Dưới ánh sáng những tư tưởng của Lê-nin: Văn hóa và phát triển xã hội

Xã h i h c, s 3,4 - 1987111

D

I ÁNH SÁNG NH NG T

T

NG C A LÊ NIN:

V N HÓA VÀ PHÁT TRI N XÃ H I
GS. Bùi

Ti p t c nh ng t t

ng Huy – GS. Nh Thi t

ng c a Mác và ngghen, Lênin đã xem xét v n hóa nh m t h th ng giá

tr v t ch t và tinh th n g n v i s ti n hóa l ch s , s phát tri n chung c a s ti n b xã h i. S n i
ti p c a nh ng th i đ i l ch s đ ng th i là s n i ti p c a nh ng ki u v n hóa mà ki u sau bao gi
c ng ti n b h n ki u tr
ngh a v
Tháng M

c. Trong th i đ i ngày này, s ra đ i c a m t n n v n hóa m i, xã h i ch

t lên n n v n hóa t s n là s phát tri n theo logic c a s v t. Cách m ng xã h i ch ngh a
i m ra m t giai đo n m i cho s phát tri n v n hóa.

Sau Mác và ngghen, v n d ng phép bi n ch ng duy v t đ xem xét nh ng v n đ v n hóa t

ngu n g c xã h i đ n vi n c nh c a nó trong xã h i ch ngh a ph i tr i qua. Ng

i c ng phát tri n lý

lu n mác xít v v n hóa, làm phong phú t t c nh ng gì đã đ a l i s ti n hóa xã h i xã
qu c ch ngh a,

th i đ i c a Cách m ng xã h i ch ngh a Tháng M

th i đ i đ

i, c a công cu c xây d ng n n

v n hóa xã h i ch ngh a trong nh ng n m sau cách m ng, c a phong trào gi i phóng dân t c trên th
gi i, c a phong trào đ u tranh cho dân ch , cho ch ngh a xã h i c a giai c p cơng nhân.
Sau khi chính quy n Xô-vi t đ

c thành l p, theo đ

ng l i c a Lênin, cách m ng v n hóa là

b ph n h p thành h u c c a m i c i t o xã h i xã h i ch ngh a.
Lu n đ c b n c a Lênin v s t n t i c a hai v n hóa trong m t n n v n hóa dân t c c a m t
xã h i đ i kháng là m t đóng góp to l n cho s phát tri n lý lu n mácxit v v n hóa: “M i m t n n
v n hóa đ u có nh ng y u t m c dù không phát tri n m t n n v n hóa dân ch và xã h i ch ngh a”.
Nh ng trong m i dân t c c ng có m t n n v n hóa c a b n ph n đ ng và th y tu không ph i d
d ng ch là nh ng y u t , “mà ph i d

i

i d ng m t n n v n hóa th ng tr ”.

Tiêu chu n c a Lênin v hai v n hóa cho phép xem xét m t cách khoa h c và gi i quy t m t
cách tr n v n m i v n đ ph c t p, đa d ng c a s ti n hóa v n hóa c a th i đ i ngày nay. Tính giai
c p có ý ngh a quy t đ nh đ phân tích nh ng v n đ v n hóa. Vì v y, n u ch xu t phát t tính th ng
nh t c a nó thì là m t s đ n gi n hóa v n đ đ n thơ b o. Ch ngh a Mac-lênin địi h i m t s ti p
c n l ch s c th v v n hóa, m t s phân tích t m t hình thái xã h i c th l ch s mà t đó đ i s ng
tinh th n c a m t xã h i phát tri n.

ng nhiên v n hóa c a giai c p th ng tr là v n hóa th ng tr .

Nh ng trong m t xã h i, ngoài giai c p th ng tr , cịn có nh ng giai c p, nh ng t ng l p xã h i khác
b ng v n hóa th hi n nh ng l i ích, nh ng m c tiêu và nh ng nguy n v ng c a mình. Vì v y, trong
c c u c a v n hóa tinh th n c a m t xã h i đ i kháng, ng

i ta không th không c n th y nh ng y u

B n quy n thu c vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


t c a v n hóa dân ch đ

c sáng t o b i nh ng l c l

Xã h i h c, s 3,4 - 1987112
ng xã h i ti n b , ph n ánh nh ng l i ích

c a qu n chúng nhân dân.

Lu n đ c a Lênin v hai v n hóa trong n n v n hóa dân t c th i đ i ngày nay là m t v khí
h t s c s c bén có hi u qu trong cu c đ u tranh ch ng m i lý lu n dân t c, ch ngh a, ph n đ ng
mu n trình bày r ng có m t n n v n hóa “duy nh t”, “c a tồn dân t c”, “liên dân t c”.
T t

ng v s c n thi t c a m t cu c cách m ng v n hóa trong s nghi p xây d ng ch ngh a

xã h i là m t thành t c b n c c a lý lu n lêninnit v v n hóa xã h i ch ngh a.
Phát tri n xã h i, phát tri n v n hóa.
Nh ng t t

ng c a Lênin đã đ

ti n hành cách m ng t t
nh ng quy đ nh b

c

ng C ng s n Vi t Nam v n d ng m t cách sáng t o đ

ng và v n hóa. S phát tri n xã h i c a Vi t Nam có nh ng nét riêng không

c đi mà c n i dung c a cu c cách m ng đó.

xây d ng m t xã h i, m t n n v n hóa m i, nhân dân Vi t Nam đã ph i tìm t i m t con
đ

ng ch a đ

c khai phá, do đó ph i mị m m và thí nghi m. Bao nhiêu khó kh n ch ng ch t tr

m t. Vi t Nam là m t n

c d ng ng n c ch ngh a xã h i

m t ph n đ t c a th gi i mà

c

đó đã

di n ra b i vong c a ch ngh a th c dân c và m i, s ch ng tr quy t li t nh ng giai c p bóc l t đã b
l t đ và nh ng th l c ph n đ ng ch ng nhân dân khác. Nh ng cu c chi n tranh xâm l
li t nh t c a lồi ng

i c ng mang tính ch t h y di t v n hóa đã di n ra

c tàn phá ác

đây.

T m t xã h i th c dân và n a phong ki n mà n n s n xu t nh còn là ph bi n, chúng ta ph i
k th a m t s l c h u v kinh t , k thu t. ây là m t khó kh n to l n, b i vì đ t o nên m t th h có
v n hóa thì nh ng ph

ng ti n v t ch t c a s n xu t ph i đ t t i m t s phát tri n, ph i có m t c s

v t ch t nh t đ nh. Cách m ng t t

ng và v n hóa do đó ph i th c hi n đ ng th i v i cách m ng khoa

– k thu t, và cu c cách m ng sau ph i là then ch t.
Tình hình nên nghiêm tr ng h n n a

ch các dân t c

nhau trong s ti n hóa l ch s c a mình t ch đ gia tr

Vi t Nam l i

nh ng giai đo n khác

ng b t c đ n ch ngh a t b n. Nhi u dân

t c thi u s còn ch a đ t t i ch ngh a phong khác nhau gi a các dân t c d n t i s tr ng, nhi u b t c
khơng có v n t . Cách m ng t t

ng và v n hóa ph i th c hi n m t lo t nh ng nhi m v “b sung”

đ xây d ng n n v n hóa cho các dân t c ch a phát tri n, đ xóa b s b t bình đ ng v v n hóa.
B đánh b i v chính tr , các giai c p đ a ch và t s n v n cịn

trình đ cao h n cơng nhân và

nơng dân v trình đ v n hóa. So v i m i cu c cách m ng xã h i ch ngh a, mâu thu n y
càng là m t nét n i b t và quy đ nh

n

c ta

m t m c đ l n tính đ c thù c a cu c đ u tranh gi a n n v n

hóa c và n n v n hóa m i xã h i ch ngh a đang ra đ i. Chính quy n nhân dân ph i nhanh chóng b t
tay vào vi c đào t o m t t ng l p tri th c m i bao g m nh ng cán b xu t thân t công nhân và nông
dân. Ngay t nh ng ngày đ u c a cách m ng. H Chí Minh đã đ ra nhi m v di t gi c d t. Cu c đ u
tranh đó c ng khơng kém kh n thi t nh cu c di t gi c đói và gi c ngo i xâm.

