Chấn thương tâm lý thời hiện đại: Phần 2

PHẦNTHỨHAI
1.NHỮNGDƯÂMCỦATHỜIXAVẮNG
Khicúmgàcịnđanglàcâuchuyệndaidẳngđiểmquatrongcácbảntin
hàngngàythìchungquanhcáinạndịchnàyđãnảysinhnhữngchuyệnđáng
gọilàbihài.Cólầnthấytiviquayđượccảnhngườitabămnhữngcongàbị
bệnhchogàcịnsốngăn,đãghêcảngười.Lầnkhác,lạitingàởTrungQuốc
bịcúmgiárẻdùcónămngànmộtcânđượcmangvềtràtrộnvớigànộiđịa
vốnđãlênđếnbốnnămchụcngànmộtcân,bánrộngrãiởHàNội.Cóvụ
dân xơng vào cướp gà bị thiêu hủy đến mức người thi hành cơng vụ bảo
nhau,từnayphảicócơnganbảovệkhihànhsự.
-MộttờbáođưatintuyếnđườngmớimởtừđườngHồngQuốcViệtđi
CầuGiấymensơngTơLịchchiphí54tỉbịchặnvìmộtngơinhà.Cảdựán
dừnglạihàngnửanăm,phếtháiđổngậpcảđườngnhựa,tuyếnđườngnhiều
chỗthànhmộtbãirác.
-Cịnđây mộttincũ,liênquan đếndân ởThạchBàn (vốnthuộc ngoại
thành,nayđãthuộcvềquậnLongBiên).Hàngngàyxetảichởcátlàmcầu
VĩnhTuyđiquavùngnàylàmbụibặmbẩnthỉuvàhỏnghếtnhàcửa.Người
dân kiến nghị mãi không được, bèn phản đối bằng cách mang giường ghế
chặnkhơngchoxequalại.Bêncầnvậnchuyểncátkhơngchịu,choqnđổ
cảthuốctrừsâutrướcnhàngườitađểngănđe.Điềuquatiếnglạimãinayđã
đượcgiảiquyết,songnhẳnchưathìkhơngaidámchắc.
Đặtnhữngtinnàycạnhnhau,thấygợilênđủcảmgiáclẫnlộn,vừabực
bội,vừaxótxa.Cáccơquanlàmănđãvơtráchnhiệmmàdâncũnghưq
đi.Cảhaiđềulàcáchsốngcủathờihỗnmangqnhồivơphèng,chảaibảo
đượcai.
Lạicónhữngtinnghetưởngnhưkhơngđâu,màkhiđiểmlạitrongđầu
vẫnthấyrờnrợn:ởmộtgócrấtnhỏtrênbáo,thấycótinởmộttỉnhnọ,có
những em bé vị thành niên chót dại chửa đẻ, và người ta đã dùng que để
chọcchonhữngthainhibấthợpphápđó“rụng”ramớithơi.Chuyệnnghe
rùngrợnnhưhồitrungcổ,vàcóthểnóilàhiếmhoi,khơngphổbiến!Thế
nhưngnhẹhơnmộtchútchỉgầnđếnmứcnhưvậythìnhiềulắm.Mộtanh

bạntơikểlàởvùngqgầnHàNội,đếnnhiềunhàthấycócạnhnhữngđứa
trẻmườilămmườibảybịxíchvàobêncổng,tớibữabốmẹmangcơmcho
ăn.Thìrađólànhữngđứatrẻnghiện.Ngườikểlưuýthêmlàchỗbịxích
thườngđượcđặtngaychỗđivệsinhđểkhiconchúngkhỏigàolênđịigiải
quyết...
Nhữngchuyệnbénhỏlặtvặtấytưởnglànóđãxalămlắmmànóvẫnở


ngaybêncạnhta.Nhưnhữngconđườngkhóixeđenđặcmàhàngngàyta
phảichenchúcđểđilàm.Nhưnhữngvỉahèđenngịmnướccốngmàtavẫn
phảingồiănsángngaybêncạnh.
Đâynữa,mộtcâuchuyệnliênquanđếngiớivănnghệcủatơi,cũngtưởng
khơng đâu vào đâu nhưng trong đầu vẫn cứ thấy vương vướng. Đơn giản
lắm,anhembênđiệnảnhkểrằnglàmphimnhiềukhiphảidùngđếnơtơ.
Màơtơnàothìcũngcóbiểnsố,ghinhậnrằngnóđăngkýởmộttỉnhnàođó.
Điềukhốnkhổlàởchỗcứđưaxenàolênphim,màcóchuyệngìkhơnghay
mộtchút,thìlậptứcíthơmsaunhậnđượccơngvănbiệnbácrằngtỉnhtơi
khơngcónhữngxelàmchuyệnđó,đềnghịkhơngdùngloạixenhưvừaqua,
đểtỉnhtơikhỏimangtiếng.Chaoơi,bâygiờmàchúngtacịnquanniệmvề
phimảnhnhưthếư?Lầnnàythìđíchthựclànhữngdưâmcủathờixavắng,
chứcịngìnữa?!Khơngkhíxavắngơmtrùm,đâumàchẳnggặp.

2.TỪĐƠIDÉPĐẾNCHIẾCMŨBẢOHIỂM
CácbạncịntrẻhiệnnaycólẽítaibiếtrằngởnơngthơnViệtNamcũ
người ta phần lớn đi đất. Giầy dép là một thứ xa xỉ. Không ai nghĩ tới
chuyệnlàmrachúngnữa.Saumộtngàylàmănlamlũchiềuvềcũngchỉrũ
chân qua loa. Chế giễu ai, người ta bảo người đó là loại dân “ba xoa hai
đập”.Thếlàthếnào?Tứclàtrướckhiđingủthìlấyhaichânxoavàonhau
vàicáichobụirãra,rồicuốicùngphủinốtbụibằngcáchđậpthậtmạnhhai
bànchânvàonhaumộthaicái.Coinhưxong!Ởnơngthơnxưanhiềunhà

mùarétchỉnằmổrơm(tụcngữcócâuNocơmtấmấmổrơm).Khơngsợ
chânđiđấtthìlàmbẩnchăn,sựtiệnlợicủaviệcđiđấtlạicóthêmmộtlýdo
đểduytrì.
Thóiquencoithườnggiầydépcịnlạiđếnngàynay.Chỉcịnnhìnvàocái
màđơithânngườitađangmangvàtháiđộngườiđóvớigiầydépnóichung,
tơibiếtđượcmộtphầnmứcđộngườiđóvănminhlịchsựđếnđâu,làmchủ
conngườimìnhđếnđâu.
Khơngphảilàtơiracáiđiềucầukỳ,muốnmọingườihọcđịichơibờiăn
diện.Ýtơichỉmuốnđềnghịchúngtaphảinghĩthêmvềnhữngchuyệnnhỏ
nhặt,vìnóliênquanđếntrìnhđộlàmngườicũngnhưcáisựsẵnsàngtựđiều
chỉnhđểthíchứngvớicuộcsốngđangbiếnchuyểnrấtcầnchochúngtahơm
nay.
HàngngàyvàolúcmờsángtơithườngcódịpquacầuLongBiên.Đâylà
lúccácloạirauquảgàvịtđưavềHàNội.Đâycũnglàthờiđiểmđểcácxe
đạpthồđưathansangthànhphốphụcvụviệcđunnấucủacáchộnghèobắt
đầuhoạtđộngmạnh.
Khỏiphảinóilànhữngngườiđạpxeđưathannàyvấtvảnhưthếnàorồi.


Xe thì cũ, than thì ướt, lại tham chở nhiều. Mà lấy đâu ra xe tốt bây giờ,
những xe này may lắm chỉ được đơi vành cứng, ngồi ra “khơng phanh
khơngchngkhơnggácđờbu”,làcáigiáđỡbiếtđi,chứđâucịnlàxenữa.
Lúctơihiểurằnghọkhơngchỉđiềukhiểnxebằngđơitaymàbằngcảsự
vặnvẹocủathânhìnhvàđơichân,thìcũnglàlúctơinhậnrahọchỉcóđơi
déprấttồi.Dépkhơngcóquaihậu.Lạinátlạihỏng.Mộtmặttơikhâmphục
sựnhẫnnạicủahọ.Mặtkháctơibănkhoăn:Tạisaohọkhơngnghĩđếnviệc
kiếmlấymộtđơigiầychochắcchắn?Saohọcứbámlấyđơidéplêcàtàng
vậy?Mộtđơigiầyvảithìcóđắtđỏgì?Màsaohọrađểnhữngđơidépnát
vắtkiệtthêmsứclực?
PhốphườngHàNộihàngngàyđượclấpđầybằngvơsốngườitừnơng

thơnlên.Cóbaonhiêungườibánrongthìbấynhiêungườichỉkéolêtrên
đườngbằngnhữngđơidépcàkhổ.Chỉcầnnhìnvàođâyđủhiểutrìnhđộđơ
thịhóacủadânta.
Tơinhắclạichuyệnnhữngđơidépđểliênhệtớimộtviệcbâykhác,bây
giờmớithànhnếp,nhưnglúcđầutrầytrậtmãi:độimũbảohiểm.
Tại sao cái việc đơn giản, ai cũng thấy phải, nước nào cũng làm, mà ở
mìnhlạiphảicómộtcuộcvậnđộngrồithànhnghịquyếtvàtổchứcrađủ
mọilựclượngkiểmtracũngnhưxửphạtnhưvậy?
Ởđâycólýdonằmtrongtâmlýconngườihậuchiến.Đãtừngvàosinh
ratử,ngườitadễcoithườngcáichết.Rồicólýdocủacáinếpsốngquentự
do,khơngmuốncógìbậnvàomình.
KhiSàiGịnmớigiảiphóngtơicùngvớicácđồngnghiệpởtạpchíVăn
NghệQnđộithuộcbiênchếcủaTổngcụcchínhtrịvàmộtthờigiancùng
sốngtrongcănnhà61LýTựTrọng.Tơicịnnhớmộtchuyệnhơikỳ:mặc
dầu các phịng đều có toa-lét, nhưng nhiều người cứ thích ra cái bể nước
cơngcộng,ởđấyngườitađượcvừatắmvừakháonhauchuyệnnọchuyện
kia,rồidộinướcàoào.
Tơichỉthựchiểurađiềunày,khinhớlạilà,phầnlớnđồngđộicủatơilà
nhữngngườinơngdân.Mộtkhúcsơngtựnhiênhoangsơ,mộtcáiđầmlàng
bátngát,hoặcmộtcáigiếngthơi...,đólànhữngchỗtắmquencủachúngtơi
trướckhivàođây.Từnơitắmcủađếncáimũtrênđầu,bấtkỳcáigìgịbóvà
gâycảmgiácchậtthơi,chúngtađềungại.
Sauhếttơimuốntrởlạicâuchuyệnnóitrên,vềnhữngđơidép.Bướcra
từ xã hội của nền kinh tế tiểu nông ta quen gặp đâu hay đấy thế nào cũng
xong.Tabằnglịngvớisựcẩuthả.Tacótâmlýbảothủ,khótừbỏnhững
thóiquencũcũngnhưngạithíchứngvớicáimới.Tấtcảnhữngbiểuhiện
củamộtquanniệmsốnglạchậumàtơiđãchứngminhquaviệccoithường
nhữngđơidéplạithấyxuấthiệntrongsựlầnchầnkhơngchịukiếmngaycái
mũcầnthiếtmỗikhiđilạitrênnhữngconđườnglớn.
Vàichụcnămnữa,sựkiệnnàysẽđượcnhắclạivớinụcườimỉm:chúng

tađãtừngngâythơnhưthế,trênconđườngđitớixãhộihiệnđại.

