Module Bồi dưỡng thường xuyên THCS - Module 7: Hướng dẫn, tư vấn cho học sinh trung học cơ sở

PHẠM THANH BÌNH

MODULE THCS

7
H¦íng dÉn, t− vÊn cho
häc sinh trung häc c¬ së

|

7


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
phát tri n m nh m c a khoa h c — k thu t, s bùng n v thông tin
ã kéo theo n i dung h c t p c a h c sinh ngày càng tr nên a d ng,
phong phú, ph c t p và nhi u chi u tác ng. Tuy nhiên, th c t cho
th y r ng n i dung, hình th c t ch c d y h c và giáo d c h c sinh còn
nhi u b t c p, c bi t là s quá t i c a ch ng trình so v i kh n ng
tâm lí, th ch t c a h c sinh. T phía h c sinh, hi u bi t c a các em v
b n thân còn h n ch , nên ngày càng có nhi u h c sinh g p khơng ít khó
kh n trong h c t p, tu d ng, trong vi c tìm tịi và nh h ng giá tr cho
b n thân mình c ng nh trong các m i quan h
áp ng c kì
v ng, yêu c u c a gia ình, nhà tr ng và xã h i. M t b ph n khơng
nh trong s ó ã r i vào tr ng thái d n nén, c ng th ng, lo âu, th m
chí r i lo n tâm lí. N u h c sinh khơng có k n ng thích ng c v i
nh ng khó kh n, v ng m c trên s nh h ng không t t n k t qu
h c t p và s hồn thi n nhân cách c a các em. Vì v y, vi c h ng d n,
t v n cho h c sinh nh m trang b cho các em nh ng hi u bi t và k n ng
c n thi t

ng phó v i khó kh n, v ng m c trong nhà tr ng c ng
nh ngoài xã h i là ho t ng c n thi t trong nhà tr ng THCS hi n nay.
Module này s làm rõ khái ni m v h ng d n, t v n; các giai o n
trong h ng d n t v n cho h c sinh; nh ng y u t nh h ng n ho t
ng h ng d n, t v n; các l nh v c h ng d n, t v n và m t s nguyên
t c o c i v i ho t ng h ng d n, t v n cho h c sinh THCS.
S

B. MỤC TIÊU
1. Về kiến thức

— Hi u c các khái ni m c b n: h ng d n, t v n, các giai o n t v n,
các khái ni m có liên quan n khái ni m h ng d n, t v n, các y u t
nh h ng n ho t ng t v n cho h c sinh THCS; các l nh v c t v n
và các nguyên t c o c c n thi t cho ho t ng h ng d n, t v n
cho h c sinh THCS.

8

|

MODULE THCS 7


— N m c các ph ng pháp nh n bi t s khác bi t gi a các khái ni m có
liên quan n khái ni m h ng d n, t v n…
— N m c các l nh v c c n t v n, h ng d n cho h c sinh c ng nh
m t s nguyên t c c n thi t khi tham gia ho t ng t v n, h ng d n.
2. Về kĩ năng

— V n d ng c các ki n th c v h ng d n, t v n, cho h c sinh, các giai
o n t v n có th nh n bi t c các l nh v c mà h c sinh ang g p
khó kh n và c n s t v n, h ng d n.
— V n d ng các nguyên t c o c trong t v n, h ng d n t v n cho
h c sinh úng ph ng pháp, k thu t và hi u qu .

3. Về thái độ

Có thái úng n trong vi c th c hi n công tác t v n, h ng d n cho
h c sinh trong nhà tr ng THCS. Tôn tr ng các nguyên t c o c khi
th c hi n ho t ng t v n, h ng d n.

C. NỘI DUNG
TT

Tên ch

S ti t

1
2

Quan niệm về hướng dẫn, tư vấn cho học sinh
Các lĩnh vực cần hướng dẫn, tư vấn cho học sinh THCS

8
7
15 ti t

C ng

Nội dung 1
QUAN NIỆM VỀ HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH
I. MỤC TIÊU

1. Về kiến thức

Phân tích c các khái ni m c b n: h ng d n, t v n cho h c sinh;
các giai o n h ng d n, t v n và nh ng y u t nh h ng n quá
trình h ng d n, t v n cho h c sinh THCS.
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

9


2. Về kĩ năng

V n d ng c ki n th c v h ng d n, t v n th c hi n ho t ng
h ng d n, t v n v i h c sinh THCS g p khó kh n m t s l nh v c
nh t nh.

3. Về thái độ

Có thái úng n i v i ho t ng h ng d n, t v n cho h c sinh
THCS góp ph n giáo d c và hoàn thi n nhân cách cho các em.

II. CÁC HOẠT ĐỘNG

Hoạt động 1: Làm quen với khái niệm hướng dẫn, tư vấn cho
học sinh
1. Thông tin cơ bản

1.1. Hướng dẫn và tư vấn cho học sinh

H ng d n là ho t ng c hi u nh là ch d n cho m t v n nào ó
i n k t qu cu i cùng.
Theo T i n Ti ng Vi t c a Hoàng Phê: “T v n là góp ý ki n v m t v n
c h i, nh ng khơng có quy n quy t nh”.

T v n mang ngh a nh gi ng gi i, a ra l i khun, có tính ch t quan
h m t chi u (t v n lu t pháp, t v n xây d ng…).
Nh v y, theo m t ý ngh a nào ó, h ng d n hay t v n là ho t ng
nh m tr giúp cho h c sinh khi các em h i v m t v n nào ó. Trong
tài li u này c g i chung là ho t ng t v n.
Thu t ng “thân ch ” (TC), theo nhà tâm lí h c Carl Rogers, c p n
khía c nh ch ng tìm ra cách gi i quy t cho v n c a mình, ch
khơng n thu n ch là ng i b nh b ng ch nhà t v n a ra cách
gi i quy t cho mình.
T v n — trong ti ng Anh là consultation — c xem nh quá trình t
kh o v l i khuyên hay s trao i quan i m v v n nào ó i n
m t quy t nh. T v n trong T i n ti ng Vi t c nh ngh a nh là
s phát bi u ý ki n v nh ng v n
c h i n, nh ng khơng có quy n
quy t nh. Ho t ng này ph n nhi u di n ra d i d ng h i và áp.
10

|

MODULE THCS 7


Tác gi Tr n Tu n L ã mô ph ng ho t ng t v n nh s t kh o và
cung c p ý ki n gi a m t bên A — có th là m t cá nhân, m t t ch c c n
tìm câu tr l i cho m t th c m c ho c tìm gi i pháp v i bên B — m t cá
nhân, m t t ch c khác có chun mơn, kinh nghi m và giúp h gi i áp
nh ng th c m c hay v n c a h .
T v n c các tác gi n c ngoài hi u theo nhi u cách v i vai trò khác
nhau c a ng i t v n. T v n có th
c xem là m i quan h mà ó
ng i chuyên gia a ra s tr giúp cho cá nhân hay t ch c có nhu c u
gi i quy t v n khó kh n (A.M. Douherty, 1990). T v n c M. Fall
(1995) nh ngh a m t cách r t n gi n r ng “T v n là vi c tôi và anh
cùng nói v ng i ó, i u ó nh m m c ích thay i”. Ng i t v n
có th óng vai trị nh ng i ch u trách nhi m tìm ra nh ng gi i pháp
(R. Schein, 1969), hay thu th p thông tin, ch n oán v n và xu t
gi i pháp (D.J. Kurpius & J.C. Brukbaker, 1976) ho c ch là ng i nh h ng,
i u ph i ti n trình gi i quy t v n (R. Blake & J.S. Mouton, 1976).
M t nghiên c u ch ra r ng, các nhân viên t v n t i c ng ng trung
bình s d ng 10% cơng vi c cho công tác t v n (L. Stone & J. Archer, 1990).
Nh v y, c ng không nên tuy t i hố vi c khơng làm t v n trong
t v n. Grace M. (1998) cho r ng t v n là m t k thu t tr giúp trong
công tác xã h i và vi c cho l i khuyên là m t k thu t c a t v n. Tuy
nhiên, bà nh n m nh l i khuyên ó khơng nên mang tính áp t mà c n
khách quan, phù h p v i nhu c u c a i t ng c xác nh trên c s
th o lu n và d a vào ki n th c chun mơn, ví d nh ki n th c v k
ho ch hố gia ình. Tuy nhiên n c ta hi n nay, khi làm t v n ng i
ta th ng thiên v a ra l i khuyên mang tính áp t ý chí ch quan khá
nhi u, khi n cho ho t ng t v n b lu m và ý ngh a c a t v n b hi u