ó chính là vi c gi i

quy t v n đ “phân ph i l i” v n hóa, nh ng v n đ dân ch c a ti n b v n hóa.
B n quy n thu c vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


M t đ c đi m n a c a cách m ng t t

n

ng thù đ ch c a các th l c đ qu c và ph n đ ng qu c t khác. Ch ngh a đ

hành trong m t môi tr
qu c, nh t là

ng và v n hóa

Xã h i h c, s 3,4 - 1987113
c ta cịn ch nó đ c ti n

qu c M , m t m t chuyên ch vào n

c ta m t n n v n hóa th c dân m i, m t m t

th c hi n m t cu c “phong t a v n hóa” không ng ng t ch c nh ng cu c ti n công t t

ng ch ng

Vi t Nam nh m phá ho i công cu c xây d ng n n v n hóa m i. Các giai c p bóc l t và nh ng tàn d
c a chúng

trong n

c ngóc đ u d y ra s c ng n c n s nghi p xây d ng xã h i m i, không ng ng

bôi đen m t cách h th ng s phát tri n v n hóa

n

c ta.
ng và v n hóa đã đ t đ

B t ch p nh ng khó kh n trên, cách m ng t t

c nh ng thành t u to

l n mà nh ng nhân t c b n và quy t đ nh là s th c t nh v n hóa c a nhân dân do s lãnh đ o c a
ng c a giai c p công nhân,
ngh a là b
thành ng

ng c ng s n Vi t Nam. Qu th c s ra đ i m t nhân cách xã h i ch

c ngo t c b n do cách m ng t t

ng và v n hóa t o nên. Qu n chúng nhân dân đã tr

i xây d ng tích c c n n v n hóa m i. Tinh th n sáng t o k di u c a h đã đ

trong vi c gi i quy t nh ng v n đ ph c t p nh t c a công cu c gi n

c và d ng n

c th thách
c trên c s

m i.
Nhân t c b n trên l i ph i đ

ng đ u v i m t th i k khó kh n nh t. Qu n chúng nhân dân

không ph i m t s m m t chi u đã có th s n sàng cách m ng hóa ý th c c a h . Chúng ta không
nh ng ph i k t c m t n n v n minh điêu tàn, m t n n s n xu t xác x , mà còn m t qu n chúng b
phân tán và d t nát. Nói nh H Ch t ch, đó là nh ng “ng

i b trói vào m t chi c c t, đ u ng

c

xu ng đ t”, “b đ u đ c c v tinh th n l n th xác”, “b b t m m và b giam hãm”. Ch đ th c dân

“đã dùng m i th đo n hòng h y ho i dân t c ta b ng nh ng thói x u khác”. Cái tâm lý c a qu n
chúng ti u t s n đó, c a ng
đ

c và th y đ
Nh ng

i s n xu t nh

y không tách r i h m t b

c, ng n c n h nh n th c

c s c n thi t c a ch ngh a xã h i.
ng c a giai c p công nhân đã không m t chút do d b t tay ngay vào vi c th c t nh,

giáo d c l i qu n chúng, v a ph i tr i qua m t quá trình dài và ph c t p.
gi a ch ngh a Mác và nh ng ch ngh a xã h i không t
Nh ng nhà t t

ng

đ o đ c có đ y đ nh ng t t
Các s phu yêu n

c

ó là s khác bi t c b n

ng.

Ch u Âu thu c th k XVIII ngh r ng ph i có nh ng con ng
ng xã h i ch ngh a r i m i thi t l p đ

ir tm c

c m t xã h i m i.

Vi t Nam thu c đ u th k đã kêu g i nh ng b c “hi n gi ” ra s c th u

thái h c thu t c a Thái Tây đ m mang dân trí, khai thơng dân khí và nh đó m t đ t n

c phú c

ng

s ra đ i t bàn tay c a nh ng chí s đó.
Nh ng Lênin đã ch ra r ng nhi m v c a chúng ta s d dàng n u chúng ta không ph i xây
d ng ch ngh a xã h i b ng nh ng y u t do ch ngh a t b n đ l i. Nh ng khó kh n là

ch chúng

ta ph i xây d ng ch ngh a xã h i t nh ng y u t mà ch ngh a t b n đã làm h h ng n ng n . Và
giai c p vô s n v i m t ni m tin s t đá đã lôi kéo hàng tri u nơng dân b bóc l t và ngu d t đó đi theo
mình. Nh ng b

c đ u đã nhanh chóng v

t qua đ

c do chuyên chính vơ s n đ a l i trong l nh v c

B n quy n thu c vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3,4 - 1987114
phát tri n v n hóa đã bác b th ng th ng m i “lý lu n u đ ng” c a các nhà t t ng c a giai c p
bóc l t.
C n nh l i r ng, các nhà lý lu n c a đ qu c II, nh ng ng
h ch ngh a Nga tr

c đây đã kh ng đ nh r ng tr

s n ph i “ch đ i” đ có đ

cm ts l

i mensevich và nh ng ng

ic

c khi làm cách m ng xã h i ch ngh a, giai c p vô

ng cán b có v n hóa đ đ x y d ng xã h i m i. Trong bài

v cu c cách m ng c a chúng ta, Lênin đã bác b thói thơng thái r m c a các nhà dân ch - xã h i đã
làm phong phú ch ngh a Mác b ng lu n đ cho r ng, chính cách m ng chính tr và xã h i chu n b đ a
bàn cho cách m ng v n hóa và là đi u ki n c a nó.

Cách m ng xã h i ch ngh a

n

c ta đã th c hi n m t cách t t y u và đ ng th i ba cu c cách

m ng v quan h s n xu t, cách m ng khoa h c k thu t, cách m ng t t
quá trình th ng nh t c a cách m ng xã h i ch ngh a. Cách m ng t t

ng và v n hóa.

ó là m t

ng và v n hóa b t ngu n t

nh ng sáng t o trong kinh t và chính tr : thi t l p n n chun chính vơ s n, xã h i hóa t li u s n
xu t, cơng nghi p hóa xã h i ch ngh a, t p th hóa nơng nghi p… Toma l i, nh ng cu c đ u tranh
cách m ng chính tr và xã h i v a là c s v a là đi u ki n cho s phát tri n c a v n hóa c a qu n
chúng nhân dân, cho s ch m d t s tha hóa v v n hóa, v tri th c v khóa h c, k c v giáo d c s
đ ng mà t t c đ u nh không tách r i s ph n c a h .
S ph n đang đ
m t t m th

c t ng b

c xóa b . Cách m ng t t

ng và v n hóa

n

c ta đã di n ra

c r ng l n và trong m t th i h n l ch s khôn ng n. N u hìn vào nh ng th thách to l n

mà nhân dân Vi t Nam đã ph i ch u đ ng thì nh ng thành t u v n hóa c a chúng ta không th không
là m t ni n t hào đ i v i dân t c ch a phát tri n v s n xu t.
Ta hãy xem m y s li u th ng kê sau đây: tính t i n m 1984, s ng
trong đó có 133.600 h c sinh và sinh viên Cao đ ng và

i h c.

