảng 4.12: Thay đổi vai trị giới trong việc chăm sóc bố mẹ trước và trong di cư
mùa vụ................................................................................................ 108
Bảng 4.13: Thời gian quen việc chăm sóc bố mẹ già theo nhóm gia đình..............109
Bảng 4.14 : Đảm nhiệm chính việc dịng họ, cộng đồng trước và trong khi gia
đình có người di cư mùa vụ................................................................. 111
Bảng 4.15: Thay đổi vai trò giới trong việc họ hàng, cộng đồng............................112
Bảng 4.16: Mức độ khó và thời gian quen việc khi đảm nhiệm thay việc họ

hàng, cộng đồng của người ở nhà......................................................... 114
Bảng 4.17: Ý kiến nhận định của người trả lời về ảnh hưởng của di cư mùa vụ
tới quan hệ vợ chồng theo giới tính người trả lời.................................. 117
Bảng 4.18: Ý kiến của người trả lời về tình cảm vợ - chồng theo giới tính............119
Bảng 4.19: Ý kiến nhận định của người trả lời về ảnh hưởng của di cư mùa vụ
tới tổ chức đời sống gia đình theo giới tính người trả lời.......................123
Bảng 4.20: Ý kiến nhận định của người trả lời về ảnh hưởng của di cư mùa vụ
tới các vấn đề khác của gia đình theo giới tính người trả lời................128


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Di cư nông thôn - đô thị là xu hướng mang tính quy luật ở các quốc gia đang
phát triển. Ở Việt Nam, từ khi bắt đầu tiến hành đổi mới kinh tế (1986), các dịng cư
nói chung (lớn, nhỏ, trong nước và quốc tế) diễn ra ngày một phổ biến và thu hút
được sự quan tâm của nhiều nghiên cứu khoa học xã hội, đặc biệt là xã hội học.
Hiện nay, di cư ở Việt Nam bao gồm 3 loại hình chính: di cư lâu dài, di cư
ngắn hạn và di cư mùa vụ. Tuy nhiên, số liệu cấp quốc gia và các nghiên cứu quy
mô lớn về di cư nội địa ở Việt Nam chưa phản ánh đầy đủ về loại hình di cư ngắn
hạn và di cư mùa vụ [110; tr.07].
Nhìn chung, di cư mùa vụ nơng thơn - đơ thị là hoạt động góp phần cải thiện
cuộc sống, nâng cao thu nhập, triển kinh tế hộ gia đình và cơng cuộc xóa đói giảm
nghèo ở nơng thơn. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động về kinh tế, di cư mùa vụ
cũng ảnh hưởng nhất định đến việc tổ chức đời sống gia đình người di cư tại nơi đi.
Đó là những thay đổi trong quan hệ giữa các thành viên gia đình như phân cơng lao
động, sản xuất, cơng việc nội trợ, chăm sóc con cái và người cao tuổi trong gia đình,
… trong điều kiện (những) lao động trụ cột của gia đình thường xuyên phải đi làm

ăn xa nhà, chủ yếu ở các trung tâm đô thị. Từ đây, cũng nổi lên vấn đề vai trò giới
và những thay đổi của vai trò này dưới ảnh hưởng và tác động hoạt động di cư mùa
vụ của các thành viên chủ chốt trong gia đình.
Hoạt động di cư mùa vụ nông thôn- đô thị của người dân có đặc điểm là
khoảng cách di cư ngắn, có thể đi về trong ngày hoặc trong tuần. Tuy vậy, vẫn có
thể quan sát thấy những thay đổi trong việc tổ chức đời sống gia đình người di cư
tại địa phương gốc, nhằm thích nghi với điều kiện sống mới, khi có (những) lao
động chính, trụ cột của gia đình phải xa nhà một thời gian đi làm việc tại các trung
tâm đơ thị. Đó có thể là những thay đổi trong mơ hình phân cơng lao động giữa các
thành viên trong gia đình, đặc biệt giữa vợ và chồng, ai là người đảm nhiận các
công việc sản xuất nông nghiệp, phi nông nghiệp, trong công việc nội trợ, chăm sóc


người già và trẻ em… Từ đây có thể dẫn đến sự thay đổi vai trị giới trong gia đình,
ngắn hạn hay dài hạn.
Tuy nhiên, cho đến nay trên cả nước cũng như tại địa bàn thành phố Hải Phòng
chưa có nghiên cứu lớn và có hệ thống nào về di cư mùa vụ nông thôn – đô thị cũng
như những ảnh hưởng của nó đến vai trị giới trong gia đình. Hơn thế nữa, các
nghiên cứu về giới trong di cư nói chung thường tập trung nhiều đến hình thức di cư
lâu dài, di cư cùng gia đình và nhấn mạnh nhiều đến vấn đề phụ nữ di cư ở đơ thị []
[]. Bên cạnh đó, bởi tính “động bất định” của loại hình di cư này mà số liệu thông kê
của thành phố và của cấp huyện, xã đều khơng có, chính vì vậy, việc nghiên cứu các
vấn đề xoay quanh di cư mùa vụ nông thôn – đơ thị càng trở nên cần thiết.
Từ thực tế tìm hiểu, nhiều địa bàn của Hải Phịng có hiện tượng di cư mùa vụ
với số lượng người không nhỏ. Trong số đó, huyện An Lão là một huyện thuần nơng
với số lượng di cư mùa vụ tăng nhiều trong hơn 5 năm trở lại đây. Việc thu hẹp dần
đất canh tác cho các dự án xây đường cao tốc, các nhà máy, xí nghiệp khiến nhiều
người dân rơi vào tình trạng thiếu/mất đất canh tác, đồng nghĩa là thiếu việc làm và
thời gian nông nhàn kéo dài. Hệ quả là nhiều người dân hoặc là làm thêm nghề khác
hoặc là di cư đi xa kiếm việc làm. Tuy vậy, việc coi nông nghiệp là sinh kế, là thẻ

