Bài giảng thơ Tố Hữu

1. Tố Hữu - Việt Bắc (tập thơ)
Nhân dân là bể
Văn nghệ là thuyền
Thuyền xô sóng dậy
Sóng đẩy thuyền lên
Thuyền ra khơi xa
Gió căng buồm rộng
Buồm là Lao động
Gió là Ðảng ta
10-12-05 15:52.
Cá nước
Tôi ở Vĩnh Yên lên
Anh trên Sơn Cốt xuống
Gặp nhau lưng đèo Nhe
Bóng tre trùm mát rượi
Anh là Vệ quốc quân
Tôi là người cán bộ
Hai đứa mỏi nhừ chân
Nghỉ hơi ngồi một chỗ
Gặp nhau mới lần đầu
Họ tên nào có biết
Anh người đâu, tôi đâu
Gần nhau là thân thiết.
Một thoáng lặng nhìn nhau
Mắt đã tìm hỏi chuyện
Ðôi bộ áo quần nâu
Ðã âm thầm thương mến
Giọt giọt mồ hôi rơi
Trên má anh vàng nghệ
Anh Vệ quốc quân ơi
Sao mà yêu anh thế!

Tôi nhích lại gần anh
Người bạn đường anh dũng
Anh chiến sĩ hiền lành
Tì tay trên mũi súng
Anh kể chuyện tôi nghe
Trận chợ Ðồn chợ Rã
Ta đánh giặc chạy re
Hai đứa cười ha hả
Rồi Bông Lau, Ỷ La
Ba trăm thằng tan xác
Cành cây móc thịt da
Thối inh rừng Việt Bắc
Tàu giặc đắm sông Lô
Tha hồ mà uống nước
Máu tanh đến bây giờ
Chưa tan mùi bữa trước
Mồm anh nở rất tươi
Mặt anh vàng thắm lại
Cánh đồng quê tháng mười
Thơm nức mùa gặt hái
Xa xôi đầu xóm tre xanh
Có bà ru cháu nằm khoanh lòng già:
Cháu ơi cháu lớn với bà
Bố mày đi đánh giặc xa chưa về
Cháu ngoan cháu ngủ đi nhe
Mẹ mày ra chợ bán chè bán rau
Bố đi đánh giặc còn lâu
Mẹ mày cày cấy ruộng sâu tối ngày
Anh có nghe thấy không
Ơi người anh Vệ quốc?

Chắc có lúc lòng anh
Nhớ nhà anh nhớ lắm
Ơi người bạn hiền lành
Mắt nhìn xa đăm đắm
Trưa nay trên đèo cao
Ta say sưa vài phút
Chia nhau điếu thuốc lào
Nào anh hút tôi hút
Rồi lát nữa chia đôi
Anh về xuôi tôi ngược
Lòng anh và lòng tôi
Mang nặng tình cá nước
1947
Phá đường
Rét Thái Nguyên rét về Yên Thế
Gió qua rừng Ðèo Khế gió sang
Em là con gái Bắc Giang
Rét thì mặc rét, nước làng em lo
Nhà em phơi lúa chưa khô
Ngô chửa vào bồ, sắn thái chưa xong
Nhà em con bế con bồng
Em cũng theo chồng đi phá đường quan
Con ơi con ngủ cho ngoan
Sang canh trăng lặn buổi tan mẹ về
Trên đồi quê
Trăng non mới hé
Ðường thì dài, hố xẻ chưa sâu
Chưa sâu thì cuốc cho sâu
Có anh có chị cùng nhau ta đào
Hì hà hì hục

Lục cục lào cào
Anh cuốc em cuốc
Ðá lở đất nhào
Nào anh bên trai
Nào em bên nữ
Ta thi nhau thử
Ai nào hơn ai!
Anh tài thì em cũng tài
Ðường dài ta xẻ, sức dai ngại gì
Ðường đi ngoắt ngoéo chữ chi
Hố ngang hố dọc chữ i chữ tờ
Thằng Tây mà cứ vẩn vơ
Có hố này chờ chôn sống mày đây
Ớ anh ớ chị nhanh tay
Nhanh tay ta cuốc, chôn thây quân thù
Ðêm nay gió rét trăng lu
Rộn nghe tiếng cuốc chiến khu phá đường...
1948
Bà mẹ Việt Bắc
Ðêm nay trên sàn
Bập bùng ngọn lửa
Mé kề nguồn cơn
Chuyện nhà chuyện cửa:
Con mé có ba
Trai hai gái một
Gái gả chồng xa
Trai còn đứa rốt
Thằng hai ngày trước
Trồn vào chiến khu
Nó đi cứu nước

