luật trí não: phần 2 - nxb thế giới

QUYLUẬT#7
GIẤCNGỦ

Ngủtốt,suynghĩtốt
KhơngcóconđườngnàodễdànghơnđểđượcghitênvàocuốnsáchKỷlụcthế
giới bằng cách nhận được điểm A về một cơng trình nghiên cứu khoa học ở
trườngtrunghọcphổthơngvàlàmquenvớimộtnhàkhoahọcnổitiếngthếgiới.
69

Năm 1965, Randy Gardner , 17 tuổi, đã lựa chọn cơng trình nghiên cứu liên
quanđếnviệckhơngngủliêntụctrong11ngàyvàquansátnhữngđiềuđãxảy
ra.Trướcsựngạcnhiêncủamọingười,cậuđãhồnthànhmộtkỳtích,ghikỷlục
thếgiớitrongnămvềsựmấtngủ.Cơngtrìnhkhoahọcnàyđãthuhútsựchúý
70

củanhàkhoahọcWilliamDement ,ngườiđượcphépnghiêncứuđiềuđãxảyra
vớitrínãocủacậutrongsuốtmộttuầnrưỡi.
Điều đã xảy ra với trí óc của Randy thật khác thường. Nó bắt đầu làm việc sai
chứcnăng.Ngaylậptức,cậubắtđầudễbịkíchđộng,hayqn,buồnnơn,và
khơng có gì đáng ngạc nhiên, cậu mệt mỏi một cách không thể tin được. Năm
ngàyđầutrongcuộcthínghiệm,Randybắtđầuphảichịuđựnghậuquảcủabệnh
Alzheimer(bệnhtâmthần,mấttrínhớ).Cậubịảogiácmạnh,mấtphươnghướng
nghiêmtrọngvàhoangtưởng.Vìtrínhớthayđổi,cậuchorằngđàitruyềnthanh
địaphươngđãđếngặpcậu.Trongbốnngàycuốicủaqtrìnhthửnghiệm,cậu
mấtchứcnăngvậnđộng,cácngóntayrunrunvàlờinóilíuríu.Thậtlạkỳ,vào
ngàycuốicùng,cậuvẫncóthểthắngDementởtrịchơibắnbivàthắng100lần
liêntiếp.
Mộtvàitâmtínhkhơngcóđượcsựkhốitrátrongcuộcthửnghiệm.Chúngmất
71

khảnăngđộtngột-vàvĩnhviễncủaviệckhơngngủlại.FatalFamiliallnsomnia

là bệnh rối loạn gen hiếm nhất ở lồi người cịn tồn tại, chỉ ảnh hưởng đến
khoảng 20 gia đình trên thế giới. Sự hiếm hoi đó thật là điều may mắn, vì căn
bệnhnàycóchiềuhướngcựcxấuvềmặtsứckhỏetâmthần,ởgiữagiaiđoạn
cuốituổitrưởngthành,conngườibắtđầuthấybồnchồn,xúcđộngvàvãnhiều
mồhơi.Khicănbệnhnàytrởthànhkinhniên,triệuchứngcủacănbệnhlànhững
cúcogiậtkhơngthểkiểmsốtđượcngàycàngtăng.Conngườisớmtrảinghiệm
cáccảmxúcrấtmạnhcủasựbuồnphiềnvàlolắng.Anhtahoặccơtatrởnênrối
loạntinhthần.Cuốicùng,thậtđángthương,bệnhnhânchìmvàohơnmêvàchết.
Nhưvậy,chúngtahiểuđượcnhữngđiềutồitệxảyrakhikhơngngủ.Nhưng,xét


cho cùng giấc ngủ chiếm một phần ba thời gian của chúng ta trên hành tinh.
Không thể tin được rằng chúng ta vẫn không biết lý do tại sao cần phải ngủ.
Khơngphảilàchưacónhữngmanhmối.Mộtgợiýmạnhmẽđếntừkhoảng10
nămtrướcđâydomộtnhómcácnhànghiêncứuđãđặtmộtbódâythầnkinhque
vàobêntrongnãocủamộtconchuột.Conchuộtnàyvừamớibiếtcáchrakhỏi
mêcungkhinóquyếtđịnhchợpmắtmộtlúc.
Thiếtbịghiđanggắnvớicácdâythầnkinhvẫncịnởđó.Songđểhiểuđiềunày
cóliênquanđếnmụcđíchcủagiấcngủnhưthếnào,chúngtahãycùngxemxét
bộnãohoạtđộngrasaotrongkhichúngtađangngủ.

Bạngọiđâylàsựnghỉngơi?
Nếubạnđãtừngcócơhộiquansátmộtbộnãosốngkhinóđangthiuthiungủ,
bạn sẽ khơng cịn hồi nghi gì nữa. Bộ não dường như khơng hồn tồn ngủ.
Đúnghơn,hầunhưkhócóthểtinđượcnóhoạtđộngtrongsuốt“thờigiannghỉ
ngơi”vớivơsốnơ-ronnổláchtáchtruyềnmệnhlệnhtớicácnơ-ronkháctrong
các hình mẫu thay đổi liên tục - nó thể hiện sự hoạt động hết sức nhịp nhàng
tronggiấcngủhơnlàkhinóthức.Thờiđiểmduynhấtbạncóthểquansátgiai
đoạnnghỉngơithựcsựcủanão(nănglượngtiêuthụíthơnsovớigiaiđoạnthức
72

tươngtự)ởnhữngnơisâunhấtcủacáigọilànonREMsleep ).
Nhưng non-REM sleep chỉ chiếm 20% tồn bộ giấc ngủ, đó là lý do vì sao các
nhànghiêncứuđãsớmtỉnhngộvớiýniệmlàngunnhânkhiếnchúngtanghỉ
ngơivìchúngtacóthểnghỉngơi.Khibộnãođangngủ,nókhơnghồntồnnghỉ
ngơi.
Mặcdùvậy,phầnlớnmọingườiđềuchorằnggiấcngủlàsựhồiphụcmạnhmẽ
vàhọcũngchỉrathựctếnếuhọkhơngngủđủ,họcũngsẽkhơngsuynghĩđược.
Điềunàyđúngởmộtmứcđộnàođónhưchúngtasẽthấy.Dovậy,chúngtabị
đặttrongtìnhthếlúngtúngkhóxử:sốnănglượngmànãođangsửdụng,dường
nhưkhơngthểkhiếnbạncóthểnhậnđượcbấtcứsựhồiphụcvànghỉngơinào
vềmặttinhthầntrongkhingủ.
Thậm chí nếu não khơng tự hoạt động về mặt năng lượng sinh học, thì các bộ
phậnkháccủacơthểcũngsẽnghỉngơitrongqtrìnhngủgiốngnhưphiênbản
củalồingườitrongsựngừngtrệhoạtđộngrấtnhỏ.Điềuđómởđầuchovấnđề
nan giải thứ hai: Giấc ngủ biến chúng ta thành những động vật rất dễ bị tổn
thương. Quả thực, nhanh chóng thốt khỏi xứ sở của những giấc mơ khơng
đượcbảovệgiữađámthợsănkhơngmấythânthiện(nhưnhữngconbáo,người
bạncùngchungqtrìnhtiếnhóacủachúngtaởĐơngPhi),dườngnhưgiống
cáchkẻthùtồitệnhấtcủachúngtatưởngtượngra.Chúngtacầnphảiđạtđược
một điều gì đó cực kỳ quan trọng trong giấc ngủ nếu chúng ta sẵn sàng chấp
nhậnrủirođểcónó.Đóchínhxáclàcáigìqquantrọngnhưvậy?
Cácnhàkhoahọc,nhữngngườiđãnghiêncứutìnhtrạngkhơngngủcủaRandy
Gardner,đãsớmcóđónggópthựctếđểtrảlờinhữngcâuhỏinhưvậy.Đượccoi
làbậcthầyvềlĩnhvựcnghiêncứugiấcngủ,Dementmộtngườiđànơngtócđã


bạc trắng với nụ cười luôn rộng mở đã viết về nghiên cứu này khi ơng gần 80
tuổi.Ơngnóimộtcáchsúctíchvềthóiquenthiuthiungủcủachúngta:“Giấcmơ
cho phép mỗi người chúng ta mất trí một cách thanh thản và an tồn mỗi đêm

trongcuộcđờicủachúngta.”
Dementđãnghiêncứurấtnhiềukhíacạnhtrongchukỳgiấcngủcủaconngười.
ơngbắtđầutiếtlộ:“Rungủ”não,giốngnhưnhữngngườilínhtrênchiếntrường,
thực sự bị nhốt trong một trận chiến sinh học xấu xa. Cuộc xung đột liên quan
đếntrậnchiếnácliệtgiữahaithếlựcđốinghịchvàhùngmạnh,mỗibênlàcáctế
bào não và các chất sinh hóa với chương trình hoạt động khác nhau. Mặc dù
nằmởđầu,nhưngnơidiễnracáchoạtđộngcủahaiđộiqnnàylạingậptràn
trongmọingócngáchcủacơthể.
Trậnchiếnnàyđơikhiđượcgọilàmơhình“qtrìnhđốikháng”.
NgaykhiDementbắtđầuxácđịnhhaithếlựcđốinghịchnày,ơngđãlưuýđến
một vài điều lạ lùng về cuộc chiến tranh mà chúng đang tiến hành. Thứ nhất,
những lực lượng này không bên là các tế bào não và các chất sinh hóa với
chương trình hoạt động khác nhau. Mặc dù nằm ở đầu, nhưng nơi diễn ra các
hoạtđộngcủahaiđộiqnnàylạingậptràntrongmọingócngáchcủacơthể.
Trậnchiếnnàyđơikhiđượcgọilàmơhình“qtrìnhđốikháng”.
NgaykhiDementbắtđầuxácđịnhhaithếlựcđốinghịchnày,ơngđãlưuýđến
một vài điều lạ lùng về cuộc chiến tranh mà chúng đang tiến hành. Thứ nhất,
nhữnglựclượngnàykhơngnhữnggiaochiếnsuốtđêm,trongkhichúngtangủ,
màcịnvàocảbanngày,khichúngtathức.Thứhai,chúngphảitntheomộtkế
hoạchtácchiến,ởđómỗibênlầnlượtthắngmộttrậnrồingaylậptứcthuaởtrận
tiếptheo,rồinhanhchóngthắngtrậntiếptheonữavàcứtiếptụcnhưvậy,vịng
tuầnhồnthắng/thuadiễnrahàngngày,hàngđêm.Điềukỳlạthứbalàkhơng
bên nào tun bố là đã giành được thắng lợi cuối cùng trong cuộc chiến này.
Cuộcgiaochiếnkhơngngừngsinhranhữngtrảinghiêmthứcvàgiấctheochukỳ
màhầuhếtmọingườiđềutrảiquamỗingày(vàđêm)trongcuộcđời.
Dement khơng làm việc một mình, cố vấn của ơng, nhà nghiên cứu thiên tài
Nathaniel Kleitman, đã mang đến cho ông sự thấu hiểu đầu tiên. Nếu Dement
được coi là bậc thầy về nghiên cứu giấc ngủ, thì Kleitman chắc chắn cũng có
những phẩm chất giống ơng. Một người đàn ơng Nga sơi nổi với cặp lơng mày
rậm,NathanalieKlietmannổitiếngvềtinhthầnsẵnlịngthửnghiệmtrênchínhcơ

thểơngvàcácconơng.Khinhưmộtđồngnghiệpcủaơngđãpháthiệnragiấc
ngủ REM (cử động nhanh của mắt), Kleitman lập tức tình nguyện đưa con gái
ồngvàocuộcthửnghiệmvàcơbénhanhchóngkhẳngđịnhđiềuđãkhámphá.
Song một trong những thí nghiệm thú vị nhất trong sự nghiệp lâu dài của
Kleitman đã xảy ra vào năm 1938, khi ơng thuyết phục được một đồng nghiệp
thamgiathửnghiệmởđộsâu150feetdướilịngđấttronghangđộngMammoth
ởbangKentuckysuốtmộttháng.
Thốtkhỏiánhnắngmặttrờivàlịchtrìnhthườngngày,Kleitmanthahồđặtcâu


hỏiliệunhữngthóiquenthứcgiấcvàđingủtrongcơthểconngườicótựđộng
tntheochukỳhaykhơng.Quansátcủacủaơngkhálộnxộn,nhưngthínghiệm
nàyđãcungcấpgợiýthựcsựđầutiênrằngcómộtthiếtbịtựđộngtồntạitrong
cơ thể chúng ta. Quả thực, bây giờ chúng ta đã biết rằng cơ thể sở hữu vơ số
đồnghồbêntrong,tấtcảđượckiểmsốtbởicácvùngriêngbiệttrongnão,tạora
mộtlịchtrìnhnhịpnhàng,đềuđặnchonhữngtrảinghiệmthứcvàngủcủachúng
ta.Đâylàđiềungạcnhiêntươngtựnhưtiếngthìthầmcủamộttinhthểthạchanh
trongchiếcđồnghồđeotay.Mộtvùngcủanãođượcgọilàtrungtâmsiêugiao
73

