Chính sách cứu tế của triều đình nhà Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX

T R U C J N E D A I HQC

90

THU

B D HA NOI

CHINH SACH ciru TE CUA TOIEU DINH
NHA NGUYEN NlTA DAU THE KJ XIX
Nguyen Thi Bang
Trudng Dai hoc Thii dd Hd Ndi
Tom tit: Xuit phdt tir quan diim tri nude Iheo lu tuang cua .Vho gido ciing nhirng ya
ciu buc thiil cua viec in dinh linh hinh xd hdi Uong nira ddu the ki XIX, cdc vi vua nliU
Nguyin dd ban hdnh chinh sach ciru ti vdi nhiiu bien phdp khdc nhau dp dung trenphifm
VI cd nuac Viec Idm do da gop phdn vdo viec chdm lo ddi sdng cho nhdn ddn song m
nhirng ban chi mang tinh triiu dai vd Ihdi dai, cdng tdc cini le cua trieu dinh nhd Nguyen
da khdng phdt buy duac tdc dimg cua no. Xd hdi nude la ddu tha ki XIX vdn ud nen roi
loan bai nhirng cudc noi ddy khai nghia cua ndng ddn chdng lai trieu dmh.
Tir khod cim le. nan ddi, ndng ddn. thien tai, triiu Nguyin

1. M O D A U
Nha Nguyen la trieu dai phong kien cuoi cimg trong Uch sir Viet Nam, duoc thiet lap
sau nhimg bien dong Ion ciia dan tpc. Khi moi duac thanh lap, vuong tri^u na\ dirng truoc
nhimg thoi ca va thach thirc mang tinh lich sir va thoi dai nhu: lan dau tien tiep quiin mot
lanh tho dat nuoc thong nhit dai rong tit ai Nam Quan din mui Ca Mau; xay dimg bp may
chinh quyen moi sau mot thai gian dai cac thg lire tranh chip quySn luc; phong trao nong
dan - cuoc dau tranh giai cip van lien tijp xay ra tir diu thS ki XVIII; kinh ii vh co ban van
la hoat dgng nong nghiep nhung dien tich rugng dit tu da chiSm din 4/5 dien tich mong
dat ea nuac; su phat triln kinh te hang hga tit cac thi ki XVI-XVIII; nhiiu vin d i giira hai
Dang chita duoc thong nhit va nguy ca bi xam luoe tir cac nuoc nr ban phuang Tay. D6i

mat voi nhimg kho khan, thach thirc nhiiu han, cac vua Nguyen ciing triiu dinh nha
Nguyen da thuc thi nhiiu chinh sach cai tri vol mong mu6n truoc mat la 6n dinh tinh hinh
xa hgi. Cini te la mgt trong nhung chinh sach duoc ap dung ngay tir nhung ngay diu.

Nhan bai ngaj 08.5,2017: giii phan bien va duyet dang ngay 20 6.2017
Lien h? tac gia figuven Thi Bang. Email


TAP CHI KHDA HDC - SO 16/2017

2. NQI DUNG
2.1. Cff s& ban hanh chinh sach cihi tl cila trieu dinh nha Nguyen nira dau the
kiXIX
Ciiu te la mot hoat dong thucmg thay trong xa hgi truyen thong Viet Nam, nham giiip
do lan nhau trong nhirng hoan canh kho khan, hoan nan. Day la van de da dugc dat ra tu
xua va dugc sir quan tam tii ca hai phia; chinh quyen nha nuac va ngi bg cac Iang xa Nam
dugc dieu do, dua tren yeu cau dat ra cua dieu kien tu nhien - kinh te - chinh trj - xa hgi
cua dat nuac liic bay gia va dac biet la quan diem tri nuac cua minh. cac vi vua dku trieu
Nguyen da chii trgng ban hanh cac chinh sach cmi le doi vai quan chiing nhan dan.
Trudc het, tinh cdnh kho khdn cua nhdn ddn trirac nhimg tai hog cita thien nhien, dich
benh dd buoc nhung ngicai cam quyen phai co chinh sach on dinh xd hoi.
Dat nuoc ciia chiing ta nam trong khu vuc nhiet ddi gio miia am uot. Dieu kien tu
nhien do da dem lai cho chiing ta nhieu \eu to thuan lgi de phat trien mgt nen kinh te nong
nghiep thinh vugng song no cQng rat khac nghiet doi vcri con nguai. \'an de dat ra la
nhimg nguai diing dau dat nuac phai hieu ro va biet khai thac lgi the ciing nhu tim each
khac phuc nhiing han che de phat trien dat nuac. Vuang trieu Nguyen dugc thanh lap ciing
phai doi mat vai nhiing de doa do.
Tunam 1802 den 1858, canuac da phai chiu 35 lan mua bao, 36 lan lu lut. 11 lan mua
da, 7 lan dgng dat [1, tr.370-380]. Trong so do, tran bao lan nam 1842 da pha hu> 40.753
ngoi nha, 969 chiec ghe \a 5.240 nguai chet 6 Nghe An, pha huy 9.160 ngoi nha, 136 ghe

thuyen va lam 157 nguai chet a Ha TTnh. Dong bao nam 1846 pha huy 22.908 ngoi nha,
296 ghe thuyen va lam 120 nguai chet 6 Nghe An. pha huy 1913 ngoi nha, 9 ghe thuyen va
lam 34 nguai chdt a Ha Tinh [2, tr.197-202].
Viec doi pho vai nhung tai hoa tii thien nhien tro thanh mgt bai toan kho voi trieu dinh
nha Nguyen, nhat la tinh trang bao lu a khu vuc Bac thanh. Nga\ vao nam 1803, vua Gia
Long xa gia ra Bac thanh tuan du, da gap ngay mgt nan lut do \ a de. Truoc tinh hinh do
Gia Long da lenh cho cac quan phat bieu y kien ve van de bo de hay giii de. Kiiong c6
dugc mgt giai phap hiru hieu nao, vua Gia Long va sau do la \-ua Minh Mang bugc phai
chii truang cap kinh phi hang nam phuc vu \iec siia dap de dieu, bao \t san xukx nong

Ve phia noi bp Iang xa, xin .\em them bai viet: "Vai net ve bien phap ciiu t^ tuang tro trona lane xa Viet
Nam tnroc Cach mang"cua tac gia Nguyin Dong Chi in trong ^6ng ihon Viet yam trong lich sif. tap
Il,Nxb Khoa hgc Xa hoi. Ha Xoi. 1978


g.