Làm lính cụ Hồ.
Một hôm lính lệ
Theo thằng quan Châu
Ðến nhà hoạnh họe
Con mày đi đâu?
Tôi sợ khiếp quá
Lạnh chân lạnh tay
Ðứng trơ như đá
Hồn bay vía bay
Ông Ké lắc đầu
Một hai không biết
Nó đỏ mũi trâu
"Nói không, ông giết!"
Nó giật mái tranh
Nó tìm lục khắp
Lấc láo nhìn quanh
Như thằng ăn cắp
Nó tung đĩa bát
Nó đập héc vài [1]
Nó gầm nó quát
Ðá đít tạt tai
Suốt ngày nó phá
Nó chẳng thấy gì
Nó trói thằng cả
Lôi ông Ké đi
Nó khảo nó tra
Bố con nhừ tử
Rồi tha ông già
Còn con nó giữ
Nó nộp cho Tây

Ðày đâu không biết
Biền biệt lâu ngày
Nghe đồn nó chết
Nó lành như đất
Tội nghiệp con tôi
Tây nó giết mất
Con ơi, con ơi!
Phên nan gió lọt lạnh lùng
Ngọn lửa bập bùng mé khóc rưng rưng
Nghẹn ngào chuyện cũ nửa chừng
Từ đó ở nhà
Gieo neo túng quá
Hai ông bà già
Vợ thằng con cả
Rồi ông Ké mất
Nhà lại còn hai
Mẹ con quần quật
Kiếm ăn qua ngày
Bữa đói bữa no
Chạy quanh chẳng đủ
Ngày đôi bát ngô
Lên rừng đào củ
Tưởng rồi chết tất
Biết đâu có ngày
Trời còn có mắt
Cụ Hồ về ngay
Cụ Hồ ra lệnh
Ðuổi Nhật đuổi Tây
Cụ Hồ cho đánh
Lấy hết châu này.

Thằng Châu con chó
Cúp đuôi chạy dài
Mả bố nhà nó
Nịnh Tây hết thời
Ôi trời sướng quá
Dân kéo về Châu
Rầm rập hể hả
Mổ bò mổ trâu
Cờ treo đỏ chói
Trên nóc trên cây
Pí lè [2] inh ỏi
Suốt đêm suốt ngày
Cụ Hồ mở nước
Chia thóc cho dân
Tôi cũng lĩnh được
Tôi cũng có phần
Rồi ba tháng sau
Thằng hai ngày trước
Chẳng biết ở đâu
Chạy về bất chợt
Thoạt trông thấy nó
Tôi chẳng biết ai
Nó cao hơn bố
Tôi chỉ bằng vai
Bộ nó rõ oai
Vai thì đeo súng
Ngực tréo hai quai
Áo thì thắt bụng
Ðầu nó đội mũ
Có cái sao vàng

Trước nó lam lũ
Bây giờ thấy sang
Tôi ôm lấy nó
Tôi kể trước sau
Nỗi nhà mất bố
Nỗi anh chết tù
Mắt nó đỏ nọc
Nó cầm tay tôi:
Mé ơi đừng khóc
Nước Ðộc lập rồi!
Tôi bảo con tôi:
Mày đi tao nhớ
Tuổi đã lớn rồi
Liệu mà cưới vợ
Nó chỉ cười khì
Vợ con gì gấp!
Con còn phải đi
Giữ gìn Ðộc lập!
Ở chơi ít bữa
Nó hát cả ngày
Dọn nhà sửa cửa
Xới vườn luôn tay
Rồi nó xung phong
Vào Nam đánh giặc
Bao giờ giặc xong
Lại về Việt Bắc!
Tôi bảo: mày đi
Mày lo cho khỏe
Ðừng nghĩ lo gì
Ở nhà có mé...

Từ ấy đến nay
Ngày đêm tôi khấn
Tôi mong có ngày
Nó về, thắng trận...
Giữa thành phố trụi
Ðến làm chi đây? Ta đã biết
Ðô thành ta phá hết, lâu rồi!
Tìm chi đây giữa đống gạch vôi
Hoang tàn đổ nát?
Ta đi trên đường đá rát
Ðông lạnh ghê người
Chiếc lá vèo rơi xuống cỏ
Tường xiêu loét đỏ
Mái gãy sườn đen
Mảng buồng son kính vỡ rêu lên
Ô cửa mắt tròn thăm thẳm
Ai lên tiền tuyến đường muôn dặm?
Lại ngồi dưới gốc di lăng
ở đây còn có ai chăng với mình?
- Có!
- Ai nói đó?
A! các anh chiến lũy!
Sắt gỗ giăng thành
Cả các anh
Những di lăng, sấu, gạo
Không tiếc lá cành xanh
Vật ngang đường cản giặc
Các anh nữa, những dòng chữ sắc
- Thân cây tảng đá góc phòng -
Phá tan tấn công Mùa Ðông của Pháp