T ng s cán b khoa h c – k thu t tính t i n m 1982 là 697.430 ng
ng

i

c p đ i h c và 5.934 ng

i

i đi h c là 12.022.800,
i trong đó có 181.237

c p sau đ i h c và trên đ i h c. Nh ng dân t c thi u s nh dân

t c Tày có18.684 cán b khoa h c k thu t. S cán b khoa h c k thu t n c ng đ t đ
ng

c 247.400

i.
Cán b y t có trình đ bác s tr lên 18.600 ng

i.

Nh ng thành t u c a v n hóa trên c ng đ nói lên r ng “ hoàn c nh n
cho phép chúng ta xây d ng s m, xây d ng t ng b

c con ng

c ta đòi h i chúng ta và

i m i. Khơng ch đ n ngay sau khi có

s phát tri n cao c a n n s n xu t l n xã h i ch ngh a”. Có ngh ch lý

đây không? Nh ng đi u ki n

v t ch t c a đ i s ng xã h i quy t đ nh s phát tri n v n hóa. Nh ng s phát tri n kinh t , s t ng lên
v s giàu có c a xã h i, tuy ta bi t nhi u khi l i tác đ ng mâu thu n t i đ i s ng v n hóa. Nói m t
cách ch t ch , n i dung và trình đ v n hóa khơng b quy t đ nh b i quy mơ, s l
ch t. Vì v y trình đ khiêm t n cu s phát tri n

n

c Hy L p c đ i đã không ng n c n thành qu c

này phát tri n n n v n hóa c a nó ch a t ng có, k c khi xem xét hi n t
đ i. Trái l i, cơng nghi p hóa đã đ

c đ y m nh

ng c a s n xu t v t

ng nay trên quan đi m hi n

các n c ph ng Tây ngày nay l i d n t i – dù s c
B n quy n thu c vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


m nh c a ti n b c a khoa h c và k thu t r t l n – nh ng hi n t

Xã h i h c, s 3,4 - 1987115
ng kh ng ho ng trong l nh v c

v n hóa. Nh v y rõ ràng là hình thái xã h i c a s n xu t và tính ch t cu v n hóa xã h i là c s và
nh đó làm m t n n v n hóa đ

c thi t l p, có m t t m quan tr ng quy t đ nh đ i v i s phát tri n c a

nó.
Mác đã ch ra mâu thu n sâu s c gi a s phát tri n c a nh ng l c l
hóa c a nó.
xu t.

y là xã h i l y s n xu t làm m c đích c a con ng

đây nh ng m c đích và nh ng l i ích thu n túy kinh t đ

c u c a con ng

i.

đây cu c s ng c a con ng

ng s n xu t xã h i và v n

i, lây s giàu có làm m c đích s n
c đánh giá cao h n t t c m i nhu

i kéo dài trong khuôn kh c a m t c u trúc tinh th n

b làm méo mó c a xã h i. B i v y nh ng đi u ki n thu n l i nh t cho s phát tri n v n hóa khơng ch
g n li n v i vi c nâng cao m c s ng v t ch t, mà còn v i vi c c i t o nh ng quan h xã h i làm thành
b i c nh cho ho t đ ng s n xu t c ng nh tinh th n.
Nói nh trên khơng có ngh a là s phát tri n v n hóa là có th

ngồi s t ng tr

ng kinh t ,

l i không c n t i s gia t ng c a s sung túc v đ i s ng, không th xây d ng ti n b xã h i và v n
hóa trên c s kinh t l c h u.
H n n a b n thân s phát tri n kinh t ngày nay l i ph thu c vào ti m n ng v n hóa c a xã
h i, và nh v y là nhân t kích thích s phát tri n c a v n hóa.

i u y r t là rõ ràng: trong b i c nh

c a cu c cách m ng khoa h c – k thu t ngày nay đã xu t hi n m t h th ng công ngh c a s n xu t

cho phép gi i phóng con ng

i kh i lao đ ng đ n đi u, quen mòn và đem l i cho con ng

i nh ng

ch c n ng sáng t o. Nh ng kh n ng m i v ch t không nh ng m ra cho s phát tri n c a v n hóa mà
cịn là nh ng nhân t khơng th thi u.
Chính vì l đó, trong ba cu c cách m ng mà nhân dân Vi t Nam ph i ti n hành thì cách m ng
khoa h c – k thu t đóng vai trị then ch t. và gi đây nhi m v bao trùm, m c tiêu t ng quát c a
nh ng n m còn l i c a ch ng đ

ng đ u tiên là n đ nh m t m t tình hình kinh t - xã h i, ti p t c xây

d ng nh ng ti n đ c n thi t cho vi c đ y m nh cơng nghi p hóa xã h i ch ngh a trong ch ng đ

ng

ti p theo.
Ch ngh a xã h i theo ngh a c a nó t c theo nguyên t c c a s ti n hóa mà nó xem xét q
trình l ch s chung, đã trùng h p v i xu h

ng c a s n xu t v t ch t và tinh th n hi n đ i, b i vì t t c

nh ng k t qu và nh ng thành t u c a nó đ u là nh ng đi u ki n c n thi t và là nh ng ph

ng ti n đ

phát tri n s phong phú c a v n hóa, c a xã h i, đ gieo tr ng nh ng kh n ng sáng t o c a con ng
t c xây d ng m t nhân cách xã h i ch ngh a cho con ng

V n hóa, h t t

i,

i m i xã h i ch ngh a.

ng và l i s ng.

S th c t nh v n hóa là nhân t c b n và quy t đ nh c a m i giá tr v n hóa mà nhân dân Vi t
Nam sáng t o trong g n n a th k qua. S th c t nh tinh th n đó là do
đ ah t t

ng c a mình vào tồn th dân t c và do đó nh h

ng c a giai c p cơng nhân

ng đ n v n hóa. Vì v y khơng th

phân tích m t n n v n hóa c th mà không bi t đ n nh ng mi ng đ t v n hóa h t t

ng làm cho v n

hóa n y n và phát tri n. Ch ngh a Mác – Lênin và h t t ng c a chúng ta. Nó là con đ ng giao
B n quy n thu c vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3,4 - 1987116
ti p ch y u gi a v n hóa và h th ng xã h i, gi a v n hóa và nh ng l i ích nguy n v ng c a
nhân dân hi n nay. H t t

ng không đ ng nh t v i v n hóa, nh ng th m sâu vào v n hóa, cho nên

nó mang tính giai c p, tính

ng rõ r t, và c ng chính vì v y v n hóa là tr n đ a c a cu c đ u tranh t

t

Vi t Nam hi n nay là cu c đ u tranh gi a h t t

ng mà

s n tàn d c a h t t

ng xã h i ch ngh a và h t t

ng t

ng phong ki n và ý th c ti u t s n.

Có m t quan ni m xã h i h c t s n cho r ng v n hóa đ a l i nh ng giá tr ph quát vì v y
không t

ng. Không th đ i l p m t cách tr u t

ng h p v i nh ng quan ni m h t t

ph quát và cái t t

ng. T t c đ u ph thu c vào h t t

là s ph n ánh nh ng l i ích. Nh ng nguyên t c c a h t t
nh ng giá tr , thành nh ng ph

ng h

ng gi a cái

ng c a nh ng nhóm xã h i mà h t t
ng mà ng

i ta l a ch n đ

ng

c đ t thành

ng đi t i, đ tìm l i nh ng di s n c a nh ng th i đ i mà ng

i

ta c n đ n.
Nh ng h t t

ng t s n và phong ki n nói trên bi u hi n l i ích c a nh ng th l c mu n v nh

vi n hóa s th ng tr c a chúng, mu n duy trì cái hi n t n, ch ng l i t
hóa c a nh ng giá tr nhân đ o ph quát. Còn h t t
ti n b c a xã h i, cho t

ng lai và trái v i n i dung v n

ng Mác-Lênin đ i di n cho nh ng l c l

ng

ng lai và xu th khách quan c a xã h i t t y u mang nh ng y u t ph quát.