3.CÁINGHÈODAIDẲNG
NgườitathườngchỉnhớtớilàcácđầulĩnhcaiquảnPMU18nhưnhững
qikiệtvungtiềnnhànướclàmbậyvàđuanhauănchơihưởngthụ.Lẽra,
tơinghĩ,phảikếttộihọ-cũngnhưcácđồngnghiệphưhỏngcủahọtrong
ngànhgiaothơngvậntải-ởmộtkhíacạnhquantrọnghơn:vìsựkémcỏivà
thiếuhiệuquảcủatồnngànhmàkhigianhậpWTO(=hịamạngvớinền
thươngmạitồncầu),chúngtađangcómộthệthốnggiaothơngthuộcloại
cổlỗnhấtthếgiới.Hậuquảxảyratrơngthấynhãntiền.Cácvùngsâuvùng
xavẫnsốngnhưnhữnghoangđảo.Cáccơngtynướcngồikhơngthểlênđó
đầutư.Thếmạnhcủakinhtếthịtrườngkhơngpháthuytácdụng.Nơngthổ
sảncủatừngvừngdừnglạiởdạngtựcungtựcấp.Màngườidânvùngđóđại
kháixưathếnàonayvẫnthế.Họđãbịtướcđicơhộithamgiavàocuộccạnh
tranhlànhmạnhtrongphạmvicảnước.
Nhữngsuynghĩđóđếnvớitơi,khiđọclạibàitạpbútCáicốcbamươi
năm trong tập Giấc mơ ơng thợ dìu do nhà xuất bản Hội nhà văn cho in,
2006.Trongbàinày,TơHồikểchuyện,cólầnđếnmộtvùngnúi,vùngđất
qnghèo,cómỗichuyệnlonướcănởsinhhoạtcũngchậtvật,mấylầntỉnh
huyệnvềgiúpcũngkhơnglàmnổi.Ghévàomộtgiađìnhxinnước,TơHồi
đưachoơngcụchủnhàmộtđơicốcthơ,loạicốcthủytinhcầmđitừmột
cửahàngbia.Vậymàbachụcnămsau,điquathìđóvẫnlàmộtvùngthiếu
nước.Tạicácchợvẫnthấybánloạichậugỗ,cácgiađìnhmuavề,vogạorửa
thịtkhơ,rửachâncũngchậunướcấy.Giađìnhthayđổi,ơngcụgiàxưađã
chết,ngườicontraingồiđấytrơngcũngnhangnhácnhươngbốngàytrước,
vàgiữađốnggọilàtàisảngiađìnhvẫnđơicốcxưa,nhưmộtcủagiabảo.
HaimốcthờigianmàTơHồikểlànhữngnămsáumươivàchínmươi
củathếkỷtrước.Giờđâythìsao?BảntinVTVItối24.4.2007chothấy:dân

MèoVạcthiếunước.CácbểnướcdoUNICEFtàitrợđãbétímàvẫncạn
khơ.Dâncảtuầnmớiđượctắmmộtlần.Họcsinhphảibỏhọcđigùinước.
Qcơgiáolắmthìsansẻchocơmấybát.
Cịnbaonhiêubảnmiềnnúiphảisốngtrongcảnhtươngtự,chứđâuphải
riêngMèoVạc?
Tưởngnhưcóbngbaonhiêulờiốntráchđốivớinhữngngườitham
nhũngtronggiaothơngcũnglàkhơngđủ.Vìhọmộtphầnmàtrongxãhội
sựkhácbiệtgiữangườigiàuvàngườinghèo,giữacácvùngđơthịngàycàng
tăng lên. Và đứng ngồi mà nói thì cả xã hội có lỗi. Nếu chưa đến nỗi vơ
cảmdửngdưngthìchúngtacũngđangbấtlựctrướcmọiđaukhổtưởngnhư
khơngcịntrongthờiđạihiệnnay.


Thếlàlanmanlạinhớsangnhữngđợtlàmtừthiệnxãhộivẫnphátđộng.
Khơngphảiđợiđếnnhữngkỳlũlụtmàhàngngàychúngtavẫnnghecósự
kêu gọi giúp đỡ người nghèo. Cái cảnh người đứng xếp hàng bỏ phong bì
vào hịm kính để qun góp đã thành quen thuộc trên các chương trình
truyền hình. Mấy tháng trước, cịn nghe có chính sách cho các hộ nghèo
đượcvayvớimứclãi0%,điềukiệnđượcvaylàphảithậtnghèo,tổnggiátrị
tàisảnkhơngqbatriệuđồng,cốnhiênphảicóhọphànhbìnhtuyểnxác
minhtrướckhichovaychínhthức.
Thếnhưngthửhỏichúngtađãcóthểantâmvớicáiviệcđóchưa?Đáng
lẽphảilođườngsáchođànghồngđểđưakhoahọckỹthuậtvànềnnếplàm
ănmớitớinhữngvùngđó.Đánglẽphảilomởtrườngđưaconemđồngbào
đihọc.Đánglẽphảigiúpđểngườidânđịaphươngcóthểtựtrưởngthành
lên, tự lo lấy đời sống của mình và với thế mạnh tiềm tàng, đóng góp vào
hoạt động chung của đất nước... Đáng lẽ phải như thế! Đó là trách nhiệm
chungmàchínhđómớilàsựgiúpđỡnhauthiếtthực.Nhữngviệccơbảnđó,
tađãlàmđượcbaonhiêu?
Nếuxemxétsựviệctheokiểuấythìchắcchắncịnlâuchúngtamớicó

thểantâmvớilịngtừthiệnmàchúngtađangtựhào,mộtthứtừthiệnđắp
điếmtạmthờihơnlàcóýnghĩalâudài.Đàibáolạicịntốcáonhiềunơiquỹ
từthiệnquảnlýlỏnglẻo,ngườitaxàxẻongayvàosốtiềnthuđượctừquỹ
trướckhiđưanótớicácđịachỉcầntới.Liệucóphảicácsángkiếnloạiđó
chỉcótănglênchứkhơnggiảm?Rồicịntrườnghợpcáccơngtythamgia
qungópcốtđểquảngcáotiếpthịnữachứ.Nghĩalàhọchỉlấycớlàmtừ
thiệnđểtrụclợi.Từhồi1936-1939,trongVỡđê,VũTrọngPhụngđãnóitới
cảnh mỗi lần làm từ thiện là một dịp để con cái các ông quan huyện quan
tỉnhtrưngdiện,lăng-xênhữngmốtquầnáomới,vàkhoekhoangvềmộtnếp
sống xa hoa vừa du nhập từ nước ngoài về. Sáu bảy chục năm qua đi mà
lịngngườicókhácđượcbaonhiêu?

4.BỮAĂNNGỒICHỢ
Miếng ăn q khẩu thành tàn, người xưa có lúc đã nói như vậy, ngụ ý
đừng quá coi trọng chuyện ăn uống. Nhưng cũng khơng ai xem thường
chuyệnnàyđược.ChữHáncócâuDĩthựcvithiên,ngụýcáiăntonhương
trời. Dân gian ở ta đọc trệch đi thành Dĩ thực vi tiên, vẫn giữ được cái ý
chính,coicáiănlàquantrọnghàngđầu.
Quanniệmvềănuốngcủamộtcộngđồngvốnkhơngmấykhiđượcnói
ra, song nó vẫn ổn định với thời gian và làm nên chứng tích của một giai
đoạncụthể.
Đọclạivănchươnghồitrước,thấycáiănluônđượcmôtảởcậncảnhrất


đángbuồn.TrongvănNguyễnCơngHoancócảnhmộtthằngbélangthang
bịcảchợđuổiđánhchỉvìăncủabàhaixubúnriêurồi...quỵt,bỏchạy.Nam
CaocótruyệnMộtbữanokểvềcáichếtcủamộtbàgiàqđói.Sâusắchơn
nữa,NamCaotảngaycáiđóicủanhữngngườicósuynghĩnhưnhàvăncịm
nọ, với đám bạn mê thịt chó của anh ta. Nhân vật chính trong một truyện
ngắncủaNgunHồngngủnhờnhàbạnđangđêmđóiqkhơngngủđược,

trởdậylụccơmnguộiănvộivàđâylàmộttrongnhữngđoạnvănhaynhất
củatácgiảnày.ỞKimLânđầuđimốitìnhcủanhânvậtTràngvớingười
vợnhặtcủagãlàởcâuví“Muốnăncơmnắmvớigiị-Lạiđâymàđẩyxe
bịvớianh”.
Những chuyện ăn uống như thế này biết nói về chúng ta khơng kém gì
mọichuyệnquantrọngkhác.
Nhữngchitiếtđómấyhơmnayvừatrởlạivớitâmtrítơi.Đólàcáilầntơi
ngồixembảntinthờisự,thấycácphóngviêntruyềnhìnhchĩaốngkínhvào
bữaăncủamấyngườibánhàngngồichợ.Bànàycầmsuấtcơmchạyvộivề
nơimìnhngồi,bànọtayvừacầmvàoconcátrongchậunướcvẩnđục,đã
cầmngayvàocáithìa.Cơkialúngbúngvừanhaivừagỡrasợitóctrongbát
canhtrướcmắt.
Chảlàdạonàyđangcódịchbệnh.Banđầumọingườichỉnghĩđếnmột
vàitácnhângâybệnhcụthể,saumớihiểurằngvấnđềlàtồnbộcáchăn
uốngcủachúngta,từđómớicóchuyệnđưamấycảnhănuốngnóitrênlên
mànảnhnhỏ.
Tơixemmàgiậtmình.
-Ănuốngnhưthế,thìlàmsaotránhkhỏidịchbệnhchođược?
Chắc mọi người cũng như tôi, cảm tưởng đầu tiên đến với chúng ta là
vậy.
Phầntơichỉmuốnbổsungởđâykhơngchỉcóvấnđềvệsinhmàcịnmột
cái gì lớn hơn, nó cho tơi thấy thực chất cuộc sống quanh mình mà hàng
ngàymìnhquanliêu,xaonhãng.
Mấychụcnămnaycuộcsốngđãbaothayđổi.Đườngphốchậtxeơtơ.
Các khu chung cư mọc lên san sát. Nhìn vào nhà nào cũng ti vi màu. Các
mốtquầnáocủanướcngồitrànngậpphốxá.
Giákểcónhắctớichuyệnăn,thìtrênmànảnhtồnthấytiệctùnghồnh
tráng,nhữngngườithắtcơ-ra-vátchúcrượunhau,vàthịtcáthìêhềtrêncác
bàn.
Thế nhưng thử nghĩ lại, có phải người nghèo cịn q đơng, cảnh sống

nhếchnháccịnphổbiến,vànhữngbữacơmănvộiănvàngnhưvừathấy
trêntivivẫnlàcuộcsốnghàngngàycủarấtnhiềungười?
Chẳngphảiđóchínhlàcuộcsốngtrầntrụicủachúngtađósao?
Chưa nói những vùng lũ lụt miền Trung, ngay trong đám đông những
ngườidânnghèothànhthịhômnay,mọichuyệnănuốngbaolâunayvẫnđại