74

thoa(suprachiasmaticnucleus) ,mộtphầncủahypothalamus (vùngnãođiều
khiển thân nhiệt, đói, khát…) chúng ta đã bàn luận lúc trước, dường như chứa
thiếtbịđiềuchỉnhthờigiannóitrên.Tấtnhiên,chúngtakhơngxácđịnhđặcđiểm
củasựnhipnhàngphátxungnàygiốngnhưmộtchiếcđồnghồđeotaycựctốt.
Chúng ta miêu tả chúng giống như một cuộc chiến tranh bạo tàn. Một trong
nhữngđónggópvĩđạinhấtcủaDementvàKleitmanlàchỉrasựnhịpnhàngtự
độngdiễnradocuộcxungđộtkhơngngừnggiữahailựclượngđốilập.
Vớiýtưởngcáclựclượngnàychịusựkiểmsốtbêntrong,chúngtacóthểkhảo

sátchúngmộtcáchchitiếthơn,bắtđầuvớisựmiêutảtêngọicủachúng.Một
qn đội gồm các nơ ron, hc-mơn và nhiều chất hóa học khác làm hết sức
mìnhđểgiữchobạntỉnhtáo.Độiqnđộinàyđượcgọilàhệthốngthứctỉnhmỗi
lầnmộtngày/tiếtđiệusuốtngàyđêm(thườngđượcgọimộtcáchđơngiảnlà“q
trìnhC”.Nếuđộiqnnàythắng,nósẽkhiếnbạnthứcsuốt.Thậtmaymắn,nóbị
một đội qn cũng được tạo thành từ các nơ-ron, hc-mơn và nhiều chất hóa
họckhác,vàcũngmạnhnhưnóchốngđốilại.Độiqnnàylàmmọiviệcvớihết
sức mình để buộc bạn phải đi ngủ. Chúng được gọi là “quá trình S” (động thái
ngủnộicânbằng).Nếuđộiqnnàythắng,bạnsẽphảiđingủ.
Đólàmộtcuộcchiếntranhkỳlạ,thậmchíngượcđời.Vídụ,độiqnnàocàng
kiểmsốtchiếntrườnglâuhơn,dườngnhưnócàngbịthuatrậnhơn.Hầunhư
mỗikhikiệtsứcvìtrậnmạc,cuốicùngnhữngchiếnbinhđànhphảiphấtcờtrắng
tạmthờiđầuhàng.Quảthực,bạncàngtỉnhtáo(qtrìnhcthắngcuộcđangphất
cờ chiến thắng trong đầu bạn), càng có nhiều khả năng hệ thống thức tỉnh mỗi
lần một ngày cuối cùng sẽ nhường lại chiến trường cho đối thủ. Lúc đó bạn sẽ
phảiđingủ.Vớihầuhếtmọingười,hànhđộngđầuhàngnàythườngđếnsaukhi
thức16tiếngđồnghồliền.Điềunàycũngsẽxảyrangaycảkhibạnsốngtrong
hangđộng.
Ngượclại,bạncàngngủlâu(qtrìnhsđanghoanhỉmừngchiếnthắngtrong
đầubạn),thìcàngcónhiềukhảnăngđộngtháingủnộithứctỉnhsẽnhườnglại
chiếntrườngchođịchthủ,tấtnhiên,điềuđókhiếnbạntỉnhgiấc.Kếtquảcủasự
đầuhàngnàylàbạnthứcgiấc.Đốivớiphầnlớnmọingười,thờigiantrướccuộc
đầuhàngbằngkhoảngmộtnửathờigiancủađốithủ,khoảng8giờngủđẫygiấc.
Điềunàycũngsẽdiễnrangaycảkhibạnđangsốngtronghangđộng.
Trừ20thànhviênkhơngmaymắncủa20giađìnhhoặc20giađìnhkhơngmay
mắn trên tồn thế giới, Kleitman, Dement và số đông các nhà nghiên cứu khác


đềucóthểchỉratìnhtrạngcăngthẳngvềchứcnănglàbìnhthường-thậmchí
quantrọng-làmộtphầntrongcuộcsốngcủachúngta.Trongthựctế,hệthống

thứctỉnhmỗilầnmộtngàyvàđộngtháingủnộithứctỉnhbịkhóachặttrongcuộc
chiến tranh hàng ngày với các chiến thắng và cuộc đầu hàng có thể dự đốn
đượcthìbạnthậtsựcóthểvẽđượcđồthịcủachúng.Nóichínhthức,qtrìnhs
duytrìđộdàivàđộsâucủagiấcngủ,trongkhiqtrìnhcquyếtđịnhxuhướng
vàhạnđịnhthờigiancủaviệcngủcầnthiết.
Bây giờ, cuộc chiến giữa hai quân đội không phải là không được giám sát. Có
cáclựclượngbêntrongvàbênngồigiúpđiềuchỉnhcuộcxungđột,xácđịnhcho
chúngtacảthờigiangiấcngủcầnthiếtlẫnthờigiangiấcngủmàchúngtathực
hiện được. Chúng ta sẽ tập trung vào hai lực lượng bên trong, vùng giấc ngủ
thườngxunvàgiấcngủchợpmắt.Đểhiểucáchthứcchúnghoạtđộngrasao,
chúngtacầnphảirờibãichiếntrườngrắcrốinàymộtthờigian,thayvàođólàđi
khámpháđờisốngcủanhữngngườivẽtranhbiếmhọavàbìnhluậnviênchun
mục.Và,chúngtasẽnóichuyệnvềcáclồichim.
75

76

Chimchiềnchiện haychimcú ?
NhàbìnhluậnAnnLandersqcốđãtunbốrõràng:Khơngmộtaicóthểgọi
điệnthoạichotơinếutơichưasẵnsàng!Vàrồi,bàngắtđiệnthoạitừ1đến10
giờsáng.Tạisaovậy?Vìđâylàkhoảngthờigianbàthườngngủ.Nhàvẽtranh
biếmhọaScottAdams,tácgiảcuốntruyệntranhhàihướcDilbert,khơngbaogiờ
nghĩ sẽ bắt đầu làm việc vào lúc 10 giờ sáng, “Tơi hồn tồn điều chỉnh được
nhịpđộcủabảnthân”,ơngnói,“Tơikhơngbaogiờcốgắngsángtạobấtcứthứ
gìsaubuổitrưa…Tơilàmviệctừ6đến7giờsáng.”ởđâychúngtacóhainhà
chunnghiệpđãhồnthànhtốtvàđầytínhsángtạocơngviệccủamình,một
ngườibắtđầucơngviệcngaykhingàylàmviệccủangườikiakếtthúc.
Khoảng thời gian từ 1 đến 10 giờ sáng của chúng ta giống như của tác giả
chunmụcDilbeii.Tàiliệukhoahọcgọinhữngngườiđólàchimchiềnchiện(dễ
chịuhơncáitênriêng“ngườidậysớmkinhniên”).Nhìnchung,chimchiềnchiện

tỉnhtáonhấtvàobuổitrưavàcảmthấylàmviệchiệuquảnhấtvàokhoảngvàigiờ
trướcbữatrưa.Họkhơngcầnđồnghồbáothức,vìhọlnthứcdậytrướckhi
chngbáothứcđiểm-thườngtrước6giờsáng.Chimchiềnchiệnvuivẻthơng
báo bữa ăn ưa thích nhất của họ là bữa sáng và thường dùng ít cà phê hơn
những người khác. Tình trạng uể oải tăng lên vào đầu buổi tối, phần lớn chim
chiềnChiệnđềuđingủ(hoặcmuốnđingủ)lúc9giờtối.
Chim chiền chiện là địch thủ lớn của 2 trong số 10 người nằm ở thái cực khác
củaviệcngủ:“ngườidậymuộnkinhniên”,hoặclồichimcú.Nhìnchung,chim
cútỉnhtáonhấtvàokhoảng6giờtối.Hiếmkhihọmuốnngủtrước3giờsáng.Cú
vọlncầnđồnghồbáothứcđểđánhthứchọvàobuổisáng,nhữngconchimcú
đặcbiệtthườngcầnphảicónhiềuđồnghồbáothứcđểđảmbảothứctỉnh.Thực
vậy,nếuchimcúmuốn,hầuhếthọcũngkhơngthểthứcdậytrước10giờsáng.
Khơnglấylàmngạcnhiên,thuộctínhcủahọphảnánhbữaănưathíchnhấtcủa


họlàbữatốivàhọuốngcàphêsuốtngàyđểtựchốngđỡsựbuồnngủkhilàm
việc.NếubạnnghĩviệcngủcủachimcúkhơngtốtnhưchimchiềnChiện,bạnđã
rấtđúngvềvấnđềtiềnbạc.
Quả thực, người dậy muộn kinh niên thường tích lũy “một khoản nợ ngủ” lớn
trongsuốtcuộcđờicủahọ.
Cáchhànhxửcủachimchiềnchiệnvàchimcúrấtđặcbiệt.Cácnhànghiêncứu
cho rằng những kiểu mẫu này có thể nhận thấy trong giai đoạn đầu thời niên
thiếu và chuyển thành sự phức tạp di truyền học của bộ não chi phối chu kỳ
thức/ngủ của chúng ta. Có ít nhất một nghiên cứu chỉ ra rằng nếu bố và mẹ là
chimchiềnChiện,mộtnửasốconcủachúngcũngsẽlàchiềnchiện.Chimchiền
chiệnvàchimcúchỉchiếmkhoảng30%dânsố.Phầncònlạicủachúngtađược
77

gọi là chim ruồi . Khái niệm này ln ln đúng. Một số chim ruồi trơng giống
nhưchimcú,mộtsốlạigiốngchiềnchiện,vàsốkhácthìchẳnggiốngchiềnchiện

cũngchẳnggiốngchimcú.Vớisựhiểubiếtcủamình,biệtdanhchimchưatừng
được gán cho những người hình như chỉ cần ngủ bốn hay năm giờ mỗi ngày.
Thayvàođó,họđượcgọilànhữngngườiphảichịuđựng“chứngmấtngủlành
mạnh”.
Vậymộtngườicầnbaonhiêugiờđểngủ?Dựavàonhữnghiểubiếtgầnđâycủa
chúngtavềviệcchúngtangủkhinàovàngủnhưthếnào,bạncóthểhyvọng
cácnhàkhoahọcsẽtrảlờicâuhỏinàykhánhanh.Quảthực,nếucóthể,câutrả
lờicủahọsẽlà:Chúngtakhơngbiết.Bạnkhơngđọcnhầmđâu.Saunhiềuthếkỷ
trải nghiệm với giấc ngủ, chúng ta vẫn chưa thể hiểu được con người thực sự
cầnbaonhiêumónănnày.
Khaisqthóalàkhơngthểđược:Khibạntìmtịidữliệuvềconngười,cáibạn
tìmthấykhơngphảilàtínhđồngdạngrõrệtmàlàtínhcáthểrõràng.Làmcho
vấnđềtrởnêntồitệhơnlàthờigianbiểungủkhácnhauđếnmứckhơngthểtin
được.Chúngthayđổitheotuổitác.Chúngthayđổitheogiớitính.Chúngthayđổi
phụthuộcvàoviệcbạncóthaihaykhơng,bạnđãtrảiquagiaiđoạndậythìhay
chưa.Cónhiềuyếutốkháccũngphảitínhđếnlàhầuhếtđềucảmthấybạnhỏi
khơng đúng. Do vậy chúng ta hãy cùng đảo lại câu hỏi đó. Bạn khơng cần ngủ
baolâu?Nóicáchkhác,nhữngconsốnàophávỡchứcnăngbìnhthường?Đó
lạilàmộtcâuhỏiquantrọng,bởivìbạncóthểbịrốiloạnchứcnăngvìngủq
nhiềuhoặcngủkhơngđủ.Bấtcứsốgiờngủbaonhiêulàđủvớibạn,khibịtước
đoạtmất(cũngtheocảhướngnày),nhữngđiềutồitệthựcsựđangxảyravớibộ
nãocủabạn.