Nh ng ph n t ch ng c ng s n, k c b n ng

i đó

mi n Nam Vi t Nam tr

c đây, đ a ra lu n đi u

“ch ngh a Mác là s n ph m c a châu Âu công nghi p” là đ ph nh n tính ph quát c a nó. Giai c p
cơng nhân Vi t Nam th hi n nh ng nguy n v ng tiên ti n c a th i đ i, là đ i di n cho chính nh ng
l i ích c a xã h i, đã v

t qua nh ng chu n m c, nh ng thi t ch già c i ng n c n s phát tri n và s

t th c hi n c a nhân cách, cho nên nó là ng

i mang cái m i, mang t

ng lai c a q trình l ch s -

v n hóa.
C ng nh m ch ng minh h t t

đi m dân t c ch ngh a, có ng

i

ng Mác – lênin là s n ph m ngo i lai và c ng đ ng trên quan

mi n Nam tr

c kia cho r ng hai lu ng t t

ng

n – Trung v i

Kh ng, Lão, Ph t có th h p thành m t ý th c h cho n n v n hóa Vi t Nam. Cái “tri t
“quay v

o” tìm ki m nh ng “nhu c u tinh th n” đã đ

t nh” trong n n v n hóa ph

c miêu t nh s đ i l p v i “cái tri t lý

ng Tây ch bi t ch y theo nhu c u v t ch t.

N n v n hóa xã h i ch ngh a v i h t t
tr

ông đ ng”

ng Mác – Lênin không h c t đ t v i nh ng th i đ i

c, mà nó cịn th a k nh ng giá tr c a chúng. Nh ng

s phát tri n v n hóa c a lồi ng

iv h t t

đây có v n đ tính ch t c a s ti p t c, c a

ng c n ph i đ t ra. Theo t t

ng c a Lênin, chúng ta

c n ti p thu, nh ng c ng c n “T duy l i” là: v b n tính xã h i h t t

ng xã h i ch ngh a khơng h

có m t l p tr

t qua khuôn kh c a m t giai

ng giai c p h p hịi, b i vì v i n i dung c a nó, nó v

c p và th hi n nh ng giá tr l n c a tồn th lồi ng

i. ó chính là n i dung “dân ch và xã h i ch

ngh a” mà Lênin nói v v n hóa c a quá kh mà ngày nay ch ngh a xa h i k th a, đ t truy n th ng
vào qu đ o c a s ti n hóa. H t t

dân sáng t trong các th i đ i tr

ng xã h i ch ngh a trân tr ng t t c nh ng gì có giá tr do nhân

c, nh ng c n th y

di s n v n hóa đó m t s phát tri n m i trong

n n v n hóa s ng đ ng ngày nay, trong s sáng t o c a th h hi n đ i và t ng lai. B i v y t ch i t t
B n quy n thu c vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3,4 - 1987117
c v n hóa c a quá kh nhân danh s cách tân, coi truy n th ng nh m t tr ng i cho sáng t o
ho c t ch i cái m i đ sùng bái cái truy n th ng, ph n đ ng đ u xã l v i h t t

ng xã h i ch

ngh a. M t s ki n c b n là th gi i ngày nay m c dù là m t th gi i tùy thu c l n nhau nh ng còn là
mâu thu n gi a hai h th ng xã h i đ i l p trong đó có cu c đ u tranh t t
phân tích v n hóa, ng

i ta khơng th g t b nh ng tiêu chu n h t t

h i h c t s n v “gi i t h t t
t

ng v v n hóa. Vì v y khi

ng đ

c. Nh ng lý lu n c a xã

ng” v “chính tr v n hóa” đ u nh m ch ng minh m t đi u là h t

ng mâu thu n sâu s c v i v n hóa làm cho các n n v n hóa khơng “đ i tho i” đ

c v i nhau. Bác

b nh ng t s n trên là m t đi u hi n nhiên.
V n hóa có chi u sâu

h t t

l i s ng, đ a l i cho l i s ng m t n i

ng và m chi u r ng

dung riêng đánh d u trình đ nhân đ o hóa nh ng quan h gi a con ng

i. B ng hành đ ng c a nó,

v n hóa bao trùm m i l nh v c c a đ i s ng xã h i và cá nhân. V n hóa b c l rõ ràng qua nh ng nhân
t ch quan (nguy n v ng, ý th c, nhu c u, giá tr …) nh h

ng t i tính ch t c a s c x , t i nh ng

hình th c và phong cách giao ti p gi a cá nhân. Theo ngh a đó, l i s ng ln ln ph n ánh trình đ
c a v n hóa.
c đi m v “v n” v n hóa c a m t xã h i, c a m t nhóm ng

cho phép ta tìm ra b m t giá tr c a m t l i s ng mà cịn gi i thích đ

i, m t cá nhân không nh ng
c nhi u hi n t

ng, nhi u nét

riêng bi t và c nh ng mâu thu n trong l i s ng đó khơng th suy ra tr c ti p t nh ng đi u ki n sinh
ho t c a xã h i.
c bi t v n hóa là m t y u t quan tr ng đ xây d ng l i toàn b l i s ng, nh t là trong th i
k c i t o cách m ng c a m t xã h i. Kinh nghi m l ch s c a Liên xô r t n i b t. Trong nh ng n m
đ u c a chính quy n Xô vi t Lênin đ c bi t quan tâm t i nhân t v n hóa đ th c hi n nh ng t t

ng

l n c a cách m ng vô s n. Ngay sau khi cách m ng tháng Tám th ng l i. H Ch t ch đã kêu g i toàn
dân xây d ng “đ i s ng m i”, và ngay trong cu c kháng chi n ch ng Pháp, hai kh u hi u đã đ

c nêu

lên: “kháng chi n hóa v n hóa” và “v n hóa kháng chi n”. T t c nh m t ch c l i l i s ng t o thành
s c m nh cho xã h i m i đang ra đ i.
N u xem xét v m t l i s ng thì vi c ch ng n n mù ch
đ ng thu n túy giáo d c, mà là m t thành t u c a cách m ng t t

đã v

t xã khuôn kh c a m t ho t

ng và v n hóa d n t i c u trúc l i

l i s ng c a m t dân t c.
Vi c xóa n n mù ch đã m ra m t vi n c nh v n hóa r ng l n: chúng ta g n nh th c hi n
đ

c giáo d c ph thông c s c

ng bách (n m h c 1984-1985 có 11.256.000 h c sinh) t o đi u ki n

cho qu n chúng ti p xúc v i nh ng giá tr do loài ng
c p trong l nh v c tinh th n đã đ

i tích l y trong l ch s v

t kh i đ i kháng giai

c xây d ng trên c s xã h i ch ngh a.