Bằng than bằng gạch bằng sơn
Nét muôn tay hằn vạn đại căm hờn.
Ta lại bước đi trên đường đá rát
Gõ gót vui nghe tiếng hát
Của mỗi hòn gạch nát mỗi cành khô:
Ngày mai về lại Thủ đô
Ngày mai sống lại từng mô đất này,
Ngày mai xanh lại từng cây
Ngày mai lại đẹp hơn rày hơn xưa,
Mùa đông dài lạnh sẽ qua
Phố ta lại dựng, nhà ta lại về,
Bàn tay đã nắm lời thề
Ra đi quyết phá, ngày về sẽ xây
Từ trong đổ nát hôm nay
Ngày mai đã đến từng giây từng giờ...
1947
Lên Tây Bắc
Sang nay ra trận lên Tây Bắc
Hai đứa ta cùng đi đánh giặc
Tay dao tay súng gạo đầy bao
Chân cứng đạp rừng gai đá sắc
Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài lên đỉnh dốc cheo leo
Núi không đè nổi vai vươn tới
Lá ngụy trang reo với gió đèo
Quê hương anh đó gió sương mù
Và rú rừng đây của chiến khu
Cỏ ngập đồng khô mờ lối cũ
Tan hoang làng cháy khói căm thù
Anh đi tìm giặc, tôi tìm anh

Người lính trường chinh áo mỏng manh
Mỗi bước vàng theo đồng lúa chín
Lửa vui từng mái nứa tươi xanh
Po Tào Mường Khủa Mường Tranh
Mường La Hát Lót chân anh đã từng
Anh về cối lại vang rừng
Chim reo quanh mái, gà mừng dưới sân
Anh về sáo lại ái ân
Ðêm trăng hò hẹn trong ngần tiếng ca
Nhưng rồi khói từ xa gió thổi
Núi kêu anh bộ đội lên đường
Lại những ngày đi, vắt với sương
Ngô bung, xôi nhạt, nước lưng bương
Ðên mưa rình giặc tai thao thức
Mùa lại mùa qua rét nhức xương
Ai biết trưa nay giữa bụi bờ
Anh nằm sưởi nắng mắt lơ mơ
Tôi ngồi không ngủ nghe anh thở
Khe khẽ lòng ngâm lên tiếng thơ
1948
Bao giờ hết giặc
Bà bủ nằm ổ chuối khô
Bà bủ không ngủ bà lo bời bời
Ðêm nay tháng chạp mồng mười
Vài mươi bữa nữa Tết rồi hết năm
Bà bủ không ngủ bà nằm
Bao giờ thằng út về thăm một kỳ?
Từ ngày nó bước ra đi
Nó đi Giải Phóng đến khi nào về?
Bao giờ hết giặc về quê?

Ðêm đêm bà bủ nằm mê khấn thầm
Bà bủ không ngủ bà nằm
Càng lo càng nghĩ càng căm càng thù
Ngoài phên gió núi ù ù
Mưa đêm mưa tự chiến khu mưa về
Ðêm nay bộ đội rừng khe
Mưa ướt dầm dề, gió buốt chân tay
Nó đi đánh giặc đêm này
Bước run bước ngã bước lầy bước trơn
Nhà còn ổ chuối lửa rơm
Nó đi đánh giặc đêm hôm sưởi gì?
Năm xưa cơm củ ngon chi
Năm nay cơm gié nhà thì vắng con
Bà bủ gan ruột bồn chồn
Con gà đã gáy đầu thôn sáng rồi.
1948
Bầm ơi
Ai về thăm mẹ quê ta
Chiều nay có đứa con xa nhớ thầm
Bầm ơi có rét không bầm
Heo heo gió núi, lâm thâm mưa phùn
Bầm ra ruộng cấy bầm run
Chân lội dưới bùn, tay cấy mạ non
Mạ non bầm cấy mấy đon
Ruột gan bầm lại thương con mấy lần
Mưa phùn ướt áo tứ thân
Mưa bao nhiêu hạt, thương bầm bấy nhiêu
Bầm ơi sớm sớm chiều chiều
Thương con bầm chớ lo nhiều bầm nghe
Con đi trăm núi ngàn khe

Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm
Con đi đánh giặc mười năm
Chưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi
Con ra tiền tuyến xa xuôi
Yêu bầm yêu nước cả đôi mẹ hiền
Nhớ thương con, bầm yên tâm nhé
Bầm của con, mẹ Vệ quốc quân
Con đi xa cũng như gần
Anh em đồng chí quây quần là con
Bầm yêu con yêu luôn đồng chí
Bầm quý con, bầm quý anh em
Bầm ơi, liền khúc ruột mềm
Có con có mẹ còn thêm đồng bào
Con đi mỗi bước gian lao
Xa bầm nhưng lại có bao nhiêu bầm
Bao bà cụ từ tâm làm mẹ
Yêu quý con như đẻ con ra
Cho con nào áo nào quà
Cho củi con sưởi cho nhà nghỉ ngơi
Con đi, con lớn lên rồi
Chỉ thương bầm ở nhà ngồi nhớ con
Nhớ con, bầm nhé đừng buồn
Giặc tan, con lại về luôn với bầm.
Mẹ già tóc bạc hoa râm
Chiều nay chắc cũng nghe thầm tiếng con...
1948
Lượm
Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu

Gặp nhau Hàng Bè
Cháu bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh
Ca lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đường vàng
- Cháu đi liên lạc
Vui lắm chú à
Ở đồn Mang Cá
Thích hơn ở nhà!
Cháu cười híp mí
Má đỏ bồ quân
- Thôi chào đồng chí!
Cháu đi xa dần
Cháu đi đường cháu
Chú lên đường ra
Ðến nay tháng sáu
Chợt nghe tin nhà.
Ra thế
Lượm ơi!
Một hôm nào đó
Như bao hôm nào
Chú đồng chí nhỏ
Bỏ thư vào bao
Vụt qua mặt trận
Ðạn bay vèo vèo
Thư đề "Thượng khẩn"

Sợ chi hiểm nghèo
Ðường quê vắng vẻ
Lúa trổ đòng đòng
Ca lô chú bé
Nhấp nhô trên đồng
Bỗng lòe chớp đỏ
Thôi rồi, Lượm ơi!
Chú đồng chí nhỏ
Một giòng máu tươi!
Cháu nằm trên lúa
Tay nắm chặt bông
Lúa thơm mùi sữa
Hồn bay giữa đồng
Lượm ơi, còn không?
Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh
Ca lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang
Như con chim chích
Nhảy trên đường vàng
1949
10-12-05 15:59.
Trích
2.
UID 865, Quyết ko yêu cho gái nó thèm
(106/68)
#10
Vàng

Em bé Triều Tiên
Em bé Triều Tiên ơi
Mẹ của em đâu rồi?
Tìm đâu mẹ của em
Có ai đây mà hỏi
Giặc bồn bề lửa khói
Xác ai nằm ngổn ngang
Bãi tuyết lặng quanh làng
Phố đổ nhà hoang vắng
Mẹ của em đấy ư
Cái thân trắng lắc lư
Ðầu giây treo lủng lẳng?
Cha của em đấy ư
Cái đầu lâu rũ tóc
Máu chảy dài thân cọc?
Không, không phải em ơi
Mẹ của em đây rồi!
Mẹ em đây người dân công tải đạn
Mẹ em đây người nữ cứu thương
Cha em đây giữa chiến trường
Mặt đen khói đạn, chặn đường giặc lui
Anh của em đã đến đây rồi
Anh chí nguyện
Con bác Mao đã đến
Anh đã đến bên nôi em cháy dở
Với cha em giết hết loài man rợ
Cho mẹ em xây lại tổ mềm
Cho em sướng cho em ca múa
Trên đồng hoa bãi lúa
Nhịp sóng vui muôn thuở của Triều Tiên

Bé em ơi giữa súng rền
Ngày mai tươi mát hát trên đất Triều...
1951
10-12-05 15:59.
Trích
3.
UID 865, Quyết ko yêu cho gái nó thèm
(106/68)
#11
Vàng
Bắn
Chúng ta ở đây
Trên đầu chúng nó
Ðại bác ta sau rèm tre nghểnh cổ
Trông xuống khoanh đồi đỏ
Ngon như một đĩa thịt bò tươi
Dưới kia chúng nó đang cười
Cười đi nhé, chúng bay ơi, rồi chết!
Bao đồng chí của ta bay đã giết
Chặt đầu cắm cọc phơi khô
Chị em ta, bay căng thịt lõa lồ
Con em ta bay quẳng chân vào lửa
Lúa ngô ta bay cướp về cho ngựa
Xóm làng ta bay đốt cháy tan hoang!
Chúng bay cười?
- Ðến giờ chưa đồng chí?
Năm phút nữa? Sao mà lâu thế nhỉ!
Anh pháo binh anh còn đợi chờ gì?
Anh còn trông anh còn ngắm từng ly
Anh sửa lại cho ngay nòng súng