sai l ch. Trên th c t ang t n t i nhi u lo i hình t v n nh t v n
h ng nghi p, t v n giáo d c, t v n s c kho , t v n pháp lu t, t v n
kinh t , kinh doanh. Các ho t ng t v n v các v n tâm lí, xã h i
th ng th hi n qua báo chí, qua ài hay i n tho i, th m chí ngay t i
các trung tâm t v n tâm lí hi n nay c ng ph n l n ho t ng theo
ph ng th c h i — áp. Hình th c h i và áp, cung c p thông tin trong
các ho t ng t v n trên ã ph n nào gi i áp c nh ng th c m c
c ng nh quan tâm c a nhi u ng i.
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

11


—

—

—

—

T v n là m t ti n trình, là s t ng tác, là ngu n ti m n ng (n ng l c)
và s t quy t.
Các v n xã h i là m t ti n trình, c n ph i có th i gian quan sát, theo
dõi, khơng ch trong q trình t v n, mà c sau khi ã làm t v n; là ti n
trình giúp thân ch và nhà t v n phát tri n (nh n th c…); là quá trình
h ng t i o lí làm ng i; là q trình không c làm h thân ch .
“Thân ch là chuyên gia c a chính h ” (C. Rogers).

S t ng tác c th c hi n thông qua vi c i tho i gi a nhà t v n và
thân ch , qua ó thân ch hi u c hồn c nh và khó kh n c a mình,
thân ch c m nh n c vai trò c a h trong vi c gi i quy t v n c a
h . Q trình này ịi h i các thân ch ph i tích c c h p tác v i nhà t
v n và có s trung th c t c hai phía (thân ch - nhà t v n).
Ngu n ti m n ng là quá trình nhà t v n ph i kh i g i c ti m n ng
(n i l c) c a thân ch , giúp thân ch làm ch
c các c m xúc và thích
nghi c v i hồn c nh c a mình (v i chính nh ng ti m n ng mà mình
ang có). ây là q trình khích l , ng viên thân ch . Nhà t v n ph i
cùng thân ch làm rõ nh ng ti m n ng mà h có, giúp thân ch m nh
lên, dám ngh , dám làm, t gi i thoát kh i các khó kh n c a mình.
S t quy t là giúp cho thân ch t ch u trách nhi m v cu c i mình,
t tìm ra cách gi i quy t, nhà t v n ch giúp v m t tinh th n ho c soi
sáng các v n , kh i g i v n . Quá trình t v n làm cho thân ch c m
th y m nh lên b n thân. Quá trình t quy t là quá trình nhà t v n
ph i i cùng v i thân ch và ch u trách nhi m cùng thân ch (v m t
chuyên môn). T ó thân ch ph i có hành ng v i th c t i.
T v n là m t ti n trình t ng tác nh m giúp thân ch hi u
cv n
c a mình và kh i d y ti m n ng thân ch t quy t nh v n
c a mình.

“Giúp thân ch t giúp chính mình”

1.2. Một số khái niệm có liên quan đến khái niệm tư vấn
— C vn

+ V khái ni m: c v n là cu c nói chuy n gi a m t chuyên gia v m t l nh
v c nh t nh v i m t ho c nhi u ng i ang c n l i khuyên hay ch d n

v l nh v c ó.

12

|

MODULE THCS 7


+ M c ích c a c v n giúp thân ch ra quy t nh b ng cách a ra
nh ng l i khun “mang tính chun mơn” cho thân ch .
+ M i quan h gi a nhà c v n và thân ch khơng có ý ngh a/vai trò quy t
nh b ng ki n th c và s hi u bi t c a nhà c v n v l nh v c mà thân
ch ang c n.
+ V th i gian: quá trình c v n ch có th di n ra trong m t l n g p g gi a
thân ch và nhà c v n. K t qu c v n không rõ r t v n s l p l i vì
các nguyên nhân sâu xa c a v n ch a c th c s gi i quy t.
+ Nhà c v n nói v i thân ch v nh ng quy t nh h cho là phù h p nh t
i v i tình hu ng c a thân ch thay vì t ng c ng kh n ng cho thân ch .
+ Nhà c v n là nh ng ng i có ki n th c v nh ng l nh v c c th và có
kh n ng truy n t nh ng ki n th c ó n ng i c n h tr hay h ng
d n trong l nh v c ó.
+ Nhà c v n t p trung vào th m nh c a thân ch ch không ph i là xu
h ng chung c a nhà c v n.
+ Nhà c v n ch a ra nh ng l i khuyên, h không quan tâm n vi c th
hi n c m xúc hay thái c a thân ch .
+ Nhà c v n làm ch cu c nói chuy n và a ra nh ng l i khuyên.
— Tr li u, tr li u tâm lí
Tr li u — ti ng Anh là therapy — c l y t g c Hy L p là therapia có
ngh a là ch a tr , làm lành. Tr li u tâm lí có ngh a là s xoá b r c r i

nh ng b nh lí mang tính tâm lí. T v n và tr li u tâm lí có m i quan h
khá m t thi t v i nhau. Do có nhi u cách hi u khác nhau v hai thu t
ng này nên cu c tranh lu n v s khác bi t gi a chúng ã di n ra t lâu,
cho n nay v n ch a k t thúc. Có quan ni m cho r ng tr li u tâm lí bao
hàm t v n.
T s phân tích trên, cho th y: trong t v n, y u t
c xem nh tr ng
tâm là b n thân i t ng (thân ch ), m i quan h y tính nhân v n
gi a nhà t v n và i t ng, nh ng trong tr li u tâm lí y u t n i tr i là
nhà tr li u cùng v i nh ng k thu t tr li u c th và xu h ng s d ng h
th ng lí thuy t tr li u phân tích tâm lí hay hành vi c a i t ng. H n
th n a, t v n th ng c di n ra trong nh ng c s nh tr ng h c,
c ng ng nhi u h n, trong khi ó tâm lí tr li u l i th ng th y c các
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

13


—

14

|

c s y t mang tính ch a tr . T vi c nghiên c u nh ng tài li u chuyên
môn, chúng tôi cho r ng m c dù khó có th tách b ch t v n và tr li u
tâm lí song có s khác nhau nh t nh.
S khác bi t gi a t v n và tham v n