Ngủtrưatrongthếgiớitựdo
Giả sử rằng nhịp điệu ngủ chiến đấu 24 giờ mỗi ngày, các nhà nghiên cứu đã
nghiêncứucáccuộcgiaotranhnhỏkhơngchỉxảyravàobanđêmmàcịnvàocả
banngày.Mộtlĩnhvựcđángquantâmlàcầnkiênđịnhngủtrưavàngủchợpmắt
vàonhữngthờiđiểmcụthểtrongngày.
Cũngcầnphảitínhđếnthóiquen,nếubạnlànhânviêntrongxãhộibảothủđầu

nhữngnăm1960.LyndonBainesJohnson,tổngthốngthứ36củanướcMỹvàlà
lãnhtụcủathếgiớitựdo,cóthóiquenhàngngàyđóngcửavănphịngvàogiữa
trưavàmặcquầnáongủ.Rồiơngnghỉtrưa30phút.Lấylạisựtỉnhtáo,ơngnói
với các sĩ quan phụ tá rằng giấc ngủ trưa như vậy đã mang đến cho ông khả
năng làm việc trong nhiều giờ theo yêu cầu của Bộ Tổng tư lệnh qn đội Mỹ
trongcuộcChiếntranhLạnh.Cáchxửsựnhưvậycủatổngthốngdườngnhưhết
sứckỳquặc.NếubạnhỏicácnhànghiêncứuvềgiấcngủnhưWilliamDement,
câutrảlờicủaơngcóthểkhiếnbạnngạcnhiên:LBJ(LyndonBainesJohnson)đã
hànhđộngmộtcáchbìnhthường;cịnchúngta,chúngtakhơngdámmangquần
áongủđếnnơilàmviệc,chúngtamớilànhữngngườibấtbìnhthường.Dement
đãcókhánhiềudữliệuđểlàmchỗdựa.
LBJ đã hưởng ứng một điều gì đó được hầu hết mọi người trên hành tinh trải
nghiệm.Nócónhiềutêngọi-cáingápgiữatrưa,sựdầmmìnhsaubữaăntrưa,
“cơnngáingủ”đầugiờchiều.Chúngtasẽgọiđólàkhuvựcngủtrưa,mộtqng
thờigiangiữabuổitrưakhichúngtacómộtgiấcngủngắnngủi.Hầunhưchúng
takhơngthểlàmbấtcứviệcgìtrongkhoảngthờigiannày,vànếubạncóýđịnh
bỏ qua giấc ngủ trưa, điều mà hầu hết chúng ta làm, bạn có thể phải dành rất
nhiềuthờigiantrongbuổichiềuđểchiếnđấuvớinỗimệtmỏiđanggặmnhấm.
Đó là cuộc chiến đấu, vì não thực sự muốn nghỉ trưa và khơng quan tâm đến
cơng việc người chủ của nó đang làm. Khái niệm “ngủ trưa” được thể chế hóa
trongnhiềunềnvănhóakhácnhau,cóthểdẫntớisựphảnứngdứtkhốtđốivới
khuvựcngủtrưa.
Thoạttiên,cácnhàkhoahọckhơngtinđãtồntạikhuvựcngủtrưanày,loạitrừ
một cái gì đó tước đoạt giấc ngủ. Điều đó đã thay đổi. Ngày nay chúng ta hiểu
rằngmộtsốngườicảmnhậnnómãnhliệthơnmộtsốngườikhác.Chúngtahiểu
nókhơngliênquanđếnbữatrưathịnhsoạn(dùbữatrưathịnhsoạn,đầynăng
lượngcóthểtăngcườngđộcủanó).Dườngnhư,hơnthếnữa,nólàmộtphần
tronglịchsửtiếnhóacủachúngta.Mộtvàinhàkhoahọcnghĩrằngmộtgiấcngủ
dàivềđêmvàgiấcngủtrưangắnbanngàytượngtrưngchohànhvigiấcngủcủa

conngườimộtcáchtựnhiênnhất.
Khibạnlậpbiểuđồđườngcongqtrìnhsvàđườngcongqtrìnhc,bạncó
thể nhận thấy chúng là một đường cong phẳng ở cùng một vị trí là buổi chiều.
Hãynhớrằng,nhữngđườngcongnàyđangđánhdấudiễntiếncuộcchiếntranh
giữahainhómtếbàovàcácchấtsinhhóađốilập.Cuộcchiếnrõràngđãđiđến
thếbếtắccùngcực.Tìnhtrạngcăngthẳngngangbằnghiệntồntạigiữahaithế
lực,bịnrútnhiềusứclựcđểduytrì.Tuykhơngphảitấtcả,nhưngmộtvàinhà
nghiêncứuchorằngsựthưtháitrongtìnhtrạngcăngthẳngdẫntớikhuvựcngủ
trưa.Tuyvậy,khuvựcngủtrưanàyrấtquantrọng,vìnãochúngtacũngkhơng
hoạtđộngtrongsuốtthờigiannày.Nếubạnlànhàdiễnthuyếttrướccơngchúng,
bạnđãhiểuthờigianthíchhợpchocuộcdiễnthuyếtlàvàogiữabuổichiều.Khu
vựcngủtrưađúnglàcũnggâynguyhiểmđếntínhmạng:Tainạngiaothơngxảy
ratrongthờiđiểmnàynhiềuhơnbấtcứthờiđiểmnàokháctrongngày.


78

Trênkhíacạnhmộtchuyếnbayngắn,mộtnghiêncứucủaNASA đãchỉrarằng
giấcngủtrưa26phútđãcảithiệnthànhtíchcủaphicơnghơn34%.Mộtnghiên
cứukháccũngchothấygiấcngủtrưa45phútkhiếnnhậnthứctănglêntươngtự,
kéodàihơnsáugiờ.Cịnnhữngnhànghiêncứukhácchứngminhmộtgiấcngủ
trưa30phúttrướckhithứcsuốtđêmcóthểngănchặntổnthấtnghiêmtrọngvề
thànhtíchtrongsuốtđêmđó.
Nếuđólàđiềumàgiấcngủtrưacóthểlàmđược,hãytưởngtượngralợiíchcủa
giấcngủtrongmộtđêmtrọnvẹn.Chúngtahãycùngxemxétđiềugìcóthểxảy
ra khi chúng ta lờ đi những sức mạnh bên trong này và khi chúng ta chú trọng
đếnchúng.

Đingủthôi,mọiviệcnênđểđếnsángmai
Nếunhưtrungtâmphânvaiđãtừngyêucầubạngợiýmộtnhânvậttronglịchsử

đại diện cho nguyên mẫu một nhà khoa học có vẻ điên-nhưng-lỗi-lạc, Dimitri
Ivanovich Mendeleyev có thể nằm trong danh sách năm người đứng đầu của
bạn. Tóc rậm và bảo thủ, Mendeleyev sở hữu một vẻ nghiêm trang ngầm của
79

80

Rasputin ,cặpmắtlanhlợicủaPi-eĐạiđế vàtinhthầnlinhhoạtcủacảhai.
Mộtlầnơngđãdọatựvẫnnếumộtphụnữtrẻkhơnglấyơng.Cơtađãưngthuận
mặcdùđólàđiềukhơnghợpphápvìcơgáinghèokhổkhơngbiếtrằngơngcó
vợ.ĐiềuviphạmnàyđãbuộcơngphảirờikhỏiViệnHànlâmKhoahọcNgamột
thờigian,đócóthểlàđiềuhơivộivàng,bởigầnnhưmộtmìnhơngđãhệthống
hóatồnbộngànhkhoahọchóahọc.
Bảngtuầnhồncácnguntốhóahọccủaơng-cáchtổchứcmọinguntửđã
đượcpháthiệntừtrước-đượcthểhiệnqrõràng,sắpxếpđượccảvịtrícủa
cácnguntốđãđượctìmthấyvàkểcảmộtsốnguntốchưatìmranhưngcó
thểtiênđốnđược.Songđiềukỳdiệunhấtlà:Mendeleyevnóirằngýtưởngđó
đếnlầnđầutiêntừtronggiấcngủcủaơng.ơngđốnđượcbảnchấtcủavũtrụ
81

khiđangngủgậttrongmộtbuổitốichơibàisolitaire vàngủgật.Khichợttỉnh
giấc,ơnghiểurằngmọinguntửtrongvũtrụđượcsắpxếpnhưthếnàovàơng
nhanh chóng lập ra bảng tuần hồn nổi tiếng. Thật thú vị, ơng đã sắp xếp các
nguntửtheobảynhómlặpđilặplại.
Dĩnhiên,Mendeleyevhầunhưlànhàkhoahọcduynhấtthuậtlạiđượccảmxúc
vàcảmhứngcủamìnhsaugiấcngủ.Phảichăngcómộtđiềugìđóliênquanđến
ýniệm“Chúngtahãygáclạiviệcđóđếnsángmai”?Mốiquanhệgiữagiấcngủ
bìnhthườngvớiviệchọctậpkhácthườnglàgì?
Hàng núi dữ liệu chứng minh rằng một giấc ngủ tốt thật sự có thể tăng cường
việchọchỏimộtcáchđángkể,trongmộtvàiloạihìnhcơngviệc.Nhữngkếtquả

nàylàmnảysinhnhiềumốiquantâmcủacácnhàkhoahọcvềgiấcngủvàkhơng
cógìđángngạcnhiênkhihầunhưkhơngcómộtcuộctranhcãinào.Họlậpluận,
chúngtanênxácđịnhrõviệchọctậpnhưthếnào,điềugìlàsựcảithiện?Nhưng
cónhiềuvídụvềhiệntượngnày.Cómộtnghiêncứunổibậtvớitínhđặcthùcủa


nó.
Họcsinhthườngđượcgiaohàngchuỗicácbàitốnvàphảichuẩnbịtrướcmột
phươngphápđểgiảitốn.Chúngkhơngđượcchobiếtcómộtcáchdễhơn,một
“conđườngtắt”đểgiảitốncóthểđượckhámphámộtcáchđầytiềmnăngtrong
khi làm bài tập. Câu hỏi đặt ra: Liệu có cách nào khởi động, thậm chí tăng tốc,
nhữnghiểubiếtbêntrongcủahọ?Liệubạncóthểkhiếnhọđưaphươngpháp
nàylênmànhìnhra-đacủahọ?Câutrảlờilàcó,nếubạnchophéphọgácviệc
đóđếnsángmai.Nếubạnđể12giờtrơiquasaulầntậphuấnbanđầuvàđềnghị
họcsinhlàmnhiềubàitốnhơn,khoảng20%sẽkhámpháraconđườngtắtnày.
Song,nếutrong12giờđóbạncũngchophép8giờhoặcnhiềuhơnđểdànhcho
giấcngủbìnhthường,khảnăngđósẽtănggấpbalần,khoảng60%.Thínghiệm
nàytiếnhànhbaonhiêulầncũngkhơngquantrọng,nhómngủlnthựchiệntốt
hơnnhómkhơngngủkhoảngtừ3lần.
Giấcngủđượcápdụngđểcảithiệncáccơngviệccóliênquantớicáchphânbiệt
sựsắpđặtvềmặtthịgiác,sựthíchnghivậnđộngvàtrìnhtựvậnđộng.Kiểuhọc
tậpdườngnhưcótínhnhạycảmnhấtđốivớiviệccảithiệngiấcngủlàkiểuliên
quanđếnhọchỏimộtthủtục.Nếuphávỡgiấcngủbanđêmởnhữnggiaiđoạn
cụthểvàcốngủlạilạivàobuổisáng,bạnđãbỏlỡmọicơhộicảithiệnhọchỏi
quađêm.Rõrànglà,đểcóđượcnhữnghìnhmẫukỹnăngtrithức,giấcngủcó
thểlàngườibạnlớncủasựhọchỏi.

Mấtngủ=nãobịkiệtquệ
Rồibạnsẽkhơngngạcnhiên,thiếungủgâytáchạiđếnviệchọctậpnhưthếnào.
Trongthựctế,mộthọcsinhvốnhọcgiỏicóthểđiềuchỉnhsựtụtdốctronghọc

tập của mình chỉ bằng cách điều chỉnh số giờ ngủ. Ví dụ, học sinh A thường ở
trongnhóm10%họcsinhđứngđầugầnnhưbấtkỳmồnhọcgì.Mộtnghiêncứu
chỉrarằng,nếucơchỉngủdướibảygiờmỗingàylàmviệcvàngủthêmkhoảng
40phútvàocácngàynghỉcuốituần,cơsẽbắtđầurơivàonhómnhóm9%đứng
cuốicủanhữngngườithiếungủ.Sựthiếungủtíchlũysuốtcảtuầnthêmvàosự
thiếuhụtgiấcngủtíchcópởngàynghỉcuốituần-vànếukhơngtrảđược,khoản
nợgiấcngủsẽđượcchuyểnsangtuầntiếptheo.
Một nghiên cứu khác tiến hành trong số những người lính đang đảm đương
nhiệmvụqnsựnặngnề.Mấtngủmộtđêmdẫnđếnhậuquảmấtđi30%trong
tồnbộkỹnăngnhậnthức,vớisựsútgiảmthànhtíchtiếptheo.Nếubịhaiđêm
mấtngủ,consốnàylêntới60%.Cácnghiêncứukhácđãmởrộngnhữngkhám
phánày.Vídụ,khigiấcngủbịgiớihạn6giờhoặcíthơnmỗiđêmthìchỉtrong
năm đêm, thành tích liên quan tới nhận thức có thể ngang với một người đang
chịuđựng48giờmấtngủliêntục.
Nhiềunghiêncứumớiđâybắtđầuhéraánhsángcủanhiềuchứcnăngkháclúc
mớiđầuhìnhnhưkhơngliênquantớigiấcngủ.Vídụ,khiconngườimấtngủ,khả
nănghấpthụthứcăngiảmxuốngmộtphầnba.Khảnângtạorachấtinsulinvà
chiết xuất năng lượng từ glucose, món tráng miệng ưa thích của não giảm sút


