Bài giảng Kỹ năng quan sát - Trì Thị Minh Thúy

KỸ NĂNG QUAN SÁT
TRÌ THỊ MINH THÚY, PHD
Sách tham khảo:
1. Ivey, A. E., & Ivey, M. B. (1999). Intentional Interviewing and
Counseling (4 th ed.). CA: Brooks/Cole Publishing Company.
2. Ivey, A. E., Ivey, M. B., & Zalaquett, C. P. (2010). Intentional
Interviewing and Counseling (7 th ed.). CA: Brooks/Cole
Publishing Company.


TẠI SAO CẦN KỸ NĂNG QUAN
SÁT?
• Kỹ năng quan sát cho phép TVV lưu ý và
hiểu được hành vi của chính mình và của
thân chủ cũng như biểu mẫu/ mơ hình
(pattern)/ cách của thân chủ khi nói bàn luận
tình huống/ sự việc then chốt.
• Giúp lưu ý được hành vi không lời của TVV
và thân chủ.


TẠI SAO CẦN KỸ NĂNG QUAN
SÁT?
• Giúp để ý được hành vi có lời của TVV và
thân chủ.
• Giúp lưu ý được sự bất đồng, bất nhất, mâu
thuẫn xảy ra giữa TVV và thân chủ, trong
hành vi và lời nói của TVV và thân chủ.
• Kỹ năng quan sát là một dụng cụ/ công cụ
quan trọng để xác định cách thân chủ lý giải
về thế giới.

KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:

Hành vi khơng lời.
• Nhãn liên (eye contact), ngơn ngữ cơ
thể, giọng nói, nét mặt.
• Sự thay đổi trong những hành vi trên
cho thấy thân chủ hứng thú hay không
thoải mái.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:

Hành vi khơng lời.
• Thân chủ có thể nghiêng người về phía
trước khi thích thú một điều gì đó.
• Hoặc thân chủ có thể khoanh tay/chéo
tay lại như một dấu hiệu không muốn
nghe hay tự vệ.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:

Hành vi không lời.
Những diễn tả trên khuôn mặt cần lưu ý:
• Chau mày

• Mím mơi
• Đỏ mặt
• Mĩm cười khơng đúng lúc


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:

Hành vi không lời.
Lưu ý những thay đổi trong tư thế ngồi
của thân chủ:
• TC chéo chân hoặc nhìn đi chỗ khác khi
TVV thách đố TC.
• TC nắm chặt 1 tay và tay kia thả lỏng
khi nói về một người thân  cảm xúc
yêu ghét lẫn lộn.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• Từ then chốt/ Từ khóa
• Lưu ý những từ hoặc cụm từ thân chủ lập đi lập
lại.
• Lưu ý những cụm từ thân chủ nói to, lên giọng.
Những từ này ắt hẳn rất quan trọng đối với thân
chủ.
• Quan sát sự thay đổi đề tài/chủ đề nói chuyện.
TVV có thể nói cho thân chủ biết về điều này và
hỏi thân chủ lý do thay đổi.

KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• Trừu tượng hay cụ thể
• Một số thân chủ rất cụ thể khi kể về sự việc. Họ tập
trung vào từng chi tiết trong câu chuyện.
• Thí dụ: Hôm qua, tôi đi làm về, tôi xuống xe, mở cửa
nhà. Ngơi nhà im lìm hơn bình thường. Mở cửa xong
tôi đi lên tam cấp rồi vào nhà. tôi khơng thấy vợ tơi ở
nhà. Tơi đi vào từng phịng trong nhà gọi vợ, nhưng
cũng không thấy.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• Trừu tượng hay cụ thể
• Ngược lại, một số thân chủ rất trừu tượng khi
nói về nan đề của họ.
• Thí dụ: “tương quan 2 vợ chồng không suông
sẻ, hai người không đồng quan điểm với
nhau”.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• TVV cần lưu ý xem thân chủ là người cụ thể

hay trừu tượng.
• TVV cần điều chỉnh theo cách nói chuyện của
thân chủ.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• Đối với thân chủ cụ thể: TVV giúp họ trừu
tượng hơn qua việc thấy được kiểu mẫu/mơ
hình hành vi của mình, lý giải được hành vi
của mình cũng như tình huống.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
Câu hỏi giúp thân chủ cụ thể trở nên trừu tượng
hơn:
• “Em có thể cho cơ biết sự việc đó có ý nghĩa
như thế nào đối với em?”
• “Điều em nhớ nhất trong câu chuyện này là gì?”
• “Em thích nhất điều gì trong câu chuyện đó?”
• “Em có thể làm gì khác để thay đổi phần kết
của câu chuyện?”