“bảo hiểm” của mình vốn đã ăn sâu trong suy nghĩ của nhiều người dân nông thôn
nên tại địa bàn nghiên cứu, phần lớn người dân thường chọn di cư ngắn hạn, theo
mùa vụ. Khác với các báo cáo nghiên cứu kết quả di cư cấp Quốc gia về hiện tượng
“nữ hoá di cư” [75] [], địa bàn nghiên cứu của Luận án có những đặc điểm khác biệt
nhất định về giới tính của người di cư, tần suất có mặt ở nhà của người di cư, sự
phân công lao động trong gia đình và một số vấn đề khác. Một trong số đó là việc
phân cơng lại lao động trong gia đình khi lao động chính di cư. Làm sao để có thể
thay thế các cơng việc cũ của lao động chính? Làm sao có thể thích nghi và hồn
thành tốt các cơng việc đó? và làm sao để đảm bảo gia đình ln ổn định, đồn kết
và bền vững là những câu hỏi cần nghiên cứu làm rõ.
Di cư mùa vụ nơng thơn – đơ thị nhìn chung đã góp phần nâng cao thu nhập
cho gia đình, cải thiện chất lượng sống và cũng giải quyết việc làm trong thời gian


nơng nhàn. Nhưng nó cũng có thể tạo ra nhiều vấn đề văn hóa - xã hội phức tạp gắn
với gia đình người di cư. Một trong số đó là việc phân cơng lại lao động trong gia
đình khi lao động chính di cư. Vì lý do đó, tác giả lựa chọn đề tài “Di cư mùa vụ
nông thôn - đơ thị và vai trị giới trong gia đình có người di cư ở nơng thơn Hải
Phịng” làm đề tài nghiên cứu luận án của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát

Từ thực trạng di cư mùa vụ nông thôn - đô thị tại địa bàn nghiên cứu chỉ ra
những ảnh hưởng của nó tới sự thay đổi vai trị giới trong gia đình người di cư.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Làm rõ đặc điểm của di cư mùa vụ nông thôn - đô thị tại địa bàn nghiên cứu.
- Chỉ ra ảnh hýởng của di cư mùa vụ đến những thay đổi về vai trò giới trong

các gia đình có người di cư mùa vụ.
- Đề xuất những khuyến nghị có liên quan đến việc quản lý di cư mùa vụ ở địa

bàn nghiên cứu và nhận thức về bình đẳng giới trong điều kiện của các gia đình có
người di cư.
3. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đặc điểm di cư lao động mùa vụ nông thôn - đô thị tại Hải Phòng.
- Ảnh hưởng của di cư mùa vụ tới sự thay đổi về vai trò giới trong gia đình có

người di cư ở nơng thơn Hải Phịng.
3.2. Khách thể nghiên cứu

Hộ gia đình của người di cư mùa vụ hai xã Quốc Tuấn và Quang Trung, huyện
An Lão, thành phố Hải Phòng.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
- Về thời gian: trong phạm vi khảo sát (2014 - 2016).
- Về không gian: xã Quốc Tuấn và Quang Trung, huyện An Lão, Hải Phòng.
- Về nội dung nghiên cứu: trong phạm vi mối quan hệ giữa di cư mùa vụ và vai

trị giới trong các gia đình có người di cư mùa vụ ở địa bàn nghiên cứu.
4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu


4.1. Câu hỏi nghiên cứu

Luận án hướng tới việc trả lời các câu hỏi nghiên cứu như sau:
- Hộ gia đình có người di cư mùa vụ có những đặc điểm gì (về nhân khẩu xã
hội, về các hoạt động kinh tế - xã hội)?
- Di cư mùa vụ nông thôn – đô thị ảnh hưởng như thế nào tới việc thay đổi vai
trị giới trong gia đình?
- Cần phải làm gì để các gia đình có người di cư mùa vụ đảm bảo sự ổn định,

bền vững về kinh tế và đời sống gia đình?
4.2. Giả thuyết nghiên cứu
- Phần lớn người di cư mùa vụ là nam giới và đi làm xa nhà trong khoảng thời

gian ngắn.
- Các gia đình có người di cư mùa vụ có những thay đổi trong vai trò giới
nhưng chưa bền vững.
- Những thay đổi vai trị giới trong gia đình là khác nhau tùy thuộc vào ai là
người di cư mùa vụ trong gia đình (vợ/ chồng/ cả hai).
- Những thay đổi vai trị giới trong gia đình người di cư mùa vụ là khơng bền
vững, nhưng vẫn góp phần vào những thay đổi trong dài hạn.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu định lượng

