Những kiến nghị về chiến lược con người trong xây dựng chiến lược kinh tế xã hội đến năm 2000 - Tương Lai

Xã h i h c, s 4 - 1989

NH NG KI N NGH VÀ CHI N L
TRONG XÂY D NG CHI N L
T

NG LAI

C KINH T XÃ H I

C CON NG

I

N N M 2000

∗

1. Chi n l c kinh t - xã h i c a chúng ta ph i là chi n l c vì con ng i và cho con ng i, con
ng i Vi t Nam c a th i đ i m i. Con ng i là m c tiêu và đ ng th i c ng là đ ng l c c a chi n l c
kinh t - xã h i. Do đó, “chi n l c con ng i” không h ch là m t khía c nh, m t b ph n c a chi n
l c kinh t - xã h i mà ph i là s i ch đ xuyên su t toàn b n i dung, ph ng pháp lu n c a vi c
ho ch đ nh chi n l c kinh t - xã h i, là l c kh i đ ng và v n hành m i quá trình th c hi n nh ng k
ho ch kinh t - xã h i y.
Khai ni m “chi n l c con ng i” bao hàm trong nó khoa h c và ngh thu t t ch c nh m kh i
đ ng và phát huy đ c s c m nh con ng i m c cao nh t, thơng minh và có hi u qu nh t cho m t
m c tiêu cách m ng c a m t giai đo n l ch s nh t đ nh.
B i v y, vi c l a ch n đúng m c tiêu, kh i đ ng đ c ngu n l c và t ch c t t các ph ng ti n và
bi n pháp th c hi n là nh ng y u t quy t đ nh c a vi c ho ch đ nh và th c thi chi n l t con ng i
trong các ho t đ ng kinh t - xã h i - v n hóa.
2. Con ng i, h nh phúc c a con ng i, s phát tri n và hoàn thi n nhân cách c a con ng i là

m c tiêu c a s nghi p cách m ng c a chúng ta, vì th , nó c ng là m c tiêu c a m i chi n l c kinh t
- xã h i. S c m nh c a con ng i (mà tr c h t và quan tr ng nh t là s c m nh c a trí tu con ng i),
n ng l c ho t đ ng th c ti n c a con ng i là đ ng l c ch y u c a m i quá trình th c hi n chi n l c
kinh t - xã h i trong t ng l nh v c c th .
Là m c tiêu, v n đ con ng i bao g m quy n s ng, quy n t do và quy n m u c u h nh phúc.
Nh ng quy n đó t ng b c đ c th c hi n, đ c c i thi n và hoàn thi n là th c đo c a thành công
hay th t b i c a chi n l c kinh t - xã h i.
t o ra ngu n đ ng l c, con ng i ph i đ c gi i phóng, m i ti m n ng ph i đ c phát huy, t o
ra đ c s c b t, đ s c làm nên nh ng đ t bi n trong s phát tri n tinh t - xã h i. Chi n l c con
ng i ph i nh m t o ra nh ng c ng n ng, m t khác ph i t o ra đ c nh ng s c tr i. Mu n v y, ph i
ch ng ch ngh a bình qn v n có c i ngu n r t sâu t trong h t t ng và nh ng thi t ch c a xã h i
c truy n.
ó là m t th ch ngh a bình quân nh m “chia đ u s nghèo kh ", t b ng lòng v i m t m c s ng
và ch t l ng s ng th p kém - s n ph m t t y u c a m t trình t kinh t nơng nghi p l c h u, s n xu t
nh , t cung t c p hàng nghìn n m không

∗

Giáo s , Vi n tr

ng Vi n Xã h i h c, T ng Biên t p T p chí Xã h i h c.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 4 - 1989
T

