Gioi thieu chung ve dia danh Quang Ninh

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (275.54 KB, 0 trang )

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>
<b>MỤC LỤC </b>

1. Lý do chọn đề tài ... 1

2. Mục đích nghiên cứu ... 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu... 3

4. Phương pháp nghiên cứu và xử lý tài liệu ... 4

5. Những đóng góp của luận văn ... 6

6. Bố cục luận văn ... 7

<b>Chƣơng 1: Những cơ sở lý thuyết liên quan đến địa danh và địa danh học... 8 </b>

1.1. Khái quát sơ lược về lịch sử nghiên cứu địa danh ... 8

1.1.1. Vấn đề nghiên cứu địa danh trên thế giới ... 8

1.1.2. Vấn đề nghiên cứu địa danh ở Việt Nam ... 9

1.1.3. Vấn đề nghiên cứu địa danh ở Quảng Ninh ... 10

1.2. Khái niệm về địa danh và địa danh học ... 11

1.3. Phân loại địa danh ... 13

1.4. Các phương pháp và phương diện nghiên cứu ... 15

1.5. Những nét cơ bản về địa danh Quảng Ninh và địa danh B. Liêu, C. Phả ... 16

1.5.1. Giới thiệu chung về địa danh Quảng Ninh ... 16

1.5.1.1. Về địa lý ... 16

1.5.1.2. Về lịch sử ... 18

1.5.1.3. Về văn hoá ... 19

1.5.1.4. Về dân cư ... 20

1.5.1.5. Về ngôn ngữ ... 22

1.5.2. Vài nét về lịch sử, địa lý của các địa bàn nghiên cứu ... 23

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

1.5.2.2. Huyện Bình Liêu ... 25

1.6. Tiểu kết ... 27

<b>Chƣơng 2: Đặc điểm cấu tạo của địa danh huyện Bình Liêu và thị xã </b>
<b>Cẩm Phả ... 29 </b>