Tác giả triển khai phương pháp thu thập thông tin áp dụng với người trả lời (vợ
hoặc chồng của các gia đình có người di cư mùa vụ) với mục đích đo lường nhận
thức, thái độ của họ về sự thay đổi vai trò giới khi có lao động chính di cư. Bên
cạnh đó, nghiên cứu của Luận án cũng chỉ ra các đánh giá của họ về tác động của di
cư mùa vụ đến sự thay đổi trong đời sống gia đình cũng như vai trị giới của các
thành viên trong gia đình tại địa bàn nghiên cứu.
Trong nghiên cứu thường có hai cách tiếp cận: tiếp cận “trước - sau” và tiếp
cận “có – không”. Luận án sẽ so sánh sự thay đổi vai trị giới trong gia đình theo
thời gian trước và trong khi gia đình có người di cư mùa vụ nên sẽ chọn cách tiếp
cận “trước – sau” (trong Luận án sẽ sử dụng cụm từ “trước – trong” cho phù hợp với
mục đích nghiên cứu), theo đó sẽ tập trung đo lường các quan hệ gia đình của người di
cư (đặc biệt là quan hệ vợ - chồng) trước và trong khi có người di cư mùa vụ.
Q trình lập danh sách tổng thể và mẫu khảo sát cũng như việc thu thập dữ
liệu về vấn đề di cư mùa vụ có những trở ngại nhất định. Người di cư mùa vụ
thường khá “cơ động” và việc di chuyển thường mang tính chất “tự phát” nên việc

quản lý nhân khẩu và công tác thống kê về dân số của địa phương gặp nhưng trở
ngại nhất định. Do đó, việc tập hợp và chọn mẫu của Luận án khơng tránh khỏi
những khó khăn. Để thực hiện việc tìm hiểu sự thay đổi vai trị giới trong gia đình
có người di cư và một số so sánh bước đầu về vai trị giới ở các gia đình có và
khơng có người di cư mùa vụ, Luận án sử dụng cách chọn mẫu ngẫu nhiên đơn
giản, khơng mang tính đại diện tổng thể.
Từ danh sách tổng thể gồm 677/ 1222 hộ gia đình có người di cư mùa vụ của 2
xã Quốc Tuấn và Quang Trung chọn ra các hộ đưa vào mẫu theo bước nhảy là 02.
Kết quả đã chọn được 338 hộ gia đình, trong đó đạt đủ yêu cầu đơn vị mẫu là 300
hộ (người trả lời là vợ hoặc chồng của người di cư mùa vụ, chỉ lấy các hộ gia đình
có đầy đủ vợ chồng, trong đó có 1 hoặc 2 người di cư mùa vụ, gia đình có con nhỏ
dưới 15 tuổi). Cách lấy mẫu được mơ tả như sau:
MƠ HÌNH CHỌN MẪU
Huyện An Lão Dân số: 12,224 người
Số hộ: 9086

Xã Quang Trung [Dân số: 2488 người; Số hộ: 693]

Xã Quốc Tuấn [Dân số: 1691 người;
Số hộ: 529]

Hộ có người di cư mùa vụ: 415 hộ

Hộ có người di cư mùa vụ: 257 hộ

Chọn ra: 338 hộ

Đáp ứng yêu cầu: 300 hộ

Mẫu khảo sát của đề tài có một số đặc điểm nhân khẩu học như sau:
71,3% số người được hỏi là nữ, còn lại là nam giới. Trên thực tế, số người di
cư mùa vụ là nam ở địa bàn nhiều hơn nữ giới (thường cao gấp 3 - 4 lần nữ giới).
Theo phản ánh của người dân cũng như cán bộ xã, từ khi có hiện tượng di cư đến
nay, phần lớn người di cư đều là nam giới, cụ thể hơn là người chồng, tỉ lệ nữ di cư
và số gia đình có cả 2 vợ chồng di cư cùng lúc tưõng đối ít.
Các hộ gia đình tham gia vào điều tra sinh sống ở các xã khác nhau, vì đề tài
chọn mẫu ngẫu nhiên nên có thể thấy số lượng các hộ có người di cư mùa vụ ở các xã
không giống nhau. Các thôn Câu Hạ A, Câu Hạ B, Tân Trung (xã Quang Trung) có tỉ lệ
hộ gia đình có người di cư mùa vụ cao hơn cả, lần lượt là 12,7%, 13,3% và 13%. Sau
đó là các thơn Câu Đơng (xã Quang Trung) với 10,7%, thôn Đông Nham (xã Quốc
Tuấn) với 9,7%.
Quy mô gia đình của hai xã Quang Trung và Quốc Tuấn gần đạt mức tưõng
đương với quy mô chung của hộ gia đình Việt Nam là 4,32 người/hộ. Phần lớn các
hộ gia đình chung sống 2 – 3 thế hệ, theo đó 264 hộ (88,0%) chung sống 2 thế hệ và
12,0% chung sống 3 thế hệ. Kết quả này phù hợp với các báo cáo về quy mô và số
thế hệ trong gia đình tại các cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở các năm 2009, 2014
cũng như các kết quả thống kê về di cư qua các nãm 2004, 2015. Nhìn chung, việc
chung sống nhiều thế hệ có thể tạo nên bối cảnh khiến các thành viên tưõng trợ
nhau nhiều hơn khi gia đình có người di cư mùa vụ.
Người trả lời có độ tuổi trung bình 32,36, khơng có ai trên 60 tuổi tham gia
vào khảo sát. Đây là độ tuổi lao động điển hình của con người.
50,3% người trả lời đã từng di cư mùa vụ hiện đang ở nhà, trong khi đó, 32,3%
người trả lời chưa từng di cư mùa vụ, đặc biệt 17,3% người trả lời hiện đang di cư
mùa vụ. Kết quả này giúp cho đề tài có được các thơng tin về người di cư, các vấn
đề liên quan đến sự thay đổi vai trị giới ở nhiều góc độ khác nhau.

