Nghiên cứu chiết tách và xác định thành phần hóa học trong một số dịch chiết rễ cây bồ công anh ở đà nẵng

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA HÓA

MAI THỊ ĐOAN TRANG

NGHIÊN CỨU CHIẾT TÁCH VÀ XÁC ĐỊNH
THÀNH PHẦN HÓA HỌC TRONG MỘT SỐ
DỊCH CHIẾT RỄ CÂY BỒ CÔNG ANH
Ở ĐÀ NẴNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
CỬ NHÂN HÓA HỌC
CHUYÊN NGÀNH HÓA DƯỢC

ĐÀ NẴNG, NĂM 2017



ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA HÓA

NGHIÊN CỨU CHIẾT TÁCH VÀ XÁC ĐỊNH
THÀNH PHẦN HÓA HỌC TRONG MỘT SỐ
DỊCH CHIẾT RỄ CÂY BỒ CƠNG ANH
Ở ĐÀ NẴNG

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP
CỬ NHÂN HÓA HỌC
CHUYÊN NGÀNH HÓA DƯỢC

Sinh viên thực hiện : MAI THỊ ĐOAN TRANG
Lớp
: 13CHD
Giáo viên hướng dẫn : GS.TS ĐÀO HÙNG CƯỜNG

ĐÀ NẴNG, NĂM 2017


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
KHOA HÓA
**********

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
*******************

ĐỀ CƯƠNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Họ tên sinh viên: Mai Thị Đoan Trang
Lớp: 13CHD
1. Tên đề tài: Nghiên cứu chiết tách và xác định thành phần hóa học trong một
số dịch chiết rễ cây bồ công anh ở Đà Nẵng
2. Ngun liệu hóa chất, dụng cụ và thiết bị chính:
 Nguyên liệu :Rễ cây bồ công anh thu hái ở Đà Nẵng
 Dụng cụ và thiết bị chính : Bộ chiết Soxhlet , cơ quay chân khơng , bình tỉ
trọng và một số dụng cụ khác
3. Nội dung nghiên cứu:
 Nghiên cứu chiết tách, lựa chọn dung mơi chiết thích hợp
 Xác định thành phần hóa học trong một số dịch chiết h u c của rễ cây bồ
công anh.
4. Giáo viên hướng dẫn: Gs.Ts Đào Hùng Cường

5. Ngày giao đề tài: 3/6/2016
6. Ngày hoàn thành: 25/4/2017
Giáo viên hướng dẫn
( Ký và ghi rõ họ tên )

Sinh viên
(Ký và ghi rõ họ tên )

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo cho Khoa ngày 28 tháng 4 năm 2017


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
KHOA HÓA
**********

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
*******************

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Họ tên sinh viên: Mai Thị Đoan Trang
Lớp: 13CHD
1. Tên đề tài: Nghiên cứu chiết tách và xác định thành phần hóa học trong
một số dịch chiết rễ cây bồ công anh ở Đà Nẵng
2. Ngun liệu hóa chất, dụng cụ và thiết bị chính:
 Nguyên liệu :Rễ cây bồ công anh thu hái ở Đà Nẵng
 Dụng cụ và thiết bị chính : Bộ chiết Soxhlet , cơ quay chân khơng , bình
tỉ trọng và một số dụng cụ khác
3. Nội dung nghiên cứu:
 Nghiên cứu chiết tách, lựa chọn dung mơi chiết thích hợp
 Xác định thành phần hóa học trong một số dịch chiết h u c của rễ cây

bồ công anh.
4. Giáo viên hướng dẫn: Gs Ts Đào Hùng Cường
5. Ngày giao đề tài: 3/6/2016
6. Ngày hoàn thành: 25/4/2017
Chủ nhiệm Khoa

Giáo viên hướng dẫn

( Ký và ghi rõ họ tên )

(Ký và ghi rõ họ tên )

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo cho Khoa ngày 28 tháng 4 năm 2017


Kết quả và điểm đánh giá:
Ngày … Tháng… Năm 2017
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG
(Ký và ghi rõ họ tên )


LỜI CẢM ƠN
Em xin chân thành cảm n giảng viên Gs.Ts Đào Hùng Cường và cao học
Nguyễn Trư ng Thiện Vũ đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em trong suốt q trình
thực hiện và hồn thành luận văn tốt nghiệp.
Em xin chân thành cảm n các giảng viên giảng dạy và cơng tác tại phịng thí
nghiệm khoa Hóa, trường đại học Sư phạm đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho em
trong thời gian nghiên cứu đề tài này.
Em cũng xin chân thành cảm n gia đình và các bạn đã ln động viên và
giúp đỡ em hồn thành khóa luận tốt nghiệp này một cách thành cơng tốt đẹp.