Th nh t, v

m c tiêu: T v n ch y u h ng t i gi i quy t v n hi n t i,
còn ho t ng tham v n h ng t i m c tiêu lâu dài h n, ó là giúp cá
nhân nâng cao kh n ng gi i quy t v n sau khi c tham v n.
Th hai, v ti n trình: T v n th ng là cung c p thông tin hay a ra l i
khuyên. Do v y nó di n ra trong m t th i gian ng n, gi i quy t v n
t c th i, cịn tham v n có th di n ra trong th i gian có th kéo dài hàng
tu n, hàng tháng th m chí hàng n m.
Th ba, v m i quan h : Trong t v n có th là m i quan h trên — d i
gi a m t ng i là c xem là “un bác” v i nh ng thơng tin chun
mơn, cịn bên kia là ng i “thi u hi u bi t” v v n nào ó, bên c nh
m i quan h ây khơng ịi h i s t ng tác r t tích c c t phía i
t ng. Trong khi ó tình hu ng tham v n, m i quan h mang tính
ngang b ng, bình ng và òi h i có s t ng tác r t ch t ch tích c c
gi a hai bên, có th nói nó óng vai trị nh m t cơng c quan tr ng cho
s thành công c a ca tham v n.
Th t , v cách th c t ng tác: Trong t v n, cách th c can thi p chính
là cung c p thơng tin và l i khuyên b ích t ng i tham v n v i ki n
th c chuyên sâu v v n c n t v n. Trong tham v n, s thành công
ph thu c vào k n ng t ng tác c a nhà tham v n
i t ng t nh n
th c, hi u chính mình và hồn c nh c a mình ch ng tìm ki m gi i
pháp phù h p và th c hi n nó.
Nh v y, có s khác bi t nh t nh gi a t v n tâm lí và tham v n tâm lí.
Trong m t ch ng m c nào ó, th ng thì t v n h ng t i gi i quy t v n
, còn tham v n không ch giúp cá nhân gi i quy t mà còn h ng h t i
nâng cao kh n ng gi i quy t v n , nh v y tác ng mang tính lâu dài
h n. M i quan h trong t v n th ng gi a m t bên c xem là ng i
“uyên bác” v i nh ng thơng tin chun mơn, cịn m t bên là ng i

“thi u hi u bi t” c n có thơng tin gi i quy t. Trong khi ó tham v n,
m i quan h òi h i s bình ng làm n n t ng cho s h p tác gi a hai
MODULE THCS 7


bên. S thành công trong tham v n ph thu c nhi u vào k n ng t ng
tác c a ng i tham v n giúp i t ng t nh n th c và ch ng tìm
ki m gi i pháp.

1.3. Mục đích, nhiệm vụ và các hình thức tư vấn
— M c ích c a t v n

+ T v n ý th c v mình, ý th c v th c t i, c bi t hi u bi t v cách
phòng v — cách th c mà b n thân và ng i khác th ng dùng ph n
ng l i v i nh ng tác ng xung quanh.
+ T v n th ng nh t trong con ng i (c m xúc, hành vi…). Ngh t v n
không ch d a vào k n ng mà còn ph i d a vào ti m n ng (h th ng
thái …).
+ T v n thích nghi v i mơi tr ng, thích nghi v i công vi c.
+ T v n ch p nh n b n thân mình, con ng i ph i bi t cách s ng và
hồ nh p v i chính b n thân mình.
+ T v n giúp cho có th a ra quy t nh v ng vàng.
+ T v n giúp gi i to các n c trong con ng i, xác nh c úng v n
ang gây khó ch u.
+ T v n giúp gi m thi u h u qu c a nh ng sai l m ho c nh ng bi n c
tiêu c c.
+ T v n bi t yêu mình h n, yêu m t cách úng m c, úng cách, bi t tôn
tr ng b n thân.
+ T v n giúp lo i b nh ng “rác r i” trong u.
+ T v n tìm m t h ng i cho i mình, làm sáng t

c các giá tr ,
m c tiêu và phát huy c ti m n ng c a b n thân.
+ T v n thay i tri t lí s ng, thay i cách nhìn nh n v con ng i,
tìm l i ý ngh a cu c s ng.
— Nhi m v c a t v n
+ Giúp thân ch dám i di n v i nh ng v n c a mình, v i th c t i
cu c s ng, giúp ng u m t cách có hi u qu , t gánh trách nhi m.
Giúp thân ch c ng c và phát tri n các thói quen t t, h n ch ho c s a
c các thói quen x u ho c giúp i u ch nh các suy ngh tiêu c c.
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

15


+ Giúp thân ch gi m b t các c m xúc tiêu c c trong hồn c nh khó kh n,
làm d u b t nh ng c m xúc c ng th ng. Nhà t v n ph i có thái c m
thơng, ng h và ch p nh n; th c hi n h th ng giúp n u c n thi t.
+ Giúp thân ch t ng hi u bi t v b n thân và hồn c nh c a mình. Nhà t
v n ph i sàng l c các nguy n v ng cùng thân ch , thu th p các thơng tin
có liên quan ( n th m nhà, h i ý…), tr i nghi m tr c ti p các v n
c a h . Giúp thân ch nh n th c c các ngu n l c và các h n ch c a
mình. Giúp thân ch phân m ng các v n , xác nh c v n , vi c
nào nên làm tr c, vi c nào quan tr ng nh t.
+ Giúp thân ch a ra nh ng quy t nh tích c c. Tr giúp cho thân ch
xác nh c nh ng cái c n thay th n u không gi i quy t c; sàng
l c c các h u qu c a m i ph ng án thay th , l ng tr c c s
vi c, h ng d n thân ch th c hi n các quy t nh.
+ Th c hi n các quy t nh b ng cách h ng d n thân ch . Giúp thân ch

l p ra k ho ch mang tính kh thi (hành vi), khuy n khích h th c hi n
theo k ho ch do h t ra; giúp thân ch ánh giá k t qu (trong m i
bu i t v n và c q trình t v n) — ây chính là q trình t v n — tr li u.
— Các hình th c t v n
+ T v n cá nhân: là q trình trao i mang tính bí m t gi a các cá nhân
nh m gi i quy t các v n có liên quan n xúc c m (lo s , chán n n,
au kh …), t sát hay c i t o ph c h i (tâm tr ng), n o thai, v n hành
hung, h m do , c ng b c…
+ T v n gia ình: c hình thành d a trên c s lí lu n cho r ng m t
thành viên trong gia ình có v n , nó là k t qu c a tồn b m i quan
h trong gia ình; m i v n trong gia ình xu t hi n u liên quan n
các thành viên trong gia ình.
+ T v n nhóm: là t v n cho các i t ng có cùng m t nhu c u và có
nh ng quan tâm chung. T v n nhóm t o ra m t s h tr nhóm i v i
m i cá nhân, cung c p m t s h tr xã h i cho m i nhóm.
— Nh ng i u ki n giúp cho cu c t v n thành cơng
+ Q trình t v n có c s c ng tác c a các thân ch .
16

|

MODULE THCS 7


+ C n có th i gian và s kiên tâm.
+ Ph i m b o tính khách quan, tính rõ ràng (test).

1.4. Những lí do cơ bản gây ra vấn đề ở thân chủ

—

+
+
+
+
+
+

V m t khách quan

Nh ng xáo tr n, c ng th ng trong cu c s ng (stress);
Các giai o n l a tu i;
H th ng nhu c u: không tho mãn nhu c u (v t ch t, tinh th n…);
V n kinh t ;
V n th t b i: ngh nghi p, tình c m, thích nghi;
Các áp l c xã h i: th ng là áp l c v môi tr ng (làm vi c, s ng, v n hố,
tơn giáo…), nh ng v n giai c p, c nh tranh chèn ép, kì th , các v n
liên quan n i s ng c ng ng, có th thân ch là n n nhân ho c c m
nh n mình là n n nhân.

