1. KỸ NĂNG HỌC TẬP HIỆU QUẢ

TỔ CHỨC GIÁO DỤC JINBE VIỆT NAM

21 KỸ NĂNG
SỐNG THIẾT YẾU
CHÌA KHỐ THÀNH CƠNG

TÙNG JIN


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

1.

Jin-

KỸ NĂNG HỌC
TẬP HIỆU QUẢ.

NỘI DUNG CHÍNH:
1. Lắng nghe trong học tập.
2. Sự tập trung trong học tập.
3. Kỹ năng học và ghi chép trong học
tập.
4. Kỹ năng quản lý thời gian trong học
tập.
5. Kỹ năng tổng hợp kiến thức.
6. Kỹ năng ghi nhớ.
7. Học và tự học hiệu quả.
Danh ngôn cuộc sống.

2
đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng về


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

Để đạt thành tích tốt trong việc học, ngồi trí thơng minh,
sự cần cù, thì những kỹ năng học tập cần thiết sẽ giúp ích
rất nhiều trong việc ơn tập cũng như tiếp thu những kiến
thức mới.
Kỹ năng học tập giúp bạn phát huy năng lực trong
nghiên cứu, tiếp nhận kiến thức và làm việc. Đây là yếu tố
quan trọng, có vai trị quyết định việc học của một ai đó có
hiệu quả hay khơng. Vì vậy, việc tìm hiểu một vài kỹ năng
để giúp việc học tập đạt hiệu quả cao sẽ là một việc làm vơ
cùng hữu ích.

I. LẮNG NGHE TRONG HỌC TẬP.
1. Tự đánh giá về kỹ năng lắng nghe trong học tập

bằng cách làm bài tập cá nhân sau (Hãy đánh dấu vào ô
trống bên cạnh):
Bạn phải xác định phần nào bạn có nhiều dấu  nhất.
Điều này sẽ đưa ra dấu hiệu về kiểu người nghe mà bạn sẽ sở
hữu. Kết quả sẽ thể hiện rõ ràng và chính xác nhất bếu bạn

khơng thảo luận với ai khác. Các thể loại lắng nghe không
nên tiết lộ trước khi đánh dấu và được thực hiện bởi chính
bạn.
A.
 1. Tôi chỉ nghe những thứ mà tôi quan tâm.
 2. Tơi thích nghe những lời khen ngợi.
 3. Tơi ngừng lắng nghe khi tôi không phải là trung
tâm của sự chú ý.
 4. Tơi thích thú với cuộc nói chuyện nhỏ trong lớp.
 5. Đơi khi tơi thậm chí khơng biết bài học về cái gì.
B.
1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

3


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

 6. Tơi khơng nghe để học một điều gì đó, vì tơi đã biết
mọi thứ.
 7. Thơng qua việc lắng nghe, tơi có thể dễ dàng phát
hiện ra những sai lầm của người khác.
 8. Tôi quá chán để nghe.
 9. Tơi ln hình thành các đối số trong khi lắng nghe.
 10. Nếu bài học nói về điều gì đó mà tơi khơng thể
tranh luận, tơi chỉ cần chốt lại điều đó một cách vắn tắt.
C.

 11. Khả năng nghe của tôi khác nhau, đôi khi sẽ là
lắng nghe chuyên sâu, đôi khi tôi không lắng nghe tất cả.
 12. Suy nghĩ của tôi thường mơ hồ.
 13. Tôi thường chỉ nghe thấy một từ ở đây và ở đó.
 14. Tơi thường bị mất tập trung vào một câu chuyện.
 15. Tôi thường chỉ nghe được một nửa câu chuyện.
D.
 16. Tơi thường tự vấn mình khi nghe.
 17. Tơi rất xúc động khi bị chỉ trích.
 18. Tôi thường suy ngẫm về những điều tôi nghe thấy.
 19. Tơi thường tin rằng giáo viên khơng thích tơi và
do đó khơng nghe những gì họ nói.
 20. Tơi ngừng lắng nghe ai đó khơng đồng ý với tơi.
E
 21. Tôi tiếp nhận mọi thứ một cách vô điều kiện.
 22. Tôi luôn làm theo người khác mà không thực sự
lắng nghe hướng dẫn.
 23. Tôi đấu tranh để làm theo ý mình, bởi vì mọi thứ
đều quan trọng.
4
đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng về


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

 24. Tôi không đặt câu hỏi về những hướng dẫn không
liên quan.
 25. Tôi thường để bạn bè phân tâm khi đang nghe.
F
 26. Tơi thích lắng nghe ý kiến của người khác.
 27. Tơi dành tồn bộ sự chú ý của mình trong một
cuộc trị chuyện và khơng dễ dàng phân tâm.
 28. Tôi không ngắt lời người khác.
 29. Tơi ln đảm bảo rằng tơi hiểu những gì người
khác đang nói.
 30. Tơi khơng ngại đặt câu hỏi.
Kết quả:
Phần A: Người nghe tự cho mình là trung tâm.
Phần B: Chỉ trích người nghe.
Phần C: Trình nghe ngắt qng.
Phần D: Người nghe kém.
Phần E: Người nghe theo kiểu vẹt.
Phần F: Người nghe tốt.
Nếu bạn có cùng số câu trả lời trong hai phần khác
nhau, bạn có đặc điểm của cả hai loại thính giả.
Các bài tập sau đây sẽ hữu ích cho bạn trong việc cải
thiện sự tập trung trong học tập trên lớp.