MỘT SỐ ÐẶC ÐIỂM NHÂN KHẨU HỌC CỦA MẪU KHẢO SÁT
Số
người
1. Nõi cư trú của hộ gia đình

Xã Quang Trung

Xã Quốc Tuấn
2. Chủ hộ gia đình
3 Người đứng tên sở hữu đất
đai, nhà cửa.
4. Giới tính của người trả lời

Thơn
- Câu Hạ A
- Câu Hạ B
- Tân Trung
- Câu Đông
- Cẩm Vãn 1
- Cẩm Vãn 2
- Đâu Kiên
- Đông Nham
- Hạ Câu
- Bạch Câu
Vợ
Chồng
Vợ
Chồng
Người khác
- Nam

- Nữ

5. Tuổi trung bình của người
trả lời
6. Trình độ học vấn của người
trả lời

7. Người được hỏi là
8. Quy mơ hộ gia đình
(số người trung bình mỗi hộ)

Tỷ lệ
(%)

38
40
39
32
29
26
24
28
19
25
128
172
90
210
0
85

215

12,7
13,3
13,0
10,7
9,7
8,7
8,0
9,3
6,3
8,3
42,7
57,3
30,0
70,0
0,0
28,3
71,7

9
163
125
3

3,0
54,3
41,7
1,0

151

44,3

52

17,3

97

38,3

0
178
122
100
200

0
59,3
40,7
33,3
66,7%

32,36 tuổi
- Tiểu học trở xuống
- THCS
- THPT
- Cao đẳng trở lên
Người từng di cư mùa vụ

hiện đang ở nhà
Người đang di cư mùa vụ
Người ở nhà không di cư
mùa vụ
4,32 người/hộ

9. Số thế hệ trong gia đình
10. Số gia đình sống cùng bố mẹ - Có
- Khơng

1
2
3


5.2. Phương pháp nghiên cứu định tính

Để làm rõ hơn các nội dung trong phỏng vấn bằng bảng hỏi cũng như góp phần
tìm hiểu sâu sắc hơn về tính chất, đặc điểm của vấn đề di cư mùa vụ và sự thay đổi
vai trị giới trong gia đình có người di cư, từ danh sách các hộ, tác giả chọn ngẫu
nhiên 20 người để tiến hành phỏng vấn sâu. Các đối tượng phỏng vấn sâu là những cá
nhân có sự hiểu biết nhất định dối với các vấn đề mà Luận án muốn làm rõ, trong đó:
- 10 người trong các gia đình khơng có người di cư mùa vụ để có thể nhìn

nhận một số khác biệt về phân cơng lao động theo giới giữa loại hình gia đình này
với gia đình có người di cư mùa vụ.
- 08 người trong các gia đình có người di cư mùa vụ gồm 04 người hiện đang

di cư và 04 người hiện đang ở nhà. Các câu hỏi hướng tới mục đích làm sâu sắc hơn
thực trạng và các vấn đề có liên quan đến đời sống nói chung cũng như sự phân

cơng lao động về giới trong các gia đình trước và sau khi có người di cư mùa vụ.
- 02 cán bộ xã để làm rõ các vấn đề về thực trạng thu hồi đất cũng như một số

vấn đề kinh tế - xã hội có liên quan đến đề tài nghiên cứu.
Các thông tin thu được thể hiện rõ ràng hơn quan điểm, thái độ của các gia
đình đối với sự phân cơng lao động và vai trị giới ở 4 lĩnh vực: sản xuất kinh tế; nội
trợ; chãm sóc con cái và bố mẹ già; việc dịng họ và cộng đồng. Qua phỏng vấn 2
cán bộ xã đã cung cấp những thơng tin quan trọng có liên quan ít nhiều đến các vấn
đề kinh tế, mơi trýờng, an sinh xã hội cũng như thực trạng việc làm và đời sống nói
chung của người dân ở địa phương. Bên cạnh đó, nội dung của các phỏng vấn sâu
cũng giúp luận án có những căn cứ để đánh giá rõ hõn về nguyên nhân di cư, thực
trạng việc làm tại địa phương cũng như khác biệt về vai trò giới giữa gia đình có
người di cư mùa vụ và khơng có người di cư mùa vụ.
5.3. Phương pháp phân tích nội dung tài liệu thứ cấp

Luận án sử dụng số liệu thống kê tình hình phát triển kinh tế - xã hội, cơ cấu
lao động, thống kê dân số - việc làm về hiện tượng di cư mùa vụ nông thôn - đô thị.
Đồng thời, tham khảo sách báo, tạp chí, internet để đưa ra các câu hỏi/giả thuyết
nghiên cứu và mục tiêu của đề tài.


6. Khung phân tích và các biến số
6.1. Khung phân tích

Chính sách kinh tế - xã hội của
Nhà nước và địa phương

Trong lĩnh vực sản xuất
Đặc trưng nhân khẩu - xã hội của gia đình người di cư mùa vụ
có người di cư mùa vụ

Cung - cầu của thị trường lao động Thay đổi vai trị giới trong gia đình
Trong công việc nội trợ
Đặc điểm di cư
mùa vụ NT ĐT
Trong chăm sóc con cái và cha mẹ già

Trong việc dịng họ và cộng đồng

Q trình cơng nghiệp hố và đơ thị hóa


6.2. Các biến số
6.2.1. Biến số độc lập
- Đặc trưng nhân khẩu xã hội chủ yếu của người đang ở nhà.

Tuổi.
Giới tính.
Học vấn.
Đặc điểm gia đình: quy mơ gia đình, gia đình đầy đủ hay khuyết thiếu, số thế
hệ của một gia đình.
Nghề nghiệp ở nơi đi.
Nghề nghiệp ở nơi đến.
Thu nhập của người di cư.
Mức sống của gia đình có người di cư mùa vụ.
- Một số đặc điểm của người di cư mùa vụ.
6.2.2. Biến số phụ thuộc
- Thay đổi vai trị giới trong gia đình có người di cư mùa vụ.
- Vai trò người ở lại trong gia đình ở 4 lĩnh vực (trong khi người di cư mùa vụ

vắng nhà):

+ Lĩnh vực sản xuất.
+ Công việc nội trợ.
+ Chăm sóc con cái và bố mẹ.
+ Các cơng việc dịng họ và cộng đồng.
- Ý kiến đánh giá của người khơng di cư trong gia đình.