2.1. Mơ hình cấu trúc phức thể địa danh ... 29

2.1.1. Khái niệm về phức thể địa danh ... 29

2.1.2. Kết quả điều tra địa danh huyện Bình Liêu và Cẩm Phả ... 30

2.1.3. Mơ hình cấu trúc phức thể địa danh ở Bình Liêu và Cẩm Phả ... 32

2.2. Thành tố chung ... 34

2.2.1. Khái niệm ... 34

2.2.2. Cấu tạo của thành tố chung trong địa danh Bình Liêu và Cẩm Phả ... 35

2.2.3. Sự chuyển hoá của thành tố chung ... 36

2.2.3.1. Sự chuyển hoá thành tố chung ở địa danh Bình Liêu ... 36

2.2.3.2. Sự chuyển hố thành tố chung ở địa danh Cẩm Phả ... 37

2.3. Thành tố riêng (tên riêng) ... 38

2.3.1. Đặc điểm chung ... 38

2.3.2. Cấu trúc thành tố riêng trong địa danh ở Bình Liêu và Cẩm Phả... 39

2.3.2.1. Số lượng yếu tố trong thành tố riêng của Bình Liêu ... 39

2.3.2.2. Số lượng yếu tố trong thành tố riêng của Cẩm Phả ... 40

2.4. Đặc điểm cấu tạo của địa danh Bình Liêu và Cẩm Phả ... 41

2.4.1. Nhận xét khái quát về các kiểu cấu tạo địa danh ... 42

2.4.2. Đặc điểm cấu tạo của địa danh Bình Liêu ... 43

2.4.2.1. Đặc điểm cấu tạo ... 43

2.4.2.2. Đặc điểm nguồn gốc ... 48

2.4.3. Đặc điểm cấu tạo của địa danh Cẩm Phả ... 49

2.4.3.1. Đặc điểm cấu tạo ... 49

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

2.5. Các phương thức định danh trong địa danh của Bình Liêu và Cẩm Phả ... 54

2.5.1. Khái quát chung... 54

2.5.2. Khái niệm phương thức địa danh ... 56

2.5.3. Các phương thức định danh trong địa danh Bình Liêu và Cẩm Phả .... 57

2.5.3.1. Các phương thức định danh trong địa danh Bình Liêu ... 58

2.5.3.2. Các phương thức định danh trong địa danh Cẩm Phả... 64

2.6. Tiểu kết ... 70

<b>Chƣơng 3: So sánh địa danh Bình Liêu và địa danh Cẩm Phả ... 73 </b>

3.1. Khái quát chung ... 73

3.2. So sánh đặc điểm cấu tạo ... 74

3.2.1. Về số lượng địa danh ... 74

3.2.2. Về đặc điểm cấu tạo địa danh ... 75

3.2.2.1. Về thành tố chung và thành tố riêng ... 75

3.2.2.2. Về cấu tạo đơn và cấu tạo phức ... 77

3.2.3. Về nguồn gốc địa danh ... 81

3.3. So sánh về phương thức định danh ... 83

3.3.1. Phương thức cấu tạo mới ... 84

3.3.2. Phương thức chuyển hoá ... 85

3.3.3. Phương thức vay mượn... 87

3.4. So sánh về văn hố - ngơn ngữ trong địa danh Quảng Ninh ... 88

3.4.1. Khái niệm văn hố ... 88

3.4.2. Ngơn ngữ trong quan hệ với văn hoá ... 89

3.4.3. Khái quát về văn hố Bình Liêu và Cẩm Phả ... 90

3.4.4. Các thành tố địa danh và đặc trưng văn hoá ... 91

3.4.4.1. Thành tố chung, tổng loại ... 91

3.4.4.2. Thành tố riêng, biệt loại ... 93

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

3.5.1. Địa danh và văn hố vật thể ở Bình Liêu và Cẩm Phả ... 96

3.5.2. Địa danh và văn hố phi vật thể ở Bình Liêu và Cẩm Phả ... 97

3.5.3. Địa danh và sự đa dạng văn hố ở Bình Liêu và Cẩm Phả ... 98

3.6. Một số địa danh gắn với lịch sử, văn hố ... 104

3.6.1. Địa danh đền Cửa Ơng ... 104

3.6.2. Địa danh đình Lục Nà ... 106

3.6.3. Địa danh phường Cửa Ông ... 108

3.7. Tiểu kết ... 110

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>
<b>LỜI CẢM ƠN </b>

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới PGS. TS Hà
Quang Năng, người thầy đã tận tâm, hết lòng giúp đỡ tơi hồn thành luận
văn này.

Trong q trình làm luận văn, tơi cịn nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình
của các thầy giáo dạy Cao học Ngơn ngữ khố 15 đặc biệt là TS. Hồng Cao
Cương, PGS. TS Nguyễn Văn Phúc, cùng Ban giám hiệu trường THPT Lê
Quý Đôn và các quý cơ quan, ban ngành của huyện Bình Liêu và thị xã Cẩm
Phả. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy, Ban giám hiệu nhà trường và các
quý cơ quan.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn,
khoa Sau Đại học, các cô giáo ở thư viện trường đã giúp tôi tư liệu và kiến
thức để tôi hồn thành luận văn.

Sau cùng tơi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, người thân, đồng nghiệp và
các bạn học đã động viên, giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình học và làm
luận văn.

<i>Quảng Ninh, ngày 25 tháng 9 năm 2009 </i>
<b>Tác giả </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>
<b>MỞ ĐẦU </b>

1.1. Địa danh là một trong những mảng đề tài còn nhiều mới mẻ nên
chưa thực sự được đào sâu nghiên cứu ở nhiều phương diện,vì thế chúng thu
hút rất nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Bởi vì khi đi tìm hiểu về
địa danh của một vùng đất nào đó khơng chỉ cho chúng ta hiểu một cách cụ
thể về vùng đất, con người, nền văn hoá nơi ấy... mà còn cho chúng ta hiểu
thêm về vấn đề ngôn ngữ qua cách sử dụng từ vựng để gọi tên các sự vật, hiện
tượng và cơ chế định danh của sự vật, hiện tượng ấy.

1.2. Địa danh là những đơn vị được cấu tạo từ chất liệu ngôn ngữ giống
như từ nhưng lại có ưu thế hơn từ về nội dung ngữ nghĩa, sắc thái biểu đạt,
biểu cảm và sự tồn tại lâu bền của chúng trong lòng cộng đồng dân cư kể cả
khi chúng bị thay đổi, biến mất bởi hầu hết các địa danh khi xuất hiện đều có
nguồn gốc, lý do. Chính vì thế địa danh là một kho ''dữ liệu'' vô cùng phong
phú cần được khai thác.