kháivậy.Vàđằngsaunhữngthứtaăn,cáicáchhiểucủachúngtavềbữaăn
lại càng là một sự lặp lại. Chúng ta chỉ có một cuộc sống “tự nhiên nhi
nhiên”chuồitheothóiquen.Chúngtasốngchoquangày.Chúngtakhơng
baogiờchủđộngđượctrongcáiviệclớnhàngngàylàviệcnithânmình.
Chúngtasốngđếnđâuhayđếnđấy.Sựnguyhiểmrìnhrậpkhơngphảilàta
khơngbiết,nhưngkhơngcócáchlựachọn,âulàtặclưỡilàmliềuchoxong...
Từnhữngcảnhvẫnxảyrahàngngày,thấyhiểuthêmnhữngvấnđềchung
củađờisốngchung.
Lâunaythấychuyệnbàconsẵnsàngbáncácloạiraucóphuncảthuốc
trừ sâu, cả những con gà dịch bệnh cho người mua, nói chung là các loại
hàngkhơngrõnguồngốc,tơithườngthắcmắcđơngiảnsaomàngườimình
ẩu,vơtrách nhiệmvới nhauđếnthế. Nhưnghơm naynhìnlại bữaăn trưa
củahọthìhiểungay.Vớichínhmiếngănđưavàobụngmình,ngườitacịn
khơnglonổi,làmsaolochomọingườibâygiờ?
TrongtruyệnngắnPhiênchợtết,NguyễnMinhChâukể:Saumấychục
nămxaqtrởvềlàng,ơngcảmthấymấyngườibánhàngởchợhìnhnhư
vẫnlàngườicócịnsốngsót.Sauhỏiramớibiếthọlàconcáicủangườibán
hàngngàyxưa.Hơmquamẹbánởchỗnàomặthànggìthìhơmnayconvẫn
chỗấy,mặthàngấy.Sựtrìtrệcủađờisốngđãđượcnhàvănmiêutảđầyấn
tượng.
Bữaănvàcáicáchăncủamấyngườingồichợhơmnaycũnggợichotơi
nhữngấntượngtươngtự.Vềsựngưngđọngcủađờisốngvàsựdaidẳngcủa
cáicũ.

5.HIỆNĐẠIĐẤYMÀCỔLỖĐẤY
“Đichậmthơi!Đừngcóphóng!NhớlàconnhàcơMơđãbịdậpsọvìxe
bịrảiđinhtrênđườngtừcầuThăngLonglênNộiBàiđấythơi!”.
Buổichiềumộtngàycuốinămâmlịch,vợtơingồisauxemáylnmồm
nhắctơinhưvậy,khichúngtơiđitheoconđườngcaotốctừHàNộilênBắc
NinhđểvềqĐơngHồ.
Vì muốn đi nhanh, nên lần đầu chúng tơi chọn con đường này. Đường
vắng.Xepháothưathớt.Nhưngchỉmộtlúcthìthấyngầnngại.Hóaracái
điềumàconngườitatừngướcao,lúcđốimặtlạithốngquamộtchútrợn
ngợp,vàcólúcnhưlàhãisợ.Mìnhthuộcvềnhữngconđườngmấpmamấp
mơvàxecộchenchúc,cịibópinhỏicơ?Chứmìnhkhơngsinhrađểđitrên
conđườngnày.
TừmạnTâySơntrởlên,bắtđầuthấycónhữngchiếccầuvượtbắcngang.
Dướichâncầu,hiệnranhữnghàngràolưathưađanbằngdâythépgai.Đã
đốnđượclàcầnlàmthếđểngănkhơngchodânlợidụngmởqnbánhàng
(?),songbọntơivẫncứthấychươngchướngthếnào.Dâythépgaigợimột
thờirấthungdữvàrấthoangdại,chẳngnhẽkhơngcógìthaythếchăng?Cả
conđườngcịnlàmđược,saokhơnglàmnốtíttấmchắnbảovệ?
ĐãđếnkhuvựcngoạiơBắcNinh,trướcmộtcâycầubắcngang,chúng
tơitìmbiểntrỏđườngvềCầuHồkhơngthấy,đànhphóngđộnửacâysốlên
câycâuphíatrước.Đếnđâymớilạithấybảngchỉdẫnlàcầusaunàyđivề
PhảLại.Tứclàđánglẽphảirẽlêntừcâycầuđãbỏqua.Đànhquayngược
xetìmđườngcũ.Màcóđơngiảnđâuphảilêncầungangrồirẽtheođường
xuống,sangconđườngxivềHàNội.Rồilạiquacâycầuvượtthứhaimới
tớiđườngrẽvềHồ.Lịngvịngmộthồi,tínhramấthơnnửatiếngđồnghồ,
nghĩalàbaonhiêuýđịnhđitheoconđườnghiệnđạichonónhanh,hóara
hỏnghết.
Rútkinhnghiệmđợtđi,lầnra,chúngtơiđitheoconđườngtrêntỉnh,từ

ĐơngCơiquaDâuKeo,đổvềđường5.Vìcónhiềucơngtrườngmớimở,
đườngbụimù.Vàcũngvìbịxecơngtrườngchởcátsanlấpmặtbằngquần
suốtngày,đườngđầyổgà.Stnữavìmuốntránhmộtđoạnổgàđó(đúng
hơn là ổ trâu), xe tơi đã húc phải một xe tải. Lúc này, mới thấy nhớ đoạn
đườngcaotốcbuổisáng,vàtựnhủkhơngchừngbậnsaumìnhsẽvẫnđicon
đườngấyítralàmộtlượt.
Câuchuyệnmộtngàytrênđườngcũnglàcáitâmtrạngcủabọntơitrước
nhiềuvấnđềxãhội.
Từlâutơiđãbịámảnhbởicáithànhkiếnlàởxứmình,chẳngbaogiờcó
cáigìhiệnđạichođượctriệtđể.Chẳngnóiđâuxa,cầuThăngLongtồntại
đãtừngấynămnhưngriêngđoạnđườngtừđêsơngHồnglêncầuvẫnnhư


dangdở,cátcóchỗtừđườngđấttrànratậnđườngnhựathahồbốcbụi.Cái
tìnhtrạngnửachừngxnấy,chỗnàolàchẳngcómặt.
Cáimớibaogiờcũngđịihỏimộtqtrìnhthíchứng.Nghedântìnhđồn
đạilàmộtvàingườiHàNộicótiềnlầnđầusangchâuÂu,đếnvớinhững
Venise,Milan,Madrid,thấyxalạq,khócđịivề.Chắclúcấyhọcũngở
vào cái tâm trạng của chúng tơi trên đường cao tốc hôm ấy. Sống quá lâu
trong cái cổ lỗ thô sơ, làm sao người ta quen ngay với những cái hiện đại
kia!Muốntheokịpnhữngvănminhtiếnbộấy,phảicótrìnhđộ,chúngtơi
đâucóaibảođểhọc,vàgiákểcóaibảohọcthìcũngviệncớđãmệtmỏi
qrồitìmcáchthốithác.
Trướcmọicáimới,lịngngườitựnhiênngầnngại,vàtrongthốngchốc
chợtnhậnramộtướcaomơhồ,giákểquayvềqkhứthìthích.
Nhưnglàmgìcóqkhứmàvề!Cuộcsốngthơsơhơmquađâucóđứng
ngunnhưchúngtavốnnghĩ.Mànóđangtrongtìnhtrạngthốihóa.Như
con đường trở ra chúng tơi đã đi. Cũ càng. Mục nát. Đầy tai vạ. Sở dĩ cái
hiệnđạihơmnaynhamnhởnhếchnhác,thìcũngvìnólàconđẻcủacáitình
trạngthơsơđãthahóađó.

Mọi sự quyến luyến vừa nói ra đã thấy vơ lý. Ấy vậy mà khơng gạt bỏ
hẳnnóđiđược,nghĩcũngthấylạcholịngmình.
TrongtruyệnngắnConsovềnhàmẹ,nhàvănThanhTịnhtừngkềtrường
hợpmộtcơgáiđilàmdâuởlàngxa,cứvềnhàchồngthìnhớnhàmẹđẻ,lúc
quayvềnhàmẹđẻlạinhớnhàchồng.Vìcảhainơiđềukhơngphảicuộcđời
dễchịugì.Nơinàocũngqthấpsovớicuộcđờimàngườita-vớitấtcảsự
biếtđiềuvốncó-tinrằngmìnhđượchưởng.Nênsinhranhữngthấpthỏm
phânvânlưỡnglựrấtbuồncười.Nhiềungườichúngtơihơmnaycũngởvào
tâmtrạngnhưvậy,xinđừngcóaicườicả.

6.DÂNNHẬPCƯTRONGVĂNCHƯƠNGVÀBÁO
CHÍ
Người ta thường coi Nguyễn Bính như một nhà thơ có tâm hồn đồng
ruộng và tha thiết kêu gọi trở về với chân quê. Thật ra nhà thơ đã bị hiểu
nhầm.TácgiảLỡbướcsangngangchỉgợilạinhữngkỷniệmvềqhương
tronglịngngười.Chứtrongthâmtâmơngcũngbiếtrằngcâyđabếnnước
hoặcmốitìnhcủacơhàngxómchỉcịnlàkỷniệmtrongtâmtrí.Nóthuộc
hẳnvềqkhứ.Mộtđilàơngkhơngtrởvềvớinónữa,trừphibịbắtbuộc.
Nhìntừgócđộxãhộihọc,NguyễnBínhlàmộthồnthơcủadândicư.Từ
nơngthơnrathànhthị,họnhưcáicâybịmangtừmảnhđấtnàysangtrồngở
mảnhđấtkhácvàcuộcđờihọphảichấpnhậnnhiềubikịchtiêubiểuchosố
phậnconngườitrongxãhộihiệnđại.


Suốt thế kỷ XX, làn sóng người dân quê Việt Nam rời bỏ làng xóm ra
thành thị chia thành nhiều đợt dồn dập. Chiến tranh khiến cho người ta
khơngcịncóthểtựdolựachọn.Hếtchiếntranhthìlạinhucầutáithiếtkinh
tế.Sốdânqđơng.Kỹthuậtlàmăncũkỹ.Tìnhtrạnglạchậukhơngphải
bỗngchốcmàđượccảithiện.Dùkhơngmuốnđi,dùbiếtrờiqlàtrămcay
ngànđắngtrênphươngdiệntìnhcảm,họcứphảitheonhaumàđi.Mộtnhà