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời

• Những thân chủ cụ thể có thể thích hợp với
cách can thiệp hay giải quyết vấn đề cách cụ
thể.
• Thuyết hành vi thích hợp với những thân chủ
này.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• Thân chủ trừu tượng thường dễ suy tư, phân tích
nhận thức và hành vi của mình.
• Đối với những thân chủ q trừu tượng thì rất khó
cho họ đưa ra những ví dụ cụ thể.
• Họ thích phân tích hơn là hành động.
• TVV giúp thân chủ trừu tượng nhìn đến những
điều cụ thể hơn.
• Thích hợp với liệu pháp phân tâm học, và thân
chủ trọng tâm.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• Câu hỏi giúp thân chủ trừu tượng trở nên cụ
thể hơn:
• “Bạn có thể cho tơi một ví dụ cụ thể?”


CỤ THỂ HAY TRỪU TƯỢNG?

1. Em khóc cả ngày. Tối hôm qua em không
ngủ được, và cả ngày nay ăn không vô.
2. Tôi cảm thấy mặc cảm và kinh tởm bản thân
mình.
3. Tơi hơm qua, chúng tơi gặp nhau ăn tối ở
nhà hàng. Anh đến đón tơi đi và đưa tôi về
nhà bằng xe máy của anh.
4. Tôi là một người thất bại và tôi thấy tương
lai tôi thật mù mịt.


CỤ THỂ HAY TRỪU TƯỢNG?
5. Mẹ em rất khó tính và lúc nào cũng kiểm soát
em. Em thấy thật ngột ngạt.
6. Sáng nào, tôi cũng phải kêu con thức dậy lúc
6g, chuẩn bị đồ ăn sáng cho con và nhắc nhở
con đem tập vở đầy đủ. Ăn sáng xong, tôi
đưa con đến trường lúc 7g.
7. Em chán lắm và mệt mỏi nữa. Em không
muốn gặp bất cứ ai hay làm bất cứ điều gì.
8. Ý tưởng “Tơi bất lực. Tơi vô dụng” hay đến
trong đầu em.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• Câu nói “Tơi” và câu nói “Người khác”:
• Theo nhận thức của thân chủ, trách nhiệm
liên quan tới nan đề thuộc về ai: thân chủ

hay người khác được thể hiện qua câu nói
của thân chủ “Tơi” hay “Người khác”.


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Hành vi có lời
• “Tơi cố gắng hết sức để hịa hợp với người
u của tơi.” vs. “Đó là lỗi của anh ấy.”
• “Em chưa chăm chỉ đủ. Em cần cố gắng hơn
nữa.” vs. “Cách đối xử không công bằng của
cô giáo làm cho em không muốn học.”


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Sự bất nhất/ Sự mâu thuẫn
• “Con trai tơi rất hồn hảo, nhưng nó khơng
tơn trọng tơi.”
• “Em thực sự thương em con lắm” (nói với
giọng nhỏ, trầm và mắt giận dữ)
• “Em khơng thể hợp được với bạn Lan” (giữa
thân chủ và người khác)


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Sự khác biệt và mâu thuẫn từ bên trong
thân chủ
• Giữa hai hành vi khơng lời: thân chủ có thể

nói rất trôi chảy về một đề tài nhưng nếu
quan sát kỹ thì thấy rằng dù thân chủ cười
nhưng bàn tay lại nắm chặt.
• Giữa hai câu nói: Trong một câu nói, thân
chủ có thể đưa ra 2 ý tưởng hồn tồn trái
ngược nhau (“Con trai tơi rất hồn hảo,
nhưng nó khơng tôn trọng tôi.”)


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Sự khác biệt và mâu thuẫn từ bên trong
thân chủ
• Giữa điều thân chủ nói và điều thân chủ
làm: Một phụ huynh có thể nói rằng rất
thương con nhưng lại hay đánh đập con.
• Giữa lời nói và hành vi khơng lời: “Câu hỏi
đó đâu có làm em khó chịu” (nói với gương
mặt đỏ bừng và bàn tay nắm chặt).


KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Sự khác biệt và mâu thuẫn từ bên trong
thân chủ
• Nghẹn lời, nói lắp, do dự ngập ngừng: Khi
đối mặt với những vấn đề khó hoặc phải nói
ra một điều khơng thoải mái, thân chủ thường
có những biểu hiện: khàn giọng, tằng hắng,
cà lâm, do dự ngập ngừng.

KỸ NĂNG QUAN SÁT TẬP TRUNG VÀO
BA LÃNH VỰC SAU:
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và
thế giới bên ngồi
• Giữa thân chủ và người khác: để ý đến và
tìm ra mâu thuẫn trong tương quan với người
khác là một vài trò chủ đạo của TVV.