thảmhại.Đồngthời,bạnnhậnthấynhucầucầncónónhiềuhơn,vìlượnghcmơncăngthẳngtrongcơthểbắtđầutănglênmộtcáchnghiêmtrọng.Nếubạn
vẫngiữtậptínhnày,bạndườngnhưgópphầntăngnhanhqtrìnhlãohóa.Ví
dụnhư,mộtngườikhỏemạnhởđộtuổi30mấtngủtrongsáungày(consốtrung
bìnhtrongnghiêncứunàylàmấtngủbốngiờmộtđêm),thànhphầnhóahọccủa
cơ thể nhanh chóng trở thành giống như của một người 60 tuổi. Nếu họ được
ngủtrởlại,chỉtrongmộttuần,họsẽtrởlạituổi30.
Tómlại,mấtngủlàmấtđisựminhmẫncủatríóc.Mấtngủlàmtêliệtsuynghĩ,
bạncóthểsuynghĩchỉởmộtmứcđộnàođó.Mấtngủlàmtổnthươngđếnsự
tập trung, chức năng điều hành, trí nhớ ngắn hạn, trí nhớ làm việc, tính khí, kỹ
năng định lượng, khả năng lý giải logic, kiến thức toán học cơ bản. Cuối cùng,

mấtngủảnhhưởngtớisựkhéoléocủabàntay,baogồmsựkiểmsoátcácdây
thần kinh vận động (có lẽ trừ trị chơi bẳn bi) và thậm chí những kỹ năng vận
độngthơ,nhưkhảnănglàmviệcnặngnhọchàngngày.
Khibạnxemtấtcảcácdữliệuđãđượckếthợplại,mộtvấnđềchắcchắnln
nổilên:Giấcngủliênquankhámậtthiếtvớisựhọchỏi.Điềuđócóthểnhậnthấy
đượcquasốlượnglớn,nhỏcácgiấcngủ,ởmọithờiđiểm.Dĩnhiên,giảithích
một cách chính xác giấc ngủ đã cải thiện thành tích nhưthếnàothậtkhơngdễ
dàng như chứng minh thựctế chính nó đã làm được việc đó. Căn cứ vào tầm
quantrọngcủavấnđềnàyđốivớiQuyluậttrínão,chúngtacũngnênthửxem
sao.
Hãyxemxétcâuchuyệnsauđâyvềmộtnhânviênkếtốnthànhcơngtronghơn
nhân, làm việc cực kỳ cẩn thận. Mặc dù ngủ say như chết, suốt đêm, anh ta
thường nói cho vợ nghe về các bản báo cáo tài chính. Nhiều bản báo cáo này
đếntừnhữnghoạtđộngtrongngày.(Bấtchợt,nếuvợanhtađánhthứcanhta
dậy-điềunàythườngxảyrabởivìcácbàiphátthanhtàichínhanhtaphátra
qto-anhkếtốnnàytrởnênsitìnhvàmuốntìnhtự.)Liệutấtcảchúngta
cótậphợpđượccáctrảinghiệmtrướcđâycủachúngtatronglúcngủ?Liệuđiều
nàycóthểkhơngnhữnggiảithíchchotấtcảcácdữliệukhácchúngtađangbàn
luận,màcuốicùngcịnđưachúngtađếnvớilýdotạisaochúngtaphảingủ?
Đểtrảlờichonhữngcâuhỏinày,chúngtacầnquaytrởlạicâuchuyệnvềmột
conchuộtkhơngmaymà10nămtrước,đãkhơngmaymắnphảingủvớimộtbó
dâythầnkinhgắntrongnão.“Nhữngdâythầnkinh”nàylànhữngđiệncựcđược
đặtgầncácnơ-ronđặcbiệt.Nốicácđiệncựcnàyvớimộtthiếtbịghi,bạncóthể
nghe trộm não đang nói chuyện với chính nó, giống như mạng điện thoại của
CIA,nghecácnơ-ronđặcbiệtnóichuyệnhunthunvớinhaukhichúngxửlý
thơng tin. Thậm chí ở bộ não một con chuột rất nhỏ, trong những ngày bình
thườngcóthểngheđượctrên500nơ-roncùngmộtlúc.Vậychúngđangnóiđiều
gì?Nếubạnnghenãochuộtkhinóđangthunhậnthơngtinmới,giốngnhưđang
họccáchtìmđườngtrongmêcung,bạnsẽkhámpháramộtđiềulạthường.Một
hìnhmẫu“đặctrưngmêcung”rấtriêngbiệtcủasựkíchthíchđiệnbắtđầudâng

lên. Hoạt động giống như mã mc cổ, một chuỗi các nơ-ron bắt đầu kêu lách


táchtrongchuỗithờigiancụthểsuốtqtrìnhhọchỏinày.Sauđó,conchuộtsẽ
lnphátrahìnhmẫunàybấtcứkhinàonóđiquamêcungđó.Dườngnhưđólà
mộtbiểudiễnđiệncủacáckiểumẫusuynghĩtìmđườngtrongmêcungmớicủa
conchuột(ítnhấtcóhơn500điệncựccóthểpháthiện).
Khiconchuộtđingủ,nóbắtđầuphátlạichuỗihìnhmẫumêcung.Tronglúcngủ,
nãochuộtdiễnlạiđiềunóđãhọcđược,gợichochúngtanhớlạianhchàngkế
tốn.Lnthựchiệnkiểumẫunàytrongmộtgiaiđoạncụthểcủagiấcngủ,con
chuộtlặpđilặplạiđiềuđó-vànhanhhơnnhiềusovớithờigianbanngày.Với
tốcđộrấtmãnhliệt,chuỗikiểumẫunàyđượcdiễnlạihàngnghìnlần.Nếumột
sinh viên đại học nghịch ngợm quyết định đánh thức con chuột trong giai đoạn
này,giaiđoạnđượcgọilàngủsâumắtchớpchậm(giaiđoạnbavàbốncủahoạt
động mắt không cử động), một điều gì đó cũng rất đặc biệt sẽ được quan sát.
Conchuộtgặprắcrốitrongviệcghinhớmêcungvàongàytiếptheo.Hoàntoàn
đúng như vậy, con chuột dường như đang củng cố lại kiến thức đã học trong
ngàyvàobanđêmsaukhiviệchọchỏidiễnravàsựngắtqngtronggiấcngủ
đóđãphávỡchutrìnhhọchỏinày.
Điều này đương nhiên khiến các nhà nghiên cứu phải đặt ra câu hỏi liệu điều
tươngtựnàycóxảyravớiconngười.Câutrảlời?Chúngtakhơngchỉxửlýnhư
thếmàcịnthựchiệnđiềuđótheomộtcáchthứcphứctạphơnnhiều.Giốngnhư
conchuột,lồingườidườngnhưdiễnlạicáctrảinghiệmhọchỏinàođólúcban
ngày vào ban đêm, suốt trong giai đoạn giấc ngủ sâu. Nhưng khơng giống con
chuột,cácghinhớđãnạpmangtínhcảmxúcnhiềuhơndườngnhưđượcdiễn
lạiởmộtgiaiđoạnkháctrongchutrìnhgiấcngủ.
Nhữngpháthiệnnàynhưmộtquảbomlàmxơnxaodưluậnvớiýtưởng:Mộtvài
loạixửlýđộclậpđangdiễnravàobanđêm.Liệuđócóphảilàngundokhiến
chúngtacầnphảingủđơngiảnchỉđểdừngsựhoạtđộngcủathếgiớibênngồi
một thời gian, cho phép chúng ta hướng những nguồn lực tập trung hơn vào

nhữngcáibêntrongnhậnthứccủachúngta?Phảichănglýdochúngtacầnngủ
làđểcóthểhọctậpđược?
Nghe có vẻ hấp dẫn đấy, nhưng tất nhiên, thực tế nghiên cứu lại rối tung hơn.
Nhiềupháthiệndườngnhưphứctạp,nếukhơnghồntồnmâuthuẫn,đólàý
tưởngvềxửlýđộclập.Vídụ,nhữngngườiđặcbiệtbịtổnthươngvềnãokhơng
cókhảnăngngủsâu,tuynhiênlạicótrínhớbìnhthường,thậmchícịnđượccải
82

thiện.CảnhữngcánhânmàREMsleep củahọbịứcchếdouốngthuốcchống
suynhượccũngthế.
Chínhxáccáchthứchịahợpcácdữliệunàyvớipháthiệntrướcrasaođanglà
chủđềtranhluậnkhoahọccăngthẳng.Điềulncầnlàphảinghiêncứunhiều
hơnnữa-nhưngkhơngchỉởtrongphịngthínghiệmmàthơi.

Cácýtưởng
Nếudoanhnghiệpvàtrườnghọctướcđinhucầungủcủanhânviênvàhọcsinh
mộtcáchtrầmtrọngthìtìnhtrạngsẽrasao?Mộttịanhàcơngsởhiệnđạisẽnhư


thếnào?Mộttrườnghọcsẽrasao?Đâykhôngphảilànhữngcâuhỏivuvơ.Ảnh
hưởng của sự mất ngủ gây tổn thất cho các doanh nghiệp Mỹ trên 100 tỉ đơ-la
mỗinăm.Tơicómộtvàiýtưởngchoviệcnghiêncứuthựctế.
Ghép các tập tính Một số các thử nghiệm về hành vi ứng xử có thể phân biệt
chimchiềnchiệnvớichimcúvàchimruồimộtcáchkhádễdàng.Dựavàonhững
tiếnbộtrongnghiêncứugen,trongtươnglaibạncóthểchỉcầnthửmáuđểxác
địnhđượcsơđồqtrìnhchayqtrìnhscủamình.Điểmmấuchốtlà,chúngta
cóthểxácđịnhsốgiờkhimộtngườimuốnđạtđượcnhữngđỉnhcaonăngsuất
laođộngcủachínhmình.
Đâylàmộtýtưởngrõràng:Điềugìxảyranếuchúngtabắtđầukếthợpcáctập
tính với kế hoạch làm việc? 20% lực lượng sản xuất đã ở mức gần hoặc dưới

chuẩnnăngsuấtlaođộngtrongmơhình9đến5hiệnthời.Sẽxảyrađiềugìnếu
chúng ta lập ra vài kế hoạch làm việc, dựa trên những tập tính của nhân viên?
Chúngtacóthểthuđượcnăngsuấtlaođộngcaohơnvànângcaochấtlượng
cuộcsốngcủanhữngnhânviênđãkhơngmaymắnchịusốphậnbiđátphảigánh
khoảnnợngủsuốtđời.Chúngtacóthểtậndụngtốthơnnữangồitịanhàcủa
mìnhnếuchúnglnrộngmở24/24giờthayvìnằmimlìmhếtmộtđêm.Trong
tương lai, doanh nghiệp sẽ cần phải tập trung vào khía cạnh nào đó trong kế
hoạchngủcủanhânviên.
Trong ngành giáo dục, chúng ta cũng có thể thực hiện tương tự như vậy. Giáo
viêncũngcótậptínhngủmuộngiốngnhưhọcsinh.Tạisaokhơngghéphọcùng
nhau? Liệu bạn có thể nâng cao năng lực của giáo viên? Của học sinh? Thốt
khỏinhữnghậuquảxấukéodàicủakhoảnnợngủ,nhữngkinhnghiệmgiáodục
củahọcóthểtrởnênmạnhmẽhơn,đơngiảnvìmỗingườiđãtrànđầykhảnăng
huyđộngchỉsốIQmàChúađãbantặng.
Kếhoạchthayđổicũngtậndụngđượclợithếlànhucầungủthayđổisuốtcuộc
đờicủamỗiconngười.Vídụ,cácdữliệuchỉrarằng,họcsinhthườngtạmthời
chuyểnsangtậptínhcúvọnhiềuhơnkhichúngchuyểnquatuổivịthànhniên.
Tìnhtrạngnàyđãdẫnđếnmộtvàitrườnghọcquyếtđịnhbắtđầucácgiờhọcở
trườngtrunghọcphổthơngsau9giờsáng.Điềunàycómộtsốýnghĩa.Hc83

mơnngủ(vídụnhưchấtproteinmelatonin )cóởmứcđộtốiđatrongnãotrẻvị
thànhniên.Khuynhhướngtựnhiêncủanhữngtrẻnàylàngủnhiềuhơn,đặcbiệt
vàobuổisáng.Khigià,chúngtacóchiềuhướngngủítđivàmộtvàibằngchứng
cũngthừanhậnlàchúngtacầnngủíthơn.Mộtnhânviênbắtđầucơngviệcvới
năng suất lớn nhất theo một kế hoạch có thể, cũng như trong nhiều năm tiếp
theo, vẫn giữ công suất ở mức độ cao tương tự, đơn giản bằng cách chuyển
sangmộtkếhoạchmới.
Khuyếnkhíchgiấcngủtrưa
84