2. Bàn về cách cải thiện kỹ năng nghe của bản
thân.
Nghe là một trong những phần quan trọng nhất của việc
học. Nếu bạn là người tích cực lắng nghe trong lớp, thì 60%
việc học của bạn đã được thực hiện. Đi học là công việc của
bạn. Nó là cách mà bạn phải làm gì để hướng đến một tương
1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

5


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

lai tươi sáng sau này. Trong khi bạn đang ở trường, hãy tận
dụng tối đa nó.
Gợi ý về cách trở thành một người lắng nghe tích cực
trong học tập:
• Khơng có thành kiến đối với mơn học hoặc giáo viên.
• Thay đổi thái độ của bạn. Hãy cho giáo viên một cơ
hội.
• Đưa ra quyết định lắng nghe trong lớp. (Hãy nhớ, lắng
nghe và học tập có thể là niềm vui).
• Cố gắng giao tiếp bằng mắt với người nói.
• Đọc bài của ngày hôm sau và chuẩn bị đến lớp để
tham gia thảo luận trên lớp.
• Ghi lại những câu hỏi bạn muốn hỏi. Điều này sẽ
khuyến khích bạn ngắt lời giáo viên đúng lúc, đúng chỗ.
• Viết ngắn gọn. Đừng cố viết ra từng từ giáo viên nói.
• Hãy nhớ rằng mọi người khơng nghĩ hoặc khơng nhìn
thấy điểm tốt ở bạn. Đừng ngăn cản người khác làm việc,
thay vì hiểu và hỗ trợ họ.
• Cố gắng hình thành một bức tranh về những gì giáo
viên đang nói.
• Đọc qua những bài học học được trong ngày vào buổi

chiều sau giờ học. Bộ não của bạn muốn lưu trữ thơng tin
bạn đã nghe trên lớp một cách có trật tự.
Cơng thức lắng nghe: LISTEN.
L - Look and learn (Nhìn và học hỏi).
I - Ignore distractions (Tôi bỏ qua phiền nhiễu).
S - Stop being judgemental (Ngừng phán xét).
T - Talk about what you hear (Hãy nói về những gì bạn
nghe được).
6
đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng về


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

E - Experience what you hear (Hãy trải nghiệm những
gì bạn nghe).
N - No interruption (Không gián đoạn – nghe tập
trung).

II. SỰ TẬP TRUNG TRONG HỌC TẬP.
Có phải bạn cảm thấy khó khăn khi phải tập trung cho
việc học? Đừng lo - việc này cũng xảy ra với những học
sinh - sinh viên xuất sắc nhất. Để tập trung cho việc học,
bạn chỉ cần điều chỉnh thói quen học tập, học ở nơi yên tĩnh
không bị quấy rầy bởi những tiếng động bên ngoài, thử

phương pháp mới hoặc lên kế hoạch học tập thực sự hiệu
quả và cho phép tâm trí của bạn được thư giãn mỗi khi cần.
Hãy thử trải nghiệm đến khi bạn tìm được cách phù hợp
với mình. Bằng việc áp dụng đúng phương pháp, bạn sẽ dễ
dàng tập trung hơn.Sự tập trung rất quan trọng để học tập hiệu
quả.

1. Những lý do thiếu tập trung trong học tập.
Bạn hãy hoàn thành Bảng làm việc để xác định lý do
thiếu tập trung của mình là gì? (Đánh dấu vào ơ trống nếu
nó phù hợp với bạn).
 Thị lực kém
 Kém chú ý
 Sức khỏe kém
 Vấn đề cá nhân
 Ánh sáng kém
 Đói bụng

 Mục tiêu mơ hồ
 Chán

 Chuyện riêng tư
 Tiếng ồn làm phiền
(ví dụ: âm nhạc)
 Rối trí

 Thành kiến đối với
mơn học / giáo viên
 Thiếu quan tâm đến
tài liệu học tập

1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

7


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

 Thiếu hiểu biết
 Thiếu động lực

Jin-

 Lịch trình quá bận
rộn
 Lập kế hoạch kém

2. Cách để tập trung trong học tập.
A. Duy trì sự tập trung.
A1 - Lập thời gian biểu.
Nếu bạn sắp phải học suốt cả đêm, hãy lên kế hoạch
cho việc học. Dành 5 - 10 phút nghỉ ngơi sau mỗi 30 - 60
phút học tập. Não của bạn cần được thư giãn để nạp lại
năng lượng. Đó không phải là sự lười biếng mà là thời gian
để não tổng hợp thông tin.
Cố gắng chuyển đổi môn học sau mỗi giờ học để bạn
không cảm thấy chán và não khơng bị bão hịa. Khi dành
q nhiều thời gian cho một môn, não của bạn sẽ dần mất đi
sự năng nổ. Bằng việc chuyển sang một môn học mới, bạn

sẽ đánh thức bộ não và cảm thấy có thêm động lực
A2 - Dành ra một khoảng thời gian để lo lắng hoặc
suy nghĩ về những thứ khác.
Đôi khi, việc tập trung học trở nên khó khăn vì những
điều vụn vặt trong cuộc sống - cả tốt lẫn xấu liên tục xâm
chiếm tâm trí của chúng ta. Chúng ta thường cảm thấy như
khơng thể kiểm sốt suy nghĩ của mình, nhưng trên thực tế
thì đó là việc mà ta có thể làm được. Hãy nói với bản thân
rằng bạn sẽ nghĩ về vấn đề đó hoặc chàng trai hay cơ gái đó
sau khi học xong. Bạn sẽ cảm thấy an tâm hơn khi biết một
lúc sau mình có thể nghĩ về điều đó. Và khi thời điểm đến,
có thể bạn sẽ khơng cịn muốn nghĩ đến vấn đề đó nữa.
Nếu bạn thấy tâm trí bắt đầu miên man với những suy
nghĩ, hãy dừng việc này ngay lập tức. Dành một giây để rũ
bỏ mọi thứ và trở lại với việc học. Bạn là người điều khiển
8
đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng về