1.3. Bất cứ địa danh nào cũng đều mang bóng dáng về vùng đất và con
người nơi đó. Chính vì thế mỗi địa danh đều ln có sự liên quan chặt chẽ đến
lịch sử, văn hoá, địa lý, dân cư...của vùng đất ấy. Ngồi ra, địa danh cịn ghi
dấu ấn đậm nét về lịch sử, văn hoá, phong tục tập quán, tín ngưỡng của cư
dân ở một vùng đất. Do đó, nghiên cứu địa danh cũng là một cách bổ trợ thêm
kiến thức về ngơn ngữ, văn hố, lịch sử.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

trộn giữa các dân tộc về tơn giáo, tín ngưỡng, phong tục tập qn... Mặt khác,
địa danh tự nhiên và địa danh nhân văn (nhất là địa danh hành chính) thường
là sản phẩm của một chế độ nhất định. Chúng được đặt tên theo những quan

điểm, chính sách, ý tưởng của chính quyền hoặc dân chúng thời đó. Nếu một
vùng đất có nhiều dân tộc sinh sống thì nơi đó sẽ có sự phong phú về ngơn
ngữ. Sự phong phú này sẽ được dân tộc đó thể hiện rõ trong các địa danh nơi
họ sinh sống. Ngồi ra, mỗi địa danh được hình thành trong một hồn cảnh
văn hố, lịch sử nhất định và những địa danh này chắc chắn sẽ còn lưu giữ
<i>mãi về sau.Tất cả những điều trên cho thấy địa danh có thể trở thành ''linh hồn </i>
<i>bất tử'' đối với mỗi con người. </i>

1.5. Quảng Ninh là một trong những khu kinh tế phát triển của đất nước
bởi nó nằm trong tam giác kinh tế mạnh (Hà Nội - Hải Phịng - Quảng Ninh).
Bên cạnh đó, Quảng Ninh còn là khu du lịch nổi tiếng với rất nhiều danh lam
thắng cảnh đẹp đặc biệt có vịnh Hạ Long được UNESCO công nhận là di sản
thiên nhiên thế giới. Ngồi ra, Quảng Ninh cịn là mảnh đất lịch sử với dịng
sơng Bạch Đằng ghi dấu lịch sử, với đệ tứ chiến khu Đông Triều... Khơng
những thế, Quảng Ninh cịn có sự đa dạng về địa hình: khơng chỉ có biển với
hàng nghìn hịn, đảo, vịnh, bến... mà có cả vùng núi đá, vùng đồi núi và đồng
bằng. Quảng Ninh còn là mảnh đất cư trú của nhiều dân tộc thiểu số như: Tày,
Dao, Sán Chỉ, Sán Dìu, Hoa, Cao Lan... Những điều kiện đó đã tạo nên sự đa
dạng, phức tạp về nguồn gốc, đặc điểm cấu tạo và phương thức định danh ở
các điạ danh nơi đây.

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

thì thị xã Cẩm Phả lại có bờ biển chạy dọc theo thị xã với nhiều hịn, đảo lớn
nhỏ. Huyện Bình Liêu là miền núi cao nên dân tộc thiểu số (đặc biệt là dân
tộc Tày) chiếm đa số trong dân cư, chi phối trực tiếp đến đời sống, văn hoá,
kinh tế và địa danh của địa phương này. Ngược lại, thị xã Cẩm Phả dân tộc
Kinh chiếm số lượng lớn và có ảnh hưởng trực tiếp về nhiều mặt ở mảnh đất
này. Vì thế, kinh tế, văn hoá, đời sống sinh hoạt của người dân thị xã Cẩm
Phả cao hơn, khác biệt hơn rất nhiều so với huyện Bình Liêu. Do đó, luận văn

này chúng tơi đã chọn huyện Bình Liêu (đại diện cho vùng Miền Đơng) và thị
xã Cẩm Phả (đại diện cho vùng Miền Tây ) thuộc tỉnh Quảng Ninh làm đối
tượng để khảo sát, nghiên cứu, so sánh trong luận văn của mình.Từ đó, chỉ ra
sự khác biệt sâu sắc trong cách đặt tên, cơ chế định danh, đặc điểm cấu tạo địa
danh và sự tri nhận về lịch sử, văn hoá, con người, sự vật, hiện tượng, văn hố
giữa hai vùng miền này.