Đểbảotồnkhuvựcngủtrưanày,cáckỹsưởMetroNaps đãtạoramộtthiếtbị
nângcaochấtlượnggiấcngủtrưagọilàSleepPod.“Nógiốngnhưmộtcáighế
điện”theolờimộtngườilầnđầutiênnhìnthấythiếtbịnày.Quảthực,chiếcghế


tựamangvácdễdàngđượccangợilàphùhợpnơicơngsởhồnhảovớitấm
cheánhsáng,tainghechốngtiếngđộng,ốngxoắnchốngnóngvàcógiátrên14
nghìnđơ-lamỗichiếckhơngrẻchútnào.MộtcơngtyởNewYorkđãsảnxuấtghế
ngủchobốnnước,đangbậnrộnmởrộngcơngviệckinhdoanhcủamình.Các
cơngtykháccũngđangmanggiấcngủđếntậnnơilàmviệc.Kháchsạnvớisố
lượng lớn những “ghế sa-lon nghỉ trưa” kiểu giường ngủ đang tràn ngập khắp
nướcNhật.MộtnhànghiêncứuởBostontênlàWilliamAntonyđangcốgắngtạo
85

raNationalNappingDay , một ngày riêng để cho tất cả mọi người có thể ngủ
trưa,ơngnhậnthấy70%ngườiMỹđượccoilànhữngngườingủgậtởnơilàm
việc vẫn phải ngủ trưa một cách bí mật. Nơi gặp gỡ bí mật ưa thích là ở đâu?
Trongghếsauơ-tơcủanhânviên.Trongbữaăntrưa.
Điềugìsẽxảyranếucácdoanhnghiệpvàtrườnghọcnghiêmtúcnhìnnhậnsự
tồntạivùngngủtrưa?Chưatừngcócáccuộchọphaygiờhọcnàođượclênkế
hoạch vào thời điểm khi các đường cong của quá trình c và quá trình s là các
đườngcongphẳng.Khơngcósựtrìnhdiễnucầucaovàcuộcthiquantrọng
nào được ấn định ở bất cứ thời điểm nào gần nơi gặp gỡ của hai đường cong
này.Thayvàođó,cónhữngthayđổiđượclậpkếhoạchkỹlưỡng.Giấcngủtrưa
nênphùhợpvớibữaăntrưamàdoanhnghiệpmiễncưỡngthếtđãi,haythậmchí
nhữngcuộcgiảilaongọtngào:mộtcáigậtđầucầnthiếtđốivớinhucầusinhlý
củanhânviên.Cáccơngtynêntạoramộtkhoảngkhơngdànhchonhânviênngủ
trưanửagiờmỗingàylàmviệc.Lợiíchnàythậtthiếtthực.Nhữngngườiđược
thvìsứcmạnhtrítuệcủahọsẽđượcphépduytrìsứcmạnhđóởđỉnhcao.
86

MarkRosekind ,nhàkhoahọccủaNASA,ngườiđãchỉđạocuộcnghiêncứucó
tínhchấtkhaiphávềgiấcngủtrưavàsựthựcthinhiệmvụcủacácphicơngđã
nói:“Chiếnlượcquảnlýnàonữasẽcảithiệnthànhtíchcủaconngườilên34%
chỉtrong26phút?”

Cốgắnggácmọiviệcđếnsángmai
Căncứvàocácdữliệuvềsựnghỉngơibanđêmtốt,cáctổchứccóthểxửtrícác
vấn đề khó khăn nhất của họ bằng cách cho tồn bộ “đội giải quyết vấn đề” đi
nghỉandưỡngmộtchút.
Khiđếnnơi,nhânviênsẽđượcgiớithiệumộtvấnđềvàđượcucầusuynghĩ
cácgiảipháp.Nhưnghọsẽkhơngphảibắtđầuđiđếnkếtluận,hoặcthậmchíbắt
đầuchiasẻýtưởngvớingườikhác,trướckhihọngủkhoảng8tiếng.Khihọthức
dậy,liệusựgiatăngtỉlệgiảiquyếtvấnđềcógiốngnhưtrongphịngthínghiệm
cũngvớiđộiđó?Chúngtanênkhámphá.



TómlượcQuyluật#7
NGỦTỐT,SUYNGHĨTỐT
•Bộnãoln trong trạng thái căng thẳng giữa các tế bào và các chất
hóachấtbuộcbạnphảiđingủ,chínhchúngcũnggiữchobạnthức.
•Cácnơ-ron trong não bạn hoạt động nhịp nhàng, mãnh liệt trong lúc
bạnngủ-cóthểdiễnlạinhữnggìbạnđãhọcđượcngàyhơmđó.
•Mọingườikhácnhauvề cần ngủ bao nhiêu giờ và thích ngủ vào lúc
nào,nhưngđộngtháisinhhọccủagiấcngủtrưathìhồntồnnhưnhau.
•Mấtngủlàmtổnthươngsựchúý,chứcnăngthựcthi,trínhớlàmviệc,
tâmtrạng,kỹnăngđịnhlượng,khảnănglậpluậnlogic,vàthậmchísựkhéo
léovềvậnđộng.

QUYLUẬT#8
SỰCĂNGTHẲNG

Nhữngbộnãobịcăngthẳnghọctậpkhơnggiốngnhau
Dướibấtkỳgócđộnào,đâyvẫnlàmộtthínghiệmhồntồnbịthấtbại.
ở đây ta có chú chó chăn cừu Đức đang nằm dài trong góc của một thùng kim
loạivàrênrỉ.Nóđangphảinhậnnhữngcúđiệngiật,nhữngkíchthíchkhiếnnó
trulênđauđớn.Điềukỳlạlànócóthểdễdàngthốtrađược.Phíabênkiacủa
thùng hồn tồn khơng có điện và chỉ có một hàng rào thấp ở hai bên. Dù chú
chócóthểnhảyquađểđượcantồnkhibịcơnđauhànhhạcũngnhưkhicơn
đaukhơnghànhhạ,nóvẫnnằmđó.Nóchỉnằmtronggóccủabênthùngcóđiện,
rên rỉ với từng cú xóc kinh người. Hẳn nó đã bị người thí nghiệm tước bỏ mất
quyềnđượcthốtkhỏitrảinghiệmnày.
Điềugìđãxảyravớichúchó?
Vàingàytrướckhiđặtchânvàohộp,convậtnàybịnhốtvàomộtchiếccũiđược
chằng dây điện, bị buộc phải nhận cú điện giật đau đớn tương tự cả ngày lẫn
đêm.Lúcđầu,nókhơngđứngimchấpnhận,màđãphảnứnglại.Nótrulênđau
đớn. Nó đi tiểu tiện. Nó ráng sức chống lại với một nỗ lực ngày càng liều lĩnh
nhằm kết nối một số hành vi của nó với sự chấm dứt đau đớn. Nhưng điều đó
khơngcótácdụng.Khinhiềugiờđồnghồvàthậmchílànhiềungàytrơiqua,cuối
cùngnóđãthơikhángcự.Tạisaovậy?Chúchóbắtđầunhậnđượcmộtthơng
điệprấtrõràng:Cơnđausẽkhơngngừnglại,nhữngcúsốcđiệnsẽdiễnravĩnh
viễn.Khơngcólốithốtnàohết.Ngaycảsaukhiđượcgiảithốtkhỏicáicũivà
đượcđưavàotrongthùngkimloạicómộtlốithốt,nócũngkhơngthểhiểuđược
những lựa chọn của mình. Thật ra, việc học tập đã bị đóng lại và đó có thể là
phầntệnhất.

Các bạn đã quen với ngành tâm lý học hẳn biết tơi đang mơ tả một tập hợp
những thí nghiệm nổi tiếng bắt đầu được nhà tâm lý học huyền thoại Martin
87

Seligman tiến hành vào cuối những năm 1960. ông đặt cho nó cái tên: “tình
trạngkhơngđượcgiúpđỡđãhọcđược”đểmiêutảcảnhậnthứcvềtìnhtrạng
khơngthốtđượclẫnsựsụpđổvềmặtnhậnthứcđãliênkếtcủanó.Nhiềulồi
động vật, bao gồm cả lồi người, hành xử theo cùng một cách khi khơng thể
tránhkhỏihìnhphạt.Nhữngngườitùtrongcáctrạitậptrungthườngphảitrảiqua
triệuchứngnàykhiphảnứnglạitìnhtrạngkhủngkhiếpcủanơigiamgiữ,mộtsố


trại thậm chí cịn đặt cho nó cái tên Gamel, lấy từ một từ thơng tục tiếng Đức
Gameln,nghĩađenlà“thốirữa”.Cólẽkhơnglấygìlàmngạcnhiên,Seligmanđã
dànhtồnbộsựnghiệpnghiêncứucáchthứcconngườiphảnứnglạivớisựlạc
quan.
Sựcăngthẳngkinhniên,khủngkhiếpcóthểgâynênnhữngthayđổilạthường
trong cách hành xử? Tại sao việc học tập bị biến đổi hoàn toàn? Hãy bắt đầu
bằng định nghĩa về sự căng thẳng, nói về những phản ứng sinh học, và rồi
chuyểnsangmốiliênhệgiữasựcăngthẳngvàviệchọctập.
Đồngthời,chúngtacũngsẽbànvềhơnnhânvànghĩavụlàmchamẹ,vềnơilàm
việc, và về lần đầu tiên và cũng là lần duy nhất tơi từng nghe mẹ tơi, một giáo
viênlớpbốnthềbồi.Đóthậtsựlàlầnđầutiênbàgặpphảitìnhtrạngkhơngđược
giúpđỡđãhọcđược.

Nỗikhiếpsợvàsựkíchđộng
Chúngtabắtđầubằngcáchcốgắngđịnhnghĩavà,đúngvớitấtcảmọithứcó
liênquanđếnnhậnthức,chúngtabỗngnhiênrơivàorốiloạn.Thứnhất,khơng
phảimọitìnhtrạngcăngthẳngđềugiốngnhau.Mộtvàikiểucăngthẳngnàođó
gâytổnthươngchoviệchọctập,nhưngmộtsốkiểucăngthẳnglạithúcđẩynó.

Thứhai,khócóthểnhậnbiếtđượcmộtaiđógặpphảichuyệncăngthẳng.Một
sốngườithíchnhảydùnhưmộtthúgiảitrí,songmộtsốngườilạicoinólàcơn
ácmộngtồitệnhất.Liệunhảyrakhỏimộtchiếcmáybaycócăngthẳngkhơng?
Câutrảlờilàkhơngvàđiềuđólàmnổibậtbảnchấtchủquancủasựcăngthẳng.
Cơthểcũngkhơnggiúpíchnhiềutrongviệcđưaramộtđịnhnghĩa.Khơngcósự
phânnhómduynhấtchocácphảnứngtâmlýcóthểbáochomộtnhàkhoahọc
biếtliệubạncóđangbịcăngthẳnghaykhơng.Ngundolàgì?Cónhiềucơchế
giốngnhaukhiếnbạncorotrongnỗisợhãinhưmộtcondãthúkhibạnlàmtìnhhayngaycảkhibạnđangdùngbữatốitrongLễtạơn.Đốivớicơthểbạn,những
con hổ răng sắc nhọn, sự cực khoái cũng như nước xốt gà tây trông đều rất
giống nhau. Một trạng thái tâm lý được đánh thức là đặc điểm của cả sự căng
thẳnglẫnsựhàilịng.
Vậymộtnhàkhoahọcphảilàmgì?Vàinămtrước,hainhànghiêncứutàinăng
JeansokKimvàDavidDiamondđưaramộtđịnhnghĩagồmbaphầnvớinhiềucơ
sở.Theohọ,nếucảbacùngxảyrađồngthời,mộtngườisẽbịcăngthẳng.
Phầnmột:Phảicómộtphảnứngtâmlýđượcđánhthứcgâyrasựcăngthẳngvà
nó phải được đánh giá bởi người bên ngồi. Tơi đã thấy điều này một cách rõ
ràngkhilầnđầutiênđứacontrai18thángtuổicủatơinhìnthấycàrốttrongđĩa
ăncủanóvàobữatối.Nónhanhchóngphảnứnglại:thằngbéhétlênvàkhóc,
đồngthờitèướttãgiấy.Trạngtháitâmlýđượcđánhthứccủanóđượcchínhcha
nónhậnthấy,haybấtkỳaikháctrongphạmvicáchbànảnnửadặm.
Phầnhai:Tácnhângâycăngthẳngphảiđượcnhậnthứcnhưmộtsựlảngtránh.
Điềunàycóthểđánhgiáđượcnhờmộtcâuhỏiđơngiản:“Nếubạncókhảnăng
loạibỏtínhnghiêmtrọngcủatrảinghiệmnàyhoặcnếuhồntồntránhđượcnó


thì bạn có làm thế khơng?” Đó rõ ràng là vấn đề mà con trai tơi đang phải đối
diện.Trongvàigiây,thằngbélấymiếngcàrốtrakhỏiđĩavàvứtxuốngsàn.Sau
đó,nókhéoléotụtxuốngkhỏighếvàcốdẫmlênthứrauđángghétđó.
Câuhỏivềsựtrốntránhđãđượctrảlờiđầyđủ.
Phầnba:Mộtngườichắchẳnkhơngkiểmsốtđượctácnhângâycăngthẳng.