NG LAI

18

có m t ti n b khoa h c - k thu t nào đáng k . Ch ngh a bình quân y đã cào b ng m i l i ích, và do
đó làm thui ch t nh ng tài n ng, n ng khi u v sáng ki n cá nhân.
Chi n l c con ng i đòi h i ph i th c hi n s công b ng xã h i m t trình đ l ch s m i, và
ch ng ch ngh a bình quân là đ nh m th c hi n s công b ng xã h i y. C s c a vi c th c hi n
công b ng xã h i c a ch ngh a xã h i mà chúng ta đang xây d ng là đ m b o đúng nguyên t c làm
theo n ng l c và h ng theo lao đ ng, m t nguyên t c mà Lênin xem là c b n và ch y u c a ch
ngh a xã h i”. Tuy nhiên, trong ch ng đ u c a th i k quá đ , ch ngh a xã h i ch a là m t hi n th c
đang t n t i mà ch m i là cái đang đ c hình thành, đó là m t đi u c n nh n th c đúng đ có nh ng
gi i pháp đúng. Không nên đ ng nh t công b ng xã h i v i s bình đ ng xã h i. ơi khi, đ có công
b ng xã h i, l i ph i ch p nh n s m t bình đ ng trong m t vài l nh v c c th . Công b ng xã h i là
m t ph m trù mang tính c th l ch s . t ng th i đi m, công b ng xã h i có n i dung t ng ng v i
trình đ phát tri n kinh t và xã h i đã đ t đ c. Phân ph i h p lý là n i dung quan tr ng c a cơng
b ng xã h i. V i trình đ kinh t và xã h i hi n nay, trong khi th c hi n nguyên t c phân ph i theo lao
đ ng xem đó là nguyên t c c b n, ph i đ ng th i th c hi n nh ng hình th c phân ph i h p lý khác,
v a kh c ph c ch ngh a bình quân trong phân ph i, v a lo i b đ c quy n đ c l i. Trong nh ng hình
th c phân ph i khác đó, khơng th khơng có s phân ph i theo ngu n v n góp vào kinh doanh và s n
xu t. Nói nh th c ng có ngh a là chúng ta bu c ph i ch p nh n trong m t th i gian s thu nh p t
ti n t , t thuê m n nhân công. ã đ n lúc c n ph i suy ngh đ n vi c th ch hóa nh ng công vi c
đ c xem là h p pháp nh mua c ph n, m xí nghi p, thuê nhân công trong khuôn kh đ m b o lu t
lao đ ng, lu t đ u t .
Trong ch ng đ u th i k quá đ v i c c u nhi u thành ph n c a n n kình t nh m phát tri n n n
kinh t hàng hóa theo đ nh h ng xã h i ch ngh a, tính khác bi t c a nh ng nhóm xã h i có nh ng
ngu n thu nh p và c c u tiêu dùng khác nhau, có nh ng l i s ng và trình đ phát tri n v nhân cách
không gi ng nhau, m c đ ham gia vào đ i s ng chính tr , kinh t , v n hóa c a xã h i khơng nh nhau
địi h i nh ng gi i pháp kinh t và xã h i tích h p v i th c t đó. Tính đ m đ n s khác nhau y, chi n
l c con ng i ph i t o ra đ c m t h p l c có đ nh h ng thúc đ y s phát tri n.
i u c b n là ph i t o cho m i thành viên trong xã hôi m t c h i đ t phát tri n, đ tìm cho