Bên cạnh đó trong q trình nghiên cứu và làm việc tại phịng thí nghiệm em
cịn nhiều sai sót, kính mong thầy cơ và các bạn bỏ qua.Em xin chân thành cảm n
Đà Nẵng, ngày 28 tháng 4 năm 2017
Sinh viên

Mai Thị Đoan Trang


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ..............................................................................................................................1
1 Tính cấp thiết của đề tài ..............................................................................................1
2 Mục tiêu nghiên cứu....................................................................................................2
3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................2
4 Phư ng pháp nghiên cứu ............................................................................................2
5 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ..................................................................3
6 Bố cục đề tài .................................................................................................................3
CHƯƠNG 1..........................................................................................................................4
TỔNG QUAN ......................................................................................................................4
1 1 TỔNG QUAN VỀ CÂY BỒ CÔNG ANH...........................................................4
1.1.1. Giới thiệu chung về cây bồ công anh..............................................................4
1 1 2 S lược về họ họ Cúc ........................................................................................4
1.1.3 S lược về chi Lactuca......................................................................................5
1.1.4. Giới thiệu một số đặc điểm của cây bồ công anh Việt Nam ........................6
1 1 5 Công dụng của cây bồ công anh trong đời sống............................................7
1 1 6 Nghiên cứu về dược tính cây bồ cơng anh .....................................................8
1.1.7. Một số cơng trình nghiên cứu về cây bồ cơng anh........................................9
1.2.THÀNH PHẦN HĨA HỌC CỦA CÂY BỒ CÔNG ANH .................................9
1.3. MỘT SỐ KỸ THUẬT THỰC NGHIỆM TRONG NGHIÊN CỨU CHIẾT
TÁCH HỢP CHẤT THIÊN NHIÊN .......................................................................... 13
1.3.1. Kỹ thuật chiết Soxhlet.................................................................................... 13

1.3.2. Lựa chọn dung môi để chiết tách.................................................................. 16
1.3.3 Chưng cất để loại dung môi .......................................................................... 17
1.3.4 Quang phổ hấp thụ nguyên tử AAS ............................................................. 17
1 3 5 C sở lý thuyết của sắc kí khí ghép khối phổ (GC-MS) ................................. 19
CHƯƠNG 2....................................................................................................................... 21
NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 21
2 1 NGUYÊN LIỆU .................................................................................................... 21


2 1 1 Thu nguyên liệu rễ cây bồ công anh ............................................................ 21
2 1 2 S chế nguyên liệu ......................................................................................... 21
2 2 HĨA CHẤT VÀ THIẾT BỊ THÍ NGHIỆM ...................................................... 22
2 2 1 Thiết bị, dụng cụ ............................................................................................. 22
2 2 2 Hóa chất ........................................................................................................... 23
2.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................................................................... 23
2.3 1 Các phư ng pháp xác định một số chỉ tiêu hóa lí ...................................... 23
2.3 2 Khảo sát điều kiện chiết thích hợp ............................................................... 24
2.3 3 Phư ng pháp tách chất ................................................................................... 25
2.3.4 Phư ng pháp xác định thành phần hóa học ................................................. 25
2.4 SƠ ĐỒ QUI TRÌNH NGHIÊN CỨU ................................................................. 26
CHƯƠNG 3....................................................................................................................... 27
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ........................................................................................ 27
3.1. KẾT QUẢ XÁC ĐỊNH MỘT SỐ CHỈ TIÊU HÓA LÝ ...................................... 27
3 1 1 Độ ẩm ............................................................................................................... 27
3 1 2 Hàm lượng tro ................................................................................................. 27
3 1 3 Hàm lượng kim loại............................................................................................... 28
3.2. KẾT QUẢ KHẢO SÁT THỜI GIAN CHIẾT, XÁC ĐỊNH THÀNH PHẦN
HÓA HỌC CÓ TRONG DỊCH CHIẾT RỄ CÂY BỒ CÔNG ANH BẰNG CÁC
DUNG MÔI ................................................................................................................... 29
3 2 1 Khảo sát thời gian chiết và xác định thành phần hóa học trong dịch chiết