Chúc đồng chí bắn thẳng vào cho đúng
Xé tan đồn nát xác chúng ra!
Có tiếng kèn gì thổi dưới đồi xa
Cờ chúng nó phất phơ đầu cột ấy
Chúng nó chào cờ! Ôi lá cờ hôi tanh biết mấy
Kéo bao lần qua máu của ta!
Anh pháo binh anh chưa bắn đi à?
Một phút nữa?
Ðầu tôi cháy bùng lên như cục lửa
Sướng bao nhiêu chốc nữa sẽ thành than
Sẽ ra tro tất cả trại đồn tan
Thây chúng nó tung lên từng miếng đỏ
Ðầu chúng nó óc phụt ra ngoài sọ
Ơi các anh xung kích dưới cỏ âm thầm
Hãy sẵn sàng tay mác nhảy lên đâm
Giết, bắt sống, không mống nào được thoát!
Anh đại bác, tôi chờ anh để hát!
1948
10-12-05 16:00.
Trích
4.
UID 865, Quyết ko yêu cho gái nó thèm
(106/68)
#12
Vàng
Voi
Voi là voi ơi
Voi yêu voi quý
Voi nằm voi nghỉ
Voi nghỉ voi chơi

Voi là voi ơi
Voi ta đầu thép
Voi cong chân đẹp
Voi nghểnh vòi cười
Voi là voi ơi
Voi con voi mẹ
Voi nặng voi nhẹ
Nào đi, trưa rồi!
Voi là voi ơi
Voi đi đánh nhé
Voi gầm voi ré
Voi xé tơi bời
Ta bế ta bồng
Voi lên ta vác
Vai ta vai sắt
Chân ta chân đồng
Ta đi qua rừng
Lau tre san sát
Voi nghe ta hát
Núi dội vang lừng
Ta đi lên đèo
Ta leo lên dốc
Voi ơi khó nhọc
Khó nhọc cũng trèo
Con đường gieo neo
Là đường Vệ Quốc
Tha hồ đèo dốc
Ta hò ta reo
Voi là voi ơi
Ðường đi dằng dặc

Chông gai cũng mặc
Ta vui ta cười
Một tí nữa thôi
Ðứng trên đầu địch
Nhanh lên đến đích
Tới rồi voi ơi!
Hoan hô voi ta
Hoan hô Vệ pháo
Yêu voi cởi áo
Lau cho voi nhà
Nào Voi nào Vệ
Ta quyết một lòng
Voi hăng voi nhé
Trận này lập công!
1948
10-12-05 16:01.
Trích
5.
UID 865, Quyết ko yêu cho gái nó thèm
(106/68)
#13
Vàng
Ðợi anh về
(dịch thơ Simonov)
Em ơi đợi anh về
Ðợi anh hoài em nhé
Mưa có rơi dầm dề
Ngày có dài lê thê
Em ơi em, cứ đợi.
Dù tuyết rơi gió nổi

Dù nắng cháy em ơi
Bạn cũ có quên rồi
Ðợi anh về em nhé!
Tin anh dù vắng vẻ
Lòng ai dù tái tê
Chẳng mong chi người về
Thì em ơi cứ đợi!
Em ơi em, cứ đợi!
Dù ai nhớ thương ai
Chẳng mong có ngày mai
Dù mẹ già con dại
Hết mong anh trở lại
Dù bạn viếng hồn anh
Yên nghỉ nấm mồ xanh
Nâng chén tình dốc cạn
Thì em ơi mặc bạn
Ðợi anh hoài em nghe
Tin rằng anh sắp về!
Ðợi anh anh lại về
Trông chết cười ngạo nghễ
Ai ngày xưa rơi lệ
Hẳn cho sự tình cờ
Nào có biết bao giờ
Bởi vì em ước vọng
Bởi vì em trông ngóng
Tan giặc bước đường quê
Anh của em lại về
Vì sao anh chẳng chết?
Nào bao giờ ai biết
Có gì đâu em ơi

Chỉ vì không ai người
Biết như em chờ đợi.
1947
10-12-05 16:02.
Trích
6.
UID 865, Quyết ko yêu cho gái nó thèm
(106/68)
#14
Vàng
Bài ca của người du kích
(dịch dân ca Nam Tư)
- Anh ơi mau trở về quê
Vợ anh vò võ một bề canh suông
- Thương chồng em hãy theo chồng