Bình giảng bài thơ bài Tâm tư trong tù của Tố Hữu

Đề bài: Bình giảng bài thơ bài Tâm tư trong tù của Tố Hữu
Bài làm
Tố Hữu – cái tên gọi thân quen đã đi vào lịch sử văn học Việt Nam như một biểu tượng của
thơ ca cách mạng. Mồi lời thơ tác giả viết ra đều tràn đầy nhuệ khí u nước, thấm nhuần
tình cảm cách mạng. Với giọng thơ vừa bồi hồi náo nức, vừa mạnh mẽ thiết tha, người đọc
đã cảm nhận được cái tôi – cái tôi công dân, cái tôi chiến sĩ của một thanh niên cách mạng
đồng thời cũng là cái tơi trữ tình mới mẻ, trẻ trung dạt dào và tràn đầy cảm hứng lãng mạn.
“Tâm tư trong tù” là một bài thơ như thế, mà có lẽ đoạn trích sau đây là đoạn hay nhất, xúc
động nhất của cả bài thơ:
“Cô đơn thay là cảnh thân tủi
Dưới đường xa nghe tiếng guốc đi vệ…
“Tâm tư” – ấy là tâm sự, tình cảm và tư tưởng của Tố Hữu trong những ngày đầu bị giam ở
nhà lao Thừa Thiên (Huế). Với một người bình thường thì tâm sự ấy có thể là lời nỉ non, cầu
khổ hay chua chát; nhưng với Tố Hữu thì khơng. Đọc bài thơ ta đã phải bất ngờ trước những
cảm nhận tinh tế và một giọng thơ chân thành, tha thiết của tác giả:
“Cô đơn thay là cảnh thân tù!
Tai mở rộng và lịng sơi rạo rực
Tơi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức
Ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu”
Bao trùm lên khổ thơ là cả một tâm trạng “cô đơn”. Lần đầu tiên gặp “cảnh thân tù” Tố Hữu
cảm thấy cô đơn, thèm khát cuộc sống rộn rã bên ngoài. Và người thanh niên ấy đã hướng ra
cuộc sống bên ngồi bằng đơi tai của mình để quên đi cảnh hiện tại. Với cảm nhận tinh tế
nhà thơ đã nghe được nhịp đời đang “lăn náo nức”, cảm nhận được cuộc sống bên ngoài thật
là “vui sướng biết bao”. Từng câu, từng chữ đầy nuối tiếc, thể hiện tột cùng sự khao khát tự
do.


Sở dĩ Tố Hữu cô đơn và phải hướng ra cuộc sống bên ngoài để quên đi thực tại là vì: trước
đó khơng lâu, tác giả cịn là một học sinh, một người thanh niên:
“Bâng khng đứng giữa đơi dịng nước
Chọn một dịng hay để nước trơi”

Rồi khi được giác ngộ cách mạng, chọn cho mình một con đường đi đúng đắn, tác giả đã
hăng hái hoạt động cách mạng với niềm vui dạt dào trong trái tim tuổi thanh xuân:
“Vui quá! Rộn ràng trên vạn nẻo
Bốn phương trời và sau dấu muôn chân
Cũng như tôi tất cả tuổi đương xuân
Chen bước nhẹ trong gió đầy ánh sáng”
(“Hy vọng”, 1938)
Tâm hồn người chiến sĩ cách mạng trẻ là “một vườn hoa lá. Rất đậm hương và rộn tiếng
chim”. Cuộc đời phía trước là mùa xuân bát ngát: “Bạn đời là vui lắm cả trời hồng”. Với sức
sống mãnh liệt ở tuổi đời mười tám, đôi mươi:
“Hai mươi tuổi tim đang dào dạt máu
Hai mươi tuổi hồn quay trong gió bão
Gân đang săn và thớ thịt căng da
Đời mặn nồng hứa hẹn biết bao hoa”
Tố Hữu đang nhìn cuộc đời bằng màu hồng, đang hăm hở bước vào cuộc chiến đấu với tinh
thần cách mạng đầy nhiệt huyết. Vậy mà bồng chốc đã bị nhốt giữa “bốn tường khắc khổ” bị
cùm trói, nằm trong xà lim lạnh lẽo tối tám, ngăn cách hồn tồn với thế giới bên ngồi thì
làm sao tác giả tránh khỏi cảm giác cô đơn. Và không chỉ cơ đơn mà cịn bực bội, u uất.
Trong bài “Khi con tu hú”, Tố Hữu cũng đã thể hiện tâm trạng đó:


“Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phịng, hè ơi!
Ngột làm sao, chết uất thơi
Con chim tu hú ngồi trời cứ kêu”
Song, nỗi niềm “cơ đơn thay là cảnh thân tù” ở đây không phải là lời than thở kêu rên hèn
yếu. Đó là sự xác nhận – xác nhận một sự thật phũ phàng. Mấy ai chưa phải sống “cảnh thân
tù” mà hiểu hết nỗi đời cực nhọc “nhất nhật tại tù, thiên thu tại ngoại”. Nhưng điều quý giá
nhất ở đây là tác giả xác định đúng cảnh tù đày:
‘Đời cách mạng từ khi tôi đà hiểu

Dấn thân vô là phải chịu tù đày
Là gươm kề tận cổ, súng kề tai
Là thân sống chỉ coi cịn một nửa”
Xác định để chấp nhận. Vì u nước, gắn bó với cách mạng nên người thanh niên ấy vẫn
nguyện; Quyết hi sinh phá tan hết gông xiềng cho Tổ quốc mn mn năm độc lập”
Nếu khơng có tấm lòng ham sống thiết tha yêu.đời và tinh thần nhiệt huyết cách mạng thì
làm sao Tơ Hữu có thể bộc lộ tâm trạng cơ đơn của mình bằng những câu thơ hay đến thế.
Và điều thể hiện rõ nhất sự thiết tha với đời, mn hịa nhập với thế giới bên ngồi để qn
đi cảnh cơ đơn ấy, tác giả đã hướng ra cuộc sống bên ngồi bằng thính giác:
“Nghe chim reo trong gió mạnh lên triều
Nghe vội vã tiếng dơi chiều đập cánh
Nghe lạc ngựa rùng chân bên giếng lạnh.
Dưới đường xa nghe tiếng guốc đi về”
Với “tai mở rộng” và “lịng sơi rạo rực”, người thanh niên chăm chú và hào hứng đón nhận


mọi âm thanh, mọi diễn biến, luôn ước muốn nắm bắt được vi mạch cuộc sống bằng mọi
giác quan, bằng tất cả tâm hồn mình. Cuộc đời đang “lăn”, nhịp đời đang trôi và tiếng đời
đang vang xa. Hiện thực là đây tiếng chim reo, tiếng dơi chiều đập cánh, tiếng lạc ngựa và cả
tiếng guốc đi về. Đấy là âm thanh của cuộc sống hàng ngày mà người đời thường lãng qn.
Thế nhưng với Tơ’ Hữu đó lại là sợi chỉ hồng duy nhất nôi nhà thơ với cuộc sống bên ngoài.
Nhà thơ đã chăm chú lắng nghe, trân trọng những hoạt động ấy mà tưởng tượng mạnh mẽ
với cảnh hùng vĩ “gió mạnh lên triều”, âm thanh vội vã của tiếng dơi chiều đập cánh và cả
tiếng ngựa rùng chân để báo hiệu một nước “kiệu” mạnh mẽ. Nhưng có lẽ bình dị và thân
thuộc nhất vẫn là “tiếng guốc đi về một âm thanh nhỏ bé rất dễ bị lãng quên nhưng hình ảnh
mộc mạc ấy lại có sức lay động lịng người một cách thấm thía.
Nếu như âm thanh của tiếng chim, tiếng gió và cả tiếng lạc ngựa rừng chân là những nốt
nhạc dạo đầu, khơi dịng tâm sự thì tiếng guốc nhỏ, to xuất hiện mới xoáy sâu vào trái tim
con người. Bởi lẽ mọi âm thanh ấy còn xa lắm, lạnh lẽo lắm; chỉ có tiếng guốc bình dị thân
thương mới gần gũi, mang hơi ấm của con người, đó mới là sự sống đích thực. Mới nghe qua