— V m t ch quan
+ Nh ng ng i th ng, nh ng ng i không làm gì c , thi u ngh l c trong
hành ng (d a d m vào các quy t nh c a ng i khác, thi u ý chí…),
nh ng ng i làm vi c ng u h ng, không có m c tiêu;
+ Nh ng ng i b t l c, khơng có kh n ng gánh trách nhi m, ng i hay
l i, không cân b ng trong i s ng (lí trí, tình c m…), ln thay i
ý ki n, nh ng ng i r i lo n v tình c m, lí trí, hành ng.
— Tiêu chí ánh giá v n c a thân ch
+ Thân ch th y khơng hài lịng, khó ch u v m t m i quan h nào ó
(hay phàn nàn, than phi n…).
+ Có nh ng ng x gây s b t bình i v i nh ng ng i xung quanh.

+ Xu t hi n nh ng cá tính hi m th y b n thân.
+ Có nh ng lo âu, bu n chán, s hãi… nh h ng n ho t ng s ng.
+ Có tính phi lí trong nh n th c (ng i khác cho là khơng bình th ng) khi
thân ch bi u hi n qua hành ng.
+ Khơng thích nghi ho c khó thích nghi v i môi tr ng, luôn hành ng
theo m c tiêu cá nhân nh h ng n m c tiêu ho t ng bình th ng
c a mình và c a nh ng ng i xung quanh.
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

17


2. Các nhiệm vụ

2.1. Phân tích khái niệm hướng dẫn, tư vấn

— c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
— Tìm các ví d và các lu n c làm rõ khái ni m h ng d n, t v n.
— Phân tích c khái ni m h ng d n, t v n cho h c sinh.

2.2. Phân biệt được khái niệm tư vấn và một số khái niệm khác có liên
quan

— c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
— Ch ra nh ng i m gi ng và khác nhau gi a khái ni m t v n và m t s
khái ni m khác có liên quan…

2.3. Phân tích những mục đích, nhiệm vụ và hình thức tư vấn

— c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
— Phân tích vào m t ví d làm n i b t m c ích, nhi m v và hình th c
t v n trong nhà tr ng THCS.

3. Đánh giá
Câu 1: H

ng d n, t v n cho h c sinh là gì?
Câu 2: M c ích, nhi m v c a t v n là gì? Vì sao thân ch l i c n n
t v n?
Câu 3: Hãy chia s và phân tích m t tình hu ng mà anh (ch ) bi t h c
sinh THCS ang g p khó kh n và c n có t v n.

Hoạt động 2: Phân tích các giai đoạn tư vấn cho học sinh
1. Thơng tin cơ bản

Q trình t v n có th chia thành n m giai o n. Có th có nhi u cách
chia, cách g i tên khác nhau, song nhìn chung u gi ng nhau theo mơ
hình chung nh t là mơ hình n m giai o n, nh m m b o m c ích,
nh h ng c a cu c trao i và xác nh hi u qu c a q trình t v n.
Mơ hình t v n n m giai o n là m t mơ hình thơng d ng, t ng h p t t
c các k n ng có th c u trúc các ca t v n. Chúng ta có th t p h p

18

|

MODULE THCS 7

—
—
—
—
—

t t c các thông tin c n thi t cho vi c ánh giá tình hu ng qua các b c
c a mơ hình này. Thân ch th ng có nhi u v n và m i quan tâm c n
tr giúp làm sáng t . Mơ hình t v n n m giai o n c bi t h u ích
trong vi c giúp thân ch làm rõ các v n , các ý ki n và mang l i
nhi u cách gi i quy t kh thi khác nhau. Nó a ra mơ hình thi t y u
xây d ng và phát tri n m i quan h v i thân ch ,
Giai o n 1: Thi t l p m i quan h .
Giai o n 2: T p h p thông tin, ánh giá và xác nh v n .
Giai o n 3: H tr thân ch tìm ki m các gi i pháp và l a ch n gi i
pháp phù h p.
Giai o n 4: Tr giúp thân ch th c hi n gi i pháp.
Giai o n 5: K t thúc ca t v n.
N i dung c th các b c nh sau:

Giai o n 1. Thi t l p m i quan h

Xây d ng m i quan h t t trong t v n là m t khâu quan tr ng then
ch t. N u khơng có m i quan h t t, óng vai trị nh cây c u thì thơng
tin và trách nhi m gi a hai bên không th trao i c. M t quan h t t
khơng t nhiên mà có, ó ph i là m t q trình ki n t o, ịi h i tinh
th n nghi p v nghiêm túc. M c dù òi h i nh ng c g ng, nh ng khi
m t quan h t t c thành l p, nó s giúp ti t ki m c th i gian và
cơng s c trong q trình t v n.

Có th nói, thành cơng trong q trình t v n d a trên n n t ng quan h
gi a thân ch và nhân viên t v n. Thi t ngh u t vào khâu này là m t
quy t nh quan tr ng ph i làm.
t c nh ng yêu c u trên, nhân
viên t v n nh t nh ph i có các k n ng chuyên môn, nh ng ph m ch t
o c khi hành ngh , th c hi n úng các nguyên t c trong t v n c ng
nh ph i bi t cách ti p c n v i thân ch .
Thành cơng trong q trình t v n ph n l n d a vào s c ng tác t hai
phía, gi a thân ch và nhân viên t v n. Nhân viên t v n ph i n l c
trong kh n ng nghi p v c a mình m i g i thân ch cùng óng góp,
nh t là trong quá trình cùng nhau thi t l p m i quan h . Trong t v n,
khi m t quan h t t gi a thân ch và nhân viên t v n c thi t l p thì
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

19


b c k ti p là a quan h y vào ho t ng nh m thúc y quá trình
s a i, c i ti n h t duy và hành vi c a thân ch . Trong quá trình t v n,
c t lõi ch y u là t m c tiêu ra trong k ho ch.
Trong toàn b quá trình t v n, nh ng thao tác (k n ng) c áp d ng
v i t ng giai o n m t cách tho áng s em l i nh ng thành công
quy t nh. N u áp d ng có hi u qu , quan h gi a thân ch và nhân
viên t v n s tr thành m t quan h úng ngh a, ây là m t quan h lí
t ng mà m i nhân viên t v n c n quan tâm, coi ó nh m t mơ hình
tích c c h ng n th c hi n khi ti p nh n m t thân ch m i.

Giai o n 2. T p h p thông tin, ánh giá và xác nh v n

M c ích c a giai o n này là tìm hi u nh ng m i quan tâm ch y u c a
thân ch , xác nh nh ng m t m nh và h n ch s nh h ng n kh
n ng gi i quy t v n c a thân ch .
t c m c ích trên, nhà t v n c n tìm hi u hoàn c nh c a thân
ch , g m c môi tr ng xã h i, giáo d c, gia ình, tình c m, th ch t,
tâm lí. Sau khi t p h p các thông tin này, nhà t v n và thân ch cùng
ánh giá hoàn c nh hi n t i và h p tác làm vi c xác nh ph m vi v n
c th c n gi i quy t.
Nhà t v n c n ph i khai thác c nh ng s ki n c a hoàn c nh ho c
v n và xác nh nh ng c m xúc c a thân ch v nh ng s vi c ó.
Nh ng s ki n c nhà t v n xác nh d dàng thông qua vi c s d ng
các k n ng khuy n khích, t câu h i, di n t l i và ph n ánh c m xúc.
hi u c cách s p x p các s ki n và c m xúc c a thân ch nhà t
v n ph i s d ng k n ng tóm l c nh m làm sáng t nh ng quan i m
và ý ngh a qua nh ng i u thân ch ã trình bày.
Nhà t v n s n lòng l ng nghe câu chuy n chi ti t c th c a thân ch ,
vi c này giúp nhà t v n làm sáng t v n . Và ch khi v n ã c
xác nh, nhà t v n và thân ch m i có th i n các can thi p, tr li u
phù h p và có hi u qu . Nhà t v n h tr thân ch xác l p m t h th ng
các v n ang t n t i theo th t u tiên c n gi i quy t, cùng thân ch
phân tích, xác nh hi n tr ng c a t ng v n c th và ánh giá nh ng
nguyên nhân gây ra chúng.