+ Nhận thức, thái độ, hành vi (người di cư, người ở nhà).
+ Khẳng định của người đi/ người ở nhà về lý do /ảnh hưởng của di cư tới thay
đổi vai trị giới (để thích nghi).
+ Đánh giá về ý nghĩa của sự thay đổi, đặc điểm, xu hướng của thay đổi vai trị
giới trong gia đình có người di cư mùa vụ (Ổn định bền vững hay tạm thời/
từng bước thay đổi nhận thức và thúc đẩy bình đẳng giới trong hành động….).
6.2.3. Biến số can thiệp
- Chính sách kinh tế - xã hội của địa phương.


- Phong tục tập quán tại địa phương.
- Quá trình đơ thị hóa.
7. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của đề tài
7.1. Ý nghĩa lý luận

Đề tài ứng dụng và góp phần kiểm chứng, phát triển các lý thuyết gồm: hút –
đẩy, thay thế vai trò giới, chiến lược hộ gia đình; cũng như các phương pháp đặc thù
của chuyên ngành xã hội học (bảng hỏi, phỏng vấn sâu, phân tích tài liệu) vào Luận
án. Nhờ các lý thuyết và phương pháp đó, kết quả nghiên cứu của đề tài đã làm sáng
tỏ một số vấn đề liên quan đến sự thay đổi vai trò giới dưới tác động của di cư mùa
vụ.
Thực tế cho thấy, một số nguyên nhân thúc đẩy hiện tượng di cư mùa vụ tại địa
bàn nghiên cứu có sự trùng khớp với các luận điểm trong lý thuyết hút – đẩy, trong
đó, lý do kinh tế là lý do lớn nhất thu hút và thúc đẩy người lao động di cư. Bên

cạnh đó, người di cư, điểm đến khi di cư và thời gian di cư thường không phải là
quyết định của riêng người di cư đó, ngay cả khi cá nhân tự ý quyết định, họ vẫn có
sự tham khảo ý kiến của người thân (thường là bố mẹ, vợ hoặc chồng) có sự bàn
bạc và thống nhất ý kiến với người thân trong gia đình. Như vậy, việc lựa chọn ai đi
làm xa nhà là một kiểu chiến lược để đạt được lợi ích tối đa (phần lớn là lợi ích kinh
tế) của hộ gia đình. Sự vắng mặt của lao động chính (người vợ hoặc người chồng)
đặt ra yêu cầu thay thế vai trị giới, gia đình phải phân công, sắp xếp lại lao động
theo hýớng người ở nhà phải đảm nhiệm và thích nghi với một số loại việc mà trýớc
đây họ chưa từng hoặc ít khi làm. Vai trị giới có yếu tố hýớng tới sự bình đẳng khi
nam giới phải đảm nhiệm chính một số loại công việc mà người vợ vẫn thường làm
trýớc khi di cư như: nội trợ, dọn dẹp nhà cửa, chãm sóc con cái...
7.2. Ý nghĩa thực tiễn

Đề tài góp phần cho thấy thực trạng cụ thể của vấn đề di cư mùa vụ tại một địa
bàn xác định cũng như tác động của di cư mùa vụ đến vai trò giới trong các gia đình
có người di cư.
Đề tài cũng chỉ ra nguyên nhân di cư và những thay đổi quan trọng trong đời
sống vật chất và tinh thần của gia đình có người di cư.


Kết quả của nghiên cứu có thể là tài liệu hữu ích đối với địa phương trong q
trình làm rõ thực trạng, nguyên nhân cũng như tìm kiếm giải pháp để giải quyết những
vấn đề có liên quan đến di cư mùa vụ. Đây cũng là tài liệu có thể dùng để tham khảo
cho các giảng viên, học viên trong nghiên cứu về giới và về di cư ở Việt Nam.
8. Cấu trúc luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án dự
kiến có kết cấu nội dung gồm 4 chương:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về di cư mùa vụ nông thơn - đơ thị và vai
trị giới trong gia đình người di cư.

Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn nghiên cứu về di cư mùa vụ và vai trị
giới trong gia đình có người di cư.
Chương 3: Những dặc điểm của di cư mùa vụ nông thôn – đơ thị.
Chương 4: Sự thay đổi vai trị giới trong gia đình có người di cư mùa vụ.
KẾT LUẬN