Giốngnhưnúmvặnâmlượngcủamộtradiocảmxúcnàođó,càngmấtkiểmsốt
thìsựcăngthẳngcàngđượccholànghiêmtrọng.Yếutốkiểmsốtnàyvàngười
anh em song sinh với nó tính có thể dự đốn được nằm ở trung tâm của tình
trạngkhơngđượcgiúpđỡđãhọcđược.Contraitơiđãphảnứnggaygắtnhưvậy
mộtphầnvìnóbiếttơimuốnnóăncàrốtvànóđangcốlàmquenvớiucầu
củatơi.Vấnđềởđâylàsựkiểmsốt.Dùtơicóhái,rửacàrốtrồixoabụngnói
mộtcáchđầythíchthú“măm,mam”thìthằngbécũngkhơngcóđượcnhữngđiều
đó.Hayquantrọnghơn,nókhơngmuốnăncàrốtvànónghĩrằngtơiđangbuộc
nóphảilàmnhữngđiềuđó.Củcàrốtngồivùngkiểmsốtcũnggiốngnhưhành
vingồitầmkiểmsốt.
Khi bộ ba thành phần này hoạt động cùng nhau, bạn nhận thấy một loại căng
thẳng có thể đánh giá dễ dàng trong phịng thí nghiệm. Khi tơi nói về sự căng
thẳng,tơithườngđềcậpđếnnhữngtìnhhuốngnhưthếnày.

Làmngậphệthống
Bạncóthểcảmnhậncơthểmìnhđangphảnứnglạisựcăngthẳng:mạchđập
nhanh,huyếtáptăngvàbạncảmthấymộtnguồnnănglượnglớnđangđượcgiải
88

phóng.Đólàkhihc-mơnadrenaline nổitiếngđanghoạtđộng.Hc-mơnnày
hoạtđộnglàdovùngnãođiềukhiểnthânnhiệt,đói,khátcủanãocơquancókích
thướccỡhạtđậunằmởchínhgiữađầubạn.Khicáchệthốnggiácquancủabạn
pháthiệnsựcăngthẳng,vùngnãođiềukhiểnphảnứnglạibằngcáchgửitínhiệu
tới các tuyến thượng thận, nằm khá xa phía trên thận. Các tuyến này ngay lập
tức đổ đầy adrenaline vào trong mạch máu của bạn. Ảnh hưởng tồn diện này
đượcgọilàphảnứngđấutranhhayphảnứngtrốnchạy.
Nhưngđồngthờicũngcómộthc-mơnítnổitiếnghơnđanghoạtđộng-cũng
do các tuyến thượng thận giải phóng ra và cũng có tác dụng mạnh như
adrenaline.
89

Hc-mơnnàycótênlàcortisol .Bạncóthểcoinónhư“lựclượngđấutranhưu
tú”củaphảnứngđốivớisựcăngthẳngcủaconngười.Đólàcơnsóngthứhai
củaphảnứngphịngthủtrướccáctácnhân,vàvớiliềulượngnhỏ,nóđãqt
sạchhầuhếtnhữngkhóchịucủasựcăngthẳng,đưachúngtaquaytrởvềtrạng
tháibìnhthường.
Tạisaocơthểchúngtacầnphảitrảiquatấtcảnhữngrắcrốinày?Câutrảlờirất
đơngiản.Nếuthiếusựphảnứnglinhhoạt,diễnrangaylậptức,đượcđiềuchỉnh
chính xác đối với sự căng thẳng thì chúng ta sẽ chết. Nên nhớ rằng, bộ não là
mộtcơquansinhtồntinhvinhấttrênđời.Tấtcảtínhphứctạpcủanóđượctạo


rađểhướngtớimộtmụctiêuđặcbiệtíchkỷ,kháhấpdẫn:sốngđủlâuđểtruyền
lạigencủachúngtachothếhệtiếptheo.Nhữngphảnứngcủachúngtađốivới
sự căng thẳng phục vụ cho phần sống đủ lâu của mục tiêu đó. Sự căng thẳng
giúpquảnlýnhữngmốiđedọangăncảnchúngtasinhsản.
Vậy chúng ta đã trải qua những loại de dọa ngăn cấm tình dục nào trên bước
đườngtiếnhóađầutiên?
Cóthểdễdàngđánhcuộcrằngnhữngloạirủironàykhơngliênquanđếnnỗilo
vềsựsốngẩndật.Hãyhìnhdungbạnlàmộtngườisốngtronghangđộngđang
langthangtrênkhuvựcđồngcỏởĐơngPhi.Tronghànggiờđồnghồtỉnhtáo,
bạnsẽbậntâmđếnvấnđềgì?Dãthúsẽnằmtrongdanhsách10vấnđềhàng
đầucủabạn.Vàrồiđếnthươngtíchcơthể,rấtcóthểdodãthúgâynên.Trong
thờihiệnđại,gãychânđồngnghĩavớimộtchuyếnvàobệnhviệnđiềutrị.Trong
qkhứxaxơicủachúngta,cáichânbịgãythườngđồngnghĩavớimộtbảnán
tửhình.Khíhậubanngàycũngcóthểlàmộtmốilo,lượngthứcănkiếmđược
ban ngày cũng đáng phải bận tâm. Có rất nhiều nhu cầu cấp thiết phát sinh,
nhữngnhucầukhơngliênquanđếntuổigià.
Tạisaolạicấpthiết?Hầuhếtnhữngvấnđềsinhtồnmàchúngtaphảiđốimặt
trongvàitriệunămtrướcđâykhơngcầntớihànggiờđồnghồ,haythậmchítới

vàiphútđểdànxếpổnthỏa.Hổrăngnhọnkhơngănthịtchúngtahaychúngta
khơngchạytrốnnó-haymộtsốítngườicóthểđâmchếtnó,nhưngtồnbộsự
việcthườngquađichỉtrongchưađầynửaphút.Hậuquảlà,nhữngphảnứngđối
vớisựcăngthẳngcủachúngtađượcđịnhhìnhđểgiảiquyếtnhiềuvấnđềkhơng
kéodàinhiềunăm,màchỉtrongvàigiây,vềcơbản,chúngđượcthiếtkếđểkhiến
cáccơbắpcủachúngtadichuyểncàngnhanhcàngtốt,thườngnhằmthốtkhỏi
nguyhiểm.Bạncóthểnhậnthấytầmquantrọngcủaphảnứngtứcthìnàynhờ
quansátnhữngngườikhơngthểtạoramộtphảnứngtriệtđểvàtứcthìđốivới
90

sựcăngthẳng.ChẳnghạnnếubạnmắcbệnhAddison ,bạnsẽkhơngthểtăng
huyếtápđểphảnứnglạisựcăngthẳngkhủngkhiếp,bạncảmthấynhưbịmột
consưtửtấncơng.Huyếtápcủabạnsẽtụtxuốngthêthảm,cóthểkhiếnbạnrơi
vàotrạngtháisốcnghiêmtrọng.Bạntrởnênmềmnhũn.Vàrồibạnsẽtrởthành
mộtbữatrưachodãthú.
Ngày nay, sự căng thẳng của chúng ta khơng được tính bằng khoảnh khắc đối
mặtvớisưtửmàbằnghànggiờ,đơikhilàhàngthángđốimặtvớicơngviệcbận
rộn,lũtrẻkêulavàvấnđềtiềnbạc.Cơthểcủachúngtakhơngđượctạoravì
chuyệnđó.Vàrồikhimộtlượngvừaphảicáchc-mơntíchtụlạithànhlượng
lớnhaykhimộtlượngvừaphảihc-mơnđượcduytrìqlâucũngtrởnênrất
nguyhại.Đóchínhlàcáchthứcmộthệthốngđượcđiềuchỉnhchínhxáccóthểbị
hủybỏđủảnhhưởngtớimộtchúchótrongchiếcthùngbằngkimloại-hayphiếu
thànhtíchhọctập,hoặcsựxemxétviệcthựcthi.

Từchứngsổmũichođếntínhhayqn
Sựcăngthẳngcóthểgâythươngtổnkhơngchỉchobộnãocủachúngta.Trong


mộtthờigianngắn,sựcăngthẳnggaygắtcóthểlàmgiatăngsựsuynhượcthần
kinh-cóthểlànguồngốccủanhữnghuyềnthoạinơithànhthịvềchuyệncácbà

nâng đầu ơtơ lên để giải cứu những đứa cháu bị mắc kẹt dưới bánh xe. Tuy
nhiên,quamộtthờigiandài,qnhiềuadrenalinesẽlàmngừngqtrìnhđiều
hịahuyếtápcủabạn.
Huyếtápkhơngđượcđiềuhịanàytạonênnhữngđốmthơráptrongcácmạch
máu của bạn. Những đốm này chuyển thành sẹo, cho phép các chất dính bên
trongmáutíchtụlạiđó,gâytắcnghẽnđộngmạch.Nếuđiềunàyxảyrabêntrong
mạchmáuởtim,bạnsẽbịđautim;nếuxảyraởnão,bạnsẽbịđộtquỵ.Khơng
có gì ngạc nhiên khi người đã trải qua những căng thẳng kinh niên có nguy cơ
mắccáccơnđautimvàđộtquỵcaohơn.
Sự căng thẳng cũng ảnh hưởng đến phản ứng miễn dịch của chúng ta. Trước
hết, phản ứng đối với sự căng thẳng trang bị cho các bạch cầu của bạn, cử
chúngđichiếnđấutrênnhữngmặttrậndễbịtổnthươngnhấtcủacơthể,chẳng
hạnnhưlànda.
Căngthẳngcaođộthậmchícóthểkhiếnbạnphảnứnglạitốthơnvớinhữngcơn
cảm cúm. Nhưng cẳng thẳng kinh niên đảo ngược lại hiệu quả này, làm giảm
thiểusốlượngchiếnbinhbạchcầudũngmãnh,tướcbỏvũkhícủachúng,thậm
chítiêudiệtchúnghồntồn.Saumộtthờigiandài,sựcăngthẳngtànphácác
bộphậncủahệthốngmiễndịchthamgiavàoqtrìnhsảnxuấtcácchấtkháng
thể, và cũng có thể làm suy giảm khả năng chống nhiễm trùng của bạn. Căng
thẳngkinhniêncũngcóthểlơikéohệthốngmiễndịchcủabạntấncơngbừabãi,
ngaycảvớinhữngmụctiêukhơngđánhtrảnhưchínhcơthểbạn.
Khơng có gì đáng ngạc nhiên trước việc những người bị căng thẳng kinh niên
thườngxunđauốmhơnmứcbìnhthường.Mộtnghiêncứuchỉrarằng,những
ngườibịcăngthẳngthườngdễmắcphảicơncảmlạnhthơngthườngcaogấpba
lầnsovớingườibìnhthường.Nhữngngườinàyđặcbiệtdễbịtổnthươngtrước
virusgâybệnhcảmlạnhnếucáctácnhângâycăngthẳngcóbảnchấttậpthểvà
kéodàihơnmộttháng.Nhữngngườinàycũngdễbịmắcnhữngrốiloạntựmiễn
dịchnhưbệnhhensuyễnvàbệnhtiểuđường.
Đểbiếthệthốngmiễndịchnhạycảmnhưthếnàovớisựcăngthẳng,bạnchỉcần
xemmộtthínghiệmdokhoasânkhấutrườngĐạihọcCaliforniaởLosAngeles

tiếnhành.Nếubạncóthểhìnhdungraviệcdànhcảngàyđểsuynghĩvềnhững
điềutuyệtvọngnhấtđãtừngxảyratrongcuộcđờimình,sauđóthểhiệnnhững
cảmxúcnàytrướcmặtcácnhàkhoahọckhihọđanglấymáubạn,bạnsẽhiểu
91

rõđượcbàitậpnghiêncứuTransylvanian này.Trongqtrìnhthínghiệm,các
diễn viên luyện tập cách diễn xuất (địi hỏi bạn, nếu cảnh diễn u cầu bạn sợ
hãi,hãynghĩđếnthứgìđóđángsợ,sauđónhẩmlạilờithoạitrongkhilầntheo
kýứcđó).Mộtnhómdiễnchỉsửdụngkýứcvuivẻ,nhómkiasửdụngkýứcbuồn
bã. Các nhà nghiên cứu theo dõi các mẫu máu của họ, không ngừng tìm kiếm
“khảnăng”miễndịch.Nhữngngườiphảilàmviệcvớikịchbảncónộidungvuivẻ
sở hữu hệ thống miễn dịch khỏe mạnh trong suốt một ngày dài. Những tế bào


miễndịchcủahọcósốlượngđơngđảo,vuivẻ,sẵnsàngbắttayvàocơngviệc.
Nhữngngườilàmviệcvớikịchbảnbuồnbãbiểuhiệnđiềukhơngmongđợi:sự
sụtgiảmđángkểvềphảnứngmiễndịchtrongsuốtmộtngày.Cáctếbàomiễn
dịchcủahọkhơngnhiều,khơngkhỏemạnh,khơngsẵnsànghoạtđộng.Cácdiễn
viênnàydễbịnhiễmtrùnghơn.
Não cũng bị ảnh hưởng của sự căng thẳng như hệ thống miễn dịch. Cá ngựa,
pháođàicủatrínhớconngười,chấtđầynhữngcơquancảmthụcortisolgiống
nhưnhữngnhánhtỏitrongmóngiămbơng.Điềunàykhiếnnórấtdễphảnứnglại
nhữngtínhiệucẳngthẳng.Nếusựcăngthẳngkhơngqnghiêmtrọng,nãosẽ
thựcthitốthơn.Chủnhâncủabộnãođócóthểgiảiquyếtcácvấnđềhiệuquả
hơnvàlưugiữthơngtintốthơn.Cómộtngundotiếnhóalýgiảichođiềunày.
Sựkiệnđedọamạngsốnglàmộttrongnhữngtrảinghiệmquantrọngnhấtmà
chúngtacóthểnhớlạiđược.SựviệcnàyxảyratạicácđồngcỏchâuPhivớitốc
độ cực nhanh, người nào có thể gửi những trải nghiệm này đến trí nhớ nhanh
nhất(vànhớlạimộtcáchchínhxácvớitốcđộtươngđương)sẽcókhảnăngsinh
tồncaohơnsovớingườikhơnglàmđượcđiềuđó.Thậtvậy,nghiêncứuchothấy