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

suy nghĩ của mình. Bạn để suy nghĩ xuất hiện thì bạn cũng
có thể làm cho chúng biến mất!
Chuẩn bị sẵn bút và giấy để viết lại mọi suy nghĩ xuất
hiện trong tâm trí của bạn khi đang học. Hãy làm hoặc nghĩ

về những thứ đó trong lúc giải lao.
A3 - Thay đổi phương pháp học.
Ví dụ, bạn vừa đọc xong 20 trang của quyển sách này
và đọc tiếp 20 trang của quyển sách khác sẽ là không khôn
ngoan. Thay vào đó, bạn nên thử trả lời câu hỏi trắc nghiệm
với một vài mẩu giấy thông tin, vẽ biểu đồ để nhớ các dữ
liệu hoặc nghiên cứu điều gì đó địi hỏi bạn phải phát huy
các kỹ năng khác và vận dụng những phần khác của não bộ.
Như vậy, chắc chắn bạn sẽ hào hứng hơn với việc học.
Ngoài ra, não bộ cũng khơng gặp khó khăn trong tư
duy. Việc chuyển đổi các kỹ năng sẽ giúp não xử lý thông
tin nhanh hơn và nhớ lâu hơn. Bạn sẽ thấy thời gian trôi
nhanh hơn và khả năng ghi nhớ cũng tốt hơn. Hãy thử và
cảm nhận sự khác biệt!
A4 - Tự thưởng cho bản thân.
Đôi khi chúng ta cần một chút “động lực” để tiếp tục
hành trình của mình. Nếu kết quả học tập tốt vẫn chưa phải
là phần thưởng xứng đáng, bạn hãy thử tạo ra điều gì đó
khuyến khích bản thân tập trung cho việc học. Đó có thể là
món tráng miệng ưa thích và thời gian rảnh rỗi để xem tivi,
một buổi mua sắm thả ga, một buổi mát xa thư giãn hoặc
ngủ trưa thỏa thích. Hãy tặng cho bản thân bất kỳ điều gì
xứng đáng với nỗ lực học hành của bạn.
Nếu có thể, bạn hãy đề nghị bố, mẹ cùng tham gia hoạt
động này. Thử hỏi xem họ có thể “tài trợ” cho phần thưởng
của bạn hay không. Phần thưởng cho kết quả học tập tốt có
thể là đổi sang một cơng việc nhà mà bạn thích hơn hoặc tạm
thời tăng tiền tiêu vặt. Hãy hỏi xem họ có sẵn lịng cho kế
1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

9


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

hoạch tự thưởng của bạn không - không sao, chỉ là hỏi thôi
mà.
A5 - Xem lại bài học.
Đã bao giờ bạn xử lý một đống bài tập và muốn hoàn
thành chúng nhưng lại không rõ ý nghĩa của một số kiến
thức? Việc học đôi khi cũng tương tự như vậy. Bạn cần biết
khi nào phải xem lại bài học và làm cho việc học trở nên
đơn giản hơn. Nếu không biết những kiến thức cơ bản, bạn
đừng cố gắng tìm hiểu chun sâu. Hãy phân tích thơng tin
trước.
A6 - Học một cách chủ động.
Một điều mà tất cả giáo viên đều biết nhưng hiếm khi
nói với bạn là: việc đọc giáo trình/sách giáo khoa/tài liệu sẽ
rất chán, đặc biệt khi đó là chủ đề mà bạn khơng thích. Để
việc học hiệu quả hơn và giúp bạn tập trung dễ dàng hơn,
hãy dùng các phương pháp đọc chủ động. Việc này giúp
bạn tránh tình trạng suy nghĩ mất tập trung và đảm bảo duy
trì kết quả học tập tốt.
Sau đây là một số gợi ý: Đặt câu hỏi cho bản thân
trong khi đọc; đóng sách lại và nói to phần tóm tắt nội dung
bạn vừa đọc.
A7 - Ghi chú khái niệm, nhân vật, cốt truyện hoặc sự

kiện được mơ tả.
Dùng càng ít từ ngữ càng tốt và đưa ra ví dụ vắn tắt để
diễn tả những gì bạn muốn nói. Bạn có thể viết tắt trong khi
ghi chú. Ngoài ra, bạn nên ghi lại số trang, tiêu đề và tác giả
của quyển sách phòng trường hợp bạn cần bổ sung cho mục
tham khảo hoặc lý do khác.
Tạo bảng câu hỏi trắc nghiệm trong phần ghi chú và sử
dụng để kiểm tra kiến thức cũng như ơn tập.
10
về đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

A8 - Truy cập mạng Internet và trở lại việc học ngay
khi hết giờ giải lao.
Hãy tận dụng tối đa khoảng thời gian giải lao của bạn.
Bạn có thể vào Facebook, mở điện thoại và kiểm tra tin
nhắn hoặc cuộc gọi nhỡ. Đừng dành thời gian trả lời tin
nhắn hoặc cuộc gọi trong lúc đó, trừ khi có việc khẩn cấp.
Hãy thực hiện các hoạt động thư giãn yêu thích của bạn
nhưng chỉ trong vài phút. Sau khi hết thời gian giải lao,
bạn phải dừng mọi hoạt động thư giãn và trở lại với việc
học. Bạn sẽ cảm thấy sảng khoái hơn sau khi được "sạc
pin" và "kết nối", dù chỉ là vài phút.

Khoảng thời gian nạp năng lượng ngắn ngủi này sẽ rất
hữu ích cho khả năng tập trung của bạn. Có lẽ bạn nghĩ
rằng việc này gây mất tập trung và làm gián đoạn cảm hứng
học tập, nhưng cuối cùng thì bạn sẽ hồn thành mọi việc
hiệu quả hơn. Kết quả sẽ là như thế nếu bạn sử dụng thời
gian nghỉ ngơi một cách thông minh.
B. Tạo môi trường hoàn hảo cho sự tập trung.
B1 - Chọn địa điểm thích hợp.
Đó phải là một nơi n tĩnh với mơi trường thích hợp
cho việc học. Bất kể đó là phịng riêng hay thư viện, bạn
hãy chọn nơi có khơng gian n tĩnh và khơng có yếu tố
gây xao nhãng để có thể tập trung. Bạn nên tránh xa tivi,
thú cưng và bất kỳ thứ gì gây mất tập trung.
Ngồi ra, bạn cũng cần một chiếc ghế thoải mái và ánh
sáng tốt. Không nên ngồi ở tư thế gây mỏi lưng, mỏi cổ
hoặc mỏi mắt vì sự nhức mỏi cũng khiến bạn mất tập trung.
Ví dụ, đừng ngồi học trước tivi; bạn sẽ chỉ làm bài tập
trong lúc quảng cáo. Chỉ "liếc nhìn" tivi hoặc nghe radio
trong ít phút giải lao - tương tự như lúc bạn đi lấy nước
hoặc "thay đổi khơng khí" trong chốc lát.