vănnhưNguyễnMinhChâuđãthơngcảmvớicáinỗiniềmấyởhọ.Trong
thiêntruyệnNgàytếtvềthămqinđầu1986,nơngthơntrìtrệđượcơng
miêutảdướiconmắtmộtngườixaqđãlâu.Hàngmấychụcnămcảcon
ngườilẫncáchsốngvùngqnàykhơngđổi.Bởivậyởcuốithiêntruyệnrất
haynhưnglạiítngườibiếtnày,nhânvậtcủaNguyễnMinhChâusaucuộc
trịchuyệnvớimộtthanhniêntênKimđãthầmkêulênđauđớn“Kim,Kim,
Kim.Đờicháumaingàysẽrasaonếugắnchặtvớinhữnglàngxómqnhà
udấu!”
Haichụcnămnay,dùđãdặndịnhaurấtnhiềusongcácvấnđềnơngthơn
chưa được chúng ta đề cập tới đúng như nó cần phải có. Nơng thơn ta đã
thayđổirasaotronghiệnđạihóa?Khitìmcáchtrảlờichocâuhỏinày,nhìn
vàovănchương,ngườitakhơngkhỏilúngtúng.
May mà gần đây cịn có Cánh đồng bất tận. Tác phẩm này đã đáp ứng
đượcsựchờđợicủanhiềungười.
NhưngnhữngsángtácnhưcủaNguyễnNgọcTưmớinóivềcáibộphận
nơng dân ở lại chính mảnh đất cũ. Cịn các vấn đề của cái bộ phận “nơng
thơnrađi”-“nơngthơntừbỏchínhmình”,vẫnítđượcvănchươngbáochí
nhắcnhởtới.Mộtconsốthốngkêchobiếthàngngàycókhoảngnửatriệu
dânnhậpcưsống,làmviệcởmộtđơthịnhưHàNội.Cóngườisángđitối
lạiquayvềvớilàngxómcủahọ.Cóngườilêntheomùa.Ngàycàngcóthêm
nhữngngườilênmộtthờigiandàivàmỗinămchỉlaivãngvềqvàilần.
Songhọmớilàdânđơthịmộtnửa.Sinhhoạtcủahọcócáigìchắpnốivá
víutạmbợ.
HọcầncómộtNguyễnNgọcTưcủahọ.
Vàtrướcmắthọcầnđượcthơngcảmcủatồnxãhội,đượcnhắctớivà
chiasẻtrongcácphươngtiệnthơngtinđạichúng.
Nhữngýnghĩtrênlâunayvốnđãlởnvởntrongđầuóctơi,càngdộilên
nhưámảnhtrongnhữngngàytết.Lúcnày,HàNộinhưvắngđi,tàuxekhó
khănvìngườivềq.Cịnsautết,cótinnhiềukhucơngnghiệpởcáctỉnh
phíaNam,cơngnhânkhơngchịulênlàmviệctiếp.Thếlàngườitalạinháo

lênbànbạc.Chínhsáchcầnthayđổithếnào,ngồilươngthìcịnphảilocho
đờisốnghàngngàycủahọrasao,trongcâuchuyệnbênbữacơmởcácgia
đình,nhiềungườiđãcónhắcnhở.
Nhưngsovớichuyệnthịtrườngchứngkhốn,chuyệncúmgàcúmvịt,thì
cáccâuchuyệntươngtựrộlênđượcítngàyrồilạilọtthỏmđi.


Có lần, tơi đọc được một mẩu tin ngắn trên mạng: Việt Nam cần giải
quyếttìnhtrạngdicưgiatăng.ĐólàkhuyếnnghịcủaQuỹDânsốLiênhợp
quốc(UNFPA)tạiViệtNamđưaratronghộithảovềvấnđềdicưtổchức
hơmnayởHàNội.
Cholàchủđềquantrọng,tơiđitìmtiếp.Nhưngtìmsuốtlượtcáctờbáo
chính chỉ thấy có một ít tờ đưa tin này, và cách đưa thì hết sức sơ lược,
chẳnghềnóihộithảođãdiễnravớisựthamdựcủanhữngai,cóbáocáo
nàoxuấtsắc,đâulàvấnđềtiếptheocầnkhaithác.Tómlạilàtinđưakhơng
mấymặnmànhưnhữngtinvềcơcasĩnàycóbầuhoặchoahậukiathaymốt
ănmặc.
Nghĩramàthấycámcảnhq!

7.HỒNTRƯƠNGBA,DAHÀNGTHỊT
ĐườngphốHàNộitrướctồnxeđạpnaytồnxemáy-nhiềukháchnước
ngồitừngquathămViệtNamnhiềulầncónhậnxétnhưvậy.CáiviệcViệt
Namtrởthànhmột“xemáyquốc”,thìdântaaicũngbiếtrồi.Điềupháthiện
gần đây của nhiều người chỉ là chúng ta thường đi xe máy bằng chính cái
tâmlýtừngđixeđạphơmqua.Khirúlênphóngthậtnhanh,khiđậnđàlàm
dángđiệubộtrênđường.Hoặcnếugặpđoạntắcmàcácnhàgầnđấykhơng
chiếmdụngvỉahèlàmchỗbánhàng,thìsẵnsànglaolênluồnláchchomau.
Lại cịn những kiện hàng to tướng người ta thường buộc sau xe nữa, nó
khiếnchonhữngconđườngnhựacũkỹởHàNộihiệnrachẳngkhácnhau
baonhiêusovớinhữngconđườnglàngmấpmơ.Vàđóchínhlàđặcđiểm

củagiaothơngởcácđơthịhiệnnay.
ConđêvensơngHồngmàngàynàotơicũngđiquavốnlàconđườngđể
hànghóangoạitỉnhtrànvềHàNội.Ngồiraucỏ,trongcácthứhàngmang
lênbaogiờcũngcógàvịt.Vàtrongsốnhữngkỷniệmvuivuitừmườinăm
trước,tơinhớthườngcócảnhnhữngxeđạpchởvịtđangđibỗngdừnglại.
Mộtítbánhđúcđượclơira.Ngườitadangrộngmỏvịtđểnhồimớbánhđúc
ấyvàochochúngthậtđầydiều,nhồichođến“lịitùvà”mớithơi.Rồisang
chợLongBiêncânkẹovớinhau,sốcânconvịtsẽgồmcảcáiđốngbánhđúc
mớitọngđó.Cólầnthấytơingạcnhiên,cácbàbánvịtcườixịa,nghềcủa
chúngtơinóthế,từđờicáccụxưađãtruyềnlại,aicũngphảilàm,ngồitọng
bánhđúcchovịtthếnàycịnhơnchốcnữalênmặccảvớiđámláingồisẵn
trênchợ.
Mộthainămnaychuyệnnhồibánhđúchơmquakhơngcịnnữa.Đámlái
cáctỉnhmangvịtlênHàNộiđãchuyểnquađixemáycả.Songcáitâmlý
làmănkiểuấyvẫnđanghiệnrathiênhìnhvạntrạng.Ngaytrongcáclơhàng
xuấtđicácnước,dânmìnhcũngcónhiềuchiêuthứctươngtự,khiếnngười


takhóchịu,cókhibịtrảvềvìkhơngđạttiêuchuẩn.Trongtơmcódưthừa
lượng kháng sinh khơng được phép. Hàng thủ cơng chất lượng kém. Sức
mạnhcủathóiquenthậtghêgớm.Tơichợttưởngtượnggiácóaiđếntậncác
cơsởsảnxuấtmàhỏi,thìchắccũngthấymấyngườiphụtráchcườixịa,các
cụxưađãtruyềnlại,aicũngphảilàm,nhiềukhiđãbiếtlàsaimàkhơngbỏ
được. Vậy là cái tâm lý của người quen nhồi vịt vẫn đang chi phối những
ngườilàmhàngxuấtkhẩu.
Nhiều huyện cũ của Hà Nội nay lên quận, các xã được gọi là phường.
Cũngnhưởcáctỉnh,nhiềuhuyệnlỵnhỏtrởthànhthịtrấn,thịxãthànhra
thànhphố.Mộtqtrìnhđơthịhóacũngđếnvớichúngta,nhưởnhiềunước
khác.Chỉcóđiềuởnhữngđơthịmớiấy,phốxáthườngvẫncongqueoxệch
xạc-chẳngquanólàconđườnglàngđượcđổbê-tơngmàthành.Sovớicác

khuphốcũthìlượngxeởcác“phốlàng”nàycóíthơn,vàsuốtngàythấycó
nhiều người đi bộ hơn. Quan sát kỹ hơn thì thấy người ta - cả trẻ con lẫn
ngườilớn-thườngvẫnđibộnghênhngangratậngiữađường.Tạixưanay
vẫn đi vậy một phần. Nhưng cũng tại những căn phố mới này phần lớn
khơngcóvỉahè,muốntrởthànhngườithànhphốđitheovỉahècũngkhơng
cóchỗmàđi.
Những thói quen cũ cịn có mặt trong mọi sinh hoạt gia đình. Bên Gia
Lâmtơi,hồisốtđất,nhiềunhàcóvàitrămméttựnhiênthànhtỷphú,xây
nhàbatầngbốntầng,nhàcũngchialàmnhiềuphịngkiểucáchnhưcácbiệt
thự.Nhưngtốitốinhìnvàonhiềunhà,thấyngườitachỉquanhquẩnphịng
kháchdướinhà.Ởđó,concáihọcbài,bốmẹxemtivihoặctrịchuyệnvới
hàngxóm.Cảnhàcứphảisốngbêncạnhnhau,chứkhơngaitínhchuyệnvề
phịng riêng làm việc một mình. Vỏ là dân thành phố, nhưng ruột vẫn là
ngườinơngdânthờicũ,ngaytrongnếpsống.
Thờinàothìtrongconngườicũngcócàichencảmớilẫncũ.AnhTrương
Bachết,nhưnghồnkhơngchịuchết,cứtồntạitrongcáivỏanhhàngthịt.
Bi kịch riêng của con người hiện đại chúng ta chỉ bắt đầu từ chỗ nhập
nhèmsauđây:
-Bởibiếtrằngcáicũkhơngbaogiờthayđổinổi,nênmặcdầuđãngán
ngẩmnólắmrồi,songlạiquayralýtưởnghóanó.
- Cịn với cái mới, biết rằng không bao giờ đạt tới, liền lờ đi coi như
khơngcó,chỉcốtsaocócáidanhhãolàđượcrồi.
Cũmớinhậpnhèm,trơngcũngbuồncười.Nhưngvìaicũngthế,cảmình
cũngthế,nênkhơngdámcườinữa.

8.ẢOTƯỞNG,ĐÂUDỄTỪBỎ
Giữabaonhiêuvụbêbốiđươngthời,thìvụbánđộtrongbóngđánăm


2004chỉlàmộtcáigìrấtnhỏ.Saukhiđiềutratrêndiệnrộng,vàcólẽchỉcó

mộtsốnhỏngườicóliênquanlàcóáncụthể.Songtơinghĩcáisốngười
khơng có án, số đó mới đáng sợ. Nghĩ tới họ ta hình dung ra cả một tình
trạnglầmlỗitrànlanvớinhữngbiểuhiệnmnmàumnvẻ.
Đã có những con người hư hỏng, cậy chút tài năng để buông thả, và
thườngxunđầucơlịngumếncủangườihâmmộ.Đãcónhữngcánbộ
phụtráchlàmănvớixãhộiđenđểkiếmchác.Đãcónhữngtậpthểcùngnhất
tríđưatiềnđihốilộ.Đãcónhữngthànhtíchcóđượcdođixinđichạy.Đã
cólốisốngbàibạctraigáirủrênhaulàmbậyrồiphảnbộinhau,ănchặntiền
cơngcủanhau.Đãcónhữngcuộcchạylàng.Đãcólìlợmchốiquanh,ngoan
cố cãi chày cãi bửa sau khi bị cơ quan điều tra phát hiện. Tóm lại, đã có
những tội lỗi mà lâu nay chúng ta chỉ đọc trong sách vở, hoặc xem trong
phimảnh,naytrongthựctếcịnbẩnhơn,ghêhơn.Khơnggìxalạvớichúng
tacả.
Đấy,cáichínhlàmchongườitanghĩngợinhânchuyệncáđộbóngđálà
ởchỗấy:Nókhơngphảilàmột“hiệntượngcábiệt”nhưchữtahaydùng.
Nótiêubiểuchomộtxuthếthấyởnhiềungành,nhiềuđịaphương.Chẳng
qua,nhữngngànhnhữngđịaphươngđóquantrọng,lơirathìxấuhổchung
nênngườitaỉmđi.Cịnthểthaoư,thểthaocóvẻchẳnglàgìcả,nênngười
tacho“bớitung”ranhưvậy.Dẫusao,nó-cáihiệntượngtiêucựcchung,
cũngđãcódịpđượcbộclộ,vàaicũngthấyđâykhơngphảilàchuyệnriêng
củamộtngànhthểthao.
Nhânđâytơinhớlạimộtmẩuchuyệncũ.
NhàthơThợRèncólầnkểvớitơi:CụTn(tứcnhàvănNguyễnTn)
mang tiếng là hay thắc mắc chứ thật ra nhiều khi cũng ngây thơ lắm. Đâu
mấynămđầuhịabình1954,chínhcụđãcólầnkêutướnglênrằngnaylà
lúcaicũngtốtcả,vậythìcácloạinhàtùnhưHỏaLịcầngiảitánđichứđể
làmgìnữa.Saunàynghĩlại,chínhNguyễnTncũngthấybuồncườicho
mình.
Nhắclạichuyệnấyđểthấyngayởnhữngnhânvậtxuấtsắccủaxãhội,
trongsựsuynghĩnhiềukhicũngcóảotưởng.Màcáiảotưởnglớnnhấtlà