bằng dung mơi n-hexan ............................................................................................ 29
3.2.2 Khảo sát thời gian chiết và xác định thành phần hóa học trong dịch chiết
bằng dung mơi diclometan ....................................................................................... 33
3.2.3 Khảo sát thời gian chiết và xác định thành phần hóa học trong dịch chiết
bằng dung mơi etyl axetat ........................................................................................ 38
3.2.4 Khảo sát thời gian chiết và xác định thành phần hóa học trong dịch chiết
bằng dung mơi metanol ............................................................................................ 42
3 2 5 Hiệu quả chiết rễ cây bồ công anh bằng các dung môi theo thời gian ......... 47


3 2 6 Tổng hợp xác định thành phần hóa học của dịch chiết rễ cây bồ công anh
bằng các dung môi..................................................................................................... 47
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................................... 51


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
AAS

: Atomic AbsorptionSpectrophotometric

DCM

: Diclometan

EtOAc

: Etyl axetat

GC

: Phư ng pháp sắc kí khí

GC-MS

: Phư ng pháp sắc kí khí ghép khối phổ

MeOH

: Metanol

MS

: Phư ng pháp khối phổ

STT

: Số thứ tự


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu bảng

tên bảng

trang

1.1

Thành phần hóa học đã được tìm thấy trong các lồi

9

2.1

Hóa chất được sử dụng trong q trình làm thí nghiệm

23

3.1

Kết quả xác định độ ẩm của mẫu rễ bồ công anh khô

27

3.2
3.3
3.4

3.5

3.6

3.7

3.8

3.9.

3.10

3.11
3.12
3.13.

Kết quả xác định hàm lượng tro trong mẫu rễ bồ công anh
khô
Kết quả xác định hàm lượng một số kim loại nặng
Kết quả chiết rễ cây bồ công anh bằng dung mơi n-hexan
theo thời gian
Kết quả định danh thành phần hóa học trong dịch chiết nhexan từ rễ cây bồ công anh
Kết quả chiết rễ cây bồ công anh bằng dung mơi
diclometan
Kết quả định danh thành phần hóa học trong dịch chiết
diclometan từ rễ cây bồ công anh
Kết quả chiết rễ cây bồ công anh bằng dung môi etyl axetat
theo thời gian
Kết quả định danh thành phần hóa học trong dịch chiết etyl
axetat từ rễ cây bồ công anh
Kết quả chiết rễ cây bồ công anh bằng dung môi metanol
theo thời gian
Kết quả định danh thành phần hóa học trong dịch chiết
methanol từ rễ cây bồ công anh
Ảnh hưởng của thời gian đến hiệu suất (%) chiết
Tổng hợp định danh các cấutử có trong dịch chiết rễ cây bồ
cơng anh bằng các dung môi

28
28
30

32

34

36

39

40

43

45
47
48


DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu hình

Tên hình

Trang

2.1

Cây bồ cơng anh ở huyện Hịa Vang, thành phố Đà Nẵng

21

2.2

Rễ bồ cơng anh sau khi ph i khô

22

2.3

Bột rễ của bồ công anh sau khi xay

22

3.1

GC-MS của dịch chiết n-hexan từ rễ cây bồ công anh

31

3.2

GC-MS của dịch chiết diclometan từ rễ cây bồ công anh

35

3.3

GC-MS của dịch chiết etyl axetattừ rễ cây bồ công anh

40

3.4

GC-MS của dịch chiết methanol từ rễ cây bồ công anh

44


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Với sự phát triển quá nhanh của xã hội hiện nay dẫn đến nhiều vấn đề chưa
được giải quyết kịp thời như: khí thải, nước thải công nghiệp, rác thải, … làm cho
môi trường ngày càng trở nên ô nhiễm; dẫn đến hậu quả là con người phải đối mặt
với nhiều khó khăn và thách thức, cũng như phải đối mặt với nhiều nguy c bệnh
tật. Thực tế đó đã thúc đẩy chúng ta phải tìm ra các thuốc ch a bệnh mới, có hiệu
quả cao h n, tác dụng chọn lọc h n và giá thành rẻ h n để điều trị các bệnh hiểm
nghèo.
Ngày nay, y học hiện đại đã chứng minh nhiều loại thảo dược có tác dụng
ch a bệnh thần kỳ. Ưu điểm của các loại thảo dược là có tác dụng vào nhiều bộ
phận c