mình s th ng ti n xã h i. Song, không th dàn hàng ngang mà ti n, c h i cú th nh nhau, nh ng s
phát tri n c a t ng ng i, s th ng ti n xã h i c a m i cá nhân, c a m i nhóm xã h i khác nhau cịn
tùy thu c vào nh ng đi u ki n, nh ng ph m ch t, nh ng tài n ng riêng bi t. Chi n l c con ng i ph i
nh m t o ra nh ng b ph n tinh hoa, l y đó làm m i nh n, làm đ u t u kéo theo s phát tri n c a
nh ng thành viên khác trong xã h i. ó c ng là cách t o ra s c m nh t ng h p b ng s phát huy s c
m nh c a cá nhân k t h p v i s c m nh c a c ng đ ng. Có gi i phóng cá nhân m i có th t o ra đ c
s c m nh c ng đ ng trình đ l ch s m i. ây là b c chu n b đ ti n t i m c tiêu lý t ng: “S
phát tri n t do c a m i con ng i là đi u ki n cho s phát tri n t do c a t t c m i ng i”. ó là ti n
đ c a s thúc đ y tính c đ ng xã h i cao, bao hàm trong nó khơng ch s di đ ng ngang mà là c s
di đ ng d c.
3. Chi n l c con ng i đòi h i ph i đ u t chi u sâu cho vi c hình thành, phát tri n và hồn thi n
nh ng ph m ch t c a con ng i m i phù h p v i yêu c u c a s nghi p xây d ng kinh t , c ng c
qu c phòng, phát tri n v n hóa.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 4 - 1989
Nh ng ki n ngh ….

19

Mu n v y, ph i nh n th c đ y đ nh ng thách đ gay g t mà th i đ i đang đ t ra đ i v i con ng i
Vi t Nam đang b t tay vào xây d ng l i đ t n c trong m t b i c nh thê gi i m i Thách đ gay g t
nh t là, ph i làm th nào đ tránh m t th i gian ng n, con ng i Vi t Nam, nh p s ng c a xã h i Vi t
Nam hòa đi u l c v i nh p phát tri n c a th gi i m i, không l c h u và l c đi u trong ti n trình phát
tri n m nh m c a toàn c nh v n minh nhân lo i.
Mu n v y, ph i th y cho đ c nh ng m t m nh và m t y u c a con ng i Vi t Nam đ i di n v i
th gi i m i, đang ph i đ m đ ng nhi m v l ch s m i. Chi n l c con ng i ph i bao hàm m t tinh

th n t phê phán m nh m , m t s t ph n t nh tr c nh ng đòi h i m i c a s phát tri n. Tinh th n t
phê phán, t ph n t nh đó nh m t o ra m t ngu n l c m i, kh ng đ nh đ c b n l nh dân t c, phát huy
đ c s c m nh c a truy n th ng, đ ng th i ph i d ng c m ch ra và kh c ph c nh ng y u kém đ táo
b o v n lên thích nghi đ c v i nh ng đi u ki n l ch s m i. Ph i bi t tranh th và khai thác nh ng
đi u ki n m i do nh ng thành t u c a cu c cách m ng khoa h c và k thu t đem l i. Chi n l c con
ng i ph i th hi n đ c quy t tâm tranh th đ c c may và v n h i m i c a dân t c và c a th i đ i.
b t k p v i s phát tri n c a th gi i hi n đ i, xã h i Vi t Nam t s n xu t nh , không tr i qua
s phát tri n c a ch ngh a t b n, đang đi vào s nghi p xây d ng ch ngh a xã h i, đòi h i ph i kh c
ph c nh ng khuy t t t c u trúc. Ph i thay đ i nh ng c u trúc n i t i c a nó. S thay đ i đó là t t y u
cho s phát tri n. Chi n l c con ng i địi h i ph i đón tr c, ph i dõi theo và thích nghi đ c v i
nh ng thay đ i c u trúc đó. B i l , khơng th có m t chi n l c con ng i n u không đ t con ng i
vào trong m t ch nh th g n v i c c u xã h i và h th ng qu n lý. Ph i th y cho đ c nh ng khuy t
t t c u trúc t trong cái ch nh th y đ có đ nh h ng đ u t chi u sâu cho s nghi p đào t o con
ng i, nh ng ng i lao đ ng làm ch s nghi p cách m ng m i. Ph i dón tr c s phát tri n c a đ i
s ng hi n th c đ thích ng nhanh chóng v i nó m i có th ti n nhanh, rút ng n d n kho ng cách và
đu i k p trình đ phát tri n c a th gi i.
4. Th c ch t c a chi n l c con ng i là nh m khai thác và phát huy đ c s c m nh con ng i
m c cao nh t, có hi u qu nh t, là làm cho nhân t con ng i th c s là nhân t quy t đ nh s đ t bi n
trong phát tri n xã h i-kinh t .
Trong th i đ i hi n nay, then ch t c a s phát tri n đ t bi n đó ph i tìm v trong cách m ng khoa
h c-k thu t. S phát tri n d n d p c a cu c cách m ng khoa h c-k thu t là m t nét n i b t c a th
k 20 đang chuy n sang th k 21. c đi m n i rõ lên c a cu c cách m ng khoa h c - k thu t hi n
đ i chính là lao d ng trí tu tr c ti p tham gia vào quá trình s n xu t c a c i v t ch t và tinh th n cho
xã h i.
chuy n đ i đ c th c tr ng kinh t y u kém c a chúng ta hi n nay, ph i bi t khai thác và
phát huy đ c s c m nh trí tu c a con ng i Vi t Nam v n có kh n n ti p th n nhanh nh ng thành
t u c a khoa h c k thu t th gi i n u có t ch c t t và lãnh đ o t t. Chi n l c con ng i ph i là m t
chi n l c đ u t chi u sâu cho s phát tri n ch t xám, s d ng nó m t cách thơng minh và có hi u
qu nh t. S đ u t chi u sâu đó ph i đ c th c hi n đ ng b và nh p nhàng gi a nhi m s tr c m t
và đòi h i lâu dài, gi a nh ng đòi h i c p bách và s chu n b cho nh ng th p k phát tri n s đ n.