lầmtưởngrằngchúngtacómộtxãhộikháchẳnmọixãhộikhác.Xấuxađê
tiệnhưhỏngtànác...khơngcóđấtsống.Cóthểcịnnghèonhưng“đóimà
sạchráchmàthơm”.Mọingườiđều“trênmứctuyệtvời”.Aicũngthànhchủ
nhânchânchínhcủađấtnước.Aicũngđángu.Vâng,kỳlạ,ngớngẩn,ảo
tưởng,bốcthếđấy!Cóngườicịnngờvựcchưatinư?Chỉcầngiởsáchgiáo
khoamàhọcsinhcáccấpđanghọc.Chỉcầngiởcácsángtácvănthơ“kinh
điển”ra,nhữngcâukiểunhư“Gặpmỗimặtngườiđềumuốnghémơihơn”
(ChếLanViên)nhannhản,nólàbằngchứngcủamộtcáchnghĩđãthuộcvề
qkhứ.
“Răngkhơngcơgáitrênsơng-Ngàymaicơsẽtừtrongrangồi-Thơm


nhưhươnglụyhoanhài-Sạchnhưnướcsuốibanmaicửarừng...”
ĐólàmấycâutrongbàiTiếnghátsơngHươngcủaTốHữumànhiềuthế
hệhọcsinhnửathếkỷnayphảihọcthuộclịng,vànếutơikhơnglầmthìai
cũng thấy đúng. Ngày mai sẽ hơn ngày nay, cịn gì đúng hơn thế nữa?
Nhưngnaynghĩlại,nókhơngphảilàảotưởngthìcịnlàmộtcáigìkhác?
Ảo tưởng mãi mãi nẩy sinh là vì thế, nó thuộc về tất cả chúng ta, khi
chúngtachưatrưởngthành.Vànókhóvượtqua,làvìkhiđãnẩysinhrồithì
cứlàmngườitaquyếnluyếnmãi.
Năm2006cóvụtựtruyệnLêVânuvàsốngbịnhiềungườiphảnđối.
Nhiềungườikhơngthểchấpnhậnchuyệnmộtngườicongái-ởđâylàmột
diễnviênnổitiếng-mangkểtungnhữngchuyệnriêngtronggiađìnhmình
chomọingười cùngnghe. Mộtmặtngười tatỏ ýthạođời: “Aichả biết!”.
Mặtkhácngườitavẫncholànhiềuđiềuchẳnghayhogìấynhấtthiếtkhơng
đượcđưalêntranggiấy,khơngđượccholớptrẻđọc.
Quaviệcnàytơinhậnthấythóiquensốngtrongảotưởngvốnđãtrởnên
thâmcăncốđếnơinhiềungườilạicóthêmcáchbộclộmới.Ảotưởngrằng
nếutanhắmmắtkhơngmuốnnhìnmộthiệntượngxấunàođóthìrồitựkhắc
nósẽbiếnđi.Nhấtlàảotưởnglàchúngtamuốnnhàonặnlớptrẻthếnào

cũngnên,muốnnóidốinhữngcơngdântươnglaiđóthếnàocũngđược.
Trênnguntắcthìaicũngbiếtphảidámnhìnthẳngvàosựthật.Nhưng
trongthựctếthìđãbaolâunaylốisợkhuyếtđiểm,sợsựthựckéodài,dẫn
tớichegiấuchonhauvànhiềukhicảđámđơnghùavàocùngbảonhauche
giấu. Người nọ sợ người kia biết. Cấp dưới sợ cấp trên biết. Người già sợ
thanhniênbiết.Ngườiphụtráchsợdânbiết...Thoạtđầulàthànhtâm,làcó
dụngýtốt.Nhưngdođãkéoqdàinênnhữngđộngcơtốtđẹpấykhơngđủ
đểbiệnminhchobaonhiêutaihạitiếpnối.

9.TẤTCẢĐÃCĨTRONGLỊCHSỬ
TrầnKhánhDư(khơngrõnămsinh,mấtnăm1339),thườngđượcbiếttới
như một trong những cơng thần trong cuộc kháng chiến chống Ngun
Mơng. Có điều ơng cũng rất giỏi tham lam vơ vét. Khi làm trấn thủ Vân
Đồn,tụcở đấyquần áođồdùng cịnbắt chướcngườiTrong Quốc,ơng ra
lệnhchoqnkhơngđượcđộicácnónkiểuphươngbắcmàphảiđộinóncủa
mộtlànggầnđấygọilànónmalơiđểphânbiệt.Nghethìcóvẻrấtnghiêm!
Cóbiếtđâu,trướcđóơngđãsaingườinhàmuasẵnnónvềbán,mỗichiếc
giáđắtgầnbằngmộttấmvải,nhờthếcũngcóđượcmột“chiếncơngtưng
bừng”trênphươngdiệnkiếmlợibỏtúi.
CâuchuyệntrênkhơngthấyghitrongcácbộsửhiệnđạikểcảViệtNam
sử lược, tơi chỉ biết được nhờ mấy hơm buồn tình lấy bộ Lịch triều hiến


chươngloạichícủaPhanHuyChúrađọc.ĐếnkhitìmlạiĐạiViệtsửký
tồnthưthấycóthêmmộtchitiếtcósứctốcáomạnhhơn.Cólầnngườidân
đãkiệnTrầnKhánhDưđếntậntriềuđình,nhưngơngkhơngsợmàcịncơng
khaitunbố: “Tướnglà chimưng,dân línhlà vịt,dùngvịt đểni chim
ưngcógìlàlạ?”.
CâuchuyệnvềTrầnKhánhDưtrướctiênmanglạichotơimộtsựanủi,
hóaranhiềuchuyệnđờinaychỉlàphóngchiếunhữngchuyệnđờixưa.

Vềthamnhũng,ĐạiViệtsửkýtồnthưghi,khơngphảiđếnthờivuaLê
chúaTrịnh,màngaytừđờiLêNhânTơn(sauLêTháiTổvàLêTháiTơn,
trướcLêThánhTơn)tứckhivươngtriềuthịnhtrị,đãcóhiệntượng“trênthì
tểtướng,dướithìtrămquan,hốilộbừabãi”.
Vềnhữngdễdãitrongviệcbanquantước,sáchLịchtriềuhiếnchương
loạichícủaPhanHuyChúghi:“TriềuTâySơnphongtướcqlạm,đếncả
phuqtchợ,línhđẩyxecũngđềutraochotướchầutướcbá.Danhkhítồi
đếnnhưthế!Muốnchokhỏiloạn,cóthểđượckhơng?”
TheonhàtriếthọcB.Russel“Đọcsửđểbiếtnhữngnguxuẩncủaqkhứ,
nhờ thế người ta có thể chịu đựng tốt hơn những ngu xuẩn của hiện tại”
(tríchlạitừgiáosưHàVănTấn).Ngheracóvẻđauđớnchuaxót,nhưng
thựcrađómớilàđộngcơđủsứcthúcđẩyngườita“đitìmthờigianđãmất”.
Mấynămnayởtacóhiệntượngđiểmsửcủacáchọcsinhtrongcáckỳ
thitrunghọckémmộtcáchthảmhại.Vànóirộnghơn,lớptrẻhiệnnayngán
cácbàisửởtrườngđếntậnmangtai,bấtđắcdĩphảihọcsử,lúchọclêncó
khơngbiếtthivàotrườngnàokhácmớichịuthivàosử.
Tạisaonhưvậy?Nhiềungườinóilàcácgiáoviênchúngtakhơngbiết
dạy.Cóngườidámviếtrằngđãgọilàlịchsửthìbaogiờcũngnhàmchán
khơkhan,khóhiểu,lặpđilặplại.Họtínhchuyệntăngtínhhấpdẫncủamơn
sử bằng tranh vẽ với lại phim ảnh, bởi tin rằng chỉ các biện pháp kỹ thuật
thậtxịnấymớigiúpchomơnhọcđỡngấy.
Nếuchúngtabiếtrằngởcácnước,lịchsửvẫnđượcngườitacoilàmột
mơnhọcsinhđộngvàcósứclơicuốnbậcnhấtvớihọcsinh,thìcóthểthấy
đầumốicâuchuyệnkhơngphảilàởchỗấy.Lịchsửsaolạinhàmcháncho
được?!
Việchọcsinhvàngườidânởtangánsử,theotơicónhiềungunnhân
khácnhau.
Cácbàisửđượcgiảngkhơcứngtẻnhạtthiếuhẳnchitiếtthựctế.Chuyện
ngàyxưađượckểlạimàcứnhưchuyệnngàynay.Ngơntừvàcáchnóicủa
lịch sử thiếu vắng. Cũng như thiếu hẳn cảm giác về một thời gian đã qua,

vừaxalạvừagầngũi.Thếthìaimàthíchđược?
Vỏ đã vậy cịn ruột thì sao? Một mơn học chỉ hấp dẫn khi người ta tạo
chongườihọccảmtưởngởtrongđócórấtnhiềubímật,kểcảnhữngchuyện
có thực mà khơng một đầu óc nào tưởng tượng nổi. Nó mời gọi người ta


khámphá,chứngkiến,lýgiải.
Cáihồnnàycủasửởtakhơngcó.Ngượclại,ngườiviếtsửchỉchothấy
mộtthứlịchsửtrênsơđồ,lịchsửđãchưngcấtphụcvụchomộtmụcđích
giáodụcđúngđắnnhưngqđơnđiệu.ThídụnóiđếnnhàTrầnđánhqn
NgunchỉtồnchothấymấylầnvuatơibànnhauquyếttâmSátThát,nói
đếnvuaQuangTrungchỉnóiđếnchiếnthắngĐốngĐa,NgọcHồi...ởtrung
họccũngvậy,màlênđạihọccũngvậy.Cịnchuyệnnhữngngườicầmqn
vàlàmviệcnướclúcấyquanhệvớinhaurasao,suynghĩcụthểnhưthếnào
tronghànhđộng,cónhữngchínhsáchcụthểrasaosauchiếnthắng-tương
tựnhưhaimẩuchuyệntơivừađọcđược-thìkhơngbaogiờchohọcsinh
biếtvàgợichochúngcầnbiết.
Saukhihọcquachụcnămởtrườngphổthơngđámtrẻthơngminhhiện
naylúcvuiđùathườngmangnhữngcơngthứcmàchúnghọcđượctrongcác
giờsửragiễucợt:nào“cóápbứccóđấutranh”,nào“tinhthầnunướcvà
cămthùgiặcđãtạonênsứcmạnh”.
Khi cảm thấy khơng được tơn trọng, khơng cảm thấy cái thiêng liêng
trongkiếnthứcmàvẫnbuộcphảihọc,ngườitakhơngcócáchphảnứngnào
khác.
Muốimàkhơngmặncịngìlàmuối,sửmàkhơngcócáiphậpphồngcủa
đờisốngconngườitrongqkhứ,làmsaogọilàsửđược?