I

TRUClNG SAI H g c T H U B D HA NOI

nghiep; dat cac chuc quan phu trach cong tac tri thuy va thuy loi nhung lut loi vin khong
ngan chan duoc. Tinh trang vo de, lu lut vSn diln ra. Trong vong hon 50 nam diu thi ki
XIX, ca nuoc da phai chiu 23 i k vo de. Chi rieng duoi u i i u Tu Diic, de Khoai Chau giua
Ha Noi va Hung Yen da bi nuoc cu6n di trong vong 18 nam lien tiep va virng nay biin
thanh mot sa mac. Triiu dinh nha Nguyen phai tiip tuc d i i mat voi nhirng he qua keo theo
sau do.
Vo de, lut loi thuong xuyen xay ra da keo theo m i t miia, doi kem, Iang mac dieu tan.
Nam 1833, theo loi tau cua Nguyen Cong Tru, dan doi din kiem an o Hai Duong hen
27.000 nguoi. Nan ddi khung khiip nhit xay ra a Bic Ky va bac Trung Ky nam 1856 1857 da lam chit hang chuc van nguoi chet.

Khong chi nan doi, thien tai ma cae tran dich cilng chinh la nguyen nhan dan den cai
chit thuong tam ciia ngucri dan. Cung trong vdng hon 50 nam the ki XIX, ca nuoc da diln
ra 41 tran dich benh, kliiin nhan dan dieu dung. Chang ban, f a n dich ta nam 1820 lam
206.835 ngucri chit, tran dich nam 1840 khiin 67.000 nguoi chit, nam 1849-1850 la
589.460 ngudi.
Bit lure truoc viec bao ve de diiu, dung truoc nhung tai hoa ma ngucri dan phai ganh
chiu, trieu dinh nha Ngu; en buoc phai ban hanh nhirng chinh sach cim te de on dinh tinh
hinh xa hoi.
Thir hai, xudt phdi tir quan diem Iri nude ciia cdc vi vua ddu trieu Nguyen khi thiet Idp
vuang Irieu cd mong mudn xdy dung mot trieu dai thdn ddn nhir cdc thdi ki trudc. Nhan
chinh la nen chinh tri cua bac vucmg gia, cai trj bang sir giao hoa dao due dua tren nhan
nghla, do ciing la duong loi tri nuoc theo quan diem Nho gia. Cac vua Gia Long, Minh
Mang. Thieu Tri. Tu Diic deu la nhimg nha nho. K i thira tu tuong liy dan lam goc tir
nhirng trieu dai truiic, cac vua trieu Nguyen deu de cao vai tro ciia nhan dan trong quan
diem trj nude cua minh. Vua Gia Long noi: "Tn nude liy duac long ddn Idm gic". Vua Tir
Dire nhan ra dan la cho dua cho su ton tai eua triiu dai, la lue lucmg bao ve co nghiep ciia
dong ho cai tri. Dac biet, vua Minh Mang trong thoi gian cim quyin cung thi hien rit ro
quan diem ve viec thue hien mot nin cai tri nhan chinh, da ban hanh nhiiu dao du cira te
cho dan. Ong noi: "Vuong gid vui vdi Ihien hg thi vui gi bing Phdm mac do gim, dn thitc
dn ngon vdn Id vui ve, nhung chat cd mit miia. ddn gian ddi kem thi vui vdi ai?". "Tram
Ihd de su gidu co d ddn cdn han" va "niu cir ngdi nhin nhdn ddn keu ddi Ihi kho tdng chiia
ddy Idm gi''" [3, tr.127-129]. Voi quan diem tri nucic nhu vay, nen trong thoi gian cai Iri
ciia minh, cac vua trieu Nguyin da thue hien eac chinh sach ciiu giiip nhan dan trong
nhirng hoan canh khon ciing.


TAP CHi KHDA HOC - BO IB/ZDI?