Tr c h t, đó là s đ u t cho giáo d c v i nh n th c đ y đ r ng đó là s đ u t thơng minh nh t và
có hi u qu b n v ng nh t. Cùng v i giáo d c, vi c ch m sóc s c kh e, nâng cao th l c c a con
ng i Vi t Nan hi n nay và th h k ti p là

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c, s 4 - 1989
T

NG LAI

20

m t đòi h i v a b c xúc v a lâu dài. V n hóa có m t s c m nh tác đ ng tr c ti p và v ng ch c đ n s
phát tri n c a xã h i. Chi n l c con ng i địi h i có t m nhìn đúng v vi c ch m sóc cho đ i s ng
tinh th n c a con ng i, coi đó là m t ch báo c th c a ti n b xã h i. C n ph i gi i quy t đúng đ n
m i quan h gi a h ch tốn kinh t và s chi phí cho con ng i. Ph i có s đ u t thích đáng đ nâng
cao ch t l c lao đ ng và sinh ho t c a con ng i. Khi tính tốn đ n giá tr c a s c lao đ ng, không
th không đ c bi t chú ý đ n s kh u hao cho con ng i, trong đó ph i nhìn nh n th u đáo nh ng chi
phí h t s c c n thi t cho đ i s ng tinh th n, cho môi tr ng tâm lý xã h i v i ý th c đ y đ r ng đó là
s đ u t cho nhân t quan tr ng nh t c a s phát tri n.
Tr c m t, trong quá trình chuy n m nh sang n n kinh t hàng hóa, ph i th y rõ s y u kém c a
trình đ qu n lý và kinh doanh. N u trên l nh v c khoa h c k thu t đòi h i ph i có s đ u t chi u sâu
thì trên l nh v c qu n lý và kinh doanh s đ u t đó l i càng b c xúc. Nhanh chóng t o ra m t đ i ng
các nhà qu n lý và nhà kinh doanh gi i ph i là m t đ nh h ng m nh m c a chi n l c con ng i
trong giai đo n cách m ng m i.
5. i m m u ch t c a chi n l c con ng i trong th p k t i là khai thác đ c ngu n l c lao đ ng