Chương 1
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ DI CƯ MÙA VỤ NƠNG THƠN – ĐƠ THỊ
VÀ VAI TRỊ GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CĨ NGƯỜI DI CƯ
Trong từng thời kỳ lịch sử khác nhau mà hình thức, quy mơ, tính chất di cư ở
nước ta diễn ra khác nhau. Trong những năm 1960 - 1980, di cư ở Việt Nam được
hiểu là di dân có tổ chức, được Nhà nước sắp xếp, vận động người dân di chuyển
vùng cư trú lên khai hoang, xây dựng những vùng kinh tế mới. Di cư tự do và di cư
mùa vụ vì những đặc điểm kinh tế - xã hội của thời kỳ bao cấp đã chưa được chú ý
nghiên cứu. Bắt đầu từ thời kỳ đổi mới (1986) cho đến nay, di cư có nhiều hình thức
phong phú và có sự thay đổi mạnh mẽ về loại hình, quy mơ, tính chất. Với riêng
luồng di cư từ nông thôn ra đô thị, kết quả Điều tra Dân số và Nhà ở giữa kỳ 2014
ghi nhận trong 5 năm trước thời điểm 1/4/1999, luồng di cư nông thôn – đô thị
chiếm 27,1% và tăng lên 31,4% trong 5 năm trước thời điểm 1/4/2009, tuy nhiên,
đến giai đoạn di cư 2009 – 2014 thì tỉ trọng luồng di cư này lại giảm xuống còn
29%. Mặc dù vậy, đồng bằng sông Hồng vẫn là khu vực đứng thứ 2 cả nước về thu
hút luồng di cư nông thơn – đơ thị (296,9 nghìn người, chiếm 18,1% tổng số người di
cư từ nông thôn đến thành thị). Nghiên cứu cũng đồng thời đưa ra kết luận: 44,8%
người di cư đi với lý do tìm kiếm việc làm hoặc bắt đầu việc làm mới [76; tr.18].
Điều tra về di cư nội địa quốc gia Việt Nam 2015 tại 20 tỉnh thuộc 6 vùng kinh
tế kết luận 13,4% dân số của khu vực nông thôn là người di cư, xét theo 4 luồng di
cư (Nông thôn – đô thị; Đô thị – Nông thôn; Nông thôn – Nông thôn; Đô thị – Đơ
thị) thì luồng di cư nơng thơn – đơ thị chiếm tỉ trọng lớn nhất trong các dịng di cư
trong nước. Điều đó cho thấy di cư góp phần quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu

lao động ngày càng tăng của lực lượng lao động thành thị, đồng thời làm giảm lực
lượng lao động ở nông thôn [79; tr.3].
Tuy nhiên các tác động của loại hình di cư mùa vụ đến sự thay đổi vai trò giới
trong gia đình có người di cư mùa vụ cịn chưa có nhiều nghiên cứu, chỉ có một số
ít cơng trình và tài liệu có nội dung ít nhiều liên hệ với đề tài của tác giả. Các tài


liệu này bao gồm các nghiên cứu trong và ngoài nước, tập trung vào một số nội
dung chính như sau:
Một là: Nghiên cứu về tác động tiền gửi của người di cư đến đời sống kinh tế
gia đình.
Hai là: Nghiên cứu về những thách thức của các gia đình có người di
cư. Ba là: Di cư và các chính sách di cư.
Qua rất nhiều các nghiên cứu trước đó đều cho thấy di cư chính là cách thức
hỗ trợ gia đình, là con đường lao động giúp người di cư có thể cung cấp tài chính và
góp phần nâng cao chất lượng sống cho gia đình. Tuy nhiên, di cư (đặc biệt là di cư
lâu dài) có tác động khơng nhỏ đến việc tổ chức cuộc sống và phân công cơng việc
giữa các thành viên trong gia đình. Sự thiếu vắng một hay nhiều lao động chính sẽ
khiến gia đình họ phải đối mặt với những thách thức về tổ chức cuộc sống, thực
hiện các chức năng gia đình. Để giải quyết những tồn tại đó, các cơng trình nghiên
cứu trước đây đều ít nhiều đề cập và phân tích những điểm cịn hạn chế về mặt
chính sách có liên quan đến di cư lao động và đưa ra các khuyến nghị từ góc độ
nghiên cứu của riêng mình.
1.1. NGHIÊN CỨU VỀ TÁC ĐỘNG ĐÓNG GÓP KINH TẾ TỪ TIỀN GỬI CỦA
NGƯỜI DI CƯ CHO ĐẾN ĐỜI SỐNG KINH TẾ GIA ĐÌNH NƠI XUẤT CƯ

Các nghiên cứu trong và ngồi nước đều nhìn nhận nhóm di cư như một nhóm
xã hội đặc thù, một bộ phận dân cư quan trọng có xu hướng ngày càng gia tăng. Các
phân tích cũng chỉ ra rằng về mặt khách quan, cơng nghiệp hóa, đơ thị hóa là tác
nhân cơ bản làm xuất hiện dịng di cư ngày càng cao từ nơng thơn ra đơ thị. Bên

cạnh đó, mặt chủ quan là do sự thiếu thốn về đời sống vật chất, do trình độ học vấn,
áp lực dân số... trong đó, yếu tố kinh tế (nhu cầu tăng thêm thu nhập) được nhấn mạnh
và được coi nguyên nhân chủ đạo khiến người dân nông thôn quyết định di cư.
Cho đến thời điểm hiện tại, số lượng các nghiên cứu về khoản đóng góp kinh
tế (thông qua tiền gửi về) của người di cư đối với đời sống kinh tế của gia đình
tương đối nhiều. Trong báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2003) tại khu vực châu Phi
đã chỉ ra tác động của di cư thông qua tiền gửi của cả nam và nữ về cho gia