10.MỘTLẦNLỖTẤNNỔICÁU
NguyễnHiếnLê,trongcuốnSửTrungQuốc,cókểlạimộtmẩuchuyện

nhỏ.Khoảng1920,nhàtriếthọcAnhBertrandRusselltớithamquancảnh
TâyHồởHàngChâu.Trờinắnggắt,bọnphukhiêngkiệuchoơngleonhững
đường dốc hiểm trở để lên một ngọn núi. Thấy họ vất vả ơng tỏ ý thương
hại.Nhưngơnglấylàmlạlàđếnlúcngồinghỉ,họliềnlấythuốcrahútrồi
cườiđùaầmỹ,tưởngnhưđờihạnhphúclắm.Vàơngkhenngợi,cholàhọ
biếtsống.
Ngheđượcchuyệnnày,LỗTấnbựclắm,trướctiênlàvìnhữnglờikhen
củaơngbạnngoạiquốc.
LỗTấnmaimỉa:“Tơikhơngrõkhikhenvậy,ơngấymuốnnóigì.Vàtác
giả AQ bày tỏ ý muốn nhìn thấy ở những người phu kiệu cách phản ứng
khác:“Tơichỉbiếtmộtđiềulànếunhữngtênphuđóbiếtđauđớnvềthân
phậncủamìnhthìTrungHoađãthốtkhỏicảnhđiêuđứngtừlâurồi.”
Aiđãtừngranướcngồiđềubiết,ghélạiđấtnướcnàođóítngày,phải
cốýtránhchomìnhmọiphiềnphức.Cáilốibanphátlờikhenvơtộivạ,do
đó,làrấtphổbiến,vì“cómấtgìcủabọđâumàbọtiếc”.Mộtsựnghingại
nhưcủaLỗTấnkhơngphảilàvơlý.
Tuynhiênphảinhậnaicũngthấycáicáchphớtlờnhữngchuyệnkhơng
đượcnhưý,vuitươitrướcmọivấtvả,càngkhổcàngcườimạnh,đấylàmột
cáchnghĩthơngthườngđãcótừngànđờinay.Khơngnhữngnócóởphương
ĐơngmàcócảởphươngTây.Nóchỉlàmộtphươngthứcgiúpngườitatự
vệ.Aichưacócũngmuốnhọc!
Thànhthửtơicũngkhơngdạigìmàbàibácnhữngtiếngcườithỏahiệp
hiệnđangkháphổbiến.
Chỉcóđiềutrongthựctếhiệnnay,khơngphảimọingườidừnglạiởchỗ
ấy.Hìnhnhưchúngtađangmảicườiq.Cườiđểkhỏiphảinghĩ.Cườiđể
lảngtránhthựctếnóđangkhơngđượcnhưtamongmuốn.Cườiđểcàobằng
haydởtốtxấu,xíxóamọichuyện.Cườiđể“racáiđiều”mìnhbấtcầnđời.
Tiếngcườitrongnhiềutrườnghợpđãtrởthànhmộtthứhànhđộngvơcảm.
Vàvơtráchnhiệmnữa.
TớilúcnàythìtơilạithấyLỗTấnlàrấtcólý.

Sinh thời Lỗ Tấn vốn nổi tiếng với tinh thần phê phán xã hội. Khơng
nhữngơngphêphángiaicấpthốngtrịmàphêphánlncảđạichúngnữa.
CáctàiliệunghiêncứuvềxãhộivàconngườiTrungQuốchiệnđạiđềughi
nhậnLỗTấnlàngườiđiđầutrongviệcchỉraquốcdântínhđángchêtrách
của người Trung Quốc. Liên quan tới đám đơng, bộ phận dưới đáy của xã
hội,tháiđộcủaơngthugọnlạitrongcơngthức“áikỳbấthạnhnộkỳbất
tranh”,hàmýơngthơngcảmvớinhữngđauđớncủahọ,nhưnggiậnvìhọ


nhát,hèn,khơngdámtranhđấu.
SựbựcbộimàNguyễnHiếnLêkểlạinóitrênnhưvậylànằmtrongcái
mạchxửthếnhấtqncủaLỗTấn.
Cầnnhắclạicâuchuyệntrênvìcóvẻnhưđếnnaynóvẫncịnýnghĩa.Sự
bấtmãntrướcthựctếvốnkhơngphảilàđộcquyềncủaconngườibấtcứthời
đạinàoxứsởnào.Thậmchícịncóthểnóilàxãhộicàngđilênthìngườita
càngcảmthấysựkhơnghồnthiệncủanó.Tìnhtrạngmệtmỏinhanhchóng
xảyra.
Một thời để mất (1995) là tên một cuốn sách viết về Nguyên Hồng của
nhàvănBùiNgọcTấn.HiệnlêntrongsáchlàmộtNguyênHồngvềgiàđau
khổtrướcbaođiềuchướngtaigaimắtvàsựbấtlựccủabảnthâncũngnhư
chung quanh. Không phải ông không biết như thế là chưa hoàn thành sứ
mệnh của một nhà văn, nhưng làm cách nào để thay đổi thì ông chịu. Bùi
NgọcTấnđặtvàođoạnkếtmộtkỷniệm.LầnấytácgiảBỉvỏđếnthămông,
đang nằm trên giường đọc sách, bỗng nhổm dậy vì một câu nói trúng ý
mình:
-Tấnơi!Làmgìđấy.Ngheđãnhé.ĐâylàcâukếtmộtvởkịchBaLan.
Nhânvậtchínhquayranóivớikhángiả:“Cácbạncóbiếtvìsaongườitanói
dối khơng? Có hai lý do. Thứ nhất: Người ta sợ nói khác mọi người. Thứ
hai:Ngườitamệtqrồi”.
Sựmệtmỏiđãlàmộtthứbạnđồnghànhbấtđắcdĩmàcịnsốngtacịn

phảichịuđựng.
Khibịđẩyđếnmứccaonhất,sựmệtmỏithườngxunnàytrởnênmột
tácnhânlàmthahóaconngười.Ngườitahoặclànóidốinhưtrongvởkịch
BaLannóitrên,hoặclàchỉcịnbiếtcười,cườiđểlảngtránh.
Mộtmặtphảichấpnhậnrằngnó-sựthahóanày-cũnglàmộtcáigìtự
nhiên,mộtphảnứngnhânbản,vớinghĩanólàđiềuởđâuconngườicũng
tìmlấychomìnhđểntâmvàsốngsót.
Nhưngmặtkhác,sẽlànhânbảnhơn,nếuchúngtađặtvấnđềucầucao
ởconngườikhơngđểthựctếkéomìnhthấpxuống,duytrìlấysựbấtmãn
chínhđángvàtìmtớinhữngsuynghĩvàhànhđộngthíchhợp,tứcphấnđấu
chomộtcuộcsốngtốtđẹphơn.Đấymớichínhlàcáchvượtlêntrênsựmệt
mỏivàtiêuhóanómộtcáchhiệunghiệmnhất.Cườilàcầnnhưngcáisuy
nghĩsauđólạicịncầnkíphơnhẳnmộtbậc.

11.ĐỘCĐÁOVỚIBẤTCỨGIÁNÀO!
Hồi cịn chun mục Gặp nhau cuối tuần, VTV3 từng cho diễn một
chươngtrìnhkháthúvịmangtênHộiơilàhội!Chuyệnkểvềmộtlàngnọ
cócáitênlàlàngCựPháchlàmhội.Làmnhưthếnào?Nóinơmnalàkhơng


cócũngvẽramàlàm,cáigìsẵncóthìtưởnglàmìnhđãqtài,làmliềulàm
ẩu,làmmộtcáchbơibác.Cịncáigìkhơngcóthìbảonhaubắtchướcngười
khác(aiđóđạovăn,đạonhạcthìởđâyngườitasẵnsàngđạohội).Nhưthấy
cáclàngkháccóchọitrâuchọigàthìnghĩraviệc...chọilợn.Đếnlàlắmtrị
nhốnhăng,khơngainhịncườinổi!
Ngaysautiếngcười,cốnhiên,mànkịchcũnglàmchongườitaphảinghĩ.
Thấy có chút gì nhoi nhói trong lịng. Thấy thống qua một chút xấu hổ.
TrongkhơngkhíViệtNamgianhậpWTO,đivàohộinhậpvớithếgiới,có
thểtừvởkịchđọcravàinéttâmlýhiệnthời.
Saunhữngnămthángbaocấp,ngủdàitronguểoải,nayaicũngtrởnên

cực kỳ năng động, khơng ai bảo ai cùng cuống cuồng lên cả một lượt, mê
mảisốngmêmảihưởngthụ.Thayđổivớibấtcứgiánào.Nhanhnhảuđến
mứcgiảtạo. Mamãnh đủtrò.Đắp điếmvay mượnđủkiểu. Miễnsao gây
đượcsựchúý,miễnsaothuvềtiềnbạc.
Trong cơn say kiếm ăn, người ta mang q khứ ra để làm thương mại.
Khơngphảitếtnhấtcũngnấubánhchưng.Vàkhơngcóđỗthìlấyngơlấy
khoai,khơngcónhânthịtlợnthìlấythịttrâuthịtchuột.Nhândanhmộtmục
đíchtốtđẹp,tựchorằngcógiandốimộttírồithầnphậtcũngthabổngcho
hết.
Khitiếpxúcvớinướcngồi,khơngchịuchuẩnbịnghiêncứukỹcàng,mà
quenlốiláuvặthọcđịi,nhiềukhibêngunxivềmìnhnhữngcáirấtxalạ,
màvẫnkhơngthấychướngvàcànglạcàngcoilàhay.Nhưtrênđãnói,trong
kịchcócảnhmấyngườiphỏngtheolốiđấubịởTâyBanNha,tổchứcđấu
lợn.Đấuthếnào?Ngườirađấungồixổmtrênmặtđấttaycầmmiếngvảiđỏ
khiêukhíchlợn,taykiacầmcáigìnanánhưcáikhiênđểtựcheđỡ.
Tậntrongtâmlýsâuxa,rõlàconngườiởđâyẩngiấurấtnhiềumặccảm.
Cáisựlàmliềuởđâyvốnđượcbắtđầutừmộtnguyệnvọngcóvẻrấtchính
đáng.Đólàkhitiếpxúcmuốngâyấntượngvớingười.Songdochỗtrong
thâmtâmthừabiếtmìnhkémsẵn,vàkhơngbaogiờcóthểbằngngười,nên
chỉcịncáchcốýtạorasựlậpdị,nóichệchđilàđộcđáo.Rồinhậnrađâylà
ngónvõcóvẻhiệuquả,ngườitacịnhùanhaunângnó-cáisựđộcđáoấy
lênthànhlýtưởng,sùngbáinó,chonólàquantrọngnhấttrênđời.
Sự độc đáo hay bản sắc vốn không xa lạ với con người hiện đại. Nó
thường được lưu ý khi người ta tìm cách phân biệt các cộng đồng. Nhưng
theocácnhàxãhộihọccóđộcđáohayvàđộcđáodở,độcđáođángtriển
khaitiếptụcvàđộcđáonhưmộtcụcbướuđángcắtbỏđi.Chỉkhiđằngsau
cái bản sắc đó, thấy tốt lên ý nghĩa phổ biến, người ta mới cảm thấy gần
gũi,vàcoiđólàcáibảnsắcchânchính.
Mộtđiềuquantrọngnữalàtựnóđộcđáotrongbảnsắcsẽđếnchứkhơng
cầnđitìm.Đểtựnóđếnthìnósẽtựnhiên.Lấynólàmụcđích,tìmsai,tìm

nhầm,rồilạitơvẽchonó,thìsẽgâynhiềuphảncảm.