1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

11


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

Ngồi học ngay ngắn tại bàn học. Đừng học trên
giường, trừ khi bạn ngồi ngay ngắn đọc sách mà không đắp
chăn và bật đèn đọc sách đặt ngay bên cạnh. Lưu ý, khơng
nên đắp chăn đọc sách vì bạn sẽ chìm vào giấc ngủ. Hơn
nữa, bạn sẽ kết nối chiếc giường với việc học và chắc chắn
đó là điều mà bạn cần tránh.
B2 - Chuẩn bị đầy đủ dụng cụ học tập.
Các loại bút chì, bút mực, bút đánh dấu và sách nên
được đặt trong tầm với để bạn không bị xao lãng trong khi
học. Sắp xếp lại bàn học nếu cần để bạn không bị phân tâm
bởi sự bừa bộn. Khơng nên để bất kỳ lý do gì khiến bạn
phải rời bàn học và gây gián đoạn "cảm hứng học tập".
Tất cả sách vở và tài liệu mà bạn cần (đừng quên đề
cương) nên được đặt trong tầm với của bạn. Đây được xem
như là sự chuẩn bị cho thành công. Sử dụng laptop nếu cần
thiết cho việc học; nếu khơng thì bạn nên đặt laptop ở nơi
khác.
B3 - Chuẩn bị một ít đồ ăn nhẹ.
Hãy chọn thực phẩm mà bạn có thể ăn nhiều lần như
một ít hạt, quả việt quất/dâu tây, 1/4 quả táo hoặc bẻ một
mẩu sô-cô-la đen… Chuẩn bị thêm nước - bạn không nên
uống quá nhiều cà phê, trà có caffeine hoặc các loại nước
tăng lực (vì bạn sẽ thức suốt đêm). Các loại thức uống kể
trên sẽ khiến bạn rơi vào tình trạng mệt mỏi đến mức việc
cấu véo và vỗ vào mặt cũng khơng khiến bạn tỉnh táo.
Bạn muốn tìm "thực phẩm giàu dinh dưỡng"? Nghiên
cứu cho biết quả việt quất, rau chân vịt, bí hồ lơ, súp lơ
xanh, sơ-cơ-la đen và cá đều là thực phẩm bổ não có thể
giúp bạn học tập hiệu quả hơn.

B4 - Viết ra mục tiêu học tập.

12
về đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

Bạn muốn (hoặc cần) đạt được điều gì trong hơm nay?
Bạn nên làm gì để có thể bước đi trong tâm thế đã hoàn
thành mọi việc cần làm? Đây là các mục tiêu giúp bạn tập
trung vào việc nên làm trong buổi học.
Đảm bảo đó là những việc khả thi. Nếu phải đọc 100
trang sách trong tuần này, bạn nên đọc 20 trang mỗi ngày đừng cố gắng đọc nhiều hơn mức bạn có thể tiếp thu. Bạn
cũng cần lưu ý giới hạn thời gian. Nếu tối nay bạn chỉ có
một giờ rảnh, hãy hoàn thành việc quan trọng nhất.
B5 - Tắt điện thoại và các thiết bị điện tử.
Đây là cách giúp bạn tránh việc trì hỗn và tập trung
vào kế hoạch của mình. Chỉ sử dụng máy tính nếu cần thiết
cho việc học; nếu khơng thì đây sẽ là yếu tố gây xao lãng.
Tương tự như với điện thoại - hãy chuyển sang chế độ máy
bay trừ khi bạn cần sử dụng cho trường hợp khẩn cấp.
B6 - Thử mở nhạc nhẹ.
Đối với một số người, âm nhạc giúp họ tập trung
nhưng với người khác thì khơng. Hãy thử để biết điều gì

thích hợp nhất với bạn. Một chút nhạc nền có thể khiến bạn
qn mất là mình đang miệt mài học thay vì đi chơi. Lưu ý
rằng, loại nhạc giúp bạn tập trung học tập có thể khơng phải
là loại nhạc mà bạn vẫn u thích. Thường thì việc nghe thể
loại nhạc bạn không biết sẽ tốt hơn, vì khi nhận ra một bài
hát quen thuộc, bạn sẽ có xu hướng nghĩ đến bản nhạc đó
và thậm chí là hát theo. Hãy thử nghe các thể loại nhạc khác
nhau để tìm ra loại nhạc u thích của bạn nhưng phải dễ
nghe và không khiến bạn mất tập trung.
Thử dùng ứng dụng tạo âm thanh tự nhiên như tiếng
chim hót, tiếng mưa, tiếng suối chảy róc rách hoặc các âm
thanh dễ chịu khác giúp bạn tập trung học. Bạn có thể tìm
được nhiều ứng dụng miễn phí trên mạng.
C. Bí quyết rèn luyện sự tập trung.
1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

13


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

C1 - Lắng nghe cơ thể của bạn.
Trên thực thế thì mỗi ngày chúng ta đều có những giai
đoạn tràn trề năng lượng và cạn kiệt năng lượng. Vậy thì
những giai đoạn này của bạn xảy ra khi nào? Nếu có thể, bạn
nên tập trung học vào lúc có nhiều năng lượng. Như vậy, bạn
sẽ tập trung tốt hơn và ghi nhớ kiến thức đã được não bộ tiếp