thể h n là thuốc tây, không gây nghiện và không gây tác dụng phụ khơng

mong muốn.Trong số các lồi cây thảo dược, cây bồ công anh được biết đến như là
phư ng thuốc h u hiệu có tác dụng thanh nhiệt giải độc, trị các chứng ung nhọt,
sang lở, nhũ ung, trường ung, đau họng, mắt sưng đỏ đau, chứng viêm gan vàng da,
viêm tiết niệu. Bồ cơng anh cịn có tên gọi khác là rau bồ cóc, diếp hoang, diếp dại,
mót mét, mũi mác, diếp trời, rau mũi cày Bồ công anh thường mọc hoang dại ven
đường, các sườn đồi nhiều nắng. Bồ công anh là loại cây thân cỏ sống dai, rễ đ n,
dài, khỏe, thuộc loại rễ hình trụ. [18], [21]
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học tại Đại học Windsor, họ phát hiện ra

rằng rễ bồ công anh phá hủy các tế bào ung thư mà không làm hại các tế bào khỏe
mạnh và kết quả đã được công bố trên trang web “Natural News” Ở Việt Nam và
trên thế giới, các cơng trình nghiên cứu về lồi cây này hầu như rất ít Người ta chỉ
biết đến bồ cơng anh như là vị thuốc q có giá trị ch a bệnh cao cịn thành phần
hóa học của các chất trong dịch chiết từ các bộ phận của bồ cơng anh chưa được
biết nhiều đến [20]. Vì vậy, tôi đã chọn đề tài “Nghiên cứu chiết tách và xác định
thành phần hóa học trong một số dịch chiết rễ bồ công anh ở Đà Nẵng”.

1


2. Mục tiêu nghiên cứu
- M c t u c un :
Xác định thành phần hóa học trong rễ cây bồ cơng anh từ đó làm tiền đề cho
việc nghiên cứu các hoạt tính sinh học cũng như tiến tới phân lập các chất làm
nguồn nguyên liệu cho sản xuất dược liệu
-M c t u c t

với mục tiêu trên, trong q trình triển khai nghiên cứu đề

tài, tơi sẽ tập trung giải quyết các mục tiêu cụ thể sau đây:
 Nghiên cứu chiết tách, lựa chọn dung môi chiết thích hợp
 Xác định thành phần hóa học trong một số dịch chiết h u c của rễ cây bồ
công anh.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Rễ cây bồ cơng anh được thu hái ở huyện Hịa Vang, thành phố Đà Nẵng.
Quy trình thực hành được tiến hành ở phịng Thí nghiệm Hố học, Trường Đại
học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng
4. Phư ng pháp nghiên cứu
 Nghiên cứu lý thuyết

- Thu nhập, tổng hợp các tài liệu, tư liệu về nguồn nguyên liệu, phư ng pháp
nghiên cứu các hợp chất tự nhiên, thành phần hóa học và ứng dụng của rễ cây bồ
cơng anh.
- Tìm hiểu phư ng pháp lấy mẫu, chiết tách và xác định cấu trúc hóa học các
chất từ thực vật
 Nghiên cứu thực nghiệm
- Phư ng pháp lấy mẫu, thu hái và xử lý mẫu.
- Phư ng pháp phân tích trọng lượng để xác định các thơng số hóa lý (xác
định độ ẩm trong nguyên liệu khô).
- Phư ng pháp phân hủy mẫu phân tích để khảo sát hàm lượng tro.
- Khảo sát định tính một số hợp chất h u c trong rễ cây bồ công anh.
- Phư ng pháp chiết: chiết soxhlet trong dung môi n-hexan, diclometan
(DCM), etyl axetat (EtOAc), metanol (MeOH)
- Phư ng pháp vật lý: phư ng pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử (AAS) để

2


xác định hàm lượng các kim loại nặng; phư ng pháp sắc ký khí ghép phổ khối (GCMS) nhằm xác định thành phần, định danh các cấu tử trong mỗi dịch chiết.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
a. Ý n

