LE BAT KHA THOI NHA NGUYEN

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>Lệ bất khả thời nhà Nguyễn</b>

Trong giới sử học hiện nay hình thành 2 luồng ý kiến khác nhau về lệ bất khả của nhà Nguyễn.
Nguyễn Phan Quang và Trương Hữu Quýnh cho rằng: để đề cao uy quyền nhà vua và ngăn chặn
nạn quyền thần lấn át hoàng đế, vua Gia Long đã đặt ra lệ Tứ bất: Trong triều không lập Tể
tướng, thi đình khơng lấy Trạng ngun, trong cung khơng lập Hồng hậu, khơng phong tước
vương cho người ngồi họ vua.

Lê Nguyễn có ý kiến ngược lại về vấn đề này, tuy nhiên ông chỉ đề cập tới "tam bất" chứ khơng
phải "tứ bất":

<i>"Trong khi triều Nguyễn có một Quốc sử quán làm việc thật hiệu quả, đã cho ra đời </i>
<i>những bộ sử... lớn lao, thì khơng thấy ai viện dẫn một chỉ dụ nào của các vua Nguyễn </i>
<i>quy định những điều bất khả đó..."</i>.

<b>Bất khả trạng ngun</b>

Thực tế là triều Nguyễn khơng có một trạng nguyên nào. Trạng nguyên là người xếp hạng cao
nhất trong số các tiến sĩ dự kỳ thi Đình dưới các triều đại trước. Thời Nguyễn, triều đình tổ chức
thi Hội để lấy tiến sĩ và thi Đình để xếp hạng các ông nghè; các tân khoa tiến sĩ dự thi Đình được
xếp theo giáp đệ, cịn gọi là tam giáp:

 Đệ nhất giáp

 Đệ nhị giáp gọi là đệ nhị giáp tiến sĩ cập đệ hay tiến sĩ hoàng giáp
 Đệ tam giáp là đệ tam đồng tiến sĩ hay tiến sĩ xuất thân

Việc xếp hạng tiến sĩ như trên không phải là sáng kiến mới của nhà Nguyễn nhằm “né tránh”
danh hiệu trạng nguyên hay hạ thấp địa vị của người thi đỗ cao nhất, mà việc này từng thực hiện
dưới các triều đại trước:

 Năm 1232 thời Trần Thái Tông, mở thi Thái học sinh, "lấy Trương Hanh, Lưu Diễm đỗ

đệ nhất giáp; Đặng Diễn, Trịnh Phẫu đỗ đệ nhị giáp; Trần Chu Phổ đỗ đệ tam giáp"

 Năm 1442 thời Lê Thái Tông, “Nguyễn Trực, Nguyễn Như Đỗ, Lương Như Hộc ba

người đỗ tiến sĩ cập đệ; bọn Trần Văn Huy 7 người đỗ tiến sĩ xuất thân; bọn Ngô Sĩ Liên
23 người đỗ tiến sĩ đồng xuất thân…”.

 Năm 1499 thời Lê Hiến Tông, “cho Đỗ Lý Khiêm, Lương Đắc Bằng, Nguyễn Khắc

Kiệm ba người đỗ tiến sĩ cập đệ, bọn Hoàng Trưng, Nguyễn Hằng 24 người đỗ đệ nhị
giáp tiến sĩ xuất thân…”.

Lê Nguyễn khẳng định cách thức xếp hạng tiến sĩ trong thi Đình theo giáp đệ đã xuất hiện trước
khi có danh hiệu trạng ngun và khơng có gì khác biệt giữa hai cách gọi trên. Do đó, việc triều
Nguyễn áp dụng hình thức giáp đệ trong thi đình mà khơng chọn trạng ngun là rất bình
thường, không xuất phát từ một lệ “bất khả” nào.

<b>Bất khả hoàng hậu</b>

Trên thực tế sử sách ghi nhận nhà Nguyễn có ít nhất 3 hồng hậu: 2 hồng hậu thời Gia Long là
Thừa Thiên Cao hoàng hậu (mẹ hoàng tử Cảnh) và Thuận Thiên Cao hoàng hậu (mẹ Minh
Mạng) và 1 hoàng hậu thời Bảo Đại là Nam Phương hoàng hậu.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

 Sách Minh Mệnh chính yếu ghi: “Nay châm chước đời xưa vá đời nay, đặt bị quý phi,

thần phi vào bậc nhất… trên bậc nhất đặt một vị hồng q phí để giúp hồng hậu điều
khiển chính sự trong cung”

 Sách Đại Nam điển lệ toát yếu dành hẳn khoản 183 để định nghi thức “tuyên sách văn lập

hoàng hậu”

Lê Nguyễn cho rằng: việc các triều vua từ Minh Mạng tới Khải Định khơng phong hồng hậu
khơng xuất phát từ lệ nào mà vì chưa tìm được người xứng đáng hoặc chưa thấy cần làm.

<b>Bất khả tể tướng</b>

Thời Gia Long đặt quan chế trên cơ sở tham khảo thời Hậu Lê. Sang thời Minh Mạng có việc tổ
chức lại bộ máy và áp dụng tới hết thời Nguyễn, theo đó đứng đầu bộ máy quan lại là tứ trụ triều
đình. Khi tham khảo sử sách các đời trước cũng rất khó tìm thấy chức danh tể tướng trong hàng
quan lại đầu triều:

 Thời Tiền Lê: Đứng đầu là thái sư, thái úy, tổng quản
 Thời Lý: Thái sư, thái phó, thái bảo, tổng quản, tướng công

 Thời Trần: lấy ba chức thái, ba chức thiếu (thiếu sư, thiếu phó, thiếu bảo), thái úy, tư đồ,

tư mã, tư khơng. Chức Tể tướng thì thêm danh hiệu Tả hữu tướng quốc bình sự

 Thời Hậu Lê, trong quan chế thời Hồng Đức (Lê Thánh Tông) năm 1471 và được áp

dụng phổ biến trong các triều vua Hậu Lê sau, khơng thấy có chức danh tể tướng.

Như vậy việc triều Nguyễn không đặt chức danh tể tướng cũng là điều bình thường như các triều
đại trước, khơng có cơ sở để khẳng định đó là một điều quy định “bất khả tể tướng” của nhà
Nguyễn.

</div>

<!--links-->
9 đời chúa nhà Nguyễn

• 1
• 767
• 3