<b>2. mục đích nghiên cứu</b>

Luận văn này là sự thể nghiệm lần đầu trong nghiên cứu địa danh ở
Quảng Ninh. Dựa trên kết quả khảo sát các đặc điểm về cấu tạo, phương thức
định danh, ý nghĩa, nguồn gốc, văn hoá...để so sánh sự khác biệt của hai địa
phương Bình Liêu và Cẩm Phả. Qua đó, khẳng định thêm giá trị, vị trí, vai trị
và mối quan hệ hữu cơ giữa địa danh học với từ vựng học, ngữ âm học; giữa
địa danh học với địa lý học, lịch sử học, văn hoá học...Từ kết quả này sẽ phần
nào giúp cho các nhà khoa học có thêm cơ sở khi nghiên cứu về từ vựng,
ngơn ngữ, văn hố...của tiếng Việt nói chung và ở Quảng Ninh nói riêng.

<b>3. đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

mình, chúng tơi cố gắng khái qt một cách đầy đủ và trung thực nhất về các
khía cạnh của địa danh ở hai khu vực Bình Liêu và Cẩm Phả. Kết quả
nghiên cứu địa danh ở Bình Liêu và Cẩm Phả sẽ góp phần vào việc hệ
thống hoá các phương pháp nghiên cứu địa danh ở Quảng Ninh nói riêng
và Việt Nam nói chung.

3.2. Thông qua kết quả thông kê, khảo sát địa danh của hai khu vực
Bình Liêu và Cẩm Phả, tìm hiểu, nghiên cứu đặc điểm địa danh Bình Liêu và

Cẩm Phả về các phương diện: cấu tạo, nguồn gốc, phương thức định danh,
văn hoá, lịch sử...Tập trung nghiên cứu sâu một số địa danh nổi tiếng của
Bình Liêu và Cẩm Phả để làm sáng rõ những đặc điểm ngữ nghĩa và đặc
trưng ngơn ngữ -văn hố, lịch sử được thể hiện trong địa danh. Bên cạnh đó,
trong chừng mực nhất định, chúng tơi có so sánh về sự đồng nhất và khác biệt
trong các đặc điểm cấu tạo, cách định danh về những đặc điểm văn hoá, lịch
sử...thể hiện ở các địa danh, làm cơ sở cho việc xác định mối quan hệ giữa
văn hoá tộc người với cách định danh qua cỏc a danh.

<b>4. ph-ơng pháp nghiên cøu vµ t- liƯu NGHIÊN CỨU</b>

<b>4.1. Phƣơng pháp nghiên cứu </b>

Để có được tư liệu một cách đầy đủ và trung thực về địa danh ở Bình
Liêu và Cẩm Phả, chúng tôi đã sưu tầm và tập hợp các tên gọi của đối tượng
được phân bố rộng trong địa danh hành chính, địa danh thiên nhiên, địa danh
nhân văn và một số địa danh khác.

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

b. Trong q trình phân tích giá trị nội dung, ngữ nghĩa; giá trị biểu đạt,
<i>biểu cảm ở các địa danh thì ngồi phương pháp nghiên cứu của ngơn ngữ học</i>
<i>luận văn cịn sử dụng thêm các phương pháp khác như: phương pháp ngữ âm </i>
<i>học- so sánh lịch sử ; phương pháp địa lý- ngôn ngữ học (phương ngữ học)</i>
<i>để xác định vùng phân bố của các thành tố chung; phương pháp nghiên cứu </i>
<i>của từ vựng học (phần ý nghĩa và cấu tạo từ) được vận dụng trong lý giải các </i>
phương thức định danh và phương pháp ngôn ngữ học xã hội để tìm hiểu
nguồn gốc, xuất xứ của các địa danh đặc biệt là một số địa danh nổi tiếng.

c. Tiến trình nghiên cứu của luận văn sẽ đi từ những vấn đề cơ bản của

lý thuyết địa danh như: khái niệm địa danh và địa danh học, thống kê, phân
loại địa danh, tìm hiểu miêu tả các đặc điểm về mặt cấu tạo, nguồn gốc, các
phương thức định danh và ý nghĩa về mặt ngơn ngữ, văn hố, lịch sử của các
địa danh nghiên cứu, từ đó rút ra nhận xét hay kết luận. Có thể đi theo hướng
từ qui nạp đến diễn dịch hoặc ngược lại hay đi từ quá khứ đến hiện tại hoặc
từ hiện tại trở ngược về quá khứ sẽ được vận dụng linh hoạt tuỳ theo từng
mục đích nghiên cứu.