20

|

MODULE THCS 7

ây là giai o n nhà t v n c n v n d ng linh ho t thu n th c các k
n ng khai thác và x lí thơng tin, trong ó l ng nghe và t câu h i là hai
k n ng có vai trị c bi t quan tr ng. K t thúc b c này, nhà t v n và
thân ch th y c b c tranh toàn c nh, y , trung th c v nh ng
v n thân ch ang g p ph i.

Giai o n 3. H tr
phù h p

thân ch tìm ki m các gi i pháp và l a ch n gi i pháp

M c tiêu n i b t c a b c này là nhà t v n tr giúp thân ch xác nh
h ng thi t th c cho cu c s ng c a h , cùng thân ch a ra h th ng
các gi i pháp có th
c th c hi n và tr giúp thân ch l a ch n gi i
pháp t i u nh t.
Trong giai o n này, nhà t v n và thân ch xác nh các góc khác
nhau t ó gi i quy t v n . C g ng giúp thân ch chia nh nh ng
v n “có quy mơ l n” thành các b c nh d x lí h n. Th ng xuyên
trách nhi m gi i quy t cho thân ch . M t ph n vai trò c a nhà t v n
là giúp thân ch hình thành và c i thi n k n ng gi i quy t v n mà
h có th s d ng trong su t ph n còn l i c a cu c i. N u thân ch b
qua nh ng kh n ng ho c l a ch n rõ r t trong khi ng não tìm các
gi i pháp thì nhà t v n có th g i ý, nh ng v n ph i luôn l ng nghe và
ghi nh n gi i pháp c a thân ch tr c.
Trên c s th c tr ng v n ã c làm sáng t , nhà t v n và thân ch
c n nh h ng n các gi i pháp gi i quy t v n . ây, nhà t v n
c n chú ý khơng nên t mình a ra các gi i pháp cho thân ch . Trong
i u ki n t i u, nên tóm l c l i các v n c a thân ch , trên c s ó,

ngh h t a các gi i pháp c i thi n tình tr ng c a mình. Trong
i u ki n nhà t v n ã s d ng m i bi n pháp nh ng thân ch v n
khơng th t a ra gi i pháp thì nhà t v n có th g i ý cho thân ch
m t s gi i pháp. Tuy nhiên, chuyên gia t v n nên a ra các gi i pháp
d i d ng g i ý và nhi u n m c t i a trong kh n ng có th , tránh
tình tr ng ch a ra m t gi i pháp duy nh t.

Giai o n 4. Tr giúp thân ch th c hi n gi i pháp

Cùng v i gi i pháp h p lí mà thân ch ã l a ch n, quá trình tr giúp
c a nhà t v n thân ch th c thi gi i pháp có nh h ng r t l n n
k t qu t v n. Trong ti n trình th c thi các gi i pháp, nhà t v n c n
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

21


ki m tra quá trình th c hi n theo nh kì. Trong quá trình này, nhà t
v n và thân ch c n k p th i phát hi n và x lí nh ng khó kh n m i n y
sinh trong ti n trình th c hi n. Quá trình tr giúp vi c th c hi n k
ho ch có th di n ra trong m t th i gian t ng i dài, ây n l c th c
thi gi i pháp c a thân ch có vai trị quy t nh nh ng s ki m tra và tr
giúp c a nhà t v n có vai trị quan tr ng.

Giai o n 5. K t thúc ca t v n

Gi ng nh nhi u d ch v khác, khi gi i pháp và i u ki n tho thu n b i
hai bên ã t c, nh ng i tác có liên quan n d ch v ó s i n

k t thúc. T v n tâm lí c ng khơng ph i là m t ngo i l . Khi thân ch ã
t gi i quy t c v n , b c k ti p là k t thúc d ch v t v n tâm lí.
Khi k t thúc m t ca/bu i t v n tâm lí c ng là th i i m m t thân ch t
i u ti t và duy trì kh n ng làm ch hành vi c a mình; kh ng nh kh
n ng t x lí v n c a thân ch , sau khi ã c trang b m t khung t
duy m i.
Ti n trình t v n k t thúc nhanh ho c ch m, b i nhi u lí do, vì nhi u hồn
c nh khác nhau. ây c ng là m t nét c tr ng c a ngh t v n. T tính
a d ng c a v n , nhà t v n c n có nh ng k n ng và hành ng tho
áng i v i t ng tr ng h p c th .
Trong t v n, k t thúc m t quan h gi a thân ch và nhà t v n ln t
ra nh ng c m xúc gai góc. Tuy nhiên, vì l i ích c a thân ch , nhà t v n
có trách nhi m c n th n, khéo léo, nh ng c ng quy t th c hi n vi c
k t thúc m t q trình t v n tâm lí em l i hi u qu cao nh t cho nhà t
v n c ng nh cho c thân ch .
K t thúc m t ca/bu i t v n tâm lí có th x y ra b t c lúc nào, t c hai
phía. Dù v i hình th c nào i ch ng n a, vì trách nhi m ngh nghi p,
nhà t v n c n ng viên thân ch hãy áp d ng nh ng k n ng vào i s ng.
Thân ch c n c nh c nh r ng, kinh nghi m h c c trong quá
trình t v n ph i là m t kinh nghi m c s d ng b i thân ch cho
cu c i s p t i c a h .
Trên ây là n m giai o n c b n c a m t ca t v n. Các giai o n này
có th khơng nh t thi t ph i di n ra m t cách tu n t , n i ti p nhau.
Tuy nhiên xét theo m t ti n trình t v n, thơng th ng vi c gi i quy t
vn
c di n ra v i các giai o n nh trên.

22

|

MODULE THCS 7


2. Các nhiệm vụ

2.1. Làm rõ những giai đoạn trong quá trình tư vấn cho học sinh

— c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
— L y m t ví d và phân tích làm n i b t n m giai o n trong m t quá
trình t v n.

2.2. Nêu ra những kĩ năng tư vấn cần thiết để thực hiện từng giai đoạn
trong quá trình tư vấn cho học sinh

— c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
— Nêu ra nh ng k n ng t v n c n thi t th c hi n t ng giai o n trong
quá trình t v n cho h c sinh.

3. Đánh giá
Câu 1: Nêu các giai

o n trong quá trình t v n cho h c sinh.
Câu 2: Nêu nh ng k n ng t v n c n thi t th c hi n t ng giai o n
trong quá trình t v n cho h c sinh.