đình. Theo đó, lượng tiền gửi về là một trong những đóng góp dễ dàng nhận thấy
nhất, khẳng định tính tích cực trong vai trị người di cư giúp gia đình cải thiện đời
sống kinh tế, chăm sóc sức khỏe và nâng cao chất lượng giáo dục cho các thành
viên. Báo cáo cũng đồng thời chỉ ra ba tác động quan trọng của tiền gửi như sau: 1/
Cải thiện mức sống cho các thành viên; 2/ Cải thiện vấn đề sức khỏe và giáo dục; 3/
Tạo nên nguồn lực vật chất tài chính cho hộ gia đình. Số tiền đóng góp của người di
cư khơng chỉ để gửi tiết kiệm mà còn được sử dụng để đầu tư vào nhiều việc khác
như: mua sắm vật dụng đắt tiền, đầu tư mua đất đai, nhà cửa...Từ thực tế đó có thể
thấy di cư khơng chỉ là hoạt động sống mà cịn là một phần chiến lược sống của hộ
gia đình. Hơn thế nữa, di cư cũng có thể coi là một hình thức góp phần đảm bảo an
tồn cho đời sống gia đình, là “thẻ bảo hiểm” giúp họ giảm bớt những khó khăn về
kinh tế [144].
Cùng thời điểm năm 2003, Ngân hàng phát triển châu Á (ADB) cũng tiến
hành một nghiên cứu về "Đánh giá nghèo đói ở đồng bằng sông Mê - Kông" [3] đã
chỉ ra rằng người di cư thường xuyên gửi một phần đáng kể thu nhập họ kiếm được
tại các thành phố về cho gia đình ở quê nhà. Số tiền này giúp các thành viên gia
đình cải thiện cuộc sống và đó là một trong những đóng góp tích cực nhất của di cư
mà nhiều nghiên cứu ở khu vực đồng bằng sông Mê – Kơng trước đó đã chỉ ra.
Trong một nghiên cứu tại Ấn Độ của hai nhà nghiên cứu Priya Deshingkar và
Edward Anderson về “People on the move: new policy challenges for increasingly
mobile populations,” cùng chung quan điểm với nhiều nhà nghiên cứu khác khi cho

rằng di cư mùa vụ góp phần nâng cao thu nhập gia đình, tạo cơ hội thu hẹp khoảng
cách về mức sống, điều kiện sống giữa nông thôn và đô thị [139] [140].
Qua khảo sát các quốc gia Đông Nam Á ở tiểu vùng sông Mê – Kơng, nhóm
nghiên cứu Rosalia Sciortino, Therese Caouette và Philip Guest trong báo cáo
“Regional Integration and Migration in the Greater Mekong Sub-region: A Review”
đã kết luận rằng quá trình hợp tác kinh tế góp phần tạo thêm cơ hội việc làm, tạo ra
dòng di chuyển lao động từ quốc gia này sang quốc gia khác. Di cư mùa vụ xuất
hiện dòng di chuyển lao động ngắn hạn từ nông thôn ra đô thị và việc di cư này giúp
người dân tăng thêm nguồn thu nhập [143].


Nghiên cứu tiến hành năm 2001 tại Việt Nam của nhóm Heather Xiaoquan
Zhang, P. Mick Kelly, Catherine Locke, Alexandra Winkels và W.Neil Adger về
“Structure and implications of migration in a transitional economy: Beyond the
planned and spontaneous dichotomy in Vietnam” đã thấy được tính chất tích cực
trong động cơ di cư ở người nông dân. Nghiên cứu chỉ ra rằng qua di cư mà họ góp
phần tạo lập nguồn vốn cho địa phương, gắn kết xã hội qua việc phát triển vốn văn
hóa và phát triển con người - bởi nguồn thu nhập mà họ gửi về cộng đồng sẽ giúp
những trẻ em được học hành đàng hoàng, giúp những người trong gia đình có điều
kiện lấy chồng lấy vợ. Ngồi ra, nguồn thu nhập của họ cũng giúp gia đình có thể
cải tạo điều kiện vật chất như: xây nhà, mua sắm xe máy, mua sắm đồ dùng... Nói
một cách khác, việc di cư của họ góp phần nâng cao mức sống, nâng cao đời sống
văn hóa và kinh tế của địa phương [132].
Alan de Brauw and Tomoko Harigaya trong nghiên cứu “Seasonal migration
and improving living standards in Vietnam” (2004) đã khái quát tình hình di cư mùa
vụ ở Việt Nam từ những năm bắt đầu đổi mới cho đến thời điểm tiến hành điều tra
[119]. Nghiên cứu cho rằng kể từ năm 1992 - 1997, tỷ lệ người dân nông thôn di cư
mùa vụ ra đô thị tăng gấp 6 lần, tập trung ở hai thành phố lớn nhất là Hà Nội và
Thành phố Hồ Chí Minh. Di cư mùa vụ ngồi việc có thể mang lại một khoản thu
nhập thêm vào gia đình, giảm tỷ lệ đói nghèo thì mặt khác cịn giúp gia đình giảm

đi một phần gánh nặng về chi tiêu trong thời gian nông nhàn, ít việc hoặc khơng có
việc làm. Cũng theo nghiên cứu, việc di cư mùa vụ này không thể hiện được vai trị
của thơng tin thị trường lao động về việc làm mà thơng tin chính lại xuất phát từ
chính mạng lưới người di cư theo phương thức lan truyền giữa người này và người
kia. Nhận định đó có ý nghĩa nhất định đối với tác giả về mặt phương pháp nghiên
cứu, đặc biệt trong quá trình chọn mẫu tại địa bàn nghiên cứu.
Trong một nghiên cứu tiến hành năm 2008 có tên gọi “Di dân và bảo trợ xã
hội ở Việt Nam trong thời kỳ quá độ sang kinh tế thị trường” đã chỉ rõ di cư là
nguồn cung cấp bảo trợ xã hội cho người ở quê nhà. Những người di cư ra đơ thị
làm việc phần lớn vì mục đích mưu sinh nhằm giúp đỡ người thân ở nhà. Sự kết nối