thu. Các khoảng thời gian cịn lại sẽ rất khó khăn cho việc
học.
Đối với một số người, buổi sáng sớm là khi họ có nhiều
năng lượng nhất trong ngày. Với số khác thì họ sẽ năng nổ
hơn vào ban đêm sau khi được nạp năng lượng trong một
khoảng thời gian. Bất kể bạn rơi vào nhóm nào, hãy lắng
nghe cơ thể của mình và học tập trong khoảng thời gian thích
hợp.
C2 - Ngủ đủ giấc.
Lợi ích của giấc ngủ nhiều vơ số kể. Giấc ngủ không
chỉ giúp cơ thể điều tiết hooc-môn và tổng hợp thơng tin mà
cịn tiếp thêm năng lượng giúp bạn sẵn sàng cho các thử
thách của ngày mới. Trên thực tế, việc cố gắng tập trung
trong khi vô cùng mệt mỏi cũng tương tự như việc tập trung
khi say xỉn. Đây có thể là lý do khiến bạn khơng thể tập
trung.
Hầu hết mọi người cần ngủ khoảng 7-9 tiếng mỗi đêm.
Một số người có thể ngủ nhiều hơn hoặc ít hơn. Bạn muốn
ngủ bao nhiêu tiếng khi không cần phải đặt đồng hồ báo
thức? Hãy ngủ đủ giấc theo nhu cầu của cơ thể bằng cách đi
ngủ sớm hơn bình thường.
C3 - Ăn uống lành mạnh.
Sau tất cả thì bạn là kết quả của những gì bạn ăn; nếu
bạn ăn uống lành mạnh, trí não của bạn cũng sẽ khỏe mạnh.
Hãy đặt mục tiêu ăn các loại rau củ quả nhiều màu sắc, ngũ
cốc nguyên cám, thịt nạc và sản phẩm từ sữa, các loại hạt
14
về đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng

21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

(khơng phải khoai tây/bim bim được rán ngập dầu và kẹo
gây tăng cân), và các chất béo tốt có trong sơ-cơ-la đen và
dầu ô liu. Một chế độ ăn uống lành mạnh sẽ tiếp thêm năng
lượng giúp bạn tập trung dễ dàng hơn. Tránh các thức phẩm
trắng như bánh mì trắng, khoai tây, bột mì, mỡ và đường.
Chính các thực phẩm "chết" này và thức uống nhiều
đường là nguyên nhân khiến bạn mệt mỏi trong lớp học và
vào giờ học.
C4 - Kiểm sốt suy nghĩ của bạn.
Bạn chính là nguồn động lực của mình khi cần. Nếu
thuyết phục bản thân rằng bạn có thể tập trung, bạn sẽ làm
được điều đó. Hãy ln tâm niệm những điều tích cực như:
bạn có thể làm được và bạn sẽ làm được. Không điều gì có thể
cản trở bạn, ngoại trừ bạn.
Thử ngun tắc "thêm 5". Hãy yêu cầu bản thân làm
thêm 5 việc hoặc thêm 5 phút trước khi dừng lại. Sau khi hoàn
tất những việc này, bạn sẽ tiếp tục thêm 5 việc khác. Việc chia
nhỏ nhiệm vụ sẽ giúp ích cho những người chỉ có thể tập
trung trong khoảng thời gian ngắn và giúp cho não bộ hoạt
động lâu hơn.
C5 - Thực hiện những công việc kém thú vị trước.
Trong khi cịn sung sức, bạn có thể xử lý mọi việc với
khả năng tập trung cao nhất. Vì vậy, bạn nên sớm thực hiện

những việc cấp bách nhất và đòi hỏi chuyên môn trước khi
chuyển sang những việc dễ dàng hơn (ít thử thách hơn)
nhưng vẫn cần nỗ lực để hồn thành.
Nếu thực hiện những việc dễ dàng trước, bạn sẽ hướng
suy nghĩ và cảm thấy áp lực về những việc khó khăn đang
đợi mình phía trước, dẫn đến hiệu quả làm việc và khả năng
tập trung thấp.

1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

15


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

Tuy là vậy, bạn cần tránh sa lầy khi đọc sách, hoặc trở
nên bế tắc và mất hết hy vọng khi gặp những vấn đề khó
khăn và các câu hỏi trong bài luận. Đơi khi phần khó nhằn
nhất của nhiệm vụ có thể tiêu tốn nhiều thời gian và chiếm
hết tồn bộ thời gian mà bạn có.
Do đó, bạn cần giới hạn thời gian và chủ động kiểm
sốt cơng việc để chuyển sang những việc dễ dàng hơn khi
cần.

III. KỸ NĂNG ĐỌC VÀ GHI CHÉP TRONG
HỌC TẬP.
Tốc độ đọc là số từ mà chúng ta đọc mỗi phút. Bạn có

thể cải thiện tốc độ đọc với các bài tập đọc được thực hành
hàng tuần. Nếu bạn đọc nhanh và hiệu quả, bạn sẽ có thể
học tập tốt hơn và bạn sẽ thành cơng hơn trong các kỳ thi.
Có bao giờ bạn nghĩ rằng mình có thể đọc nhanh gấp
hai lần bây giờ khơng? Bộ óc con người có khả năng nhìn
thấy và hiểu được các tài liệu nhanh gần bằng tốc độ của
một người lật các trang sách.
Đáng ngạc nhiên là bây giờ có rất nhiều người vẫn có
thể đọc nhanh đến vậy. Nếu người khác làm được thì tại sao
bạn lại không thể? Không ai biết được những giới hạn cao
hơn của con người trong việc đọc. Tham khảo những kỹ
năng đọc tài liệu và ghi chép trong học tập trong bài viết
dưới đây.

1. Kỹ năng đọc sách.
Đánh giá hiệu quả của việc đọc dựa trên các tiêu chí sau:
Tốc độ đọc, khả năng nắm bắt thông tin trong khi đọc, khả
năng nhớ thơng tin sau khi đọc. Vì vậy, muốn đọc hiệu quả
xin các bạn lưu ý luyện tập theo các tiêu chí này:
16
về đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

- Khi đọc ln ln có cây bút chì trong tay để đánh dấu,
gạch chân, trích đoạn, ghi những ý tưởng, câu hỏi nảy sinh
trong đầu mình ra (nếu đọc sách của thư viện thì nên ghi vào
một quyển nháp nhỏ).
- Thực tập phương pháp đọc nhanh mỗi khi có thời gian
rảnh để cải tiến tốc độ, nâng cao hiệu quả khi đọc.
- Tính ra, nếu muốn nắm chắc nội dung một tài liệu
chúng ta nên đọc khoảng bốn lần; lần một đọc lướt, lần hai
đọc để chọn lọc, lần ba đọc để hiểu rõ hơn và nhớ sâu hơn, lần
bốn đọc ơn tập và hệ thống.
- Ngồi ra, bạn cịn cần phải rèn đọc theo kiểu đọc phân
tích trong quá trình đọc. Khi bạn khơng chẻ nhỏ vấn đề ra để
tìm hiểu nó thì làm sao bạn có khả năng hiểu được nó nhất là
đối với các vấn đề khó?