HOẠT ĐỘNG 3: Những yếu tố ảnh hưởng đến q trình tư vấn cho
học sinh
1. Thơng tin cơ bản

1.1. Nhóm các yếu tố thuộc về chủ thể tư vấn

Nhóm các y u t thu c v ch th t v n là nh ng y u t thu c v các
c i m tâm lí cá nhân c a nhà t v n nh : s say mê, h ng thú v i
công vi c; kinh nghi m th c ti n/thâm niên công tác; n n t ng ki n th c
chuyên môn c ào t o; o c ngh nghi p. Có th nói, ây là m t
trong nh ng y u t có m i quan h ch t ch v i hi u qu t v n. ã có
nhi u nghiên c u ch ra r ng, m t s c i m cá nhân nh s nhi t tình,
thái trung th c, thân thi n, ch p nh n, không giáo i u, t duy r ng m ,
tr ng thành v tâm lí, kho m nh v tinh th n, hi u bi t v chuyên môn…
là i u ki n r t quan tr ng cho công vi c t v n thành công.
* S say mê, h ng thú v i công vi c là m t trong nh ng nét tâm lí cá nhân
ln c xem xét t i trong ho t ng t v n. Ng i ta c ng th ng xem ây
nh là m t c tr ng u tiên c a nhà t v n có thiên h ng. B i y u t
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

23


này có tác ng khơng nh t i k t qu ho t ng t v n nói chung và s
th c hi n k n ng t v n nói riêng c a nhà t v n. Có th nói, khơng ph i
ai c ng u thích cơng vi c tr giúp, h ng d n b i ây là m t lo i hình
ho t ng c bi t c di n ra gi a m t bên là ng i tr giúp và m t
bên là thân ch có v n tâm lí — xã h i. Khơng ít ng i trong s thân
ch có nh ng v n th ng b coi là i ng c v i chu n m c o c xã
h i. Ví d nh : nh ng thân ch l ng m , ánh giáo viên, cha m hay
nghi n ma tuý, nh ng thân ch b coi là h h ng, vi ph m pháp lu t...
Trong nh ng tr ng h p này, ch có nh ng ng i có lịng u ngh m i

có c s cam m v t qua nh ng m c c m, nh ki n xã h i
t n tu giúp h . Chính vì v y, Albert Ellis kh ng nh trong nghiên
c u c a mình r ng, nhà t v n tr c h t c n t ra yêu thích và th c s
nhi t huy t trong ho t ng tr giúp. Các nghiên c u c a Weit (1957),
Snyder (1961) hay c a Stefflre, King, Leafgreb (1961) c ng ch ra, nh ng
ng i t v n th ng là ng i yêu thích con ng i và h say mê v i công
vi c giúp . Khi bàn t i hi u qu c a t v n, E.D. Neukrug (1999) c ng
ã c p t i vai trị c a s nhi t tình hay u thích cơng vi c nh m t
khía c nh c a c i m nhân cách mà ng i tr giúp c n có th c hi n
cơng vi c này có k t qu . Rõ ràng, hi u qu c a vi c t v n luôn g n li n
v i h ng thú ngh nghi p c a ng i tr giúp.
* Kinh nghi m th c ti n/thâm niên cơng tác c ng có nh h ng khá nhi u
t i hi u qu c a ho t ng t v n. Nh ng kinh nghi m s ng hay kinh
nghi m ngh nghi p ã t o cho nhà t v n m t n n t ng tri th c h
v n d ng vào công vi c tr giúp. Nh ng kinh nghi m tích lu trong cu c
s ng và trong công vi c là nh ng bài h c c úc rút t th c ti n ã
giúp cho nhà t v n x lí m t cách linh ho t và khéo léo nh ng tình
hu ng t v n và cung c p cho i t ng nhi u thông tin hay kinh
nghi m quý báu. Không nh ng th , kinh nghi m còn là y u t giúp cho
thân ch tìm th y s tin t ng vào nhà t v n h chia s v n c a
mình. Ch c ch n m t ng i có v n liên quan t i v n hơn nhân gia
ình hay giáo d c con cái s c m th y tin t ng h n vào nhà t v n ã có
tu i và có gia ình h n là v i ng i cịn tr , ch a l p gia ình. Th c ti n
cho th y, nh ng ng i có b dày v th i gian làm t v n th ng s d ng
k n ng thành th c và linh ho t h n khi t v n. Không nh ng th h còn
24

|

MODULE THCS 7

bi t cách t ki m soát b n thân trong nh ng tình hu ng d xúc ng
(Wicas & Mahan, 1966). C. Rogers (1962) c ng cho r ng, nh ng ng i t
v n càng có kinh nghi m thì h càng có kh n ng chân thành và th u
hi u. Nh v y, kinh nghi m s ng và làm vi c c xem nh m t trong
nh ng y u t quan tr ng giúp cho nhà t v n th c hi n các k n ng t
v n m t cách có hi u qu .
* N n t ng ki n th c chuyên môn c ào t o: K t qu th c hi n t v n
ch u s chi ph i khá nhi u c a các nét tâm lí cá nhân, c bi t là h ng
thú ngh nghi p và kinh nghi m th c ti n c a nhà t v n. Tuy nhiên,
các y u t ó khơng th quy t nh tay ngh c a nhà t v n, n u h
khơng có n n t ng ki n th c chuyên môn v t v n. Y. Anthony cho r ng,
nh ng ng i th c hi n t v n c n c trang b ki n th c v t v n m t
cách bài b n, h th ng. Nh ng ki n th c n n t ng mà ng i tr giúp c n
có là ki n th c v xã h i, c bi t là ki n th c v hành vi con ng i, v
tâm lí phát tri n ng i nói chung và nh ng i t ng mà h tr giúp nói
riêng, nh ng hi u bi t v s nh h ng ngh nghi p (l ch s , quy nh
o c t v n). ào t o t v n là d ng ào t o tay ngh , cho nên c n c
chú tr ng t i khía c nh th c hành, c bi t là th c hành d i s h ng d n
c a ng i có chun mơn. N i dung ch ng trình ào t o ph i khoa h c,
cân i gi a lí thuy t và th c hành k n ng, bám sát th c ti n h c ng là
i u ki n nhà t v n tích lu
c các k n ng t v n c b n, có hi u
bi t y v các k n ng và c s th c hi n k n ng m t cách thành
th o và linh ho t. N i dung ch ng trình ào t o c ng c n l u ý t i vi c
cung c p cho ng i h c nh ng ph ng pháp ti p c n khác nhau trong t
v n. Tuy nhiên c n có s s d ng ph i h p linh ho t trong nh ng tình
hu ng khác nhau. Theo Y. Anthonny (1999), nhà t v n không nên nh
khuôn trong m t cách ti p c n nào, b i khơng có cách ti p c n nào a

ra m t h ng i úng n nh t cho m t t p h p các v n ph c t p c a
con ng i. Tuy nhiên trong b i c nh Vi t Nam hi n nay ch a có m t
ch ng trình ào t o chính th c và y cho ngành t v n h c ng,
ch a có các t ch c ngh nghi p c a nh ng ng i làm t v n h c ng
và ch a có nh ng chính sách c ng nh tiêu chu n c a qu c gia cho ho t
ng t v n h c ng, chính vì v y trình c a nhà t v n có nh ng h n
ch nh t nh.
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

25


o
c c a nhà t v n luôn c xem nh m t y u t nh h ng khá l n
t i hành vi giúp , cách th c ng x c a h v i thân ch . John Dewey
cho r ng giá tr óng vai trị nh s nh h ng c a cá nhân trong vi c
l a ch n nh ng hành vi c h cho là t t và mong mu n có. Theo
H. Goldstein (1987), thái
o c c a cá nhân không ch nói t i là
nh ng hành ng hay suy ngh mà nó cịn ám ch ki u t ng tác c a h
v i ng i khác. Vi c t nh n th c v b n thân, v giá tr , o c cá nhân
c a nhà t v n c Y. Anthony xem là m t trong nh ng yêu c u i v i
nhà t v n. Tr c ây, ng i ta th ng ch nh n m nh y u t k thu t khi
c p t i k n ng trong ho t ng nào ó. G n ây, nhi u nhà khoa h c
ã nh n nh c i m nhân cách cá nhân (trong ó có giá tr thái ) có
vai trị quan tr ng trong hình thành hành vi có k n ng, c bi t i v i k
n ng ngh nghi p. Do v y, ng i ta khuy n cáo r ng, vi c hình thành k
n ng làm vi c c n i cùng v i nh h ng thái ngh nghi p.

* Giá tr , thái

o c c a nhà t v n: Trong t v n giá tr , thái

1.2. Nhóm các yếu tố bên ngoài

Các y u t bên ngoài là nh ng y u t không thu c ch th t v n tác
ng n quá trình t v n nh : nh n th c c a cha m h c sinh, nhà
tr ng và xã h i v t v n h c ng; c ch chính sách i v i cán b t
v n; c h i c t p hu n, b i d ng v t v n tâm lí, t v n h c ng;
s phát tri n ngh t v n Vi t Nam.
* Nh n th c c a cha m h c sinh, nhà tr ng và xã h i v t v n: Trong
t v n, ây là y u t r t quan tr ng trong vi c giúp nhà t v n th c hi n
hi u qu công vi c và rèn luy n k n ng. N u giáo viên, nhà tr ng,
cha m h c sinh nh n th c rõ c t m quan tr ng c a t v n h c
ng s s n sàng h p tác v i nhà t v n trong vi c tr giúp h c sinh nh :
cung c p thơng tin, a ra các ch ng trình phịng ng a mà nhà t v n
xu t, cùng theo dõi, giám sát, h tr và ánh giá hi u qu can thi p;
giúp nhà t v n ti p c n v i h c sinh, k p th i phát hi n nh ng nhu c u
và nh ng v n c n s can thi p c a nhà t v n. Ng c l i n u giáo
viên, nhà tr ng, cha m h c sinh th , không th y c s quan tr ng
và c n thi t c a t v n s khơng kích thích, thúc y nhà t v n tích c c
rèn luy n k n ng ngh nghi p c a mình.

26

|

MODULE THCS 7

* C ch chính sách i v i nhà t v n: ây là y u t ng l c thúc y
nhà t v n làm vi c hi u qu và nâng cao tay ngh . C ch chính sách
phù h p, m b o cu c s ng và c h i phát tri n ngh nghi p s làm cho
nhà t v n yên tâm và chuyên tâm v i ho t ng tr giúp em l i nhi u
l i ích h n cho h c sinh, thúc y nhà t v n h c t p, b i d ng nâng
cao trình chun mơn áp ng yêu c u c a công vi c.
*

*

C hi

c t p hu n, b i d ng v t v n, h ng d n cho h c sinh:

ây là y u t quan tr ng quy t nh n trình , k n ng t v n c a nhà
t v n. T v n là m t l nh v c g n li n v i các v n c a cu c s ng nên
nó th ng có nhi u chuy n bi n theo xu h ng thay i c a xã h i. i u
này òi h i nhà t v n c n ph i luôn c p nh t ki n th c cho ho t ng
th c ti n c a mình. Th ng xuyên c t p hu n, b i d ng v t v n
tâm lí, t v n h c ng là c h i r t h u ích giúp nhà t v n rèn luy n và
nâng cao k n ng. Trong t p hu n, b i d ng, theo Y. Anthony c n chú ý
vi c s d ng nh ng ph ng pháp có tác d ng rèn luy n k n ng cho ng i
h c nh các ph ng pháp: s m vai, quan sát tr c ti p, s d ng b ng hình
hay th o lu n, chia s kinh nghi m th c ti n trong nhóm. T i nh ng qu c
gia có n n t ng t v n phát tri n nh B c M , B c Âu, nh ng ng i
th c hi n t v n chuyên nghi p th ng khơng ch có b ng ào t o t c
nhân, th c s tr lên mà h còn c n có ch ng ch hành ngh . B ng c p
c nhân, th c s hay ti n s v t v n ch y u nói lên trình h c thu t, hàn

lâm c a cá nhân trong l nh v c này. Ch ng ch hành ngh là b ng ch ng
v k n ng tay ngh c n b n hay chuyên sâu cho t v n th c ti n. Chính
vì v y, t i các n c này sau khi hoàn thành các ch ng trình i h c, th c
s , nhà t v n cịn th ng xun tham d các khố t p hu n c p nh t,
nâng cao v ki n th c, k n ng t v n. ó là c s nhà t v n có th i
sâu vào m t l nh v c t v n nào ó nh t v n h c ng, t v n hơn
nhân và gia ình, t v n s c kho tâm th n và t v n ng i già…
S phát tri n ngh t v n Vi t Nam: ây là y u t góp ph n thúc y
nâng cao trình k n ng t v n c a nhà t v n, t o c h i cho h
c
b i d ng, phát tri n k n ng, c h tr , ánh giá và giám sát chuyên
môn. Tuy nhiên Vi t Nam, ho t ng t v n h c ng nói riêng ang
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

27


trên b c ng phát tri n và kh ng nh v trí, vai trị c a mình. có
th có s phát tri n v ng ch c, yêu c u t ra v i ho t ng t v n là ph i
xây d ng c m t h th ng pháp lí và m t quy chu n v o c ngh
nghi p, ph i thành l p hi p h i t v n chuyên nghi p. Khi hi p h i này i
vào ho t ng, ngh t v n Vi t Nam s có m t b c ti n l n và nh ng
ng i làm t v n s có ch d a v ng ch c yên tâm hành ngh .
2. Các nhiệm vụ

2.1. Phân tích được các yếu tố ảnh hưởng đến q trình tư vấn xuất
phát từ phía chủ quan nhà tư vấn

— c và ti p nh n các thơng tin cho ho t ng.
— Phân tích c các y u t nh h ng n quá trình t v n xu t phát t
phía ch quan nhà t v n.

2.2. Phân tích được các yếu tố ảnh hưởng đến q trình tư vấn xuất
phát từ bên ngồi

— c và ti p nh n các thông tin cho ho t ng.
— Phân tích c các y u t nh h ng n quá trình t v n xu t phát t
bên ngồi.

3. Đánh giá
Câu 1: Phân tích các y

u t nh h ng n quá trình t v n xu t phát t
phía ch quan nhà t v n.
Câu 2: Phân tích các y u t nh h ng n quá trình t v n xu t phát t
bên ngồi.
III. THƠNG TIN PHẢN HỒI

1. Tư vấn là một tiến trình, là sự tương tác, là nguồn tiềm năng (năng lực)
và sự tự quyết

— Các v n xã h i là m t ti n trình, c n ph i có th i gian quan sát, theo
dõi, khơng ch trong quá trình t v n, mà c sau khi ã làm t v n; là ti n
trình giúp thân ch và nhà t v n phát tri n (nh n th c…); là q trình
h ng t i o lí làm ng i; là q trình khơng c làm h thân ch .
“Thân ch là chuyên gia c a chính h ” (C. Rogers).

28

|

MODULE THCS 7


— S t ng tác c th c hi n thông qua vi c i tho i gi a nhà t v n và
thân ch , qua ó thân ch hi u c hồn c nh và khó kh n c a mình,
thân ch c m nh n c vai trò c a h trong vi c gi i quy t v n c a
h . Q trình này ịi h i các thân ch ph i tích c c h p tác v i nhà t
v n, ph i có s trung th c t c hai phía (thân ch - nhà t v n).
— Ngu n ti m n ng là quá trình nhà t v n ph i kh i g i c ti m n ng
(n i l c) c a thân ch , giúp thân ch làm ch
c các c m xúc và thích
nghi c v i hồn c nh c a mình (v i chính nh ng ti m n ng mà mình
ang có). ây là q trình khích l , ng viên các thân ch , nhà t v n
ph i cùng thân ch làm rõ nh ng ti m n ng mà h có, giúp thân ch
m nh lên, dám ngh , dám làm, t gi i thốt kh i các khó kh n c a mình.
— S t quy t là giúp cho thân ch t ch u trách nhi m v cu c i mình,
t tìm ra cách gi i quy t, nhà t v n ch giúp v m t tinh th n ho c soi
sáng các v n , kh i g i v n . Quá trình t v n làm cho thân ch c m
th y m nh lên b n thân. Quá trình t quy t là quá trình nhà t v n
ph i i cùng v i thân ch và ch u trách nhi m cùng thân ch (v m t
chun mơn). T ó thân ch ph i có hành ng v i th c t i.
T v n là m t ti n trình t ng tác nh m giúp thân ch hi u
cv n
c a mình và kh i d y ti m n ng thân ch t quy t nh v n
c a mình “Giúp thân ch t giúp chính mình”

2. Q trình tư vấn

—
—
—
—
—

Mơ hình t v n n m giai o n là m t mơ hình thơng d ng, t ng h p t t
c các k n ng có th c u trúc các ca t v n. Mơ hình t v n n m giai
o n c bi t h u ích trong vi c giúp thân ch làm rõ các v n , các
ý ki n và mang l i nhi u cách gi i quy t kh thi khác nhau. Nó a ra mơ
hình thi t y u xây d ng và phát tri n m i quan h v i thân ch :
Giai o n 1: Thi t l p m i quan h .
Giai o n 2: T p h p thông tin, ánh giá và xác nh v n .
Giai o n 3: H tr thân ch tìm ki m các gi i pháp và l a ch n gi i
pháp phù h p.
Giai o n 4: Tr giúp thân ch th c hi n gi i pháp.
Giai o n 5: K t thúc ca t v n.
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

29


3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tư vấn

3.1. Nhóm các yếu tố thuộc về chủ thể tư vấn
* S say mê, h ng thú v i công vi c là m t trong nh ng nét tâm lí cá nhân

ln c xem xét t i trong ho t ng t v n. Ng i ta c ng th ng xem
ây nh là m t c tr ng u tiên c a nhà t v n có thiên h ng.
* Kinh nghi m th c ti n/thâm niên cơng tác c ng có nh h ng khá nhi u
t i hi u qu c a ho t ng t v n. Nh ng kinh nghi m s ng hay kinh
nghi m ngh nghi p ã t o cho nhà t v n m t n n t ng tri th c h
v n d ng vào công vi c tr giúp.
* N n t ng ki n th c chuyên môn c ào t o: K t qu c a s th c hi n
t v n ch u s chi ph i khá nhi u nét tâm lí cá nhân, c bi t là h ng thú
ngh nghi p và kinh nghi m th c ti n c a nhà t v n.
* Giá tr , thái
o c c a nhà t v n: Trong t v n, giá tr , thái
o
c c a nhà t v n luôn c xem nh m t y u t nh h ng khá l n t i
hành vi giúp , cách th c ng x c a h v i thân ch .

3.2. Nhóm các yếu tố bên ngồi
* Nh n th c c a cha m h c sinh, nhà tr ng và xã h i v t v n: Trong
*
*

*

t v n, ây là y u t r t quan tr ng trong vi c giúp nhà t v n th c hi n
hi u qu công vi c và rèn luy n k n ng.
C ch chính sách i v i nhà t v n: ây là y u t
ng l c thúc y
nhà t v n làm vi c hi u qu và nâng cao tay ngh .
C h i
c t p hu n, b i d ng v t v n, h ng d n cho h c sinh: ây
là y u t quan tr ng quy t nh n trình k n ng t v n c a nhà t

v n. T v n là m t l nh v c g n li n v i các v n c a cu c s ng nên nó
th ng có nhi u chuy n bi n theo xu h ng thay i c a xã h i.
S phát tri n ngh t v n Vi t Nam: ây là y u t góp ph n thúc y
nâng cao trình k n ng t v n c a nhà t v n, t o c h i cho h
c
b i d ng, phát tri n k n ng, c h tr , ánh giá và giám sát chuyên môn.

IV. BÀI TẬP ĐÁNH GIÁ
Bài t p 1: T
c ba m

quan tâm ch m sóc r t chu áo, th ng xuyên
giám sát m i ho t ng h c t p, vui ch i c ng nh các m i quan h b n

30

|

MODULE THCS 7


bè c a em, nh c nh và t o h t m i i u ki n T h c t p. Th nh ng
ngay t nh , T ã khơng có h ng thú h c hành, vi c h c i v i em là c
m t s tra t n n kh s , T nói: “C v nhà là em l i ph i nghe l i nh c

nh h c — h c — h c c a ba m khi n em chán ngán. Có v nh s kì v ng
c a ba m dành cho em quá l n (vì em là con l n, ph i làm g ng cho
em) nên s áp ng c a em cho kì v ng này bi t bao gi
. M i sáng khi
em b ti ng chuông ng h ánh th c, em nh mu n phát iên lên

c,
em mu n xé h t t t c sách v , em không mu n n tr ng”. Em khơng

•
•
•

thi vào tr ng cơng l p mà ch u vào h c tr ng bán công, i u này
d ng nh không làm cho T bu n mà trái l i T càng thích thú vì c “xa
b m m t chút”
c t do t t p, àn úm cùng v i b n bè. Khác v i
nh ng tuyên b hùng h n c a các b n, T ph i c g ng th c hi n “l i h a
tu i 18” c a mình v i ba m nh m t a tr l p 1: Th nh t, n tr ng
úng gi ; th hai, hoàn thành bài t p úng h n; th ba, không tr n h c.
Theo T, th c hi n l i h a này là c m t s u tranh v m t tâm lí
trong tâm h n em. V i em, s kì v ng quá cao c a ba m , s n i u
trong cu c s ng, h c t p, s eo u i i m s , c ng th ng tr c các kì
thi cùng v i nhi m v h c t p quá l n ã t o nên m t th áp l c khi n
em ng t ng t, xem vi c h c t p nh là c c hình, coi tr ng h c nh m t
nhà tù, t ó d n n nh ng hành ng b t phát nh là tr n h c, ghét
h c. H c l c vì th càng sa sút h n, nhi u lúc T c ng c m th y x u h ,
kém c i, b c i nh o và b cơ l p.
Phân tích v tình hu ng trên và xác nh h ng t v n cho khó kh n mà
T ang g p ph i.
Bài t p 2: Hãy a ra m t ví d v m t ca t v n h c viên trong l p cùng:
Nh n di n v nh ng khó kh n, v ng m c c n t v n trong ví d ó.
Phân tích n m giai o n t v n cho ví d ó.
Hình dung ra các cách gi i quy t v n
có th t v n cho h c sinh
ng phó trong ví d .

Bài t p 3: Phân tích nh ng y u t nh h ng n quá trình t v n cho
h c sinh.
HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ

|

31