<b>4.2. Tƣ liệu nghiên cứu </b>

a. Để có được những kết quả nghiên cứu một cách đầy đủ và chính xác
về địa danh ở Bình Liêu và Cẩm Phả, chúng tôi đã tiến hành tập hợp các cứ
liệu từ những nguồn sau: tư liệu điều tra điền dã ở huyện Bình Liêu và thị xã
Cẩm Phả, đây là tư liệu chủ yếu và quan trọng nhất; tư liệu viết (sách, báo,
các cơng trình nghiên cứu về dân tộc, văn hố, lịch sử, địa lý, tơn giáo, phonh
tục tập quán và các số liệu thống kê của một số cơ quan nhà nước như sở Văn
hóa thơng tin, sở Địa chính, UBND huyện và tỉnh...vv.

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

<i> - Loại hình địa danh tự nhiên (ví dụ: đồi, núi, đảo, hịn... thuộc sơn </i>
<i>danh; sông, hồ, suối, vịnh... thuộc thuỷ danh). </i>

<i> - Loại hình địa danh hành chính (ví dụ: huyện, thị xã, thơn, bản, khu phố...). </i>
<i> - Loại hình địa danh nhân văn (ví dụ: đường phố, cầu, đập, mỏ...; </i>
<i>đình, chùa, đền...). </i>

Sự phân loại địa danh theo đặc điểm cấu tạo, ý nghĩa, nguồn gốc, sự
thay đổi tên gọi địa danh này là cơ sở so sánh về sự đồng nhất và khác biệt về
địa danh giữa hai huyện Bình Liêu và thị xã Cẩm Phả để phục vụ cho các mục

đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.

<b>5. những đóng góp của luận văn </b>

5.1. Cung cấp một bức tranh tồn diện, có hệ thống về các địa danh ở
huyện Bình Liêu và thị xã Cẩm Phả thuộc tỉnh Quảng Ninh. Đây là hai địa
phương mang những nét đặc trưng cơ bản về ngôn ngữ, văn hố của vùng
miền Đơng và miền Tây của tỉnh.

5.2. Nghiên cứu địa danh ở Bình Liêu và Cẩm Phả là công trình đầu
tiên khảo sát, thống kê, phân loại, phân tích, so sánh một cách đầy đủ, toàn
diện và hệ thống về các phương diện: cấu tạo, nguồn gốc, phương thức định
danh, ngôn ngữ ,văn hoá, lịch sử và ý nghĩa các địa danh ở huyện Bình Liêu
và thị xã Cẩm Phả thuộc tỉnh Quảng Ninh. Luận văn này đã đi sâu nghiên cứu
sự gắn kết giữa địa danh với ngôn ngữ văn hố.Từ đó, làm sáng rõ hơn bản
chất của từ qua những đặc trưng ngơn ngữ, văn hố của địa danh.Với sự đóng
góp nhỏ này, chúng tơi hy vọng sẽ phần nào giúp thêm cho các nhà ngôn ngữ
học khi đi nghiên cứu về từ vựng tiếng Việt.

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

<i>Đề cương bạn đang xem tại được trích d n t b n tài li u đ y đ</i>

5.4. Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ góp phần bổ sung thêm tư liệu
cho ngành nghiên cứu lịch sử, văn hoá, du lịch của Quảng Ninh nói riêng
cũng như việc nghiên cứu địa danh Việt Nam nói chung. Đồng thời kết quả
nghiên cứu này sẽ góp phần giúp Quảng Ninh phát triển văn hoá, du lịch cũng
như việc sử dụng làm tư liệu tham khảo bổ ích trong việc giảng dạy văn hoá,
dân tộc, lịch sử và giáo dục việc giữ gìn, phát huy giá trị truyền thống về bản
sắc văn hoá dân tộc trong nhà trường, trong huyện, th xó v trong tnh.

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận
văn gồm 3 chương:

</div>

Gioi thieu chung ve dia danh Quang Ninh

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về