C ng t cái “bi n h c t p” đó, m t t ng l p tri th c xã h i ch ngh a, con cái c a nhân dân lao
đ ng hình thành, m t s phát tri n c a nhi u n n v n hóa c a nhi u dân t c anh em d n t i vi c trao
đ i ngày m t phong phú nh ng giá tr tinh th n và s nhích l i qu c t c a v n hóa c a các n

c xã

h i ch ngh a.
B n quy n thu c vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn

Cách m ng t t

Xã h i h c, s 3,4 - 1987118
ng và v n hoa đang d n chúng ta t i m t n n v n hóa xã h i ch ngh a

nhi u dân t c và đang xây d ng con đ

ng h

ng t i t m cao c a nh ng nhi m v l ch s c a xã h i

i u nói trên đã t o nên nh ng đi u ki n cho phép chúng ta t ng b

ch ngh a.

nh ng khó kh n khơng nh - trên ph m vi toàn xã h i, đ t c s b
nhi m v xây d ng con ng

c đ u cho vi c k ho ch hóa

i m i, nhi m v trung tâm c a cách m ng t t

nh ng giá tr v n hóa do nh ng con ng

c d u còn đày r y

ng và v n hóa. Tồn b

i sáng t o nên đang hịa nh p vào th c ti n xã h i, đ

c t ng

h p và tích t trong l i s ng xã h i ch ngh a.
V n hóa, m t v n đ toàn c u.
Trong th i đ i ngày nay, khi xem xét v n hóa trong s phát tri n xã h i, ng
không coi v n hóa là m t v n đ tồn c u. Báo cáo chính tr t i

i ta khơng th

i h i l n th XXVIII c a

ng c ng

s n Liên Xơ do đ ng chí Goocbachop trình bày đã đ t v n hóa thành m t v n đ toàn c u.
Tr

c h t trong các n

c t b n ch ngh a, nh ng cu c kh ng ho ng nghiêm tr ng đã n ra

trong l nh v c này do s phân ra ngày m t rõ r t c u “hai v n hóa”: v n hóa khoa h c, v n hóa ngh
thu t. Nh ng ph i ch ng lồi ng

i khơng có kh n ng b o đ m cho s h i t mà lý t

hòa gi a khoa h c và ngh thu t? M t s xung đ t khác rõ h n đ i l p “v n hóa th
hóa” g i là c a “đ i chúng” th
nghiêm tr ng cho các n

c đó.

ng ch đ

ng là s hài

ng l u” và “v n

c k là th ph m dùng cho qu n chúng đã đ t ra m t v n đ

ng nhiên s phân đơi v n hóa có ngu n g c giai c p khơng th nào

có trong đi u ki n c a ch ngh a xã h i. Nh ng đây c ng là v n đ đ t ra cho m t xu th l n c a s
phát tri n v n hóa c a th i đ i ngày nay.
Cu c đ u tranh ch ng l i n i dung t t
không ng n c n nh ng ng

ng b o th , ph n đ ng c a v n hóa t s n hi n đ i

i macxit nghiên c u và s d ng phê phán nh ng gì có giá tr . S đ i l p to

l n gi a nh ng h th ng có ch đ xã h i khác nhau càng t ng thì nh ng v n đ toàn c u càng quan
thi t v i lồi ng

i. Khơng bao gi b ng ngày nay, loài ng

i quan tâm t i cùng t n t i cùng hịa bình,

t i vi c lo i tr chi n tranh, t i ti n b khoa h c – k thu t, t i vi c b o v mơi tr
nh ng đi u ki n bình th

ng s ng và t i

ng c a cu c s ng hàng ngày. Vi c làm c ng th ng nh ng quan h qu c t ,

ch ngh a quân phi t, vi c kích đ ng chi n tranh l nh và s h n thù dân t c đ u ch ng l i v n hóa c a
các dân t c.
Ch ngh a đ qu c tr

c h t là đ qu c M đã đ u c nh ng ti m l c hùng m nh v khoa h c,

k thu t đ d ng lên m t “đ qu c thông tin” v i m t ph

ng ti n nguy hi m “v n hóa đ i chúng”. Nó

s d ng nh ng đ i quân mass-media t n công vào n n v n hóa c a các dân t c. Nhân dân th gi i
tr

c h t là các n

c kém phát tri n, đã ph i đ

ng đ u v i nh ng cu c xâm l ng v n hóa đó c a ch

ngh a đ qu c. H đòi thi t l p “m t tr t t th gi i m i” trong đó có “tr t t thông tin m i”. Ý th c xã
h i c a các n

c đang phát tri n đó kh ng đ nh rõ s c n thi t ph i huy đ ng nh ng ti m n ng v n hóa

– xã h i c a chính mình đ đi vào th k sau, không ch đ i t
nh nh ng ng

i tham d vào toàn b l ch s th gi i. S bành tr

ng ch ch u nh h

ng bên ngoài mà

ng c a v n hóa ph

ng Tây t b n

ch ngh a th hi n tính ch t h p hịi v m t l ch s và xã h i và s g n bó v i l i ích c a nh ng trung
B n quy n thu c vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


tâm c a t b n l n càng làm cho các n

Xã h i h c, s 3,4 - 1987119
c đang phát tri n th y c n ph i b o v b n s c c a n n

v n hóa c a mình h n.
Ta hãy nghe đ ng chí Goocbachop nói v “s suy đ i t s n” và n n phá ho i v n v t” c a ch
ngh a t b n “không th không ngh t i h u qu lâu dài v tâm lý vào đ o đ c c a hành đ ng ngày nay
c a ch ngh a đ qu c trong l nh v c v n hóa. N n v n hóa m t giá tr d

i s c ép c a vi c điên

cu ng ch y theo l i nhu n và s sùng bái b o l c, s truy n bá ch ngh a phân bi t ch ng t c, s
tuyên truy n b n n ng hèn h , l i s ng c a b n t i ph m và “c n bã” c a xã h i, t t c nh ng cái đó
ph i b và s b loài ng

i bác b .

C ng mu n bác b nh th nhi u nhân v t chính tr và v n hóa dân t c đã tìm v ngu n trong
gia tài v n hóa m t đi m t a hòng ch ng l i s bành tr
s n

ng c a ph

c đang phát tri n, vi c làm đó đã đ a l i m t s quan ni m nh m kh ng đ nh m t hình th c nào

đó c a tính đ n thù c a đ i s ng v n hóa– xã h i đ i l p v i nh h
b n ch ngh a xã h i dân t c” “tính đ c đáo v n hóa”, “con đ

ng tai h i c a s hi n đ i hóa t

ng phát tri n th ba”…

Nh ng nhà dân t c t s n mu n d a vào nh ng c c u đã đ
xu h

ng Tây. Trong đ i s ng c a m t

c thi t l p t xã x a, vào nh ng

ng giá tr trong phong t c đ thích ng v i nh ng m c tiêu, nh ng l p, nh ng giai c p nào đó

nh m c i t o m t s l nh v c c a đ i s ng, nh ng cu i cùng vi c làm đó l i ch giam hãm qu n chúng
trong nh ng quan ni m truy n th ng l c h u.
Trái l i nh ng ng

i theo ch ngh a dân ch cách m ng không ch th c hi n m t cu c cách

m ng chính tr và xã h i, mà c cu c cách m ng v n hóa n a. Qu v y, h có d a vào, nh Lênin,
“nh ng y u t còn ch a phát tri n” trong v n hóa dân ch truy n th ng ch ng đ i và đ u tranh ch ng
áp b c, tinh th n t

ng thân, t

ng ái nh ng y u t nhân đ o trong v n hóa dân gian, b i vì phong trào

gi i phóng dân t c c ng là vi c t o l p m t truy n th ng m i, kh i d y s th c t nh v cu c đ i m i
đ i l p v i tính ch u đ ng, tính tiêu c c trong tâm lý xã h i c a qu n chúng. Ng
tâm t i t m quan tr ng c a giáo d c dành cho qu n chúng đ h đ t đ
thi t nh m đ i m i t n g c th gi i quan c a con ng

c m t trình đ v n hóa c n

i. Cơng tác giáo d c v n hóa là m t thành t

quan tr ng trong các ho t đ ng c a các đ ng ti n phong và c a các n
ngh a. Công tác y không gi i h n