kýứcvềcáctrảinghiệmđầycăngthẳngđượchìnhthànhhầunhưngaylậptức
trongnãoconngườivàchúngcóthểđượcnhớlạinhanhchóngtrongsuốtthời
kỳkhủnghoảng.
Tuynhiên,nếusựcăngthẳngqnghiêmtrọnghaykéodàiqlâu,bắtđầugây
hại đến việc học tập, và có thể mang tính tàn phá. Bạn có thể nhận thấy ảnh
hưởng của sự căng thẳng đến việc học tập trong đời sống hàng ngày. Những
ngườibịcăngthẳngkhơnglàmtốntốt.Họkhơngxửlýngơnngữhiệuquả.Ký
ứccủahọnghèonànhơn,ởcảdạngdàihạnlẫnngắnhạn.Ngườibịcăngthẳng
khơng tổng hợp hay lắp ghép tốt các thơng tin cũ với các chuỗi thơng tin mới
bằngngườikhơngbịcăngthẳng.Họkhơngthểtậptrung.Hầunhưcóthểkiểm
nghiệmbằngmọicáchđểthấyđượcsựcăngthẳngkinhniêngâytổnhạitớikhả
nănghọchỏicủachúngtanhưthếnào.Mộtnghiêncứuđãchỉrarằng,ngườibị
căngthẳngcaođộlàmcácbàikiểmtratrítuệkémhơn50%sovớingườiítbị
căngthẳnghơn.Đặcbiệt,sựcăngthẳnglàmtổnthươngtrínhớtrìnhbày(những
gìbạncóthểtrìnhbày)vàchứcnăngthựcthi(mộtkiểusuynghĩcóliênquanđến
việcgiảiquyếtvấnđề).Hiểnnhiên,đólànhữngkỹnăngcầnthiếtđểthànhcơng
trongtrườnghọcvàtrongcơngviệckinhdoanh.

Kẻcơnđồ,ngườianhhùng
Cấutrúcsinhhọcẩnsaucuộctấncơngtrựcdiệnvàotrítuệcủachúngtacóthể
đượcmơtảnhưmộtcâuchuyệnvềhaiphântử,mộtlàkẻcơnđồ,mộtlàngười
anh hùng. Kẻ xấu chính là cortisol đã được bàn tới trước đây, một phần của
92

nhómhc-mơncócáitênđọctrẹolưỡilàglucocorticoid (tơigọichúnglàcác
hc-mơn căng thẳng). Những hc-mơn này được các tuyến thượng thận bảo
mật, sắp xếp như một mái che phía trên các quả thận. Các tuyến thượng thận
phảnứngnhanhvàchínhxácvớinhữngtínhiệuthầnkinh,cóvẻnhưchúngtừng
làmộtphầncủanãonhưngđãbịtáchravàrơixuốngphầnbụnggiữacủabạn

bằngcáchnàođó.
Các hc-mơn căng thẳng có thể làm một số việc thật tồi tệ đối với não nếu
chúngđượcchuyểntớinãovàtựdotiếpcậnhệthốngthầnkinhtrungương.Đó
làđiềusẽdiễnrakhibạntrảiquasựcăngthẳngkinhniên.Hc-mơncăngthẳng
dườngnhưcósựưathíchđặcbiệtđốivớicáctếbàocángựa.Đóchínhlàvấn
đề,vìcángựacóliênquanmậtthiếttớinhiềukhíacạnhcủaviệchọctập.Hcmơncăngthẳngcóthểkhiếnchotếbàocángựadễbịtổnthươnghơnđốivới
nhữngloạicăngthẳngkhác.Hc-mơncăngthẳngcóthểngắtbỏkếtnốitrong
mạnglướithầnkinh,màngtếbàonãosẽhànhđộngnhưmộtnơikýgửiantồn,
lưutrữhầuhếtcáckýứcquantrọngcủabạn.Chúngcóthểlàmngừngtrệq
trìnhsảnsinhracácnơ-ronmớicủacángựa.Dướinhữngđiềukiệntốiđa,hc
mơncăngthẳngthậmchícóthểtiêudiệtcáctếbàocángựa.Hồntồnchính
xáckhinóirằng,căngthẳngnghiêmtrọngcóthểgâytổnthươngnãoởcácmơ
93

cókhảnănggiúpcácconbạnquađượckỳthiSAT .
Bộ não dường như nhận thức được tất cả những điều này và giúp cho câu
chuyện của chúng ta khơng chỉ có một kẻ cơn đồ mà cịn có một vị anh hùng.
ChúngtađãbiếtnhàvơđịchnàytrongchươngLuyệntập.ĐólàBrainDerived
Neurotrophic Factor BDNF (Nhân tố dinh dưỡng thần kinh bắt nguồn từ não).
BDNFlàmộtthànhviênđứngđầucủanhómcácproteinđầyquyềnlựccótênlà
cácchấtdinhdưỡngthầnkinh.BDNFtrongcángựahoạtđộngnhưmộtđộiqn
danhtiếngđượctrangbịcáctúiMiracleGro(mộtloạiphânhóahọcđểchămsóc
cỏvàcácloạicây),duytrìsựsốngvàsựsinhtrưởngcủacácnơ-rontrướcsự
hiệndiệncủacácthếlựcthùđịch.ChừngnàocịnđủBDNFởxungquanhnơron,cáchc-mơncăngthẳngkhơngthểgâyhạiđược.Nhưtơiđãnói,BDNFlà
mộtanhhùng.Thếnhưng,nếuhệthốngsụpđổthìsẽrasao?
Vấnđềbắtđầukhicóqnhiềuhc-mơncăngthẳnghiệndiệnbêntrongnão
qlâu,tìnhhuốngbạnnhậnthấytrongsựcăngthẳngkinhniên,đặcbiệttrong
trạngtháimnmàumnvẻcủatìnhtrạngkhơngđượcgiúpđỡđãbiết.Vớiđội
qntuyệtvờiBDNF,chỉcóthểđánhbạihọnếucósựvâyhãmđủmạnh(vàđủ

dài) của glucocorticoid. Như một pháo đài bị những kẻ xâm lược tràn vào, số
lượngvừaphảihcmơncăngthẳngcuốicùngsẽđánhbạinhữngsựphịngthủ
tựnhiêncủanãovàbắtđầucuộctànphá.Vớisốlượngvừađủ,hc-mơncăng
thẳng hồn tồn có thể biến đổi gen làm ra BDNF ở tế bào cá ngựa. Bạn đọc
chínhxácđấy:Chúngkhơngchỉápđảosựphịngthủtựnhiêncủachúngtamà
cịnthậtsựcóthểchấmdứtsựphịngthủđó.Ảnhhưởngxấucóthểkéodài,một
thựctếdễquansátởnhữngngườitrảiquasựcăngthẳngcùngcực.
BạncóthểnhớtớingườivệsĩđãởtrongơtơcùngCơngnươngDianavàođêm
bàquađời.Tớitậnhơmnay,anhtakhơngthểnhớlạiđượcnhữngsựviệcdiễn
ravàigiờtrướcvụđụngxe.Đólàmộtphảnứngđiểnhìnhvớichấnđộngmạnh
vềtâmlý.
Ngườianhemkhơnkhéohơncủanó,chứnghayqn,xảyrakháphổbiếnkhi
căngthẳngởmứcđộnhẹhơnnhưnglantỏarộnghơn.


Mộttrongnhữngtácđộngâmỉcủasựcăngthẳngkéodàilàđẩyconngườiđến
chỗtuyệtvọng.Tơikhơngámchỉkiểu“buồn”màconngườicóthểtrảiquanhư
mộtđiềubìnhthườngtrongcuộcsốnghàngngày.Tơicũngkhơngcóýnóiđến
kiểubuồnđếntừnhữngtìnhtrạngbuồnthảm,nhưcáichếtcủamộtngườithân
chẳng hạn. Tơi đang nói tới kiểu tuyệt vọng khiến cho mỗi năm có tới 800.000
ngườitìmcáchtựsát.Đólàmộtcănbệnhcócấutrúchữucơrấtgiốngbệnhtiểu
đườngvàthườnggâychếtngười.Lnởtrongtìnhtrạngcăngthẳngcóthểdẫn
bạntớingưỡngcửacủasựtuyệtvọngvàrồiđẩybạnquađó.Nỗituyệtvọnglà
sựcắtbỏcácqtrìnhsuynghĩ,baogồmtrínhớ,ngơnngữ,lậpluậnđịnhlượng,
trí tuệ minh mẫn và nhận thức về không gian một danh sách khá dài và quen
thuộc.Nhưng,mộttrongnhữngdấuhiệucủanócóthểkhơngmấyquenthuộc,
trừphibạnđangtrongcơntuyệtvọng.Nhiềungườikhituyệtvọngcũngcảmthấy
khơngcólốithốt.Họcảmthấynhữngcúsốctrongđờilàvĩnhviễnvàmọithứsẽ
khơngbaogiờtốtđẹplên.Dùchocólốithốt-sựchữatrịthườngrấtthànhcơng
-họcũngkhơngnhậnthứcđược.Họcóthểthơitranhluậnvềlốithốtkhỏisự

tuyệtvọngnữa,trongkhicóthểtranhluậnvềcáchthốtkhỏimộtcơnđautim.
Rõràng,sựcăngthẳnggâytổnthươngchoviệchọctập.Tuynhiên,quantrọng
nhấtlàsựcăngthẳnglàmtổnthươngconngười.

Sựhỗtrợvềditruyền
Trongmộtthếgiớiphứctạpnhưbộnão,liệusựcăngthẳngcómốiquanhệtrực
tiếpvớiviệchọctập?Ngaylậptức,câutrảlờilàcó.Sựcăngthẳngkhơngkiểm
sốtđượclàtinxấuchobộnãocủahầuhếtmọingười.Dĩnhiên,hầuhếtkhơng
có nghĩa là tất cả. Giống như những ngọn nến được sắp đặt một cách lạ lùng
trongmộtcănphịngtối,mộtsốngườichiếurọinhữnggóckhuấttronghànhvi
củaconngườibằngsựminhbạchthậtbấtngờ.Họlàminhchứngchosựphức
tạpcủanhântốmồitrườngvàditruyền.
Jillđượcsinhraởthànhphố.Bốcơquanhệtìnhdụcvớicơvàchịgáicơtrong
suốtnhữngnămtrướckhihọđihọc.Mẹcơđượcđưavàosốngtrongcáccơsở
từthiệnhailầndocáitừngđượcgọilà“suysụpthầnkinh”.KhiJill7tuổi,người
bố kích động của cơ tổ chức một cuộc họp gia đình trong phịng khách. Trước
mặtcảgiađình,ơngtachĩasúngvàođầuvànói:“Cácngườiđãđẩytơiđếnnơng
nỗinày”vàrồibắntungnãoơngta.Tìnhtrạngtâmthầncủangườimẹtiếptục
xấuđi,trongnhiềunămbàliêntụcvàorồilạirakhỏicácbệnhviệntâmthần.Khi
mẹởnhà,bàđánhJill.Bắtđầutừthuởthiếuthời,Jillđãbịbắtlàmviệcbênngồi
đểgiúpgiađìnhkiếmsống.KhiJilllớnlên,chúngtatưởngsẽthấyởJillnhững
vếtsẹotâmhồnlớn,nhữngtổnthươngsâusắcvềcảmxúc,nghiệnmatúy,thậm
chícóthểlàmộthayhailầnnạothai.Thayvàođó,Jillpháttriểnthànhmộtthiếu
nữquyếnrũvàkhánổitiếngởtrường.Cơtrởthànhmộtcasĩtàinăng,mộthọc
sinhgươngmẫuvàlàlớptrưởngcủalớptrunghọc.Dướimọithướcđo,cơđã
hồn tồn thích nghi về mặt cảm xúc và dường như khơng bị tổn thương vì
nhữngtìnhhuốngtồitệthờiniênthiếu.
Câuchuyệncủacơđượcxuấtbảntrênmộttạpchítâmthầnhọchàngđầu,minh

chứng cho sự khác biệt về phản ứng của con người trước sự căng thẳng. Các
nhàtâmthầnhọctừlâuđãquansátthấymộtsốngườicókhảnăngchịuđựng
căngthẳngtốthơnnhữngngườikhác.Cácnhàditruyềnhọcphântửbắtđầusoi
sángngunnhânnày.Sựbổsungditruyềnởmộtsốngườitựnhiênhỗtrợhọ
chốnglạiảnhhưởngcủasựcăngthẳng,ngaycảvớiloạicăngthẳngkinhniên.
Cácnhàkhoahọcđãcơlậpđượcmộtsốgennày.Trongtươnglai,chúngtacó
thểnhậnxétvềkhảnăngchịucăngthẳnghaynhạycảmvớisựcăngthẳngcủa
mỗicánhânbằngcáchxétnghiệmmáu,tìmkiếmsựhiệndiệncủanhữnggen
này.