giữa nông thôn và đô thị được thể hiện qua việc chuyển giao lao động, kết nối thông
tin giữa người di cư và người ở nhà cũng như số tiền gửi và hàng hoá mà người di
cư gửi về cho gia đình họ. Nghiên cứu cũng khẳng định, lượng tiền bạc và hàng hoá
mà người di cư gửi về gia đình là một trong những khía cạnh quan trọng của di cư
[30].
Năm 2012, nhóm tác giả Lê Bạch Dương, Nguyễn Thanh Liêm cùng các cộng
sự đã công bố kết quả nghiên cứu “Từ nông thôn ra thành phố - tác động kinh tế xã hội của di cư”. Qua khảo sát 2088 người từ các hộ gia đình có người di cư và
khơng có người di cư, các tác giả đã cho thấy di cư tác động lên nhiều lĩnh vực khác
nhau ở cả nơi đi và nơi đến cả ở khía cạnh tích cực và tiêu cực. Trong đó, tiền gửi
về gia đình của người di cư là một nguồn lực quan trọng trong cuộc sống, ngoài
nâng cao đời sống vật chất, số tiền mà họ gửi về còn có vai trị quan trọng trong
giáo dục, y tế và chăm sóc sức khoẻ gia đình []. Tuy nhiên, nghiên cứu này hầu hết
chỉ tập trung vào sự tác động qua lại giữa người di cư và người ở lại chứ không đề
cập nhiều đến việc tổ chức đời sống gia đình hay sự thay đổi trong vai trị giới - đối
tượng chủ yếu mà nghiên cứu này hướng đến.
Trong các cuộc điều tra quy mô lớn về di cư ở Việt Nam, bao gồm các cuộc
tổng điều tra dân số và nhà ở cũng như điều tra về di cư trong nước qua các thời kỳ
khác nhau, đều cho thấy các quyết định di cư được đưa ra dựa trên nhiều cân nhắc,

nhưng yếu tố kinh tế và thu nhập luôn là yếu tố quan trọng hàng đầu. “Điều tra về di
cư nội địa quốc gia 2015: các kết quả chủ yếu” chỉ ra rằng “Lý do công việc/kinh
tế” là lý do quan trọng nhất dẫn đến việc di cư, số tiền trung bình mà người di cư
gửi về cho gia đình trong 12 tháng qua (tại thời điểm nghiên cứu) là 27,5 triệu đồng,
92,4% người trả lời nói rằng phần lớn số tiền đó dùng chi cho sinh hoạt gia đình
hàng ngày [; tr.58]. Kết luận tương tự cũng được tìm thấy trong các nghiên cứu khác
như: “Di cư, tái định cư và biến đổi khí hậu tại Việt Nam” của Liên Hợp Quốc
(2014), “Tổng điều tra dân số và nhà ở Việt Nam năm 2009”.
1.2. NGHIÊN CỨU VỀ NHỮNG TÁC ĐỘNG XÃ HỘI CỦA DI CƯ ĐẾN CÁC
THÀNH VIÊN TRONG GIA ĐÌNH CĨ NGƯỜI DI CƯ


Di cư lao động luôn để lại khoảng trống trong gia đình, tác động đến phân
cơng lao động theo nhiều chiều hướng, bao gồm khía cạnh tích cực và tiêu cực.
Trong hầu hết các kết quả nghiên cứu về di cư đều chỉ ra hệ quả đó.
1.2.1. Tác động của di cư đến quan hệ giữa các thành viên trong gia đình

Trong các nghiên cứu về di cư nói chung, mối quan hệ giữa người di cư và vấn
đề chăm sóc con cái thường được phân tích nhiều. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa họ
với vấn đề chăm sóc người cao tuổi trong gia đình lại khơng có đề tài nghiên cứu
chuyên sâu. Do đó, với riêng mối quan hệ này, tác giả sẽ chỉ điểm qua một số
nghiên cứu có đề cập đến việc chăm sóc người già.
* Các nghiên cứu về chăm sóc con cái
Các nghiên cứu về di cư hầu hết đều cho thấy người di cư dù đi làm ăn xa gia
đình nhưng vẫn ln giữ mối liên hệ với các thành viên khác, con cái vẫn liên hệ
với bố mẹ, bố mẹ thường xuyên liên lạc, gửi tiền hoặc dành thời gian về thăm con.
Tuy nhiên, mối quan hệ tình cảm có chiều hướng bị vật chất hoá khi khoảng cách và
sự quan tâm giữa hai bên khơng cịn gần gũi như trước.
Trong nghiên cứu tiến hành năm 2008 – 2009 tại Hà Nội của tác giả Nguyễn
Thị Thanh Tâm (Viện Gia đình và Giới) về “Sự thích ứng của người di cư tự do từ

nông thôn ra đô thị - Nghiên cứu trường hợp Hà Nội” cho thấy, người di cư đối phó
với khoảng trống vai trị của mình trong gia đình bằng cách xây dựng chiến lược
“làm cha mẹ từ xa” [70]. Phần lớn họ đều lo lắng về vấn đề cha mẹ, con cái ở nhà,
họ nhận biết rằng gia đình ở nơng thơn nếu được tổ chức tốt thì bản thân họ mới yên
tâm ở lại đô thị làm việc. Họ thể hiện sự quan tâm của mình bằng cách gọi điện, trao
đổi tình hình với ơng bà, con cái hàng ngày qua điện thoại, dành thời gian về thăm
nhà khi có điều kiện và gửi quà, gửi tiền về để phần nào bù đắp những thiệt thòi của
con khi thiếu vắng tình cảm của cha mẹ.
Giống như nhiều quốc gia khác, rất nhiều trẻ em Việt Nam đang sống trong
các gia đình có bố mẹ đi làm ăn xa nhà, tuy nhiên, các cơng trình nghiên cứu về tác
động của q trình đó đến sức khoẻ tinh thần của các em còn rất hạn chế. Năm
2008, dự án CHAMPSEA do quỹ The Wellcome Trust của Anh tài trợ cho Việt Nam