ĩa k oa ọc

- Cung cấp các thơng tin khoa học về quy trình chiết tách và thành phần cấu
tạo một số hợp chất có trong rễ cây bồ công anh
- Cung cấp các số liệu thực nghiệm cho các nghiên cứu tiếp theo sâu h n về rễ
cây bồ công anh
b. Ý n

ĩa t ực tiễn

- Sử dụng rễ cây bồ công anh ch a bệnh một cách khoa học, không chỉ dùng
hạn chế trong y học cổ truyền mà cịn có thể mở rộng nghiên cứu nhiều h n để chế
tạo các dạng thuốc trong y học hiện đại.
- Giải thích một cách khoa học một số công dụng ch a bệnh theo kinh nghiệm
dân gian của cây bồ cơng anh
6. Bố cục đề tài
Ngồi phần mở đầu, danh mục các ký hiệu, các ch viết tắt, danh mục các
bảng, danh mục các hình, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục. Luận
văn được chia làm các chư ng như sau:
Chư ng 1 Tổng quan
Chư ng 2 Nguyên liệu và phư ng pháp nghiên cứu
Chư ng 3 Kết quả và thảo luận

3


CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN
1.1. TỔNG QUAN VỀ CÂY BỒ CÔNG ANH
1.1.1. Giới thiệu chung về cây bồ công anh
Bồ công anh cịn gọi là rau bồ cóc, diếp hoang, diếp dại, mót mét, mũi mác,
diếp trời, rau mũi cày (Lactuca indica) là một loài cây thân thảo thuộc họ Cúc
(Asteraceae), chi Lactuca
Bồ công anh thường mọc hoang dại ven đường, các sườn đồi nhiều nắng, ở
cao độ từ thấp tới trung bình, sống một năm hoặc hai năm
Bồ cơng anh thường phân bố ở Đông Nam Á, Ấn Độ, đông Siberi, Nhật Bản
và miền nam Trung Quốc, Đài Loan [18].

1.1.2. S lược về họ họ Cúc
Họ Cúc (danh pháp khoa học: Asteraceae hay Compositae), còn gọi là họ
Hướng dư ng, họ Cúc tây, là một họ thực vật có hoahai lá mầm Tên gọi khoa học
của họ này có từ chi Aster (cúc tây) Họ Asteraceae là họ lớn thứ nhất hoặc thứ hai
trong ngành Magnoliophyta, chỉ có họ Phong lan (Orchidaceae) là có thể có sự đa
dạng lớn h n, với khoảng 25 000 loài đã được miêu tả Họ này theo các định nghĩa
khác nhau chứa khoảng 900-1 650 chi và từ 13 000-24 000 loài Theo d liệu của
Vườn thực vật hồng gia Kew mà APG II trích dẫn, họ này chứa 1 620 chi và
23 600 loài Các chi lớn nhất là Senecio (1.500 loài), Vernonia (1.000 loài),
Cousinia (600 loài), Centaurea (600 loài).
Họ Cúc là một họ lớn có mức tiến hóa cao nhất trong các lồi thực vật hạt kín
hai lá mầm. Họ này có h n 350 đại diện ở Việt Nam, gần đây có thêm rất nhiều loài
được nhập về trồng phục vụ ngành hoa kiểng, tên khoa học các loài này chưa được
cập nhật trong các sách tra cứu thực vật.
Họ Asteraceae phân bố rộng khắp thế giới, nhưng phổ biến nhất tại các khu
vực ôn đới và miền núi nhiệt đới Bộ Asteraceae có thể được đặc trưng ở mức độ
phân tử và hình thái học Các đặc điểm chung bao gồm nhóm các oligosacarit
nguồn gốc tự nhiên (các phân tử đường sacaroza liên kết với nhau) như là n i lưu

4


tr

chất dinh dưỡng và các nhị hoa thông thường được tập hợp lại dày dặc xung

quanh vòi nhụy hoặc thậm chí được hợp nhất lại thành ống xung quanh nó. Thuộc
tính thứ hai có lẽ gắn liền với sự thụ phấn đầu c (hay thứ cấp) và điều này rất phổ
biến trong các họ của bộ này. Một số cây thuộc họ Cúc được giới thiệu trong Hình
1.1.

Hình 1.1. Một số cây t uộc ọ Cúc
1.1.3. S lược về chi Lactuca
Chi Lactuca, được biết dưới tên gọi thông thường là rau diếp, là một chi thực
vật có hoa trong họ Cúc (Asteraceae) Chi này có khoảng 100 lồi, phân bổ khắp thế
giới, nhưng chủ yếu trong các khu vực ôn đới của đại lục Á-Âu.
Đại diện được biết đến nhiều nhất là rau diếp (Lactuca sativa), với rất nhiều
giống và được trồng chủ yếu làm rau ăn, nhưng nhiều loài khác là các loại cỏ dại.
Chúng là các loài cây sống một năm hoặc lâu năm, có thể cao từ 10–180 cm. Chúng
tạo ra cụm hoa dạng đầu hình chùy có màu vàng, nâu hay tía với các cánh hoa tia
Các lồi khơng ăn được có thể chứa nhiều chất có vị đắng Các lồi khác chứa
nhựa giống như s a
Các lồi trong chi Lactuca thường có thân thẳng hình trụ Lá mọc ngay từ gốc
thân, càng lên càng nhỏ dần; lá ở gốc có cuống cịn lá ở thân không cuống Cụm hoa
gồm nhiều đầu hoa hợp lại thành chuỳ kép, mỗi đầu có 10-24 hoa dạng lưỡi nhỏ

5


màu vàng Quả bế hình trái xoan dẹp, màu nâu, có mào lơng trắng [22].Một số cây
thuộc chi Lactuca được giới thiệu trong Hình 1.2.

Hình 1.2. Một số cây t uộc c

Lactuca

1.1.4. Giới thiệu một số đặc điểm của cây bồ công anh Việt Nam
a. Tên gọi
-Tên gọi khác: Bồ cơng anh, rau bồ cóc, diếp hoang, diếp dại, mót mét, mũi
mác, diếp trời, rau mũi cà.

-Tên tiếng Anh: Indian Lettuce
-Tên khoa học: Lactuca indica L.
b. Phân loại khoa học
G ớ (regnum)

Plantae

Bộ (ordo)

Asterales

Họ (familia)

Asteraceae

Tông (tribus)

Cichorieae

Chi (genus)

Lactuca

c. Đặc điểm thực vật, phân bố
Cây Bồ công anh Việt Nam (Lactuca indica) là một loài cây thân thảo
thuộc họ Cúc (Asteraceae), sống một năm hoặc hai năm, không lông

6

Bồ công anh Việt Nam mọc hoang tại nhiều tỉnh miền Bắc Việt Nam Đây là
loại cây rất dễ trồng bằng hạt, mùa trồng vào tháng 3-4 hoặc 9-10, cũng có thể trồng
bằng mẩu gốc, sau 4 tháng là có thể thu hoạch được Thường thì nhân dân ta hái lá
về dùng tư i hay ph i hoặc sấy khô để dùng dần, khơng cần chế biến gì đặc biệt
Cây Bồ công anh Việt Nam hay Rau diếp Ấn Độ (Lactuca indica) có nguồn
gốc khơng rõ và phân bố ở Đông Nam Á, Ấn Độ, đông Siberi, Nhật Bản và miền
Nam Trung Quốc, Đài Loan
Cây thường mọc hoang dại ven đường, các sườn đồi nhiều nắng, ở cao độ từ
thấp tới trung bình Ít được trồng Có hai dạng là indivisa (cây được trồng với lá
thẳng-mũi mác, không xẻ thùy) và runcinata với lá thn dài, xẻ thùy sâu hình lông
chim Cả hai loại đều dùng làm thuốc được [18] Hoa, lá, rễ cây bồ công anh Việt
Nam được giới thiệu trong Hình 1.3.

Hình 1.3. Cây bồ cơng anh Việt Nam
1.1.5. Công dụng của cây bồ công anh trong đời sống
Tại Hoa Kỳ, nhiều người xem bồ công anh là thần dược có tác dụng điều trị
bệnh sưng loét bao tử, ung độc, đặc biệt là ung thư vú Ở nước ta, bồ công anh mọc
hoang dại ở các vùng như Đà Lạt, Tam Đảo, Sa Pa và cũng được trồng để lấy lá làm
thuốc.
Bồ cơng anh cịn chứa nhiều chất sắt tư ng đư ng trong rau dền, hàm lượng
vitamin A cao gấp bốn lần rau diếp và rất giàu các nguyên tố vi lượng như magie,
potassium, calcium, sodium và nhất là vitamin C, B. Ngồi ra bồ cơng anh còn chứa
protein, chất béo, tinh bột... Theo y học cổ truyền, một số tác dụng ch a bệnh của
bồ công anh như sau:
Chữa suy nhược cơ thể: Bồ công anh có tác dụng nâng đỡ và tăng cường hoạt

7


động của các c quan nội tạng trong c thể, ch a suy nhược, biếng ăn Nó cịn có

tính lọc máu, tẩy độc cho c thể và làm gia tăng sức đề kháng [19].
Chữa mụn cóc: cắt ngang phần gốc của cây và lấy chất dịch tiết ra từ cây bơi
lên chỗ mụn cóc, 2-3 lần mỗi ngày, sẽ thấy hiệu quả [19], [20].
Chữa viêm tuyến vú, tắc tia sữa: phụ n sau khi sinh bị viêm tuyến vú gây
đau nhức d dội, dùng lá sắc lấy nước uống [4].
Chữa các chứng viêm lt:bồ cơng anh cịn ch a viêm loét dạ dày, ung thư
vú, mụn nhọt, ghẻ lở, các bệnh ngoài da, giúp làn da tư i sáng, trẻ hóa, ngừa ung
thư nhờ tác dụng tăng cường thải độc cho gan [4], [7].
1.1.6. Nghiên cứu về dược tính cây bồ công anh
Bồ công anh (Đông y cho là thuộc về hàn lư ng) được áp dụng phư ng pháp
lồng cử động đã thể hiện tác dụng an thần Flavonoid của bồ công anh đã được
nghiên cứu tác dụng sinh học thấy có tác dụng ức chế men oxy hóa khử peroxydaza
và catalaza máu chuột cống trắng Nh ng thí nghiệm tiến hành với huyết thanh
người cüng cho nh ng kết quả ức chế men oxy hóa khử rõ rệt [4], [7], [18], [19],
[20].
Các tác dụng dược lí của bồ công anh:
 Tác dụng kháng khuẩn in vitro trên các vi khuẩn Bacillus subtilis,
Staphylococcus aureus, Salmonellatyphi, Escherichia coli với nồng độ đến 25
µg/ml.
 Tác dụng chống nấm in vitro trên Candida albican, Cryptococcus
neoformans, trichophyton mentagrophytes, Microsporum canis, Aspergillus aiger
với nồng độ đến 25µg/ml.
 Tác dụng chống amib trên Entamoeba histolytica chủng STH đến nồng độ
125µg/ml.
 Tác dụng chống sán Hymenolepis nana ở chuột cống trắng với liều
250mg/kg.
Tác d ng chốn un t ư tr n tế bào un t ư b u mô mũ -thanh quản n ười
in vitro; trên tế bào un t ư bạch cầu dòng lympho, tế bào sarcom 180 và tế bào

8

gây u gan ở chuột nhắt trắng.
1.1.7. Một số công trình nghiên cứu về cây bồ cơng anh
Mặc dù cây bồ công anh được biết đến như là một thảo dược có giá trị ch a
được nhiều loại bệnh từ rất lâu, tuy nhiên tại Việt Nam cho đến nay có rất ít cơng
trình nghiên cứu về nó Hiện nay, ở Việt Nam và trên thế giới có rất ít tài liệu
nghiên cứu khảo sát xác định thành phần hóa học có trong bộ phận của cây bồ cơng
anh, chỉ có một vài nghiên cứu đánh giá tr lượng, sự phát triển, phân bố, dược tính
của cây bồ cơng anh
Cơng trình nghiên cứu trong nước gần đây nhất ở trong nước là khảo sát bước
đầu thành phần hóa học của cây bồ công anh trong cao chiết etyl axetat và đã cô lập
được một flavonoid là luteolin-7-O- -D-glucopyranoside Theo nhiều tài liệu cơng
bố, luteolin-7-O- - D-glucopyra-noside có nhiều tác dụng trong y học đặc biệt là
khả năng ức chế tạo ra cholesterol có hại trong máu, làm giảm nguy c bệnh cao
huyết áp ở người [3]
Trên thế giới, các nghiên cứu xác định thành phần hóa học trong một số bộ
phận khác nhau của cây bồ công anh cũng như hoạt tính của nó cũng được cơng bố
Abdul Kadir M N Jassim và các cộng sự đã nghiên cứu xác định thành phần hóa
học trong dịch chiết etyl axetat từ lá cây bồ cơng anh và hoạt tính kháng khuẩn của
nó [12]. Jeong-Hun Park và các cộng sự đã tiến hành định lượng các hợp chất
phenolic và nghiên cứu hoạt tính chống oxi hóa của các dịch chiết từ các bộ phận
của cây bồ công anh [18] Ki Hyun Kim và các cộng sự đã phân lập được dẫn xuất
của phenylpropanoid từ cây bồ cơng anh [16].
1.2.THÀNH PHẦN HĨA HỌC CỦA CÂY BỒ CƠNG ANH
Thành phần hóa học đã được tìm thấy trong các lồi bồ cơng anh khác nhau đã
được cơng bố trên nhiều tạp chí khoa học [3], [12], [15], [17], [18] và được liệt kê
trong Bảng 1.1.
Bảng 1.1.Thành phần hóa học đã được tìm thấy trong các lồi
bồ cơng anh khác nhau