Khơngthểnóirằngchỉcầnđộcđáolàcógiátrị.Trongviệcnàydânvăn
chương bọn tơi cũng có một ít kỷ niệm. Hồi đó là vào khoảng đầu những
nămsáumươi,ởHàNội,mộtsốbạntrẻmớitậpviết,trongkhaokhátmuốn
tựkhẳngđịnh,cũngcócáilốiđitìmbằngđượcsựđộcđáođểgâyấntượng
vàcoiđólàsángtạo.Maymàcácbậcđànanhđãsớmnhắcnhở.Nhàthơ
XnDiệu“đả”mạnhnhất.Vớilốinóiriếtróngvốncó,ơngbảonênnhớlà
hai con lợn khác nhau cũng mỗi con một cá tính, nghĩa là chẳng con nào
giốngconnào;vậyđừngcólẫncátínhvớicátật...Sựđộcđáochỉđếnqua
conđườnghọchỏikhổluyệnhịanhậpvớichungquanh,rútratừkẻkhác
nhữngđiềutinhtúyvàphùhợpđểtựlàmgiàuthêmbảnthân.
Nóichovui,khơngchừngcáilàngCựPhạmtrongchươngtrìnhHộiơilà
hội!đãănphảiđũabọntậptọnghọcnghềchúngtơimấychụcnămtrước.
Nhưnghồiấychúngtơilàmthếvìsốngtrongmộtxãhộikhépkín,tìmtịi
khơngcóđườngranênphảitựmìnhlừamình.Nayđãsangmộtthờibuổi
khác, cuộc sống lúc nào cũng trình ra trước mắt bạn bè xa gần, chẳng lẽ
chúngtakhơngrútđượcítkinhnghiệm?
Đọctindulịch,thấycóhiệntượngkháchnướcngồivàoViệtNam,một
sốbỏcuộcsớmvàhầuhếtkhơngtínhchuyệnquaylại.Lúcđầuthắcmắc,
naythìtơiđãhiểu.Khơngchỉbịkéovàođámhộitươngtựnhưtrongchương
trìnhtruyềnhìnhnọ,màhọcịnvấpphảicảmộtcáchnghĩấutrĩ,xuấthiệnở
bấtcứnơinàocóthể.Rahọcócáilýcủahọ!

12.MỘTNGÀNLÝDOĐỂ…MÃIMÃILÃNGPHÍ
Bên cạnh sọt rác, các gia đình Hà Nội trước đây thường có thêm thùng
nướcgạođểchứacácloạithứcănthừa.Sẽcóngườiđếnđấylấyđểvềni
lợn.Bùlại,ngườitanộpchochủnhàmỗithángvàicáichổi.Bâygiờthứcăn
thừanhiềuhơn,nhưngởnhiềugiađình,mộtchỗđểcáitúinylơngrácđã

khó,nóichithùngnướcgạo.Nếukhơngphảitốngxuốngcốngthìcũngvứt
vàoráchết.Cólẽcácbạntrẻnhìnđâylàchuyệnbìnhthường,nhưngvớilớp
giàchúngtơi,nhìncơmthừacanhcặnlẫnvớirácrúthấyghêghê.Lạinhớ
cáicâucáccụhồitrướcvẫndạy,mộthộtcơmrơicũngphảinhặtvàomột
chỗ, người khơng ăn thì con gà con lợn nó ăn, vứt đi phải tội. Ngày nay
chẳngaicịnnghĩthếnữa.
TruyệnngắnGiáaichocháumộthàocủaNguyễnCơngHoankểvềmột
đứanhỏđiăncắpbịgiảivềq.Nóthanthởmỗilầnnhưthếnày,nhànước
tốnvềnócóđếnbảytámđồngbạctrongkhiđógiácóaichonómộthàolàm
vốn,nócóđơithùngđigánhnướcth,thìcũngchẳngđiăncắplàmgì.Đại
ýtácgiảmuốnnói:dotiếcnhữngmónnhỏngườitalãngphínhữngmónrất
tomàkhơnghaybiết.


CónhiềuhiệntượngcóthểlàmchứngchonhậnxéttrênđâycủaNguyễn
CơngHoan.Mộttrongnhiềuloạiqtặngmànhữngngườilàmnghềnhưtơi
haynhậnđượclànhữngcáicặpđựngtàiliệu.Mỗingàycặplạiđượccảitiến
chođẹphơn.Chỉtộimộtnỗinhiềukhicặpcịnđẹpmàkhóađãhỏng.Phải
vứtcảcáicặpđilnvìbâygiờloạithợnhậnchữacặpkhóakhơngcóvà
nếucóthìhọcũngchỉlàmquấylàmqđểmìnhvứtđisớm.
-Saoanhtồnnóinhữngchuyệnbébằngmắtmuỗithế?Cịnbaonhiêu
chuyệncáccơquannhànướclàmănlãngphíhàngtỉtỉtiền,saoanhkhơng
ghivàođâymàtồnnóimấycáiphéc-mơ-tuyavớilạithùngnướcgạo?
-Vângnhữngchuyệnlãngphítàyđìnhaicũngbiết,nhưngtơivẫnmuốn
nhắcnhữngchuyệnnhỏnhặtkia,vìtừcáinọsinhracáikia.ƠngLýQuang
DiệucủaSingaporecólầnviếttronghồiký:điềulàmơngngạcnhiênlàqua
HànQuốc,ngayởcácphịngkháchdànhchongunthủquốcgia,ngườita
cũngghirõlàxinqvịtiếtkiệmđiện.Cịnởta,giáaibànlàmthế,hẳnsẽ
bịchêlàbủnxỉn.Lãngphíđanglàmộtnéttâmlýthờiđại.Vìsao?Vìban
đầucủacơngthahồvungvít,lãngphíthànhmộtthóiquen,khơngkiềmchế

nổinữa.Vìnghèolâuqvàchẳngbaogiờgiàubằngngườinênthíchlãng
phí để ra cái điều mình xài sang khơng kém ai. Vì lúc nào cũng thích làm
dángkhoetàikhoegiỏivớinhau,kểcảracáiđiềuhưhỏnghơnngườicũng
thấyvuisướng.Vìkhơngtiêuphaphíphạmthìcủacảicũngchẳngthuộcvề
mình.Vàmộtngàncớkhácnữa...trongđócócáicớquantrọngnày:mình
cótiếtkiệmcũngvơnghĩa,chungquanhthiênhạcóaitiếtkiệmđâumà“
gáigóaloviệctriềuđình”.
CáckháchsạnởSingaporethườngtổchứcnhữngbữaănsángtheokiểu
tiệcđứng,nghĩalàthứcănđểthànhtừngloại,ngườivàoăntùythích,người
tachỉviếtthêmbằngtiếngAnhmấychữkhunkháchnêntiếtkiệm,chỉlấy
đủdùng.NhưngtạimộtsốnơikháchViệtNamqualạiln,cóthêmmột
dịng chữ bằng tiếng Việt: Lấy thừa không ăn hết sẽ bị phạt tiền. Nhiều
ngườiViệtthắcmắchọlàmnhụcmìnhq!Nhưngcóngườicãilại,trơng
kìađúnglàcácbàncủakháchViệtNamvẫnđểthừathật.Chẳngquathấy
dânmìnhpháquennênhọphảilàmthế.Biếtnhụcmàsửamớiraconngười,
chỉsợcáusườnvàihơmrồisauvẫncứchứngnàotậtấy,vàcáithói“nghèo
màhaylãngphí”,trởthànhkhơngthểsửachữa,thìmớilàcảmộtnỗiđau
lớn.

13.ẨNKÍNMỘTTRIẾTLÝCHUNG
Cáp quang dưới biển bị ăn cắp. Nước tương có thửa chất gây ung thư
cũngđượcbàybán.Hànghóaxuấtranướcngồikémphẩmchấtbịtrảvề.
Hơnhaingànhọcsinhbịđìnhchỉtrongkỳthitốtnghiệpphổthơng.Những


sựviệcấynốitiếpvàocácvụviệctiêucựcbấylâuchúngtavẫnnghe-như
phárừng,lấnbiểnbừabãi,ăncắpngunvậtliệutrongxâydựng,gọilàcải
tạonhưngthựcrapháhoạimơitrườngvàtànphádisản...-khiếnchonhiều
ngườiphẫnnộ,vàcơngthứcchungđểgiảiquyếtvẫnlàphảithậtnghiêmkhi
xétxửcùnglàtuntruyềngiáodụcnângcaoýthứccủaconngười.

Tơicũngthấythế,songtrongbụngkhơngkhỏithốngquamộtchúthồi
nghi.Nhiềuhiệntượngcứnốitiếptheokiểu“chémđầunàymọcđầukhác”.
Muốnchữatậngốc,cầnđitìmcộirễcủasựviệctrongtâmlýxãhộivàtrong
từngconngười.
Trongcáchànhđộngvừakể,cócáicoinhưđãphạmphápvàsẽbịtruy
tố,cócáicóvẻkhơngsao,tabiếtđểrồibảonhau.Tuynhiênnhìnchungthì
naylàlúckỷcươnglỏnglẻovàconngườibngthảtuỳtiện.Trênđạithểcó
thểhìnhdunglàtrướckhihànhđộng,ngườitathườngtựnhủcuộcsốnglà
mộtcanhbạc.Đượclàmvuathualàmgiặc.Thốtthìgiàuto,thànhngười
đàng hồng, khơng thốt đành chịu. Khơng có luật pháp, khơng có lương
tâmtựtrọnggìhết.Việcgìkiếmratiềnlàcóquyềnlàm.
Tứclàcócảmộttriếtlýđứngđằngsaucáchànhđộngnóitrên.
Theocáchhiểuthơngthườngthìtriếtlýlàmộtthứsợichỉxunsuốttốt
ra qua các hành động của con người. Việc hiểu triết lý rút ra trong trường
hợpnàysẽgiúpchongườitahiểuthêmcáctrườnghợpkhác.
Tuynhiênđiềuđángnóilàởtahiệnnaynhữngtriếtlýđóchỉxuấthiện
dướidạngmộtthứ“tậpmờ”,mộtthứcảmgiácmơnglungthứkhơngđềlên
thànhnhữngluậnthuyếtchặtchẽ.Vàtalầmtưởnglàtachỉsốngtheobản
năngtựnhiênchứcó“triếtlýtriếthọc”gìđâu,nênlạicàngdễbịcuốntheo
nó.
Tơi muốn kết nối những hiện tượng trên với những vấn đề căn bản của
đờisốngmấychụcnămnayởmộtđấtnướcchiếntranh.
Cịnnhớhồiấy,ởmiềnBắc,nhucầuđộngviênthanhniênđibộđộilàrất
cao.Nhiềuhọcsinhđangngồitrênghếnhàtrườngkhicầncũngđượcgọiđi.
Vàđểgiúpngườiđithêmnlịng,cóhẳnmộtchủtrươnglànhữngthanh
niênnhưvậydùkhơnghọcxongcấpIIIcũngchotốtnghiệp.Hơnthếnữadù
trướcđóhọcólànhữngthanhniêncànquấyđinữathìviệchọtựnguyệnra
điđãxóasạchtấtcả.Họđượccoilànhữngngườicóhạnhkiểmtốt.Sựcó
mặtởchiếntrường-nóirộngra,sựđónggópchocuộcchiếnđấuchung-đã
làcáitiêuchuẩnlớnnhấtđểđánhgiáconngười.