i ta đ c bi t quan

c có xu h

ng xã h i ch

giáo d c, mà còn d n t i c i t o m t cách c b n ho t đ ng c a

qu n chúng.
ng nhiên, đ đi t i th ng l i cu i cùng, c n ph i khai thác kinh nghi m v n hóa trong l ch
s c a loài ng

i đ xây d ng đúng nh t n n v n hóa dân t c c a m i n

c. S tác đ ng gi a nh ng

n n v n hóa là xu th l n c a th i đ i. Ngày nay, ti n b thu c v xu th không đ i l p nh ng liên h
gi a các dân t c, gi a các n n v n hóa. Ch ngh a xã h i hi n th c, tr

c h t Liên Xơ, đã có nh ng

kinh nghi m phong phú trong l nh v c này. M t trong nh ng đ c đi m c a ch ngh a xã h i là
nó v

t qua đ

ch

c nh ng b t đ ng dân t c, xóa b nh ng quan h đ i kháng gi a các dân t c. i u đó

cho phép xác l p nh ng quan h hài hòa h n gi a hai khuynh h
nh ng n n v n hóa dân t c: m t khuynh h

ng phát tri n nh ng dân t c và

ng phát tri n n n v n hóa dân t c c a mình và m t khác,
B n quy n thu c vi n Xã h i h c www.ios.org.vn

khuynh h

Xã h i h c, s 3,4 - 1987120
ng phát tri n n n v n hóa dân t c phát tri n, làm giàu b ng s t ng tác v i nh ng n n

v n hóa qu c t c a xã h i ch ngh a.
H t t

ng mà chúng ta c n xác l p đ a v ch đ o trong n n v n hóa c a các n

tri n, ph i là “h c thuy t c ng s n chân chính dùng cho nh ng ng
Nh ng giai c p công nhân Vi t Nam sinh tr

i c ng s n

ng trong m t n

các n

c đang phát

c tiên ti n”.

c mà ph n l n dân c là ti u t

s n, n n s n xu t còn là ph bi n. T đi m xu t phát r t th p đó, chúng ta ti n th ng lên ch ngh a xã
h i b qua giai đo n phát tri n t b n ch ngh a xã h i b qua giai đo n phát tri n t b n ch ngh a.
Nh ng chúng ta l i có đi u ki n xây d ng con ng

i m i, n n v n hóa m i s m h n s hình thành n n

ng h p đó nh Lênin đã ch ra, cách m ng n

s n xu t l n. Trong tr

c ta ph i đ

c s giúp đ c a

giai c p công nhân đã chi n th ng, ph i liên h ch t ch v i phong trào công nhân qu c t , tr
c ng đ ng xã h i ch ngh a.
m ng t t

ch t

i u này làm cho cách m ng xã h i ch ngh a c a ta, trong đó có cách

ng và v n hóa, n m trong hình thái kinh t xã h i c ng s n ch ngh a, mà s hình thành

hình thái c ng s n ch ngh a là m t quá trình qu c t .
Do b n tính qu c t c a nh ng quan h s n xu t xã h i ch ngh a, nh ng liên h t
tác gi a các n

c trong c ng đ ng xã h i ch ngh a bi u hi n tính quy lu t khách quan ch a t ng có

trong l ch s loài ng

i. S th ng nh t v l i ích vè n n t ng h t t

nh t v m c đích c a các n
t

ng tr h p

c xã h i ch ngh a nhích l i g n nhau và cho đó cho phép cách m ng t

ng và v n hóa c a chúng ta m đ

ng đi nhanh h n.

Rõ ràng trong th i đ i ngày này, quá trình t nhiên và bình th
phát tri n v n hóa m t n

ng và kinh t - xã h i, s th ng

ng c a s phát tri n xã h i và

c bao gi c ng tùy thu c vào s giao ti p vào vi c trao đ i nh ng giá tr v n

hóa và nh ng thành t u xã h i v i các n

c khác. Nh ng v n đ và q trình đó làm cho nh ng n n

v n hóa thích h p v i nhau. ó là m t đi u ki n c n thi t cho ti n b v n hóa và xã h i c a l i ng
Mu n đ c p trong t ng th nh ng t

ng liên và nh ng nh h

hóa và nh ng y u t khác c a s ti n b loài ng
nào là v n hóa. Ngày nay, xu h
đ i v i con ng

ng qua l i c a phát tri n v n

i thì rõ ràng vi c làm đó tùy thu c và quan ni m th

ng nhân đ o ch ngh a c a v n hóa là

i và kh n ng c a con ng

i.

ch nó bi u hi n

i trong s phát tri n ti n b xã h i theo h

thái đ

ng đi lên ch

ngh a c ng s n.
V n hóa và cơng cu c đ i m i xã h i.
ih i

ng l n th XXVII

ng c ng s n Liên Xô g i m t s ki n chính tr có ý ngh a tr ng

đ i trong đ i s ng xã h i nh m đ a đ t n

c Xơ-vi t thốt kh i khó kh n tồn di n đ v

nt im t

ch ngh a xã h i ph n vinh th c s là công cu c c i t .
Tháng 12 n m 1986,

ih i

i bi u tàn qu c l n th VI c a

ng c ng s n Vi t Nam c ng

đ t ra v n đ đ i m i m t cách b c thi t. V n đ đ i m i đã tr thành s c n thi t khách quan c a
nhi u

ng c ng s n và Nhà n

c xa h i ch ngh a. ó là m t công cu c cách m ng th c s liên quan

đ n toàn b các v n đ xã h i nóng b ng. V n hóa khơng th n m ngồi cơng cu c này.
B n quy n thu c vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 3,4 - 1987121
M i quan h gi a v n hóa và cơng cu c đ i m i xã h i là m t quan h bi n ch ng c a
nh ng nhân t không th tách r i nhau trong m t ch nh th tồn v n.
Khơng th có đ i m i xã h i n u g t v n hóa ra q trình đ i m i y. V n hóa ch a bao khơng

gi m t cai trị to l n trong các ti n trình xã h i, ti n hóa l ch s và các b

c chuy n mình l n lao c a

cách m ng xã h i ch ngh a. Công cu c đ i m i xã h i t t duy đ n kinh t , t phong cách đ n
ph

ng pháp, t c c u t ch c b máy hành chính đ n nh ng l nh v c tinh t c a nh ng ho t đ ng

sáng t o tinh th n đ u b ng cách này hay cách khác g n li n v i v n hóa. M i quan h
là đi u ng u nhiên mà nh ng ng
và trì tr mà các nhà n

i c ng s n m i ngh ra đ gi i quy t và đ i phó v i nh ng ph c t p

c xã h i ch ngh a đang ph i v

l p ra ch ngh a Mác nhi u l n nói đ n.
Ng

y không ph i

t qua. M i quan h

y đã đ

c các nhà sáng

c bi t đ i v i Lê Nin, v n đ đ i m i xã h i luôn đ

c

i nh c đ n trong s g n bó v i đ i m i v n hóa. V i Lê Nin, s đ i m i xã h i còn ph i là s đ i

m i v n hóa ngay t b

c đ u. T i đ i h i l n th III c a các Xô Vi t đ i bi u cơng nhân và nơng dân

tồn Nga n m 1918. Lê Nin đã nói đ n s đ i m i xã h i g n li n v i s đ i m i v n hóa nh m t
nhi m v l ch s v đ i. Ng

i vi t: “ Ngày nay, t t c k di u c a k thu t, t t c thành qu c a v n

hóa s tr thành tài s n c a toàn dân… Chúng ta bi t rõ đi u đó và há ch ng đáng làm vi c, ch ng
đáng d c h t s c l c ra vì nhi m v l ch s v đ i đó hay sao? Nh ng ng

i lao đ ng s th hi n thành

công nhi m v l ch s v đ i đó, vì h mang trong b n thân h nh ng l c l

ng ti m tàng to l n c a

cách m ng, c a s ph c h ng và c a s đ i m i”. Trên nhi u bi u hi n và hình th c v n hóa khác,
Lênin r t quan tâm đ n s đ i m i c a chính v n hóa sao cho t
m i tồn di n c a xã h i. Ng

ng ng và phù h p v i nh ng đ i

i phê bình báo chí: “Tính ch t báo c a chúng ta v n ch a thay đ i đ

đ n m c phù h p v i m t xã h i đang chuy n t ch ngh a t b n lên ch ngh a xã h i”. Ng

c

i đói h i

cơng tác giáo d c ph i nhanh chóng xóa b tính ch t kinh vi n quan liêu và yêu c u m i ho t đ ng
tuyên truy n giáo d c “c n ph i chú ý đ n s chuy n h

ng c a các nhi m v xã h i tr

c m t”.