||

93

2.2. Mot so bien phap cuu tl cua trieu dinh nha Nguyen nira dau the ki XIX
Thic nhdt: lap NghTa thuang, Binh chudn thuang du tru thdc gao, bdn ra vd cho ddn
vay thdc kho trong nhimg hodn cdnh cdn kip.
Tir trieu vua Gia Long, Nha nuoc dhx chi dao cac cSp tinh ly, phu huyen lap nghia
thuong. Day la nhihig kho trir luong, hoac trich mgt phan Iiia thue, hoac lay liia nghia
quyen cua tu nhan bo vao de den luc kho khan thi dem lua ay giiip cho dan ngheo. Thai
vua Tu Due, Binh chuan thuang dugc lap la kho liia tuong tu voi nghia thuong, chi khac la
lua nay do nha nuoc xuat tien mua r6i den thoi thi dem ban theo nguySn gia cho dan de
tranh nan lung doan cua nha buon.
Nam 1816, vua Gia Long xuong chieu: "Tinh Nghe An gid gao hai cao, nhdn ddn doi
kem, ddc chudn cho xudt thdc cong ban ra gidm gid cho ddn. Tuy theo su gdn tien cua ddn
xd, cdc phu huyen trong hat md ma cdc kho Ky Ldn, Tien Ly, Doanh Cdu xudt 16 vgn
pLuomg thdc, chia lam 4 ky bdn cho ddn" [4, tr.373]. Vua Minh Mang ciing da 13 lan, vua
Thieu Tri 5 lan, vua Tu Due 3 lan ha Du, chuan tau, Sac cho quan chiic cac cap tien hanh
ban thoc gia re va cho dan vay thoc kho. Thoi diem Nha nuoc tien hanh mo kho ban ra va
cho dan vay thoc la nhimg khi gia gao tren thi trucmg dat do do han han, mua bao, Iii lut
khong cay cay duoc dan den mat miia hoac khi liia dang ki giap hat.
Doi tugng dugc huong chinh sach nay ciia nha nuoc la nhihig nguai dan ngheo thi§u
thon a cac dia phuong gap linh trang kho khan boi thien tai, mat mua ma gia gao thi truong
tai do qua cao; nhihig nguoi dan xac thuc la tiing thieu bat cii la dan ngi tich hay ngoai tich
tat ca trai gai, gia tre he co dii phu, huyen, tong, ly nhan thuc deu dugc ban thoc cho;
nhihig nguoi dan bi tho phi cuop boc moi hoi cu khong co gi de cay cay, tinh canh khon
kho. Dac biet, trieu dinh con co chinh sach xuat gao kho ra phan phan phat cho nhihig
nguoi ngoai quoc nhu Hoa kieu, ngucri Cao Mien sinh song 6 vimg bien gioi truoc co y noi
loan nhimg nay da hoi loi quy thuan.
Phuong thiic thyc hien la nha nuoc ra lenh cho cac dia phucmg co Hen quan mo kho
thoc, giam gia, ban ra cho nguoi dan, trung binh moi nguoi dan 1 hoc thoc 1 quan tien.
Quy dinh dan trong hat gan tinh thanh thi len tinh mua, noi nao a xa ma khong du thoc kho

thi ha lenh thue thuyen tai thoc tir noi khac den ban cho dan. Chang han nhu, truong hgp
phu Ly Nhan nhan 1 van hoc thoc tir tinh Ha Ngi phat cho dan cac huyen Duy Tien, Thanh
Liem, Nam Xuyen, Binh Luc... hay truong hgp Thu d6c Nguyin Hiiu Chinh tinh Ha TTnh
linh 1 van 6 nghin 2 tram hoc thoc kho tinh Nghe An, r6i chilu hien gia gao tinh Ha TTnh
moi phuong la 2 quan 3 tien ban ra cho dan.
Ben canh viec ban ra voi gia giam, thoc kho con dugc sii dung dk cho vay hoac ch4n
cdp cho dan trong nhiing trucmg hgp khan cSp. Nam 1825, vua Minh Mang da ha Du cho


94 II

TRUClNG SAI HOC THLI BO HA Ndi

cac cip dia phuong ben canh viec ban thoc giam gia ra con cho ngucri dan vay thoc gao.
Thoc, gao cho vay cho phep nguoi dan den vu thue chinh sang nam nop tra. So gao luih
vay diu dugc chiiu s6 tinh ra thoc ma nop, khong cin phai xay thanh gao. Nam 1844, Phii
hat Thira Thien bi bao lut. Vua Thieu Tn da ha Du diiu hoa thoc gao tai Kinh thanh. Theo
do, dan chung xa thdn nao gan xung quanh kinh thanh duoc phep den kho Kinh de luih va
do quan Kinh doan ciing vien khoa dao giii viec kiem tra kho, cap phat. Con huy6n xa thon
nao dudng sa hoi xa, bo Cong se lay nhiing chiec thuyen cong O Le, San Ban thue miron
dan phu de cho thoc gao di cip phat. Nhftng noi thuyen tai gao di qua, nhimg dan xa phu
can ven song, cho duac tuy tien den thuyen de linh; nhiing xa th6n nao thuyen khdng di
qua cho dugc den huyen nha de liiih.
Thu hgi, chdn te ddn bi thien tgi, ddi kem. Nam 1811, vua Gia Long xudng Chiiu
rang: "Thien tai luu hdnh, xug nay ddi ndo cUng cd, mg viec thuang xdt ddn bi tai nan la
viec phdi Idm trudc cua chinh sdch nhdn tie. Neu cd nai ndo khdng mgy bdng bi thuy tai,
ddn cu ddi khd md cuphdi dai tdu len rdi mdi chdn ti, thdi sgo khdi chdm chi. Nhu thi da
khdng phdi lay thuang ddn ciia triiu dinh, lgi khdng phdi chiic chdm ddn ciia thii muc Tit
nay phdm chat cd lut hgn cip thiit trudc mit thi quan dinh trdn phdi thdn di khdm xet
ngay, chdn cdp trudc rii sau tdu" va "Nhd nuac tich trii diu Id a ddn rg, chin cip cho dan

bi tai nan khdng thi tiic phi duac" [5, tr.828].
Theo do tir dot Gia Long tea di da co le chin tai thucmg di ciiu ti nhimg nguW dati,
binh linh di viec cong sai bi nan thuy hoa d?o tac.
Chang ban, Mmh Mang nam thii 4 (1823), nha vua xuing Chi ring: "Tir nay vi sau
nhd cira trong Kinh thdnh gap cd thit hod, chuin cho dinh li cip tuit: mdi gian nha 2
qirnn; ddn dng ddn bd, Idn nhd cu mdi nguai cip 1 phuang ggo; bi thuang mil ngudi
duac cdp 2 quan, bi chit mdi ngudi cip 3 qugn" [4, tr.386].
Thieu Tri nam thii 3 (1843) Du ring: "Tinh Qudng Tri, chuyin ndy bdng bi mua bao
gieo tgi hog nhdn ddn bi chit, dinh din, thuyin ghe hi tin hgi, linh hinh ciing ddng
thuang Cho phep quan tinh iy chiiu trong khu vuc bi tgi ngn, nhdn ddn gi bi chit, bit
ludn nam, phu, lao, iu, cdp cho mdi ngudi 3 qugn, dinh din bi tin hgi cung dp cho mdi
ngdi 3 qugn, sue cho tu bi: thuyin bi dim. chiic lan dp cho mdi chiic 3 quan, chiic
trung, mdi chiec 2 qugn, chiic nhd mii chiic 1 qugn" [4, tr.390].
Nha nuoc cd quy dinh cu thi dii vcri viec kham xet, tau bao va chin cip dii vol cac
dia phuong xay ra tai hoa. Vi nhu trong viec hoa hoan, quy dinh nhiing nha phat hoa diu
tien khdng cho chin cip ma con phai tta hoi dich danh ke gay hoa hoan cho gong lai m6t
th&g, man hat phat quyit 100 trugng. Mac du vay khi can cii vao tinh hinh thuc tien, nha
nude da dieu chinh Ihih hoat mot s5 quy dinh dua ra nhu, khi nao dam chay lan din 100 hg


TAP CHI KHCA HOC - SO 1B/Z017

95

tro len thi phai chSn d p truoc r6i co so bao len tren nhung sau do sua doi yeu cau cac
thanh doanh trin bi hoa hoan vdi s6 lugng khong can cau ne diing 100 hg moi tau len, hoac
cho phep quan vien so tai cac dia phucmg den kham xet va chan cdp ngay cho nhan dan bi
nan truoc khi tau bao va dugc chuan tlu. Dieu nay co tac dung giiip nhan dan on dinh dugc
cugc song ma khong phai cho dgi tir tren truyen xuong, song ciing la co hgi cho cac quan
lai de dang lam sai dan den tham nhiing.

Khong chi co doi tugng bi nan thuy hoa dao tac, nhung nguoi dan di an xin 6 duong sa
noi xay ra nan doi, nguoi vo gia cu ciing la doi tugng dugc nha nuoc chan te. Nam 1835,
nhan viec chan cap cho dan xin an a 6 xa, thon Thugng Luat, tong Thuy Lien, huyen Le
Thuy, Quang Binh, vua Minh Mang da ha Du cho cac dia phuong co cimg dan ngheo doi
khat, tuy theo hang rat ngheo, ngheo vira ma lifu chan cSp. Theo do, hang rat ngheo, dan
ong hoac dan ba, moi ten cap cho 5 tien va 15 bat gao; hang ngheo vira, moi nguoi 3 tien.
10 bat gao, tre nho cSp cho nira suat ngheo vira. Dac biet, co quy dinh voi nhiing nguoi gay
yeu qua khong diing day dugc, phai bao truoc cho dia phuong so tai nau cam, chao chia
nhau ma cap duong tai cho, cho khi hg tinh khoe thi chia hang roi chan cap nhu truoc.
Thic ba, khuyen khich viec quyen gop trong nhdn ddn giiip da nhau luc kho khdn
Khong chi ban hanh nhiing quy dinh ciiu giiip dan chiing tir viec xuat kho cua chinh quyen,
vua Minh Mang con khuyen khich su quyen gop giiip do tit trong nhan dan. Nam 1833,
vua CO ha Du "... con nhu ddn gian, ke co ngudi khong, ciing nen diim boc ldy nhau. ke
giau nguai ngheo giiip da lan nhau, hoac giup bang tien cua, hoac dem vudn ruong nhd
cho ngudi ta muon cdy cdy" [4, tr.403]. Theo dao Du tren, bat cii quan binh, dan chiing, ai
nha kha gia ma co long tot, tu nguyen giiip do ke ngheo thieu thon, tiic la chuong nghia, lo
viec cong, dii bo ra it nhieu cua nha quyen gop deu dugc phan biet tau len.
Dao Du ciing quy dinh ro hinh thiic khen thuong: quan quan se dugc gia them chiic
ham; dan thuang se dugc ban cho mu ao, chiic dan {ham tong cuu pham ba hg) hoac cho
bien ngach vinh than. Tuy theo so lugng, miic do quyen gop, ca nhan hoac gia dinh nguoi
do se dugc xem xet mien thue than, binh dich trong mgt so nam, tham chi la vinh vien. Ai
khong tu nguyen cimg khong cuong ep, quan lai dia phuong nen kheo leo khuySn khich,
khong nen mugn chuyen de gay phien ha cho dan.
Sir cii da ghi chep lai rat nhieu ca nhan, gia dinh tham chi ca nhirng ngoi Iang ung hg
chinh sach cua nha nuoc. Vi du nhu nam 1833 co 72 gia dinh giau tinh Ha Ngi^ nguoi thi
quyen tien, thoc, nguoi thi quyen vuon, rugng dat, bai cho nguoi dan cay cky tr6ng trot. Hg
dhu dugc triSu dinh ban cdp mii ao, mien thu6, binh dich va dugc dai tiec khen thuang.
Danh sach 72 gia dinh xem them tai Khdm Dinh Dgi Nam hoi dtin su le, tap V, Nxb Thuan Hoa, Hui,
1993, tr.403-404.

gg II

T R U d N G OAI HOC T H U BO HANfll

Hay truong hgp H6 Viet Y, H6 Viit Thai a An Giang, mdi ngucri diu quyen 1000 quan
tiin, 300 phucmg gao. Hai ngucri nay la anh em trong mot nha 1 lan quyen cua giiip luong
truac, H6 Viit Thai da dugc cip 3 bp ao sa hoa nam hang mau, dugc miin thui than va
bmh dich vinh vien. Nay cip cho H6 Viit Y 1 ho mii ao cuu phim, H6 Viit Thai thudng
thu chiic ham tong cim phim ba ho. Ngoai viec mien thue than, birth dich trong 15 nam, sii
cu con ghi vua Minh Mang ii cip cho 6 ngudi phu nii moi ngucri mot tam biin ngach
bing g5 son son thiip vang do ii quyen nhiiu tiin cua di cilu ngucri.
Sit con ghi nhan, nam Tu Diic thir 29, triiu dinh dinh lai le khen thuang chung cho cac
Iang xa va ca nhan quyen gdp dugc nhi^u cua cai. Tiiy theo so tien cua cac Iang quyen gop
dugc ma khen thuang. Ching han niu quyen dugc tit 700-900 quan tien thi thudng cho 20
quan. Trong tmong hgp quyen gdp dugc tir 1000 quan trd len thi ban thudng cho mot tam
hien de chir "My tiic khd phong". Lang Huang Ngai huyen Thach That la mdt trong s6 Iang
dugc nhan tam bien nay. Lang cd ten Nom lii Iang Ngai cd quy md rong ldn vdi nhieu nghe
thii cong truyen thong nhu ngh6 mdc, nghe det. Dau Iang cd quan Nghinh Hucmg, tuong
truyen xung quanh quan cd 7 cay co thu dugc trong theo hinh sao Bic Dau, tugng trung
cho mot Iang xa co tieng van hgc.
Thir tu, lgp Dudng te sd, quy cuu ti di ciru giup nhirng nguai ciing khd tdt nguyin.
Nam 1814, vua Gia Long da ha lenh 6 noi dit trdng ngoai thanh, thiit lap 3 toa nha Dudng
te cd giudng san. d giOa 1 toa 3 gian 2 chau lam ch6 chi thudc cua thiy thudc, hai bSn ta
hilu 2 toa, mdi toa 5 gian 2 chai danh cho benh nhan d. Quan doanh Quang Diic chgn 2
ngudi thira ty cho d dd lam viec. R6i thdng bao cho cac nai quan trg, duong sa, xi thon,
phudng, chg oteongthanh, niu thiy cd nhiing ke Iang thang d nhd, d do, lam thue, lam
mudn, 19 bi tat benh, khong ngudi cip duong thi ly dich sd tai phai mang ho din nha
Dudng te giao eho vien Thira bien ty di hdi que quan, hang ngay phat tiin, gao va tuy theo
benh ma cap thudc thang. Quan doanh iy phai thue mudn ngudi diiu dudng hg, chd khi hij

khdi benh thi cho vi lam an. Niu xa thdn, phudng ehg nao cd nhiing ngudi dm nhu thi ma
khdng chiu dua din nha Dudng ti di din noi benh nhan chit d dudng sa thi phat ly tmdng
sd tai 50 trugng.
Nam 1827, vua Minh Mang chuin y ldi tau cho Bdc thanh chi dao cac trin va phu
Hoai Due chgn cho dit trdng t ^ xuit tiin kho mua sim vat lieu, lam mgt toa nha DuSng
te 3 gian, 2 chai. Rdi xem xet ai la nguai goa bua, coi cut, ngudi tan tat khdng noi nuong
ttta thudng ngay den cu tni d dd, chiiu cip cho mSi ngudi mdi ngay tiin 20 ddng, gao nira
bat dong.

6 agiiiri phu ntt dirg-c cSp biin ngach la L€ Thi Phucng, Phan Thi KhuS, Bui Thi Y, D6 Thi LuSt, VO Tti
Tao, Hoang Thi Dieu.


TAP CHI K H D A HOC - £

Nha nuoc ciing ra quy dinh nhung nguoi dugc cham soc a nha Duong te khong qua
khoi, bi chSt, mdi nguoi dugc c ^ cho I quan tien, 10 thuoc vai de chi phi chon cat. Khi
chon phai ghi ro que quan, hg ten nguoi chet, cam the tieu de len tren mg, phong de sau
nay than nhan ho din nhan. Con d6i voi nhung ngucri di duong chet dot nggt, khong biSt
ten ho, que quan thi cho phep dan xa so tai trinh bao huyen nha, tfing Iy den xet nghiem.
Neu dung la chet vi benh, thi quan huyen theo le phat tien vai, gjao cho dan chon cat va
lam tieu dk la nguoi do mac quan ao the nao, uoc chiing bao nhieu tuoi, cam a dku mg cho
than nhan hg den nhan.
Ctii^ voi viec lap so Duong te, vua Minh Mang con ha lenh cho cac phu huyen lap
qi^ cihi \i quy dinh ve so tien qi^, each thiic chi liru. Cu the "moi run du trir so tien 50
quan de tiin luc chi tieu bdt thudng. So tiin cdp duang binh nhan moi ngdy Id 30 dong
tiin... Khi co binh, ddn di duong l& hi benh, bi chet thi lay do lam chi phi nuoi ndng. chon
cdt, moi 3 thdng lam td tdu len, thucmg xuyen nhu the khong khoi Miong phien todi, Vgy
CAJ phep tu sau, cdc dia phuang co chi khoan tien ndy, cu den cuoi nam mgt ky lam td tdu
len ve so chi; neu khdng co chi khoan nay, cOng cu theo le ghi vdo muc chi ton ky nua ndm

vd het ndm, do bg de nop len de luu chieu" [4, tr.415].
Thir ndm. ddt li phd phong nan. l^ quy cuu te, chdn cdp luang tien, dung qudn dich
cuu giup nhiing nguoi bi thuy nan.
Khong chi ban hanh nhung bien phap cuu g i ^ ngudi dan tren dSt lien, chinh quyen
nha Nguyen con chii y cuu giiip nhiing nguoi gap nan gio bao tren bien. Nam 1803, vua
Gia Long da chi du nhimg thuyen buon bi bao, vo thiQ'en, ciia cai mat het thi quan so tai
can cu so nhan khau trong thuyen la bao nhieu ma c ^ phat cho moi nguoi mgt thang
luong thuc cua cong de nhiing nguoi buon ban do sinh song qua ngay, cho khi thuan gio
fti di hay 6 la tiiy hg. Nam 1820, vua Minh Mang xuong Chieu cho cac thanh, doanh, trin,
cac so ciia bien trong hat minh m6i so I ^ quy du trii 100 quan tien, 100 phuong gao roi
thong bao cho thu ngu khi di tu&i tieu hai phan, he thAy thuyen cong hay thuyen tu bi song
gid chim, v5 ma nguoi trong thuyen may dugc song len bo thi lap tiic hoi ro ve thong tin,
ly do vugt bien cua thuyen va nguoi do roi sau do chi tien gao cuu giiip, c6 phan dinh ro
g ^ nan do viec cong hay \ iec tu.
-Bi ngn do viec cong:
€)di t i l i n g

Con s d n g

Ba chit

Cai d6i, ph6 ddi trd len

4 quan ti4n, 1 phuong gao/nguoi

8 quan hen/nguoi

Chanh dpi truong. dgi tnrcmg

2 quan ti4n, 1 phuong gao/nguoi

4 quan

Quan linh

1 quan ti4n. 1 phu-ong gao/ngifoi

3 quan tign/nguoi

D3n chiing

5 ti6n, 15 b^t gao/ ngucri

1 quan tiSn/ngifoi

tihnlngiiij'i


T R U d N B BAI HDC THlIl B D HA NO]

- Bingnc
Ddi tuang
Cai doi, pho dpi tro len

Con sdng
2 quan ti^n, 15 b^t gao/nguoi

£)a chit
3 quan tiln/nguoi

Chanh 66\ tru'dng, doi truong

3 ti§n, 10 b^t gao/nguoi

1 quan tien/nguoi

Quan linh

3 tiln, 10 bat gao/ngyoi

1 quan tien/ngud-i

Khdng chi ciru giup cac nan nhiin la quan linh va dan thudng ngudi Viet, chinh sach
ciru giup nhirng ngudi gap nan tren bien cua nha Nguyen cdn duoc ap dung cho ca nhihig
ngudi ngoai qudc nhu Hoa kieu, ngudi Chan Lap. Su cii da ghi chep lai nhieu lin cac vua
nha Nguyen ha Chieu, Du vi viec hi trij cim nan cac Hoa kiiu cua nha Thanh luc biy gio.
Ho la nhimg dan budn, cdng sai, quan linh cua triiu dinh, nho sinh di du thi d Dai Loan...
Khdng chi ho tro tiin bac, luong thirc, quin ao cho ho, dudi thdi Tu Due nam 1850, khi
thuyen cua vien si quan Ngd Hoi Lan nude Thanh gap bao, hi giat vao hai phan biin Thuan
An, vua da ha Du dung 4 quan dich de cho ho d tam, ngan cim dan thudng khdng duoc di
lai nhdm ngd Ion xdn, sua soan c6 ban, cip bac tiin, gao, quin ao va tau thuyin hottijho
ve nude.
Thu sdu, dgt le cdp tudt phdi Ihudc cho nhirng ngudi mic benh dn dich vd giiip liin
chdn cdi cho nhirng nhd cd ngudi chit vi benh dich Nam 1820, vua Minh Mang ha Du
rang: Trong kinh, ngoai kinh, noi nao cd benh thdi khi dich te, nhan dan nhiiu ngudi mic
benh, quan dia phuang phat tien cdng ra sim thuic men diiu tri. Niu cd ngudi chit, bit eft
gia tre, trai gai, cii moi ngudi cip cho 3 quan tiin tuit, 1 tim vai tring; niu ho khong co
than thudc thi cho xa thon nhan linh di mai tang cho ho. Nam 1832, nha vua cung chuin y
viec dong cham den mo ma ciia dan khi tiin hanh nhimg cong viec dao dip, xay dimg.
Theo do, neu dgng cham vao phin mo ciia dan, ngoi nao cd than nhan nhan thi quan dia

phuong chieu cip cho mdi ngoi 3 quan va 1 tim vai; ngdi nao khdng cd than nhan nhan thi
cap cho moi ngoi 1 quan tiin, 10 thudc vai giao cho tdng ly nai dd linh thay di tang di noi
khac. Viec nay trd thanh le cho mai sau.
2.3. Nhan xet, danh gia vl tac dung va han chi cua cong tac ciru ti cua triiu
dinh nha Nguyen nira diu thi ki XIX
Co the thay, trong hon 50 nam diu thi ki XIX, cac vi vua diu triiu Nguyin cung da
chu trong den cong tac cuu ti trong nhan dan, ban hanh nhiiu bien phap cim giup nhan dan
trong nhimg hoan canh khd khiin tren pham vi rong Idn ca nude, vdi nhdm ddi tuong
khong chi d trong nude ma ca ngudi nude ngoai. Cac bien phap neu tren cho thiy su hop
lire giua chinh quyen vdi nhan dan trong viec giai quyit nhirng vin di quan trong tmng xa
hoi. phai chiing da tro thanh mot biii hoc kinh nghiem cho nhimg thi he sau biit tan dung
su ung ho, giup do ciia quan chiing nhan dan vi vin di tai chinh trong niim diu tien sau
Cach mang thang Tam nam 1945.


TAP CHI KHOA HOC - SO 1B/2D17

Chinh sach ciiu tl ciia tri6u dinh nha Nguyin tiep noi viec lam ciia cac triSu dai di
truoc da phat huy truyln th6ng doan kit, tuong than, tuong ai trong quan chiing nhan dan
song day ciing la co hgi dl nhiing ngucri diing dku nha nuoc phong kien thS hien tam long
cung nhu trach nhiem cua minh doi voi nhiing "con dan" dang lam vao "canh man troi
chieu dit".
Xet tren thuc te, nhiing bi6n phap cuu te ciia trieu dinh nha Nguyen cung da co gop
mgt phan vao viec 6n dinh doi song cho nhan dan trong nhiing hoan canh kho khan, cung
cap cho chiing ta mgt cai nhin toan dien, bao quat hon khi tim hieu ve tinh hinh xa hgi
nuoc ta dka the ki XIX.
Tuy nhien, mgt thuc t6 lich sii khac cho ta thay, trong khi chinh quyen cai tri tien hanh
nhieu Men phap cuu te cho nhan dan, thuc hien an sinh xa hgi thi ciing trong mia dku the Id
XIX, hang loat cac cuoc khoi nghia nong dan lai biing no chong lai trieu dinh phong kien?
LJ6u 6 day co mau thuin? Phai chang nguoi nong dan khong thay dugc thien chi cua chinh

quyen thong tri? Chinh sach cihi te co thuc sir phat huy dugc tac dung ciia no va ciiu te co
pliai la v3n de cot loi giiip trieu dinh nha Nguyen on djnh xa hgi? Mgi van de deu ton tai
tinh hai mat cua no. Chinh sach ciiu te co nhung tac dung nhat dinh doi voi xa hgi nuoc ta
thoi do song ban than no ciing con ton tai nhieu diem han che mang tinh khach quan ciing
nhu chii quan.
Thic nhdt: Giai cdp thong tri cdm quyin ban hdnh chinh sdch ciru te, mot phdn vi quan
diem tri nude ciia nhirng ong vua chiu dnh huang cua Nho gido, mgt phdn vi hodn cdnh
dgt ra yeu cdu vd trdch nhiem cita ho la khong the choi bo, phdi doi diin, phdi gidi quyit.
Boi vay, trong nhung bien phap dua ra, co nhiing chinh sach Nha nuoc thuc hien tren co so
tiem luc ciia minh, song ciing co nhiing chinh sach bugc phai dua vao quan chiing nhan
dan. Thuc chat, nhung bien phap dua vao sue dan ciia cac vi vua nha Nguyin co le la nham
giam ^anh nang cho Nha nuoc trong viec giai quyet cac van de xa hgi. Dong thoi, thong
qua hinh thiic to chiic Nghia thuong, Nha nuoc se co dugc mgt he thong quy tiet kiem
bang luong thuc co y nghia quan trgng trong viec dieu chinh gia ca thi truong, chong dau
CO tich trii, giai quyet nhung van de ciiu te va phiic lgi khac do dia phuong tu tiic,
khong phai lam phien den trung uong. Nhu vay, Nha nuoc khong nhihig khong giam hot
ganh nang cho dan ma ngugc lai dan chiing lai tro thanh nguoi giam bot ganh nang cho
Nha nuoc.
Thu hai: Qud trinh thuc hiin cdc bien phdp cuu te cua triiu dinh nhd Nguyin cung tdn
tgi nhiiu bdt cap, dnh huang din hiiu qud cita chinh sdch ndy.
Tinh ch§t tho so cua phuong tien van chuyen, duong sa xa xoi da khiln cho cong viec
ciiu tl cua nha nuoc chua dugc kip thoi.


100X

TRLfClNG BAI HOC T H U B D HA NQI

Ngudn luong thuc ciiu ti nhiiu khi khdng dam bao ca vi sd luong va chit lugng. Theo
nhu su ca,"Minh Mgng ndm thu 13 (1832), nha vua chudn tdu: Iran Qudng Tri, gid gao

hai cao, nhdn ddn nhiiu nguai xin mug thdc kho. BS dinh gig mdi hoc thoc la 1 quan i
tiin vd Men da dem thdc tic cac nam Gig Long rg ban rdi" [4, tr.377]. Theo dd, neu nhu
khdng viit lim thi s6 thdc ndi tten da chua ngoai 13 nam thi chit luong cua nd se ra sao?
Rdi cd llic nha nude khdng dit thdc di phat cho dSn ddi nen phai keu goi sir quyen gop tir
trong nhan dan. Su gia L6 Thanh Khoi cd Uich thu cua giam muc Retord, giam quan tong
toa Bic Bp di nam 1857, 1858, do Bui Quang Trung ttich din cd di c$p din mot Iy do
khiin cho sd luong thdc gao cihi ti cho dan khdng du: "Mot (...) nguyin nhdn cua cdc nan
ddi (..) khdng dinh gi din cac yiu ti trin la do nhd vug hing nam xudt sgng Trung Qudc
mot si luang ggo vd cdc thuc phim khdc, md khdng cd gi dem lgi vd bii ddp cho Bdc Ky'
[6, tt.452]. Cd thi, ban than cac vua nha Nguyen buoc phai lam vice nay di giir quan he
giao hao vdi nude ldn. Song chinh nhiing hanh dong do da day ho ngdy cang xa each v4i
nhan dan va mong ude eiia cac vi vua trieu Nguyen xay dung mot trieu dai than dan giong
nhu nhiing trieu dai khdng the thtrc hien dugc.

Viec chap hanh va thuc hien quy dinh ciiu te do chinh quyen tnmg ucmg ban hanh cua
quan lai cac cap dia phucmg cimg la mgt trong nhiing nguyen nhan din den hieu qua ciia
cdng vi$c ciiu te hi giam sut. Ben canh bg phan quan lai nghiem chinh thue hien theo quy
dinh thi eung ed khong it cac quan lai dia phuang y quyen gay sach nhieu d3n chdng, tham
nhung khien eho tinh hinh cang trd nen tram trgng han. Chang han khi vua ra lenh cho
phep cac tinh khdng du thdc gao chan cap cho dan dugc phep sang kho thdc cua tinh khac
lay gao thi "cdc qugn lgi cdm nggt xudt ggo sgng tinh khdc (de diet trie ngn ddi). (..) Tuy
nhien, dieu ho com ngudi ddn trong xir 1dm, thi ho lgi cho phep ngudi Hoa tdm. Nhirng
ngudi Hog ndy, tir khi nude hg cd ndi chiin, diu tai day hing ndm di thu thdp sd ldn du
trii. Cdc qugn lgi 1dm rg ve xug dudi ho, nhung nhimg ngudi ngogi qudc ndy lot tay cho ho
it tiin vd sgu dd duac tu do chit hang.." [6, tr.452]. Ban than cac vua triiu Nguyin khi
ban binh cac Dao, Du ciing dan dd quan lai hit sdc cin ttgng, khong dugc tham nhttng dS
rdi lam sai. Nam 1850, vua Tu Ddc can dan: Pham cac true tinhteongtoan qu5e, niu trong
hat khdng cd ly do can thiit, khdng dugc tu tien sire eho nha giau quyen tiin, rdi din tau
khen thudng, nhu the hoa thanh khdng tdt.
Thit ba: O cac teiiu dai ttuae, chinh sach cuu ti dugc thuc Men duateennin tang ciia

mgt nen kinh te ndng nghiep phat triin manh, ddi sdng cua dai bg phan nhan dan trong ca
nude dn dinh; cho nen, cdng viee ciiu ti chi ap dung vdi mgt bg phan nhd dan eu hoac vdi
quy mo ldn ban khi ed nhihig trudng hgp hit site dac biet. Trong khi do, dudi ttiiu
Nguyen, dien tich dit cong ngay cang bi thu hep teong khi rugng tu ngay cang md rong,
rugng bd hoang cimg chiem s6 lugng ldn. Nha nude lai khdng cd nhimg bien phap tich cm
de khuyen khich san xuit, cai tiin kl thuat, khdng giai quyit tdt vin de tti thuy din den


TAP C H i KHOA HtJC - BD 1B/2D17

|| 101

ngudi nong dan khong chi mit di tu lieu san xuit ma neu co rugng dat thi viec san xuat
ciing gap rat nhieu kho khan. Nha nuoc khong dam bao dugc cugc song on dinh, ben viing
cho nong dan, khong giai quylt dugc tan g l c cai doi, cai kho cua nguoi dan. Nen dii tich
cue cuu te Cling chi giai quyet dugc van de truoc mat ma khong the tinh den ke sach lau
dai. Dieu nay gop phan ly giai sy bat on dinh trong xa hgi nuoc ta keo dai trong suot nira
diu thi ki XIX.
3. KET L U A N
Nghien cuu chinh sach cuu te cua trieu Nguyen noi rieng va cac trieu dai phong kien
noi chung gop phan vao viec phan tich, danh gia nhung viec lam cua chinh quyen trong
viec thiet lap va duy tri on dinh trat tu xa hgi. Hgc tir qua khir se giup chiing ta nit ra dugc
nhieu bai hgc kinh nghiem trong cong tac ciiu trg va an sinh xa hgi hien na> khi hang ngay
chiing ta van luon phai doi mat voi nhung tai hga kho lucmg tir thien nhien ciing nhu nhiing
van de xa hgi do con nguoi tao ra.
TAI LIEU T H A M K H A O
1.
2.
3.
4.

5.
6

Quoc sir quan trieu Nguyen (1978). Dgi Nam thuc luc. tap XXXVin, Chinh bien De luc ky II
(1886-1888). Nxb Khoa hoc Xa hgi. Ha Noi.
Quoc su quan trieu Nguyen {1978), Dgi Nam thuc luc, tap XXIV. N.xb Khoa hgc Xa hgi. Ha Ngi.
Huynh Cong Ba (2007), Lich sir lu tuang Viet Nam. Nxb Thuan Hoa, Hue.
Ngi cac trieu Nguyen {1993), Khdm Dmh Dgi Nam hoi dien su le. tap V, Nxb Thuan Hoa, Hue.
Quoc sii quan trieu Nguyen (2002), Dgi Nam thirc luc, tap I, Nxb Giao due. Ha Ngi.
Le Thanh Khoi, £/c^ sir Viet Sam tir nguon goc den giira the ki XX.'Sxh'bihaf^am. Ha Ngi
T H E R E L I E F P O L I C Y O F N G U Y E N D Y N A S T Y IN
T H E FIRST H A L F OF T H E N I N E T E E N T H C E N T U R Y
Abstract: Starting from the concept of Confucianism and the urgent requirements of
stabilizing social situation in the first half of the nineteenth century, the kings of the
.\gu} en Dynasty promulgated relief policies with many different measures to apply across
the country This work contributed to the care of people's lixes, but with dynastic and
periodic restrictions, the work of the Nguy en Dy nasty failed to promote its effects. Our
country's society in the early nineteenth century was still troubled by the insurrection of
farmers against the imperial court.
Keywords Relief famine, peasants, natural disaster. Nguyen Dynasty