Liên hệ với những trường hợp khác, tơi tạm rút ra một kết luận: chiến
tranhchophéplàmtấtcảmiễnlàchiếnthắng.
Hơnbachụcnămnay,kinhtếđóngvaitrịmặttrậnchính.Nhucầucủa
đấtnướclàpháttriểnsảnxuấtđểthêmnhiềucủacảihànghóa,làxâydựng,
làlàmhàngxuấtkhẩulàhộinhập...Tronghồncảnhmộtđấtnướccịnq
nghèo,hàngnúichiphíbầyratrướcmắt,thìtấtcảcáchoạtđộngđadạngđó


nóinơmnarútlạilàlàmsaođểcótiền.Lýtưởngnhấtlàmỗiđịaphương
mỗiđơnvịcơquanbớtngửatayxintrênmàtựlàmthêmratiềnđểtựni
vànếunộpchonhànướcthìcàngtốt.
Khảnăngsinhlợiđượccoilàkhảnănglớnnhấtmàcấptrênđịihỏiởcấp
dưới,nhànướcđịihỏiởngườidân.Nólàtưtưởngmàcũnglàđạolýtrong
thờiđạimới.
Mộtxuthếsuynghĩđangthịnhhành,đóngvaimộtthứluậtmiệng,người
tahiểungầmvớinhau.Anhcóthểđibndùchứcnănganhkhơngphảilà
bn; anh có thể chạy chọt xin xỏ, anh có thể có những sáng kiến kỳ cục,
miễnlàanhgâyđượcmộtthànhtựucótiếngvangtrongxãhội...Tronghồn
cảnhmộtđấtnướcmàluậtlệcịnmơhồvàsơhở,gầnnhưtấtcảđềuđược
phép,miễnsaonảysinhlợinhuận,vàgópthêmnănglượngchocáibộmáy
chungđanghoạtđộng.
Vậylàmộttrongnhữngquyluậtchủyếucủachiếntranhđangđượctiếp
tục.Chiếntranhtưởngđãlùixamàdưâmcịnvangvọng.Tinhthầncủanó
cómặttrongnhiềuhànhđộngcủachúngtahơmnay.
Mộtmặtaicũngrõtronghồncảnhhiệnnay,thứtriếtlýnàykhơngnên
tiếptục.Nókhơngbảođảmchosựpháttriểnbềnvững.Tứckhơnggiúpcho
sựpháttriểnlànhmạnhcủaconngười.Khổmộtnỗi,nólạigắnliềnvớiq
khứvinhquangcủachúngta.Hơnthếnữa,nóchỉchochúngtaconđường
dễmàđi.Giữalúckhókhăn,nómởrachochúngtanhữngthànhtựutheolối
“ănxổiởthì”,tómlạilànóvevuốtnịnhbợchúngta.Từgiãsaonổi?

14.NGHĨMÌNHCƠNGÍTTỘINHIỀU
Chiến tranh cần đến sự có mặt của người văn nghệ sĩ ngay ở chiến
trường. Bởi vậy từ hồi ấy, giới văn nghệ chúng tơi có thói quen tơn vinh
nhữngngườilàmnghềdámcómặtngaybêncạnhngườilínhđểviết.Bấtkể
tácphẩmcủahọchấtlượngrasao,riêngsựrađờicủachúngđãđượcxem
nhưnhữngchiếncơng.Vàchúngtơidànhchocảngườilẫntácphẩmloạiđó
đủthứưuái,kểcảnhữngdanhhiệucùngnhữngphầnthưởngsangtrọng.
Trongchiếntranhlàmvậycóthểlàđúng.Nhưngtrượtdàitheothóiquen,
chúng tơi kéo nó sang cả thời bình. Các sáng tác được bình giá nhiều khi
khơngphảidochấtlượngmàdongườiviếtranócóvịtrírasaotronggiới.
Từđótạoramộtsựhỗnloạnvềgiátrị.Cũngtừđómuốnhaykhơngmuốn
trong tâm lý nhiều người làm nghề nảy sinh một xu hướng dễ dãi, khơng
chịukhổcơnglaođộngnghệthuậtmàchỉcốtlotạochomìnhnhữnguytín
hão.Thậmchímộtsốcốbámvàonhữngcơngtrạnghơmquađểhạchsách
vàđịihỏi.Bềnàomàxétcũngphảinhậnlúcnày,đónggóphơmquađãtrở
thànhvậtcảnníukéongườitalại.


Mộttrongnhữngchitiếtgâybấtbìnhtrongvụánsơthẩmxửquanchức
“ănđất”ởĐồSơn:ơngX.giámđốcSởtàingunvàmơitrườngthànhphố,
mộttrongnhữngngườichủtrìvụnàyđượccấpủyvàủybanđềnghịmiễn
truycứutráchnhiệm.Lýdođượcgóigọntrongmấychữđạiýơngvẫnlà
ngườicócơngtronghoạtđộngởđịaphươngtừtrướctớinay.
Đãbaonhiêulầntơithấycáchtịaáncáccấpgiảmnhẹtộichonhữngviên
chức có lỗi theo lý do tương tự. Xét vì họ lớn lên trong một gia đình có
truyềnthơng...Hoặc,xétvìvốncónhiềuđónggóp...rồiánnặngtrởthành
nhẹ-tiêuphícủanhànướcvàmangvềchovợcontiềntỷ,lúcbịphanhphui,
cũngdễdàngđượcthabổng.
Vềtìnhmàxétthìtrongnhữngtrườnghợpnàycóthểkhơngaicãiđược.

Uốngnướcnhớnguồnlàđạolýdântộc.Nhưngcóphảicóítcơnghơmqua
rồihơmnaymuốnlàmgìthìlàm?Đãrõlàtrongtrườnghợpnày,ngườita
đemcơnglaolàmqntẩyđểvơhiệuhóaluậtpháp,cốtìnhkhơngđếmxỉa
đếnsựđổithaytronghồncảnh,vàlấyhiệntạilàmvậthysinhchoqkhứ.
Cáikhóởđâybắtnguồntừmộtlốiứngxửphổbiếncủaxãhội.Anhcó
cơng ư? Trước mắt đất nước cịn nghèo chưa tính hết đóng góp cho anh
được.Thơichỉcịncóítchứcvụđikèmvớinhữngquyềnhành.Ởđấyanh
cóthểcóđónggópthêm,rồi“khéolàmthìnokhéocothìấm“,anhliệumà
tìmcáchtựbồidưỡng(!).
Nhưngnhưthếlàgìnếukhơngphảilàđẩyngườicócơnghơmquavào
chỗlộngquyềnvàchongườitalýdođểtựbiệnhộchomìnhkhisavàovũng
bùntộilỗi.
Ca dao xưa “Ăn mày là ai ăn mày là ta - Đói cơm rách áo hóa ra ăn
mày”.TơimuốnsửdụngthêmcảbútphápcủaBútTređểnhạithành
Thamnhùng(nhũng)làai,thamnhùnglàta
Cậycơngcậythếhóarathamnhùng.
TruyệnKiềutừnglàmđaulịngbaongườibởicáikếtcụcthêthảm.Trong
cơnnhớq,KiềukhunTừHảirahàng.RồiHồTơnHiếnphảnbộivàTừ
chếtgiữatrậntiền.ChứngkiếncáichếtcủaTừ,Kiềuđaulịngtựtráchmình
rấtnhiều.Lúctỉnhtáonhấtcũnglàlúcnàngsịngphẳngtựđánhgiá“Nghĩ
mìnhcơngíttộinhiều”.
Hơn hai trăm năm đã qua mà nhiều người từng vào sinh ra tử hiện nay
khơngcónổicáitựnhậnthứcsâusắcđóthìcịnlàmăngìnữa!


15.CẦNNHỮNGKHÁNGSINHCHONHỮNGCĂN
BỆNHTÂMLÝ
Khinghechuyệncápquangtrênbiểnbịlấytrộmnhiềungườithườngthan
thở.
-Thậtkhơngsaohiểunổitạisaodânmìnhlạicóviệclàmkỳcụcđếnvậy.

Cóngườibổsung:
-Màviệclàmđóđượcchínhquyềnđịaphươngchophépcơchứ!
Tựlýgiảiđểhiểutạisaolạixảyranhữngtrườnghợpnhưthếnàykhơng
qkhó:
Vớiconngườihiệnđại,việcgìcũngcóthể.Trongkhaokhátkiếmsống
màlạikhơngđượcchuẩnbị,sựliềulĩnhcủamỗicánhânngàymộtđượcđẩy
xamãisovớigiớihạnchophép.ChỉcầnnhìnnhiềungãtưHàNộinhưngã
tư Bà Triệu - Nguyễn Du thì biết. Người ta bán hoa quả ngay trên lịng
đườngnhựabấtchấpxepháoxếphàngchờđènhiệuvàsựùntắccóthểgây
ratainạnbấtcứlúcnào.TrướckhicóvụPMU18,tơicũngkhơngthểtinlà
cónhữngngườicótráchnhiệmtrongngànhgiaothơnglạidámthaylõisắt
bằnglõitretrongnhữngcọctiêuchắnbêncácđườngquốclộ.Cóviệcgìdân
mìnhngánđâu?
Mấyơngchínhquyềnđókhơngtựtrêntrờirơixuống.Họcũngtừdânmà
ra. Bao nhiêu năm nay đã vậy! Còn nhớ là khoảng mấy năm sau 1975, có
những tỉnh cho dân phá rừng để trồng sắn. Nay thiếu gì người cùng làng
cùngxómhoặcanhemhọhànghọlàngưdân,đangkhơngbiếtlàmăntrên
biểnrasao,nhữngngườinàyhàngngàythúcbáchcácơngấychophéplàm
mọi việc miễn sao có tiền. Biết đâu trong số đứng ra lo cái giấy phép này
chẳngcóngườimấynămtrướccũnglàngưdânvàđãtừngđicắtcápquang
mangbán?
Đểhiểuvàđỡbấtngờvềnhữngchuyệncịnxảyranữa,hãythửxemlại
quanniệmvềnhữngngườidânthường.
TrongsốcáctruyệnngắncủanhàvănNgaAntonTchekhov(1860-1904),
tơinhớcómộttruyện(hìnhnhưtênlàCáiđinhđóngmóngngựa).Truyện
viếtvềmộtnơngdânNga(màngườitahaygọilàmộtmugich)ratháomột
bùloongtrênđườngsắtđểvềlàmđinhđóngmóngngựa.Đếnkhiđưaratịa
anhtacịncãi.Lýsựcủangườimugichđókháđơngiản.Thiếumộtcáibù
loong,xelửavẫnchạy.Cịnthiếuđinhđóngmóngngựa,tơibiếtlàmsaocày
ruộnglấylúamìnivợcontơi.

Tơiđãmộtđơilầnnhắctớithiêntruyệnnày,nhưngvẫncứthíchtrởvề
vớinó,bởithấynógầnvớixãhộimình,conngườimìnhhơmnayq.Gần
tớimứcgiácónóidânmìnhbâygiờchẳngkhácdânNgathếkỷXIXcũng
khơng phải q. Cả hai, do khổ q lâu, đều thiếu ý thức đầy đủ về cuộc