2. Kỹ năng ghi chép.
- Ghi sơ lược: chỉ ghi những ý cơ bản, cái chính, tóm
tắt vài dịng về một vấn đề nào đó
- Ghi chính xác: nhằm trích dẫn hay ghi nhớ những
khái niệm, số liệu theo nguyên văn
- Ghi tự ý: là cách bạn diễn đạt vấn đề theo cách của
bạn, muốn vậy, bạn nên không ngừng đọc sách, tài liệu để
gia tăng vốn từ, nhằm có lối viết gãy gọn, súc tích.
Tham khảo cách sử dụng vở ghi:
- Cách 1: Ghi trên giấy rời rồi tập hợp lại (ai có tính
cẩu thả, luộm thuộm thì khơng nên dùng cách này). Với
cách này, bạn sử dụng một loại giấy rời nhất định (thường
là giấy kẻ ngang hay giấy A4) ghi chép trong quá trình
chuẩn bị bài, nghe giảng ở lớp, ôn tập… rồi tập hợp lại, kẹp
ngang thành một tập. Trong mỗi trang ta để lề chiếm 1/3 độ

1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

17


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

rộng của trang. Lề rộng nhằm tiện lợi cho việc ghi chép
thắc mắc, câu hỏi nảy sinh…
Mỗi lần ghi bài, bạn nên ghi một ít thơng số bằng kí
hiệu ở một góc nhất định để dễ bề sắp xếp và khơng lẫn lộn.
Thơng số đó gồm: tên mơn học, tên giáo viên phụ trách,
ngày tháng, số trang… Khi cần thêm trang ta cứ việc kẹp
thêm giấy vào, điểm số trang phụ. Ví dụ bạn thêm một
trang sau trang 16 sẽ là 16 bis, ba trang thì sẽ là 16a, 16b,
16c…
- Cách 2: Ghi trên vở bình thường (đại thể cũng như
cách ghi thứ nhất) nhưng sử dụng mỗi mặt giấy cho mỗi
chức năng khác nhau: Các trang bên trái dành cho phần
chuẩn bị bài, ghi chép thắc mắc, tiến hành tóm tắt, ơn tập
khi học lại, bổ sung sau khi tìm đọc thêm ở tài liệu tham
khảo. Các trang bên nên ghi bài tại lớp sau mỗi chương,
mục. Phần đều nên có tóm tắt và tổng kết. Nếu bạn thiếu
giấy hoặc cần bổ sung, hãy dùng giấy loại ghi chú màu
vàng có dán keo bán nhiều ở các cửa hàng văn phịng phẩm
để bổ sung. Ai muốn tiết kiệm thì chỉ cần cắt thêm mảnh
giấy khác dán thêm vào là xong.

Viết trong khi đọc:
Hãy tập thói quen nhớ lại nội dung bạn vừa đọc. Bởi vì
khi bạn hiểu rõ một điểm nào đó thì điểm tiếp theo sẽ rõ
ràng hơn nhiều. Khả năng hiểu phụ thuộc vào việc hiểu
từng ý tưởng trước đó. Bạn càng hiểu và hồi tưởng lại
chúng tốt bao nhiêu thì bạn lại càng dễ hiểu những gì tiếp
theo đó.
Hãy biến kỹ năng đọc của bạn thành thói quen, thành
niềm vui, thành sự say mê. Tại sao ta phải tập thói quen đọc
sách? Bởi vì việc đọc kích thích sự hoạt động của não, giúp
bạn học được nhiều hơn bất cứ thứ gì bạn nghe được hay tự
18
về đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

thân mình trải qua. Việc đọc cịn làm cho óc tưởng tưởng
của bạn phát triển hơn.
Tương tác với tài liệu đọc
Hãy tập thói quen đọc và tương tác lại với tài liệu. Lúc
đó bạn sẽ cảm thấy rằng một quyển sách tẻ nhạt nhất cũng
trở nên thú vị.
Khi bạn đã học được cách đọc hiệu quả rồi thì bạn lại
sẽ càng muốn đọc nhiều hơn. Hãy đọc càng nhiều càng tốt

và đọc những tài liệu có độ khó khác nhau. Nếu bạn muốn
trở thành một độc giả tốt thì hãy đọc báo buổi sáng không
thôi chưa đủ. Hãy đọc các loại sách khác nhau, sách bạn
chạy, sách của các tác giả nổi tiếng, và tạp chí. Cố gắng đọc
càng nhiều càng tốt
Ngoài ra tư thế ngồi cũng ảnh hưởng nhiều tới việc
hiểu. Nếu muốn hiểu bài được tốt, đọc được nhanh và nhớ
tốt, bạn hãy ngồi tư thế ngay ngắn và tập trung.

IV.

KỸ NĂNG QUẢN LÝ THỜI GIAN
TRONG HỌC TẬP.
Quản lý thời gian là lập kế hoạch và sử dụng thời gian
của bạn một cách hiệu quả. Nó sẽ cho phép bạn thực hiện
các công việc cần thiết trong một thời gian nhất định và
mang lại hiệu quả.
Điều quan trọng là phải lập kế hoạch cho các hoạt
động hàng ngày. Chúng ta thường cảm thấy rằng chúng ta
khơng có đủ thời gian để làm công việc của chúng ta. Bằng
cách lập kế hoạch cho các hoạt động hàng ngày, chúng ta
đảm bảo rằng chúng ta hồn thành mọi cơng việc cần làm
và sẽ có đủ thời gian để làm điều đó. Sử dụng công cụ lập

1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

19


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng

Anm Vietnam

Jin-

kế hoạch hoạt động hàng ngày sẽ đảm bảo rằng chúng ta sẽ
nhớ những gì cần phải làm.
Bảng kế hoạch hàng ngày cho phép bạn lập kế hoạch
thời gian của mình hiệu quả hơn. Điều quan trọng là phải
dành thời gian cho các nhiệm vụ và hoạt động xã hội khác
nhau mà bạn cần hoàn thành trong một ngày. Lập kế hoạch
hàng ngày sẽ giúp bạn hoàn thành tất cả các nhiệm vụ của
mình trong thời gian được phân bổ.
Trước khi lập thời gian biểu hàng ngày, bạn cần:
• Biết thời gian nào trong ngày bạn học hiệu quả nhất.
• Lập kế hoạch phần thưởng của bạn, ví dụ: xem TV…
• Chuẩn bị danh sách “việc cần làm” gồm tất cả công
việc bạn phải thực hiện trong tất cả các môn học của mình.
• Đảm bảo rằng tất cả cơng việc đã hồn tất. Nếu
khơng thể hồn thành nhiệm vụ, đưa nó vào thời gian biểu
của ngày hơm sau.
Các khía cạnh cần lưu ý khi lập thời gian biểu học
tập:
• Liên hệ thời gian biểu hàng ngày của bạn với thời
gian biểu của lớp vì nó sẽ hữu ích để bạn phải tỉnh táo và
tham gia đầy đủ vào lớp học của ngày hơm sau.
• Chọn thời gian học tốt nhất.
• Thời gian học 40 phút được khuyến nghị trước khi
học nghỉ 10 phút.
• Thay thế một chủ đề đọc với một chủ đề giải quyết
vấn đề thực tế, ví dụ: Lịch sử với Tốn học.

• Lên lịch cho các mơn học khó của bạn thường xun
hơn các mơn khác.
20
về đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

• Chuẩn bị một danh sách tất cả các công việc bạn phải
hồn thành trong tất cả các mơn học của bạn.
• Làm việc với thời gian nghỉ ngắn (+ / -10 phút) giữa
các mơn học.
• Sửa đổi cơng việc của bạn hàng ngày.

V. KỸ NĂNG TỔNG HỢP KIẾN THỨC.
Tổng hợp là phiên bản rút gọn của công việc bạn
nghiên cứu - với tất cả các dữ kiện vẫn chính xác và được
bạn giữ lại.
Ưu điểm của bản tổng hợp:
• Tiết kiệm thời gian.
• Ngắn gọn và súc tích kiến thức đọc/học được.
• Nó dễ học hơn.
• Bạn có thể sáng tạo, sử dụng các màu sắc và hình
vẽ khác nhau làm cho kiến thức đó sinh động, dễ ghi nhớ.
• Bạn có thể sử dụng bộ ký hiệu và chữ viết tắt của

riêng mình để mã hố kiến thức.
• Nó cải thiện sự hiểu biết.
• Nó làm cho việc học tập trở nên thú vị.
Mẹo tổng hợp:
• Tóm tắt cơng việc hàng ngày để theo dõi, nhưng
cũng là một chiến lược học tập.
• Tóm tắt gọn gàng giúp việc học tập dễ dàng hơn.
Tổng hợp có thể là:
• Ở dạng văn bản, ví dụ: đoạn văn;
• Ở dạng cột;
• Một bản đồ tư duy;
1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

21


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

• Những câu chuyện.
Trong các cột và bản đồ tư duy, chúng ta sử dụng
từ khóa. Cách chọn từ khóa tốt nhất:
• Đọc qua câu và tìm từ quan trọng nhất (sự kiện).
• Từ khóa ln đề cập đến chủ đề.
• Các từ khóa tốt nhất nên là danh từ để bạn có thể
hình dung chúng trong đầu.
• Khơng sử dụng các tên được sử dụng nhiều lần
trong văn bản làm từ khóa.

• Khơng bao giờ lặp lại từ khóa.

VI. KỸ NĂNG GHI NHỚ.
Trí nhớ là khả năng quan sát thơng tin bằng các giác
quan, xử lý thông tin và sau đó lưu trữ nó theo cách mà bạn
có thể nhớ lại, liên hệ và sử dụng nó.

1. Bạn có thể nhớ được bao nhiêu thông tin?
Khả năng nhớ lại và sử dụng thông tin mà bộ não tiếp
nhận phụ thuộc vào những nhân tố sau đây:
• Sự sẵn sàng học hỏi của bạn.
• Động lực học hỏi của bạn.
• Kỹ thuật bạn đã sử dụng để lưu trữ thơng tin.
• Sự lặp lại: lặp lại trong vòng 72 giờ, lặp lại ít nhất 6 10 lần, lặp lại thường xuyên hàng tuần và hàng tháng sau
đó.

2. Bộ não lưu trữ thông tin như thế nào?
Cách bộ não lưu trữ thông tin có thể được so sánh với
các tầng khác nhau của một cơng trình xây dựng. Bạn phải
22
về đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

di chuyển qua tất cả các tầng trước khi có thể lưu trữ thông
tin ở tầng trên cùng hoặc lấy lại thơng tin từ đó.
Tầng thứ năm: Tiềm thức
Thơng tin được truyền đến tủ đựng hồ sơ cụ thể
được lưu trữ trong não bộ. Nếu tệp không rõ ràng,
thông tin được đánh dấu sẽ bị mất.
Tầng 4: Tiềm thức sáng tạo
Các cách sáng tạo được sử dụng để gắn nhãn thông
tin để bộ não của bạn có thể ghi nhớ nó trên tầng trên
cùng.
Tầng ba: Ý thức
Bộ não của bạn nhận ra thơng tin – từ đó bạn sẽ nhận biết
nó. Nếu bạn muốn ghi nhớ thơng tin, nó sẽ được
truyền đến các tầng tiếp theo.
Tầng hai: Hệ thống kích hoạt lưới
Hệ thống kích hoạt lưới của bạn chọn lọc thơng tin. Cảm xúc được
thêm vào. Bạn sẽ nhận thức về những gì các giác quan của bạn quan
sát. Cảm xúc tiêu cực sẽ từ chối thông tin.
Tầng đầu tiên: Giác quan
Thơng tin từ bên ngồi được quan sát qua các giác quan.