Lênin nh n m nh “Tồn b cơng tác tun truy n giáo d c và giáo d c xã h i c n ph i đi sát và g n
v i nhu c u tr c ti p nh t… Công tác y đ ng tách r i nhu c u b c thi t nh t c a đ i s ng hàng
ngày”. G n li n s đ i m i c a v n hóa v i các v n đ phát tri n xã h i, Lênin ch ra r ng: “ch có s
tinh thơng hồn h o v n n v n hóa đ

c sáng t o ra trong qúa trình phát tri n c a loài ng

c i t o n n v n hóa đó thì m i có th gi i quy t đ

c các v n d xã h i đang đ

nói đ n tính ch t đ c thù trong s đ i m i v n hóa tr
cu c chi n tranh trong vài tháng có th giành đ
th không th giành đ

i và vi c

c đ t ra”. Lênin còn

c nh ng bi n đ i xã h i. Ng

i vi t: “trong m t

c th ng l i, nh ng v v n hóa thì trong th i gian nh

c nh ng th ng l i, vì ngay chính b n ch t c a s vi c, nên c n ph i m t th i

gian dài h n… ph i t ra h t s c kiên quy t, b n b và có k ho ch”. Nói đ n vai trị c a v n hóa đ i
v i phát tri n xã h i, đ c bi t s phát tri n v kinh t và chính tr , v nhu c u và nhân cách, Lênin luôn
coi s đ i m i c a v n hóa nh m t nhi m v không th thi u đ

c, nh m t đ a h t kh n th b

tr ng: “Khơng có m t n i nào trên th gi i mà qu n chúng nhân dân l i tha thi t đ n n n v n hóa chân
B n quy n thu c vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


chính nh

n

th ng b ng

n

Xã h i h c, s 3,4 - 1987122
c đ t ra m t cách sâu s c và có h

c ta, khơng có m t n i nào mà v n đ đó l i đ
c ta”

Lênin nói r t nhi u đ n s đ i m i v n hóa, th m chí Ng
m i này tác đ ng ngay đ n s đ i m i c a b máy Nhà n

c, Ng

i nh n m nh vai trò c a s thay đ i
i vi t: “mu n đ i m i b máy Nhà

c c a chúng ta thì ph i c h t s c t đ t cho mình nhi m v sau đây: M t là chúng ta ph i h c t p,

n

Hai là chúng ta ph i h c t p n a, ba là chúng ta ph i h c t p mãi. Sau n a ph i làm sao cho s h c t p
n
th c s

c ta khơng cịn là m t môn vô d ng ho c m t l i nói theo m t n a; ph i làm sao cho h c v n
n sâu vào tâm não hoàn toàn và th c s tr thành m t b ph n kh ng khít c a cu c s ng. Tóm

l i chúng ta ph i địi h i m t cái gì x ng đáng và thích h p v i m t n
ch ngh a”, T nh ng t t

c mu n tr thành n

ng r t c b n c a Lênin v v n đ đ i m i v n hóa t

xã h i, nh m t nhân t c a quá trình đ i m i xã h i nói chung, nhi u

c xã h i

ng ng v i đ i m i

ng c ng s n đã phát huy c

s lý lu n khoa h c và ý ngh a th c ti n trong giai đo n hi n nay.
Trong nh ng n m g n đây, trong quá trình xây d ng ch ngh a xã h i

Vi t Nam k c

Liên

Xô, bên c nh nh ng thành qu tuy t v i và nh ng thành t u đáng t hào, đã xu t hi n nh ng khó
kh n, ph c t p không th b qua. Trong báo cáo t i H i ngh toàn th

y ban Trung

ng

ng c ng

s n Liên Xơ, đ ng chí Goocbachop đã nh n m nh: “Không m t thành t u nào, th m chí là nh ng
thành t u v đ i nh t, có th che l p nh ng mâu thu n trong s phát tri n c a xã h i c ng nh nh ng
sai l m và thi u sót c a chúng ta… C n ph i nh c l i là đã có lúc đ t n
và b t đ u tích t nh ng khó kh n và nh ng v n đ ch a đ

c đã m t đi nh p đ phát tri n

c gi i quy t, đã có hi n t

ng khác xa l v i ch ngh a xã h i. T t c đi u đó đã nh h

nh ng hi n t

ng trì tr và

ng nghiêm tr ng đ n l nh

v c kin t , l nh v c xã h i và l nh v c tinh th n…” Tình hình đó c ng không xã l đ i v i Vi t Nam.
V n ki n

i bi u đ i h i toàn qu c l n th VI c a

nh ng khó kh n, ph c t p và các hi n t
tr ng y đòi h i ph i đ
đ i m i đó là b

ng C ng s n Vi t Nam đã nhi u l n nh c đ n

ng tiêu c c nghiêm tr ng. C

c xóa b , nói đúng h n c n ph i đ

Liên Xơ l n Vi t Nam, tình

c c i t hay đ i m i. S th t c i t o hay

c ngo t, là nh ng bi n pháp có tính ch t cách m ng, là cu c c i t o sâu s c toàn di n

trong toàn b các l nh v c xã h i. Nh ng l nh v c đ n càn đ
v i l nh v c v n hóa.

c c i t hay đ i m i ln luôn g n li n

ng c ng s n Liên Xơ nói r t nhi u v s trì tr c a t duy lý lu n v trình đ

nh n th c v s đánh giá tình hình xã h i, v s phân tích nh ng mâu thu n, v b u khơng khí t nh t
trên m t tr n lý lu n, vê s đánh đ i v i chân lý khao h c, v s đ n gi n hóa nh ng lu n đi m nghiên
c u khoa h c, v các nh h

ng x u và kém c i c a các b môn khoa h c xã h i.