9


STT

Tên

Hoạt tính

Cơng thức cấu tạo

sinh học
Giúp

tăng

cường

hệ

thống miễn dịch và ngăn
ngừa sỏi mật ung thư
1

β-sitosterol

ruột kết , ung thư cổ tử
cung, giảm hàm lượng
cholesterol trong máu

[23].
Giảm

lượng

LDL-

cholesterol (cholesterol
2

H

Stigmasterol
H

xấu), thành phần làm tăng
nguy c

H

mắc bệnh tim

mạch [23].

HO

Thanh nhiệt giải độc, lợi
niệu tán kết, trị viêm
3

tuyến limphơ, đinh độc

Taraxasterol

nhọt sưng, viêm viêm
amidan cấp tính, viêm
phế quản cấp [13].
H3C

CH3

CH3

28
H3C 29

4

Sterols

CH3

CH3

Giúp

tăng

cường

hệ

thống miễn dịch vàgiảm
hàm lượng cholesterol
trong máu [23].

HO

Khả năng ức chế tạo ra
Luteolin5

cholesterol có hại trong

7-O--D-

máu, làm giảm nguy c

glucopyran

bệnh cao huyết áp ở

oside

người [3].

10


STT

Tên

Hoạt tính

Cơng thức cấu tạo

sinh học
Thiamin

(vitamin

B1)

quan trọng trong việc
chuyển
6

Thiamin

hóa

carbohydrates

từ thực

phẩm

các

thành

sản

phẩm cần thiết cho c
thể
Riboflavin cần cho sự
hoạt hóa pyridoxin, sự
chuyển tryptophan thành
7

niacin, và liên quan đến

Riboflavin

sự toàn vẹn của hồng
cầu [17].
Kháng viêm trên đường
ruột và viêm da, cải
8

thiện huyết áp, chống co

Niacin

thắt

phế quản, chống

thấp khớp, hạ lượng mỡ
máu.

9

Tác dụng trừ thấp, tiêu

acid

viêm, lợi tiêu hố

Melissic

Phytol có tác dụng giải
10

độc gan, thông mật, lợi

Phytol

tiểu, nhuận tràng [6].

11


STT

Tên

Hoạt tính

Cơng thức cấu tạo

sinh học
Squalene giúp điều trị
ung thư, các bệnh về da,
bệnh hô hấp cũng như

11

làm

Squalene

giảm

viêm

loét

miệng và ngăn ngừa các
bệnh do bức xạ gây ra
[11].
Kháng
12

Caryophyll

khuẩn,

kháng

nấm

ene
Hợp chất terpen có hoạt

13

Caryophyll

tính chống oxi hóa rất cao,

ene oxide

trị chứng đau bụng lạnh,
nơn, tiêu chảy
Vitamin E có tác dụng
tái tạo tế bào da, giúp
các mơ trên da tránh

14

được sự oxy hố, do đó

Vitamin E

giúp làm chậm q trình
lão hố và dưỡng da
hiệu quả

Nhận xét: Các nghiên cứu cho thấy bồ công anh có tác dụng rất lớn bởi nó

có chứa tồn bộ các hợp chất giúp tăng cường sức khỏe một cách tự nhiên như:
alkaloids, steroids, and triterpenoids. Rễ bồ công anh cịn chứa nhiều chất chống oxi
hóa là tác nhân thúc đẩy q trình sản xuất các chất có lợi cho sức khỏe và bảo vệ
hệ thống tim mạch.

12