3. Kỹ thuật ghi nhớ.
Kỹ thuật ghi nhớ là các bước mà bạn có thể di chuyển
đến các tầng khác nhau. Bạn vẫn sẽ phải di chuyển từ tầng
một lên tầng năm để lưu trữ hoặc gọi lại thông tin, nhưng
bây giờ bạn khơng cịn phải sử dụng cầu thang bộ (phương
pháp học cũ không hiệu quả của bạn). Hãy áp dụng các
cách sau:
3.1. Khôi phục lại ký ức.
Khi bạn phải cố gắng nhớ lại một thứ gì đó thì tức là

bạn đang khơi phục lại những ký ức của mình. Bạn có thể
dùng những tấm thẻ ghi chú ghi lại những gì đã từng xuất
1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

23


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

hiện trong đầu mình hoặc những gì bạn hay quên và dán ở
nơi bạn có thể dễ quan sát nhất để não bạn ghi nhớ mọi thứ
tốt hơn. Hay các bạn cũng có thể tìm hiểu thêm về kỹ năng
quan sát để ứng dụng cho nhu cầu công việc được dễ dàng
hơn.
Khơi phục lại ký ức là bí quyết để cải thiện kỹ năng
ghi nhớ vì nó dựa trên sự phối hợp giữa sức mạnh của các
nơ-ron thần kinh với các ý tưởng sẵn có trong trí não con
người. Các nhà tâm lý học gọi đó là "tác dụng thử nghiệm",
bởi vì khi bạn cố gắng nhớ lại một phần thơng tin thì trong
tương lai, bạn sẽ nhớ điều đó dễ dàng hơn.
3.2. Liên kết ý tưởng mới với những gì bạn đã biết.
Khi bạn cố gắng diễn tả một ý tưởng mới theo ý hiểu
của mình thì có nghĩa là bạn đang giải thích. Bạn càng giải
thích được những gì mình mới học được và liên kết chúng
với những gì bạn biết trước đó thì bạn sẽ càng cảm thấy
mình hiểu nhanh hơn và nhớ được lâu hơn. Kỹ năng ghi
nhớ của bạn sẽ theo đó mà lớn dần.

Ví dụ, bạn đang học vật lý về quá trình truyền nhiệt thì
hãy cố gắng kết nối khái niệm này với những kinh nghiệm
thực tế của bạn bằng cách tưởng tượng xem làm thế nào để
một cốc cà-phê nóng có thể truyền nhiệt đến tay của bạn.
3.3. Lồng ghép với các ví dụ cụ thể.
Khi bạn phải học nhiều thứ cùng lúc, thì cách để bạn cải
thiện kỹ năng ghi nhớ là bạn nên lồng ghép chúng với các ví
dụ cụ thể. Việc này rất hữu ích vì trong cuộc sống chúng ta
cần nhận biết được vấn đề trước khi tìm hướng để giải quyết.
3.4. Trả lời câu hỏi trước khi xem đáp án.
Khi bạn cố gắng tự câu trả lời trước khi biết đáp án có
nghĩa là bạn đang tự thân vận động. So với việc bạn lội
xuống nước để khám phá khi chưa biết dưới đó có gì thì
24
về đích

Quyển 2 – 12 Kỹ năng


21 kỹ năng sống – Chìa khóa thành cơng
Anm Vietnam

Jin-

việc tự trả lời câu hỏi cũng giống như vậy. Nó giúp bạn có
thể học hỏi và cải thiện kỹ năng ghi nhớ của mình. Bạn sẽ
nhớ được lâu hơn so với việc ai đó dạy cho bạn.
3.5. Đánh giá những gì đã qua.
Khi bạn dành ra một vài phút để xem xét những gì đã
xảy ra tức là bạn đang đánh giá. Bạn có thể tự hỏi mình một

vài câu hỏi như Bạn đã làm tốt những gì? Bạn cần cải thiện
ở đâu? Sự việc đó nhắc nhở bạn điều gì? Nghiên cứu cho
thấy việc viết ra các đánh giá sau khi hồn thành một cơng
việc gì đó sẽ giúp bạn tăng cường kỹ năng ghi nhớ hơn là
việc bạn chỉ suy nghĩ trong đầu.
Cố gắng trả lời các câu hỏi trước khi xem đáp án cũng
mang đến trí nhớ tốt.
3.6. Nhớ những gì bạn chưa biết.
Khi ai đó nói rằng bạn chưa hiểu vấn đề thì bạn nên
ghi nhớ. Hãy học cách lấy những yếu tố khách quan làm lý
do để xoá đi những ảo tưởng của bản thân và thay đổi ý
kiến cá nhân theo chiều hướng thực tế hơn. Điều này là cần
thiết vì tất cả chúng ta đều bị ảo tưởng về nhận thức của
mình, chúng ta nghĩ là mình hiểu vấn đề nhưng thực ra
chẳng hiểu gì. Vì vậy, hãy cố gắng lắng nghe những nhận
xét của người xung quanh để biết chúng ta đang “ảo tưởng”
những gì.
Cùng với kỹ năng ghi nhớ, bạn đọc cũng không nên
xem nhẹ kỹ năng học và tự học. Khi phát huy được hết các
kỹ năng này thì việc trau dồi cho bản thân những kiến thức
mới mẻ sẽ trở nên đơn giản và nhanh chóng hơn. Thực tế
cho thấy đã có rất nhiều tấm gương thành cơng chỉ nhờ vào
việc tự học mà không cần qua trường lớp, bạn hãy lấy đó
làm mục tiêu phấn đấu cho mình nhé.

1_ Kỹ năng học tập hiệu quả.

25