Tr c ti p h n nh ng l ch l c trong l nh v c v n hóa và ngh thu t đã đ
nghiêm tr ng h th ng t t

ng và tâm lý trì tr đã đ

c nói đ n m t cách

c ph n ánh trong tình hình c a l nh v c v n

hóa, v n h c - ngh thu t. Các tiêu chu n đ đánh giá s sáng t o ngh thu t b h th p. Trong xã h i
Xô Vi t ngày càng có nhi u tác ph m khn sáo, có n i dung t m th

ng, khơng có giá tr tinh th n và

ph n ánh th hi u thô thi n.
B n quy n thu c vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Còn đ i v i Vi t Nam,

Xã h i h c, s 3,4 - 1987123
ng c ng s n Vi t Nam nói nhi u v “tính b o th , s c c a

nh ng quan ni m c là tr ng i không nh , nh t là nh ng quan ni m y l i g n ch t v i nh ng ng
mang n ng ch ngh a cá nhân và đ u óc th c u”. Hàng lo t tích t m t i
phát bi u quan tr ng c a đ ng chí lãnh đ o
m t lòng tin, m t ph
ph i đ

ng h

i

i h i VI và nh ng bài

ng c ng s n Vi t Nam: “Tàm tr m bi quan dao đ ng

ng trái v i b n ch t t t đ p c a ng

c kh c ph c v n đ đ o đ c xã h i đang đ

i chi n s cách m ng tiên phong

c đ t ra m t cách c p bách. Trong xã h i đang

di n ra cu c đ u tranh gi a hai l i s ng: L i s ng có lý t

ng, lành m nh, trung th c, s ng gi c d i

trá, ích k , n bám, ch y theo đ ng ti n.
Khía c nh v n hóa ph n ánh trình đ nh n th c và l i s ng y đã nh m t y u t h p thành t t
y ud

i nhi u hình th c và di n bi n ph c t p. Dù hi u khái ni m v n hóa t góc đ giá tr hay góc

đ v n đ ng c a l c l

i thì tồn b nh ng trì tr xã h i, tiêu c c trong đ i s ng

ng v t ch t con ng

đ u là bi u hi n c a s ch ng l i con ng

i và ph n giá tr , B i v y, s là o t

ng và phi n di n n u

nh các quá trình c i t , đ i m i xã h i đã lãng quên nhân t v n hóa, b qua chính ngay s đ i m i
c a v n hóa.
Nh n rõ ý ngh a to l n c a các tác đ ng v n hóa trong đ i m i xã h i, các
em và Vi t Nam đã đ c bi t chú ý đ n các l nh v c xã h i

ng c ng s n anh

đó các hình th c đa d ng c a v n hóa có

kh n ng phát huy cao nh t hi u l c c a nó.
Ngồi nh ng y u t c a đ nh h

ng nhân cách v i h đ ng và nhu c u, th gi i quan và ni m

tin, các y u t khác v tính cách v n ng l c cá nhân c ng đ

c xem nh đ i t

ng quan tr ng ch u s

tác đ ng tích c c c a v n hóa đ i m i trong quá trình đ i m i nói chung.
V n hóa ngh thu t – bi u hi n cao c a v n hóa – đ
xã h i. M i quan h th

ng ngo n, bình giá và sáng t o đ

c đánh giá l i các giá tr qua các hi u qu
cb

c đ u tiên chu n hóa trong tác ph m

t vi c đ y m nh cái m i trong cu c s ng cách m ng tình hình xơ b , d dãi và th
thu t đang đ

c phê phán nh m t hi n t

ng c n phá công cu c c i t , đ i m i.

bi n trong nhu c u th hi u th m m c a cơng chúng tr
chính là c s làm ti n đ cho các ch tr
cho s đ i m i v v n h c, thu t t

ng m i hóa ngh

ng c a

ã có s chuy n

c các thành qu v n hóa ngh thu t. ó c ng

ng c ng s n Vi t Nam đ t ra nh ng chu n m c

i h i VI khơng hình thái t t

ng nào có th thay th đ

cv n

hóa và ngh thu t trong vi c xây d ng tinh c m lành m nh, tác đ ng sâu s c vào vi c đ i m i n p
ngh , n p s ng c a con ng

i, v n h c, ngh thu t khơng ng ng nâng cao tính

g n bó v i hai nhi m v chi n l

t p, phát hi n s m và bi u d

ng tính nhân dân,

c c a cách m ng, n m b t nh y bén th c hi n đang di n bi n ph c

ng cái m i t o nh ng đi n hình s ng đ ng, kh ng đ nh nh ng m m non

đang n y sinh trong cu c s ng m nh d n phê phán nh ng m t tiêu c c c n tr s đ i m i c a xã h i.
Tính chân th c, tính t t
hi n xã h i ch ngh a.

ng và tính ngh thu t bao gi c ng là tiêu chu n c a giá tr tác ph m th c
ng yêu c u các v n ngh s th

ng xuyên trau d i ý th c trách nhi m công

dân, chi n s , th c hi n ch c trách cao quý: t o nên nh ng giá tr tinh th n, b i d

ng tâm h n và tình

c m, xây d ng nhân cách và b n l nh c a các th h công dân, xay d ng môi tr ng đ o đ c trong xã
B n quy n thu c vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


h i.

Xã h i h c, s 3,4 - 1987124
y m nh cơng tác phê bình v n h c ngh thu t v i tinh th n xây d ng, d ng c m và vô t ,

kh c ph c thói n nang và nh ng khuynh h

ng l ch l c, lo i tr các bi u hi n thô thi n.

i m i các chu n giá tr g n li n v i các m c tiêu xã h i c th l ch s ch là ti m n ng va
khát v ng n u không kèm theo các ho t đ ng th c ti n và các chính sách c ch qu n lý t

ng ng v i

s đ i m i. Chính vì v y, Liên Xơ địi h i ph i hi u s c i t nh m t ho t đ ng đ y tính ch đ ng,
sáng t o và khoa h c.

ng c ng s n Vi t Nam c ng đã xác đ nh con đ

ng th c hi n s đ i m i b ng

nh ng bi n pháp thi t th c t c ch qu n lý đ n các chính sách c th trong nh ng l nh v c quan
tr ng c p bách. Các chính sách và bi n pháp nh m đ i m i v n hóa c ng t đó đ
m i ch là b

c ch đ nh m c dù

c đ u. Tuy nhiên, các v n ki n và ch th v c i cách tồn di n, cơng tác các tr

ng, h th ng t ch c h c t p, chính sách đào t o cán b khoa h c và tuyên truy n, ch tr
m i đ i ng cán b , phong cách làm vi c l p l i k c
K c c quan v n hóa đ

ng, c ng c k lu t trong

c ghi rõ trong các v n ki n c a

Nh p đ đ i m i c a v n hóa bi u hi n hàng ngày
ph

ng ti n nghe nhìn đang đ

c t ng b

ng c a Nhà n

ng

ng đ i

ng và các c quan.

c.

h th ng truy n thong đ i chúng v i các

c m r ng. Hi u qu xã h i c a chúng đang đ

c đo b ng

nh ng m c tiêu c a s đ i m i trên nhi u l nh v c xã h i quan tr ng.
Báo chí, đài phát thanh, ti vi và đ i ng phóng viên nhi u ch c n ng v a qua đ t t góc đ c a
ho t đ ng v n hóa ti p c n v i các v n đ đ i m i nóng b ng trong xã h i, đ a ra ánh sáng nhi u v
bê b i, trì tr c n tiêu di t trong quá trình c i t xã h i hi n nay. Nhi u tác ph m ngh thu t c a Liên
Xô đã gây nh ng n t

đang đ i m i
l

ng m nh m v ý ngh a tích c c c a s c i t . Công chúng c a n n v n hóa

Vi t Nam c ng chào đón nh ng tác ph m lên án m nh m

ng kìm hãm s đ i m i. S c i t

Liên Xô hay s đ i m i

m i bi u hi n c a các l c

Vi t Nam ln ln đ

c sinh đ ng

hóa qua v n hóa. Các hình th c v n hóa v i tính đa d ng phong phú va h p d n c a nó đang hi n
t

ng hóa các quá trình đ i m i xã h i v i nh ng tác đ ng tích c c đ c bi t.
N m v ng t t

ng c a Lênin v v n hóa nh m t y u t có vai trị to l n trong đ i m i xã h i

h c Macxit không th không quan tâm đ n m i quan h gi a v n hóa va cách m ng v i hàng lo t h
quy chi u đ c thù và nh ng quy lu t v n không d phát hi n.

B n quy n thu c vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn