Khảo sát thành phần hóa học của lá sen được thu hái ở huyện điện bàn, tỉnh quảng nam

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA HÓA



VĂN QUỐC HỒNG

Đề tài:
KHẢO SÁT THÀNH PHẦN HĨA HỌC CỦA LÁ SEN ĐƯỢC THU
HÁI Ở HUYỆN ĐIỆN BÀN, TỈNH QUẢNG NAM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN SƯ PHẠM


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐHSP

Đôc lập – Tự do – Hạnh phúc

KHOA HÓA

***

***

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Họ và tên sinh viên: Văn Quốc Hoàng
Lớp: 08SHH
1. Tên đề tài: “Khảo sát thành phần hóa học của lá sen được thu hái ở huyện Điện

Bàn, tỉnh Quảng Nam”
2. Nguyên liệu, dụng cụ và thiết bị:
- Nguyên liệu: lá sen được lấy ở huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam.
- Dụng cụ và thiết bị: Máy đo quang phổ hấp thụ nguyên tử AAS, máy đo sắc kí
lỏng kết hợp khối phổ LC-MS, máy đo sắc kí khí kết hợp khối phổ GC-MS.
Tủ sấy, lị nung, cân phân tích, cốc sứ, bình định mức, giấy lọc....
3. Nội dung nghiên cứu: khảo sát thành phần hóa học lá sen với các dung môi nhexane, ethyl acetate, methanol.
4. Giáo viên hướng dẫn: Ths. Giang Thị Kim Liên
5. Ngày giao đề tài: 01/08/2011
6. Ngày hoàn thành: 20/05/2012
Chủ nhiệm khoa

Giáo viên hướng dẫn

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo cho khoa ngày ....tháng....năm 2012
Kết quả đánh giá:
Ngày.....tháng....năm 2012


CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

LỜI CẢM ƠN
Em xin chân thành cám ơn các thầy cô giáo trong khoa đã tạo điều kiện giúp đỡ
để em hoàn thành bài luận văn này.
Em xin cám ơn Cô Giang Thị Kim Liên là người trực tiếp hướng dẫn em trong
quá trình nghiên cứu đề tài.
Em xin chân thành cám ơn thầy cô quản lý phịng thí nghiệm đã tạo điều kiện
cho em về phịng thí nghiệm, dụng cụ trong q trình làm thực nghiệm.
Em mong muốn tiếp tục nhận được sự giúp đỡ của cô Giang Thị Kim Liên cùng
các thầy cô trong khoa trong quá trình học tập và nghiên cứu sau này.

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2012
Sinh viên thực hiện

Văn Quốc Hoàng


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU

1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

4

1.1. Giới thiệu về cây sen

4

1.2. Các hợp chất hóa học chính có trong lá sen

5

1.3. Một số ứng dụng của lá sen trong y học dân gian

10

1.4. Tình hình nghiên cứu các loài sen trên thế giới

11

CHƯƠNG 2. NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

13

2.1. Nguyên liệu, dụng cụ và hóa chất

13

2.1.1. Nguyên liệu

13

2.1.2. Xử lí nguyên liệu

13

2.1.3. Thiết bị, dụng cụ và hóa chất.

13

2.2. Xác định chỉ số hóa lí

14

2.2.1. Các phương pháp xử lí mẫu

14

2.2.2. Xác định độ ẩm

15

2.2.3. Xác định hàm lượng hữu cơ tổng bằng phương pháp tro hóa mẫu

15

2.2.4. Xác định hàm lượng kim loại bằng phương pháp quang phổ hấp

16

thụ nguyên tử AAS
2.3. Phương pháp ngâm chiết

17

2.4. Phương pháp sắc kí lỏng – khối phổ

18

2.4.1. Sắc kí lỏng (LC-Liquid Chromatography)

18

2.4.2. Khối phổ (MS-mass spectrometry)

18

2.4.3. Sắc kí lỏng ghép khối phổ (LC/MS-liquid chromatography

mass spectrometry)

19

2.5. Phương pháp sắc kí khí – khối phổ

19


2.5.1. Sắc ký khí (GC - Gas Chromatography)

20

2.5.2. Sắc kí khí ghép khối phổ
(GC/MS_Gas Chromatography Mass Spectometry)

20

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

22

3.1. Quy trình nghiên cứu

22

3.2. Kết quả xác định một số chỉ tiêu hóa lí của lá sen

23

3.2.1. Độ ẩm

23

3.2.2. Hàm lượng hữu cơ

24

3.3. Xác định hàm lượng kim loại có trong lá sen bằng phương pháp

26

quang phổ hấp thụ nguyên tử AAS
3.4. Kết quả nghiên cứu thành phần hóa học của các dịch chiết lá sen

28

3.4.1. Thành phần hóa học của dịch chiết lá sen trong n-hexane

28

3.4.2. Thành phần hóa học của dịch chiết lá sen trong ethyl acetate

34

3.4.3. Thành phần hóa học của dịch chiết lá sen trong methanol

38

3.5. Hiệu suất chiết

40

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

41

TÀI LIỆU THAM KHẢO

42


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
AAS

Phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử

GC

Sắc ký khí

LC

Sắc ký lỏng

MS

Khối phổ

GC-MS

Sắc ký khí-khối phổ liên hợp

LC-MS

Sắc ký lỏng – khối phổ liên hợp

LSH

Dịch chiết của lá sen trong n-hexane

LSE

Dịch chiết của lá sen trong ethyl acetate

LSM

Dịch chiết của lá sen trong methanol

TR

Thời gian lưu

CTPT

Công thức phân tử


DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH
Hình 1.1. Lá sen

4

Hình 1.2. Hoa sen

4

Hình 1.3. Nhị sen

5

Hình 1.4. Quả sen

5

Hình 1.5. Hạt sen

5

Hình 2.1. Sơ đồ cấu tạo máy quang phổ hấp thụ nguyên tử AAS

17

Hình 3.1.Sơ đồ quy trình nghiên cứu

22

Hình 3.2. Máy quang phổ hấp thụ nguyên tử AAS

26

Hình 3.3. Sắc kí đồ của dịch chiết lá sen trong dung mơi n-hexan

27

Hình 3.4. Phổ khối của LSH1

30

Hình 3.5. Phổ khối của LSH2

31

Hình 3.6. Phổ khối của LSH3

31

Hình 3.7. Phổ khối của LSH4

32

Hình 3.8. Phổ khối của LSH5

32

Hình 3.9. Phổ khối của LSH6

32

Hình 3.10. Sắc kí đồ của dịch chiết lá sen trong etyl axetat

33

Hình 3.11. Phổ khối của leucocyanidin

36

Hình 3.12. Sắc kí đồ của dịch chiết lá sen trong methanol

37

Hình 3.13. Dịch chiết lá sen với các dung môi n-hexane,
ethyl acetate, methanol.

39


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Kết quả khảo sát độ ẩm

24

Bảng 3.2. Kết quả khảo sát hàm lượng tro

25

Bảng 3.3. Kết quả khảo sát hàm lượng kim loại

26

Bảng 3.4. Thành phần hóa học của dịch chiết với dung mơi n-hexane

28

Bảng 3.5. Thành phần hóa học của dịch chiết với dung mơi ethyl acetate

34

Bảng 3.6. Thành phần hóa học của dịch chiết với dung môi methanol

38

Bảng 3.7. Kết quả xác định hiệu suất chiết

40


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Sen là một lồi cây đã quá quen thuộc với con người Việt Nam. Sen còn là biểu
tượng về tinh thần của dân tộc Việt : “Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”.
Cây sen thuộc loài Nelumbo nucifera Gaertn, ngành Ngọc Lan (magno
liophyta), lớp Ngọc Lan (magno liopsida), phân lớp Sen (Nelumbonidae), bộ Sen
(Nelumbonales), họ Sen (nelumbonaceae), chi Nelumbo Adans.
Ngồi ra cịn có tên khác như: Liên, Ngậu (Tày).
Tên khoa học: Nelumbo nuciferagaertn.
Tên nước ngồi: sacred lotus, chinese water-lily, Indian lotus, Egypian bean.
Khơng chỉ có vẻ đẹp, hương thơm mà sen cịn có nhiều cơng dụng, tác dụng q

báu. Hải Thượng Lãn Ơng đã viết về cây sen như sau: “cây sen mọc dưới bùn đen mà
khơng ơ nhiễm mùi bùn, đượm khí thơm trong lành của đất trời; nên củ, lá, hoa, tua,
vỏ, quả, ruột đều là thuốc hay”. Nhưng từ trước đến nay, người ta chỉ chú ý đến sử
dụng hạt sen (liên nhục) để nấu chè, tâm sen (liên tâm) làm thuốc an thần, tua sen (liên
tu) dùng ướp chè, ngó sen (liên ngẫu) làm thực phẩm. Cịn lá sen chỉ được dùng để gói
thức ăn, ít người nghĩ rằng lá sen có nhiều tác dụng quý để chữa bệnh.
Ngày nay, nhờ công nghệ hiện đại, các nhà khoa học đã phát hiện ra một chất
đặc biệt của cây sen, chất nuciferine có tác dụng chống viêm, giảm đau, trị béo phì, hạ
cholesterol trong máu và hoạt tính chống lại serotonin. Lá sen chứa nhiều nuciferine
nhất. Nuciferine chiết ra từ lá sen có cơng dụng kéo dài giấc ngủ. Ngồi ra, lá sen còn
chứa nhiều vitamin C, alkaloid tác dụng an thần mạnh hơn tâm sen.
Về hóa học, lá sen chứa 0,2-0,3% tanin, 0,77-0,84% alkaloid trong đó có
nuciferine, nor-nuciferine, roemerine, anonain, liriodenin, pro-nuciferine, O-nornuciferine, armeparin, N-nor-amepavin, metyl-coclaurin, nepherin, dehydro roemerine,
dehydro nuciferine, dehydro anonain, N-metyl lisococlaurin,. Trong đó, nuciferine là
alkaloid chính [1].


2

Về dược lý, lá sen được nghiên cứu có tác dụng an thần, chống co thắt cơ trơn,
chống thoáng phản vệ, ức chế loạn nhịp tim, từ lâu đã được y học cổ truyền dùng làm
thuốc chữa bệnh. Về sau này khi bệnh béo phì trở nên phổ biến, thì lá sen được sử
dụng rất hiệu quả để chống lại căn bệnh này.
Chính vì những lý do trên, tơi đã chọn đề tài “Khảo sát thành phần hóa học
của lá sen được thu hái ở huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam” làm đề tài khoá luận
tốt nghiệp cử nhân sư phạm Hố học của mình.

2. Mục đích nghiên cứu
Xác định một số chỉ tiêu hóa lý của lá sen và khảo sát thành phần hoá học của
các dịch chiết từ lá sen với các dung môi khác nhau.

3. Đối tượng nghiên cứu
Lá sen được lấy từ huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Dịch chiết lá sen bằng
các dung môi n-hexane, ethyl acetate, methanol.

4. Các phương pháp nghiên cứu
- Xác định hàm lượng hữu cơ bằng phương pháp tro hóa mẫu khô ướt kết hợp.
- Xác định hàm lượng kim loại bằng phương pháp đo quang phổ hấp thụ nguyên
tử (AAS).
- Chiết bằng phương pháp ngâm chiết tĩnh với các dung mơi n-hexane, ethyl
acetate, methanol.
- Xác định thành phần hóa học của dịch chiết bằng phương pháp sắc kí khí ghép
khối phổ (GC-MS), và phương pháp sắc kí lỏng ghép khối phổ (LC-MS).

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Cung cấp thêm thông tin khoa học về lá sen tạo cơ sở nghiên cứu cho các đề tài
liên quan đến lá sen, ứng dụng của lá sen trong lĩnh vực y học.

6. Bố cục của đề tài
Luận văn gồm 44 trang trong đó có 7 bảng và 11 hình. Phần mở đầu (3 trang),
kết luận và kiến nghị (1 trang), tài liệu tham khảo (2 trang), và phụ lục (8 trang).


3

Nội dung luận văn gồm 3 chương:
Chương 1- Tổng quan tài liệu (9 trang)
Chương 2- Nguyên liệu và phương pháp nghiên cứu (9 trang)
Chương 3- Kết quả và thảo luận ( 19 trang)

4

CHƯƠNG 1.
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Giới thiệu về cây sen
Sen gọi theo tiếng địa phương là liên, ngậu
Danh pháp khoa học : Nelumbo nucifera Gaertn
Họ (familia) : Sen (Nelumbonaceae)
Chi (genus) : Nelumbo Adans
Lồi (species) : Nelumbo nucifera Gaertn
Mơ tả cây: sen là một loại cậy mọc ở dưới nước, sống dai nhờ thân rễ. Ngó
sen màu trắng, tiết diện gần trịn. Thân rễ phình to thành củ, màu vàng nâu, hình dùi
trống, gồm nhiều đoạn, thắt lại ở giữa, trong có nhiều khuyết rộng. Lá hình lọng có 2
thùy sâu đối xứng nhau, mặt trên xanh đậm, nhẵn bóng, mặt dưới xanh nhạt, nhám..
Cuống lá màu xanh, hình trụ, có nhiều gai. Hoa to, màu hồng hay trắng. Cuống hoa
màu xanh, dài già chuyển sang màu nâu, có nhiều gai nhọn. Cuống lá và cuống hoa có
nhiều khoang rỗng bên trong. Đế hoa rất lồi dạng hình nón ngược, mép lồi lõm, xốp,
non màu vàng, già màu xanh. Quả màu xanh, nhẵn, hình bầu dục. Hạt màu trắng 2 lá
mầm dày mập màu trắng , bên trong có tâm sen màu xanh. Tâm sen gồm rễ mầm, thân
mầm, chồi mầm và 2 lá đầu tiên.

Hình 1.1. Lá sen

Hình 1.2. Hoa sen


5

Hình 1.3. Nhị sen

Hình 1.4. Quả sen
Hình 1.5. Hạt sen
Phân bố: Chi Nelumbo Adans phân bố ở vùng nhiệt đới châu Á và châu Mỹ.
Mùa hoa: tháng 5-6, mùa quả: tháng 7-9.

1.2. Các hợp chất hóa học chính có trong lá sen
Theo Giáo sư Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi thì trong lá sen-hà diệp có nhiều alkaloid,
trong đó nuciferine là alkaloid chính [1].


6

+ nuciferine:
- Công thức phân tử: C19H21O2N
- Khối lượng phân tử: 295
- Tên IUPAC :(6aR)-1,2-dimethoxy-6-methyl-5,6,6a,7-tetrahydro-4Hdibenzo[de,g]quinoline
- Công thức cấu tạo

+ N- nornuxiferin:
- Công thức phân tử: C18H19O2N
- Khối lượng phân tử: 281
- Công thức cấu tạo:
H3C O
H3C O

N H

+ anonain
- Công thức phân tử: C17H15O2N

- Khối lượng phân tử: 265
-Tên
benzo[g]quinoline

IUPAC:(7ar)-6,7,7a,8-tetrahydro-5h-[1,3]benzodioxolo[6,5,4-de]


7

- Công thức cấu tạo:
O
H2C
O

N H

+ roemerine
- Công thức phân tử: C18H17O2N
- Khối lượng phân tử: 279
-Tên IUPAC: [7aR,(-)]-6,7,7a,8-Tetrahydro-7-methyl-5H-benzo[g]1,3benzodioxolo[6,5,4-de]quinoline
- Công thức cấu tạo:
O
H2C
O

N CH3

+ armepavin
- Công thức phân tử: C19H23O3N
- Khối lượng phân tử: 313

-Tên IUPAC :4-[[(1R)-1,2,3,4-Tetrahydro-6,7-dimethoxy-2-methyl-1isoquinolinyl]methyl]phenol
- Công thức cấu tạo:


8

H3C O
N
H3C

O

CH3

+ N- metylcoclaurin
- Công thức phân tử: C18H21O3N
- Khối lượng phân tử: 299
-Tên IUPAC :(1S)-1-[(4-hydroxyphenyl)methyl]-6-methoxyl-2-methyl-3,4dihydro-1H-isoquinolin-7-ol
- Công thức cấu tạo:
H3C O

H

N

CH3

N

CH3

O

+ N-metyllizococlaurin
- Công thức phân tử: C17H21O3N
- Khối lượng phân tử: 287
- Công thức cấu tạo:
H O

H3C

O


9

+ pronuxiferin
- Công thức phân tử: C19H21O3N
- Khối lượng phân tử: 311
- Công thức cấu tạo:
H3C O
N CH3

H3C O

O

+ liriodenin
- Công thức phân tử: C17H9O3N
- Khối lượng phân tử: 275

- Tên IUPAC: 8H-Benzo[G]-1,3-benzodioxolo[6,5,4-de]quinolin-8-one
- Cơng thức cấu tạo:

O
O

N
O

Ngồi ra cịn có một số hợp chất khác: vitamin C, axit xitric, axit tartric, axit
oxalic…


10

1.3. Một số ứng dụng của lá sen trong y học dân gian
Theo đơng y lá sen có vị đắng tính bình, vào 3 kinh can, tỳ và vị. Có tác dụng
thăng thanh tán ứ, thanh thử hành thủy. Dùng chữa thử thấp tiết tả, thủy chí phù thủng,
lơi đầu phong, nôn ra máu, máu cam, băng trung huyết lỵ [18].
Một số bài thuốc nam có sử dụng lá sen:
- Chữa mất ngủ: Lá sen loại bánh tẻ 30g rửa sạch, thái nhỏ, phơi khô sắc hoặc
hãm uống.
- Chữa tăng huyết áp: Đẳng sâm 6g, bán hạ 10g, tuyền phúc hoa 10g, thiên ma
6g, lá sen 10g, trần bì 6g, thạch quyết minh 10g, uống ngày 1 thang chia hai lần sớm,
tối. Dùng cho người cao huyết áp, mắt hoa tai ù, mơ nhiều mất ngủ.
- Chữa băng huyết, chảy máu cam, tiêu chảy ra máu: Lá sen 40g để sống, rau má
12g sao vàng, thái nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày.
- Chữa chảy máu não và các biến chứng kèm theo ở bệnh nhân tăng huyết áp:
Lá sen 15g, cam thảo 15g, đỗ trọng 12g; sinh địa, mạch môn, tang ký sinh, bạch thược
mỗi vị 10g. Sắc uống ngày một thang.

- Chữa chảy máu cam: Lá sen 15g, hoàng liên 2g, thanh hao 6g, lá tre 10g, mộc
thơng 10g, đan bì 10g, liên kiều 5g, hoàng cầm 3g, sơn chi 6g, rễ cỏ tranh 10g. Sắc
uống ngày 1 thang. Dùng cho người bị đổ máu cam, lượng nhiều, máu đỏ tươi hoặc
sẫm, mũi khịt khô, miệng hôi, đại tiện táo, tiểu dắt.
- Chữa máu hôi không ra hết sau khi sinh: Lá sen sao cho thơm 30g tán nhỏ,
uống với nước hoặc sắc với 200ml nước còn 50ml, uống một lần trong ngày.
- Chữa di tinh: Lá sen nghiền bột mịn (1kg). Uống ngày 2 lần sớm, tối với nước
sôi, mỗi lần 5g.
- Chữa váng đầu: Hạch đào nhân 6g, lá sen 10g, đỗ trọng tươi 10g. Hạch đào
nhân sao vàng giã nát, sắc chung với lá sen, đỗ trọng, bỏ bã lấy nước uống. Dùng cho
người đầu váng, mắt hoa, tai ù, tai điếc.
- Chữa tiêu chảy mãn tính: Gồm liên nhục 12 g, đẳng sâm 12g, hoàng liên 5g.


11

Các vị sắc uống hoặc tán bột uống mỗi ngày 10g.
- Chữa sốt xuất huyết: Lá sen 40g, ngó sen hoặc cỏ nhọ nồi 40g, rau má 30g, hạt
mã đề 20g, sắc uống ngày một thang. Nếu xuất huyết nhiều có thể tăng liều của lá và
ngó sen lên 60g.
- Chữa béo phì, hạ cholesterol trong máu: Đây là cơng dụng mới được phát hiện
của lá sen. Trên thị trường hiện có bán nhiều loại trà giảm béo có lá sen, song có thể tự
dùng bằng cách nấu lá sen tươi uống thay nước hàng ngày, mỗi ngày 1 lá.

1.4. Tình hình nghiên cứu các lồi sen trên thế giới và tại Việt Nam
Theo nghiên cứu của Lin HY, Kuo YH, Lin YL, và Chiang W, dịch chiết từ lá
sen của lồi Nelumbo nucifera có khả năng chống oxy hóa. Trong đó, dịch chiết của lá
sen với hệ dung mơi: ethyl acetate – methanol và hệ dung môi: methanol – n-butanol
có tác dụng chống oxy hóa cao hơn hệ dung mơi: methanol – nước. nghiên cứu cịn
phân lập được bảy flavonoid bằng sắc kí cột. Các hợp chất này được xác định là

catechin,

quercetin,

quercetin-3-O-glucopyranoside,

quercetin-3-O-glucuronide,

quercetin-3-O-galactopyranoside, kaempferol-3-O-glucopyranoside và myricetin-3Oglucopyranoside. Trong đó quercetin, quercetin-3-O-galactopyranoside và myricetin3-Oglucopyranoside có tác dụng ức chế mạnh q trình oxy hóa. Kết quả cho thấy, khả
năng chống oxy hóa của lá sen được giải thích bởi các flavonoid [11].
Theo nghiên cứu của Huang CF, Chen YW, Yang CY, Lin HY, Way
TD, Chiang W và Liu SH, dịch chiết từ lá sen của lồi Nelumbo nucifera có khả
năng điều chỉnh nồng độ đường trong máu ở những con chuột bình thường và
chuột mắc bệnh tiểu đường. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng chất catechin trong dịch chiết lá
sen làm quá trình sản sinh ra insulin được nhanh hơn đồng thời làm giảm khả năng hấp
thụ glucose ở chuột mắc bệnh tiểu đường. Dịch chiết của lá sen mở ra một hướng
nghiên cứu cho việc kiểm soát tăng đường huyết ở người mắc bệnh tiểu đường mà
không phụ thuộc vào insulin [10].


12

Theo nghiên cứu của Ohkoshi E , Miyazaki H , K Shindo , Watanabe
H , Yoshida A và Yajima H; lá của lồi sen Nelumbo nucifera có tác dụng lợi tiểu và
được sử dụng để điều trị bệnh béo phì. Dịch chiết từ lá sen với ethanol có tác dụng sản
sinh ra lipolysis và các thụ thể beta-adrenergic , đây là các chất có tác dụng trong việc
chống béo phì. Thí nghiệm được thực hiện bằng cách bổ sung dịch chiết lá sen vào chế
độ ăn uống giàu chất béo của chuột. Kết quả cho thấy trọng lượng của chuột đã giảm
đi đáng kể. Bằng phương pháp sắc kí , đã xác định được các hợp chất flavonoid gồm:
quercetin 3-O-alpha-arabinopyranosyl -beta-galactopyranoside, rutin ,catechin ,

hyperoside, isoquercitrin, quercetin và astragalin. Như vậy, tác dụng của lá sen trong
việc ngăn ngừa bệnh béo phì được giải thích bởi các flavonoid khác nhau có trong lá
sen có tác dung kích hoạt các beta- adrenergic và lipolysis được tham gia vào quá trình
chống béo phì [12].

Theo

nghiên cứu của Takefumi Sagara, Naoyoshi Nishibori, Manami

Sawaguchi, Takara Hiro, Mari Itoh, Song Her và Kyoji Morita, thì các tế bào thần

kinh đệm có tác dụng để duy trì tính tồn vẹn của chức năng não thơng qua việc bảo
vệ các tế bào thần kinh chống lại yếu tố độc hại khi sắt tích tụ trong mơ não. Do đó,
việc bảo vệ các tế bào thần kinh đệm có ý nghĩa đối với phịng chống bệnh thối
hóa thần kinh. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng chiết xuất từ gốc sen (thân rễ của Nelumbo
nucifera) với nước có tác dụng bảo vệ các tế bào thần kinh đệm chống lại các tế bào
đơc hại. Điều này được giải thích bởi hợp chất polyphenolic có trong rễ sen, có tác
dụng chống oxy hóa mạnh. Trên thực tế, chiết xuất rễ sen ngăn chặn sắt gây ra q
trình oxy hóa, nhưng khơng làm thiếu oxy đến các tế bào [13].
Như vậy, hoạt tính dược lý của cây sen đã được nghiên cứu nhiều. Tuy nhiên
các cơng trình về thành phần hóa học của cây sen hầu như vẫn cịn rất ít. Đặc biệt ở
Việt Nam sen đã được sử dụng rất nhiều trong y học


13

CHƯƠNG 2.
NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Nguyên liệu, dụng cụ và hóa chất
2.1.1. Nguyên liệu

Nguyên liệu được lấy ở huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Trước đây lá sen chủ
yếu dùng để gói bánh, nhưng trong những năm gần đây nhiều cơng trình nghiên cứu
cho thấy lá sen cịn có thể chữa nhiều chứng bệnh như: chữa mất ngủ, băng huyết, chảy
máu cam…
2.1.2. Xử lí nguyên liệu
Nguyên liệu là lá sen tươi, sau khi hái về, rửa sạch phơi khô, xay thành bột.
2.1.3. Thiết bị, dụng cụ và hóa chất.
* Thiết bị, dụng cụ
Các thiết bị sử dụng trong q trình thí nghiệm gồm có:
- Tủ sấy, lị nung, bếp điện, cân phân tích.
- Máy quang phổ hấp thụ ngun tử AAS ( phịng thí nghiệm khoa Hóa, trường
Đại học Sư Phạm – Đại học Đà Nẵng)
- Sắc ký lỏng - khối phổ liên hợp (LC/MS) được thực hiện trên máy Xevo TQ
hãng Waters, Mỹ (tại phòng nghiên cứu cấu trúc – Viện hóa học – Viện khoa học và
cơng nghệ Việt Nam, 18 Hồng Quốc Việt, Hà Nội). Hệ dung mơi: methanol - nước.
Tốc độ dịng: 0,25ml/phút. Nguồn ion hoá của máy phổ khối: phun mù điện tử.
- Sắc ký khí- khối phổ liên hợp (GC/MS) được thực hiện trên máy Agilent
7890A/5975C (tại Trung tâm Đo lường kỹ thuật chất lượng kỹ thuật, số 2, Ngô Quyền,
Quận 3, TP Đà Nẵng). Cột sắc ký HP5MS (dài 30m; đường kính trong 0,25mm; lớp
phim dày 0,25μm). Khí mang Heli (7 psi), thể tích tiêm 1μl, split 10:1, nhiệt độ buồng
tiêm mẫu: 280oC. Chương trình nhiệt độ lị: nhiệt độ đầu 80oC, giữ ở 0 phút, sau đó
tăng lên 290oC với tốc độ gia nhiệt 10oC/phút, giữ ở nhiệt độ này trong 20 phút. Điều


14

kiện khối phổ: nguồn ion hoá (EI), năng lượng ion hoá (70eV), nhiệt độ MS source
(230oC), nhiệt độ MS Quad (150oC), nhiệt độ giao diện sắc ký khí với detector khối
phổ (280oC), chế độ quét Fullscan (Thời gian trễ 0-3 phút; thời gian quét: 3-50 phút,
khoảng khối quét: 35-600amu).

- Các dụng cụ thủy tinh dùng trong q tình thí nghiệm gồm có: bình tam giác
100 mL, 250 mL, cốc thủy tinh loại 100 mL, loại 250 mL, pipet, đũa thủy tinh, lọ đựng
mẫu, giá thí nghiệm, bình đựng mức 10 mL, 10 mL, nhãn hóa chất.
* Hóa chất
Các dung mơi: n–hexane, ethyl acetate, methanol, nước cất
Hóa chất vơ cơ: dung dịch H2SO4 98%, HNO3, các dung dịch chuẩn của các
muối: Pb2+, Mg2+, Cu2+, Zn2+, K+, Na+, Ca2+.

2.2. Xác định chỉ số hóa lí
2.2.1. Các phương pháp xử lí mẫu
Xử lí mẫu phân tích là một q trình phức tạp nhằm chuyển các chất cần xác
định có trong mẫu phân tích ban đầu về dạng tan trong một dung mơi thích hợp như
nước hay dung mơi hữu cơ,…để sau đó có thể xác định được nó theo một phương pháp
phân tích thích hợp. Có rất nhiều kĩ thuật xử lí mẫu phân tích, nhưng phổ biến nhất là
xử lí theo phương pháp khô, phương pháp ướt và phương pháp khô ướt kết hợp [2].
* Xử lí theo phương pháp khơ:
Cách này thường dùng và đơn giản nhất, ta không dùng dung môi mà dùng nhiệt
độ để phân hủy mẫu, đem nung mẫu ở 450-5000C trong chén plantin hay thạch anh, các
chất hữu cơ bị đốt cháy, trong tro còn lại các chất vơ cơ khó bay hơi. Cần chú ý rằng
trong quá trình nung sẽ mất một số nguyên tố do bay hơi như các haogen, thủy ngân,
lưu huỳnh…Cũng có thể chỉ cần đốt cháy các chất hữu cơ trong bình kín, dưới áp suất
cao hoặc khi phân hủy bằng cách nung chảy như đối với các chất vô cơ nhưng phải
thêm chất oxi hóa: HNO3, H2O2.


15

Ưu điểm:

- Khơng tốn dung mơi

- Tốn ít thời gian hơn so với phương pháp ướt

Hạn chế:

- Ở nhiệt độ cao nhiều chất bay hơi, ví dụ ở 5000C lượng Pb, Cd
bay hơi xấp xỉ 20% dẫn đến sai số kết quả lớn

* Xử lý theo phương pháp ướt:
Cách này rất ít được dùng vì khơng thuận tiên, nó chỉ dùng khi khơng dùng
phương pháp xủ lí khơ được. Ta đưa mẫu về dạng dung dịch bằng các dung môi như:
H2SO4 đặc, hỗn hợp H2SO4 + HNO3, HClO4 …hoặc thêm H2O2, KMnO4 để làm tăng
quá trình phân hủy.
Ưu điểm:

- Hạn chế được việc bay hơi của các chất trong mâu phân tích, kết
quả phân tích gần với kết quả thực hơn.

Hạn chế:

- Rất tốn dung môi, dung môi phải tinh khiết.
- Hàm lượng phân tích có khi lớn hơn lượng thực dẫn đến hiệu
suất thu hồi lớn hơn 100%.

* Xử lí theo phương pháp khơ ướt kết hợp:
Cho lượng dung mơi rất ít vào mẫu, mục đích phá vỡ các liên kết yếu rồi đưa
vào lò nung ở nhiệt độ thấp hơn so với nhiệt độ của phương pháp khô.
Ưu điểm:

- Nung ở nhiệt độ thấp nên hạn chế các chất bay hơi
- Lượng dung mơi dùng ít hơn

Trong đề tài này, tôi sử dụng phương pháp khô ướt kết hợp để xử lý mẫu.
2.2.2. Xác định độ ẩm
Cân chính xác một khối lượng mẫu lá sen tươi cho vào chén sứ đã sấy đến khối
lượng không đổi, cho chén sứ đựng mẫu vào tủ sấy ở nhiệt độ 60-700C trong thời gian
từ 4-6 tiếng đến khi khối lượng chén và mẫu không đổi để xác định độ ẩm.
2.2.3. Xác định hàm lượng hữu cơ tổng bằng phương pháp tro hóa mẫu
Để xác định hàm lượng hữu cơ tổng và các nguyên tố vô cơ trong cơ thể động
thực vật người ta dùng phương pháp tro hóa mẫu.


16

Trong đề tài này tơi dùng phương pháp tro hóa mẫu bằng phương pháp khơ ướt
kết hợp. Mẫu xử lí sơ bộ, có thể phân hủy các chất hữu cơ bằng H2SO4, HNO3…hoặc
thêm H2O2, KMnO4 để làm tăng nhanh quá trình phân hủy.
Sau đó nung 450-5000C trong chén thạch anh hay platin, các chất hữu cơ bị đốt
cháy, trong tro cịn lại các chất vơ cơ khó bay hơi.
2.2.4. Xác định hàm lượng kim loại bằng phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên
tử AAS
*Nguyên tắc phép đo AAS [2, 4]
Trên cơ sở xuất hiện phổ hấp thụ nguyên tử cho thấy phổ nguyên tử chỉ sinh ra
khi nguyên tử tồn tại ở trạng thái hơi. Và do vậy muốn thực hiện phép đo quang phổ
hấp thụ nguyên tử (phép đo AAS) cần thực hiện các bước sau:
- Hóa hơi mẫu phân tích đưa về trạng thái khí. Mục đích của quá trình này là tạo
ra được đám hơi các nguyên tử tự do từ mẫu phân tích. Có thể ngun tử hóa mẫu phân
tích bằng ngọn lửa hoặc kỹ thuật nguyện tử hóa khơng ngọn lửa. Đây là giai đoạn quan
trọng nhất và có ảnh hưởng đến phép đo AAS
- Chọn nguồn tia sáng đơn sắc có bước sóng phù hợp với nguyên tố cần phân
tích, chiếu chùm tia sáng đơn sắc đó vào đám hơi của nguyên tố cần phân tích.

- Thu tồn bộ chùm tia sáng sau khi qua môi trường hấp thụ, phân li chúng
thành phổ và chọn vạch phổ cần đo của nguyên tố cần phân tích vào khe đó để đo
cường độ của chúng.
- Ghi nhận tín hiệu và đo kết quả đo của cường độ vạch phổ hấp thụ bằng thiết
bị thích hợp


17

Hình 2.1. Sơ đồ cấu tạo máy quang phổ hấp thụ nguyên tử AAS
* Nguồn đơn sắc
Là nguồn phát ra chùm bức xạ đơn sắc của nguyên tố cần phân tích, nguồn này
sẽ chiếu vào đám hơi nguyên tử tự do và nó phải thỏa mãn các điều kiện sau:
- Nguồn phát ra tia bức xạ đơn sắc phải tạo ra các tia bức xạ nhạy của nguyên tố
cần phân tích. Chùm tia phát xạ phải có cường độ ổn định, lặp lại được nhiều lần đo
khác nhau trong cùng một điều kiện và phải điều chỉnh được để có cường độ cần thiết
cho mỗi phép đo
- Phải tạo ra được chùm tia phát xạ thuần khiết, chỉ bao gồm một số vạch nhạy
của nguyên tố cần phân tích, phổ nền của nó khơng đáng kể
- Phải có cường độ cao nhưng bền với thời gian.
* Hệ thống nguyên tử hóa mẫu phân tích
Bộ phận ngun tử hóa mẫu chuyển mẫu cần phân tích từ trạng thái ban đầu
thành dạng hơi của nguyên tử tự do dưới tác dụng của nhiệt độ. Đám hơi của các
nguyên tử tự do này chính là mơi trường hấp thụ bức xạ và sinh ra phổ hấp thụ nguyên
tử.