ta tưởng tiếng guốc ấy lạc lõng giữa dịng đời, thậm chí cịn tầm thường nữa. Nhưng càng
đọc ta càng cảm nhận thấy tiếng guốc thân thuộc biết bao, gắn liền với mồ hôi và nước mắt
của con người cần lao, cũng nhức nhối như “một tiếng rao đêm” nghe được giữa đêm khuya
qua song sắt nhà tù:
“Rao đi em, kẻo nửa quá khuya rồi…
Anh nằm nghe qua cửa khám, xa xôi
Tiếng em bước trên đường đêm nhỏ nhỏ
Nhưng cũng đủ cho lòng anh lắng rõ”.
(Xà lim Qui Nhơn tháng 11 – 1941).
Tiếng guốc ấy gợi bao tình cảm của người thanh niên trong cảnh ngộ: thân tù cô đơn. Nghe
tiếng guốc đi về mà người thanh niên thấy thèm khát được tự do, được trở về tổ ấm gia đình.
Phải có sự cảm nhận tinh tế, một tâm hồn nhạy cảm thế nào, nhà thơ mới có thể nghe và
tưởng tượng được cảnh ngồi phố vừa cụ thể vừa sinh động ấy được. Chỉ bằng thính giác mà


nhà thơ đã cảm giác được âm thanh, hình tượng và cả cái lạnh đã thấm sâu vào làn nước ở
đáy tầng sâu. Tác giả đã tạo nên hai cảnh đối lập giữa tâm tư trong tù và cuộc sống bên
ngồi.
Nếu trong tù cơ đơn, lẻ loi bao nhiêu thì cuộc sống bên ngoài là sự sống, hương thơm mật
ngọt của đời bấy nhiêu. Tuy nhiên trong hoàn cảnh tù đày, sự cô đơn ấy không hề làm cho
người chiến sĩ cách mạng tàn lụi và nhỏ bé đi mà trái lại đó là động lực để thúc tỉnh, lay gọi
và vươn tới, khẳng định một tâm thế giữ trọn “trinh bạch linh hồn trong bụi bẩn”. Nhà tù đầy
rẫy những bất công tàn bạo ấy không thể uy hiếp được tinh thần, không thể giam hãm được
tâm hồn của người chiến sĩ cộng sản, tâm thế ấy vẫn một lịng với cách mạng, vẫn hiên
ngang tranh đấu:
“Tu vì ta ba chục triệu người
Cũng vì ba ngàn triệu trên đời”.
Có thể nói đoạn thơ đã minh chứng cho phong cách nghệ thuật trữ tình chính trị của Tố Hữu
và nổi bật là cái “tơi” trữ tình. Nói về tâm tư, tình cảm, những trăn trở cũng như khát vọng
của một thanh niên hừng hực khí thế cách mạng rất hợp lý, nồng nhiệt và tinh tế. Nhân vật

trữ tình là “tôi” nhưng lại là cả một cộng đồng, tâm trạng của riêng, một con người trong tù
ngục nhưng lại biểu hiện cho cuộc sống ngục tù của tất cả mỗi người Việt Nam thời ấy. Suy
nghĩ và nhận thức của một người chiến sĩ trẻ luôn lắng nghe, trân trọng và nâng niu cuộc
sống, khao khát tự do và tràn đầy nhiệt huyết cách mạng. “Tâm tư trong tù’ phản ánh chân
thực tình cảm và tâm trạng của người chiến sĩ trẻ trong những ngày đầu bị đọa đày trong
ngục tối: đó là nỗi cơ đơn nhưng đích thực là khúc tráng ca về tự do. Bài thơ đẹp vì người
chiến sĩ ấy đã sông tuyệt đẹp trong “Máu lửa – xiềng xích – giải phóng”.