Điểmtộtcùng
Làmthếnàochúngtacóthểlýgiảiphảnứngđiểnhìnhvớisựcăngthẳngvừacó
thểgâysuynhượcvừacónhữngngoạilệ?Đểlàmđượcđiềuđó,chúngtahãy
gặp gỡ nhà khoa học Bruce McEwen, cũng là một chính khách luống tuổi, ln
mặccomlêvàthắtcà-vạt.
McEwenpháttriểnmộtkhnkhổmạnhmẽchophépchúngtahiểuđượctồn
bộ các cách thức khác nhau mà con người sử dụng để phản ứng lại sự căng
thẳng,ơngđặtchonómộtcáitênallotasis(lấytừcuốnsáchnóivềcơkhí:star
Trek).AliobắtnguồntừmộttừHyLạpcónghĩalàdễbiếnđổi,stasiscónghĩalà
tìnhtrạngcânbằng.Đólàýtưởngvềsựtồntạicủacáchệthốnggiữchocơthể
ổnđịnhbằngcáchtựbiếnđổichínhbảnthânchúng.Hệthốngcăngthẳngbên
trong cơ thể con người gồm nhiều hệ thống nhỏ phức tạp. Bộ não điều phối
nhữngthayđổikhắpcơthểnày-baogồmcảhànhviứngxử-đểphảnứnglại
cáchiểmhọatiềmẩn.
Mơhìnhnàythểhiệnsựcăngthẳng,nếuđơnlẻthìkhơngnguyhiểmhayđộchại.
Sựcăngthẳngcóthểtrởnênnguyhạihaykhơngphụthuộcvàokếtquảcủasự
tươngtácphứctạpgiữathếgiớibênngồivớikhảnăngsinhlýnhằmkiểmsốt
sự căng thẳng của chúng ta. Phản ứng của cơ thể bạn với sự căng thẳng phụ
thuộcvàođộdài,mứcđộnghiêmtrọngcủasựcăngthẳngvàchínhcơthểbạn.
CómộtđiểmnơisựcăngthẳngcóthểgâyhạimàMcEwengọilà“tảiallostatic”.

Tơi biết đến nó lần đầu tiên và cũng là lần duy nhất khi nghe thấy mẹ tơi dùng
nhữnglờilẽxúcphạm.Tơicũngbiếtđếnnókhitơibịđiểmkémtronghọctập.Tất
cảchúngtađềucócâuchuyệnđờithựcđểminhhọachonhữngtácđộngcụthể
củanó.
Bạncịnnhớkhơng,mẹtơilàmộtgiáoviênlớp4.
Tơiđangởtrongphịngriêngtrêngáckhimẹtơi,lúcđóđangởphịngchấmbài,
khơnghềbiết.Bàđangchấmbàichomộttrongnhữnghọcsinhcưng,mộtcơbé
ngọtngào,cómáitócnâubuộctúmlạimàtơigọilàKelly.Kellylàđứatrẻmàmọi
giáoviênđềumơước:thơngminh,hịađồng,nhiềubạnbèvâyquanhngưỡng
mộ.Kellyhọcrấttốttrongnửađầunămhọc.
Tuyvậy,nửacịnlạicủanămhọclạilàchuyệnkhác.Mẹtơicảmthấycómộtđiều
gìđórấtsailệchngaykhiKellybướcvàolớphọcsaukỳnghỉlễGiángsinh.Đơi


mắtcơbélnnhìnxuốngvàchỉtrongmộttuần,cơbémắcvàovụđánhlộnđầu
tiên.Tuầnkhác,cơbịđiểmctrongkỳkiểmtra,vàđólàđiểmcaonhấtcủacơbé
trongqngthờigiancịnlạicủanămhọc,điểmsốcủacơbédaođộnggiữaD
và F. Cơ được đưa tới phịng hiệu trưởng rất nhiều lần và mẹ tơi, rất bực tức,
quyết định tìm hiểu nguyên nhân của sự sa sút này. Bà biết được rằng bố mẹ
KellyđãquyếtđịnhlydịsaulễGiángsinhvànhữngxungđộttronggiađìnhbắt
đầuđượchélộ,vàdođóbốmẹKellyđãxúcphạmcơbé.Lúcnàymọichuyệnở
nhàvàởtrườngđãsángtỏ.Rồivàocáingàytuyếtrơiđó,khimẹtơichoKelly
điểmDthứbatrongbàitậpđọc,mẹtơiđãrủa:
“Chết tiệt!”, bà nói, gần như thì thào. Tôi đớ người khi nghe bà la lên: “KHẢ
NĂNG HỌC TỐT CỦA KELLY TRONG LỚP TÔI KHÔNG LIÊN QUAN GÌ ĐẾN
LỚPTƠIHẾT!”
Hiểnnhiên,bàđangmơtảmốiliênhệgiữacuộcsốnggiađìnhvàcuộcsốngở
trườnghọc,mộtmốiliênhệđãlàmphiềnlịngngườigiáoviêntrongsuốtmộtthời
giandài.Mộttrongnhữngdựbáotốtnhấtvềthànhtíchởtrườnghọcthựcralại
chínhlàsựbìnhổnvềmặtcảmxúcởgiađình.

Căngthẳngởnhà
Tơimuốntậptrungnóiđếnsựcăngthẳngkhiởnhàvìnócóliênquansâusắctới
khảnănghọctốtcủalũtrẻởtrường,khichúngtrưởngthànhvàthamgiavàolực
lượngsảnxuất.
Hãyxemxéttrườnghợprấtđiểnhìnhcủanhữngđứatrẻđãchứngkiếnchamẹ
chúngđánhnhau.Thựctếthậtđơngiản,lũtrẻnhậnthấyxungđộtvợchồngkéo
dài thật sự gây xáo trộn rất lớn. Lũ trẻ bịt tai, đứng im, nắm tay siết chặt, gào
khóc, giận dữ, đòi bỏ đi, van xin cha mẹ hãy dừng lại. Các nghiên cứu nối tiếp
nhauchỉrarằngnhữngđứatrẻmộtsốchỉ6thángtuổi-phảnứnglạivớicuộccãi
vã của người lớn theo sinh lý, chẳng hạn như tim đập nhanh hơn và huyết áp
tăng lên. Trẻ em ở mọi lứa tuổi ln phải chứng kiến cha mẹ đánh nhau sẽ có
nhiềuhc-mơncăngthẳnghơntrongnướctiểucủachúng.
Chúnggặpkhókhăntrongviệcđiềuhịacảmxúc,xoadịubảnthânvàchúýtới
người khác. Chúng bất lực, không thể chấm dứt sự xung đột và mất khả năng
kiểmsoátvềmặtcảmxúc.Nhưbạnđãbiết,sựkiểmsoátảnhhưởngmạnhmẽ
đến nhận thức về sự căng thẳng. Sự mất khả năng này có thể ảnh hưởng tới
nhiềuthứtrongcuộcsốngcủanhữngđứatrẻđó,baogồmcảviệchọcởtrường.
Chúngđangtrảinghiệm“tảiallocastic”.
Tơiđãtrựctiếptrảinghiệmảnhhưởngcủasựcăngthẳngtớiđiểmsố.Khihọc
nămcuốitrunghọc,mẹtơiđượcchẩnđốnmắcmộtcănbệnhmàcuốicùngsẽ
tướcđimạngsốngcủabà.Bàvềmuộnvìphảiđếngặpbácsĩvàđangcốnấu
bữa tối cho gia đình. Đơi khi tơi bắt gặp bà đang khơng làm gì cả mà chỉ nhìn
chămchúvàobứctườngnhàbếp.Bàngậpngừngkểvềviệcmìnhđanglâmvào
giai đoạn cuối của căn bệnh, và có vẻ như thế vẫn chưa đủ, một tin động trời
kháclạinổra.Bốtơi,ngườiđãbiếttrướctìnhtrạngcủamẹlạikhơngchấpnhận


tinnàyvàquyếtđịnhthuxếpviệclyhơn.Tơicócảmgiácnhưbịmộtcúđấmvào
bụng.Tơiđứngbấtđộngtrongvàigiây.Ngàyhơmsau,khiđihọc,và13tuầntiếp

theothậtđúnglàthảmhọađốivớitơi.Tơikhơngnhớđượcnhiềuđiềucủacácbài
giảng. Tơi chỉ có thể nhớ rằng mình đã nhìn chăm chăm vào cuốn sách giáo
khoa,trongđầuthìsuynghĩvềngườiphụnữtuyệtvờiđãdạytơiđọcvàbiếtu
cáccuốnsách,rằngchúngtơitừngcómộtgiađìnhhạnhphúcvàtấtcảnhững
điều này đều đang đi đến hồi kết. Hẳn bà đã cảm thấy, tệ hơn điều tơi có thể
lườngđược,vàkhơngbaogiờnóichotơibiết.Khơngbiếtnênphảnứnglạinhư
thếnào,cácbạntơidầnxalánhtơivàcảtơicũngcốtránhxahọ.Tơimấtdầnkhả
năng tập trung, tâm trí tơi mơ màng về thời thơ ấu. Nỗ lực học tập của tơi trở
thànhmộtcontàubịlật.TơinhậnđiểmDđầutiêntrongđờihọcsinhcủamìnhvà
cũngchẳngmấybậntâmvềđiềuđó.
Ngaycảsaungầnấynăm,tơivẫnthấythậtkhókhănkhiviếtvềqngthờigian
họctrunghọcđó.Nhưngnódễdàngminhhọachohậuquảthứhai,rấtkhốcliệt
của sự căng thẳng, nhấn mạnh một cách đáng buồn cho Quy luật trí não của
chúngta:Nhữngbộnãobịcăngthẳngkhơnghọctậpgiốngnhưnhữngbộnão
khơngbịcăngthẳng.Nỗibuồncủatơicuốicùngcũngkếtthúc.Hãyhìnhdungvề
việclớnlêndướimộtmáinhàbấpbênhvềcảmxúc,nơiđósựcăngthẳngdường
nhưlàvơtận.Vìsựcăngthẳngcóthểtácđộngmạnhmẽđếnviệchọctập,nên
cóthểdựđốnrằngnhữngđứatrẻsốngtrongcácgiađìnhđầyloâusẽkhơng
thểhọctậptốtnhưnhữngđứatrẻsốngtrongnhữnggiađìnhđượcnidưỡng
tốthơn.
Đóchínhlàđiềucácnhànghiêncứupháthiệnra.Sựcăngthẳngvềhơnnhân
trong gia đình có thể ảnh hưởng tiêu cực đến thành tích học tập, xét trong mọi
chừng mực và gần như ở bất kỳ độ tuổi nào. Những nghiên cứu ban đầu tập
trungvàođiểmsốtrungbìnhtheothờigian.Chúnghélộsựchênhlệchđángkể
vềkếtquảthuđượcgiữacácnhómcósựlyhơnvàcácnhómcókiểmsốt.
Điềutrasauđóchothấyrằng,ngaycảkhimộtđơisốngvớinhau,nhữngđứatrẻ
sốngdướimộtmáinhàkhơngbìnhổnvềmặtcảmxúccũngcóđiểmsốkémhơn.
(Những điều tra kỹ lưỡng sau này chỉ ra rằng có sự hiện diện của mối bất hịa
cơngkhai,chứkhơngchỉlyhơn,dựbáotrướcsựsasútvềđiểmsố).Nhữngđứa
trẻnàylàmcácbàikiểmtratốnvàbàiđọctiêuchuẩncũngkémhơn.

Mứcđộxungđộtcàngcaothìtácđộngcủanólênthànhtíchcànglớn.Giáoviên
thườngnóilạirằng,trẻemtrongcácgiađìnhđổvỡthườngxếpthứhạngthấp
hơncảvềnăngkhiếulẫntrítuệ.Chúngcókhảnăngbịtrườngđuổihọchaycó
thai ở tuổi vị thành niên cao gấp ba lần và khả năng sống trong nghèo đói cao
gấp5lần.NhưnhàhoạtđộngxãhộiBarbaraWhiteheadđãviếttrongtờAtlantic
Monthly:“Giáoviênnhậnthấynhiềutrẻembịphântánvềmặtcảmxúc,doq
buồnrầuvàmốibậntâmvềmànkịchbùngnổtrongcuộcsốnggiađìnhkhiếncác
emkhơngthểtậptrungvàonhữngvấnđềbìnhthường,nhưbảngcửuchương
chẳnghạn.”
Sứckhỏekém,sốlầnvắngmặtvàtrốnhọctănglên.Vắngmặtcóthểxảyrado