h t s c to l n c a n c ta. B c vào th p k 90, chúng ta có h n 66 tri u dân và h n 36 tri u lao đ ng
và d báo đ n n m 2000, s có kho ng 80 tri u dân v i g n 6 tri u lao đ ng. S c m nh và thu n l i là
đây và khó kh n, nan gi i c ng l i là đây.
T o ra đ công n vi c làm cho ng i lao đ ng, đó là m t địi h i gay g t và là m t th thách đ i
v i tính a vi c c a ch ngh a xã h i.
làm đ c vi c này, ph i có nh ng gi i pháp đ ng b xem
gi i quy t công n vi c làm cho m y ch c tri u lao đ ng không ch là m c tiêu xã h i mà còn là m c
tiêu kinh t . M c tiêu đó quy đ nh s hình thành c c u kinh t -xã h i và c c u đ u t , th hi n trong
xây d ng c c u ngành ngh và c c u vùng, c c u thành ph n kinh t , c c u cơng ngh trong đó có
s chú ý thích đáng đ n m i quan h gi a cơng ngh thích ng và công ngh t o thêm vi c làm v.v…
Lao đ ng g n ch t v i dân s . Nói cách khác, đây là hai m t c a m t v n đ c a chi n l c con
ng i trong nh ng th p k t i. Quá trình dân s di n ra theo quy lu t khách quan c a nó. Mu n nh n
th c đúng và hành đ ng phù h p v i quy lu t y đ có tác đ ng đ n quá trình dân s đ ng nhiên ph i
hi u s v n đ ng c a kinh t và xã h i đã có h qu tr c ti p và gián ti p đ n kích th c dân s , c c u
dân s và t phân b dân sô nh th nào. Cu c v n đ ng th c hi n k ho ch hóa gia đình nh m đ t
đ c m t t l phát tri n dân s t i u ch có th thành cơng b ng nh ng gi i pháp đ ng b v kinh t ,
v xã h i, v v n hóa ch không ch d ng l i nh ng d ch v y t và công tác truy n thông dân s .
Ph i g n m c tiêu gi m t l phát tri n dân s v i m c tiêu nâng cao ch t l ng dân s , nâng cao th
l c và trí l c c a con ng i Vi t Nam, hình thành m t c c u dân s thích h p v i nh ng yêu c u m i
c a s phát tri n kinh t - xã h i trong b i c nh c a n n v n minh m i.
Ngu n l c lao đ ng d i dào n u đ c t ch c t t, đ c đào t o t t trong m t c ch linh ho t và
thích ng v i nh ng đi u ki n m i s làm nên s c m nh to l n, xoay chuy n đ c tình hình, đ a đ t
n c đi vào qu đ o m i c a s phát tri n. Có khơng ít nh ng ví d s ng đ ng quanh ta v vi c bi n
th y u c a tài nguyên thiên thiên nhiên

Nh ng ki n ngh …
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

21
www.ios.org.vn

Xã h i h c, s 4 - 1989
không thu n chuy n thành th m nh c a trí tu và s c lao đ ng con ng i đ
t t b i d ng t t đã t o ra nh ng b c phát tri n đ t bi n đáng suy ngh .

c t ch c t t, khai thác

6 - L c kh i đ ng c a nh ng gi i pháp nói trên, lúc kh i đ ng và th c thi chi n l c con ng i xét
đ n cùng c ng ch có th do chính con ng i. C n nh c l i lu n đi m c a Mác “Lý lu n có th thâm
nh p vào qu n chúng khi nó ch ng minh ad hom- inem và nó ch ng minh ad hominem khi nó tr
thành tri t đ . Tri t đ có ngh a là xét s v t đ n t n g c r c a nó. Nh ng g c r , đ i v i con ng i,
chính là b n thân con ng i, (argumentum ad hominem : ch ng minh ng d ng vào m t ng i; l y
ng i đ ch ng minh)” (1)
B i v y, đ cho chi n l c c a ng có th thâm nh p đ c vào qu n chúng bi n thành s c m nh
c a qu n chúng ph i bi t tôn tr ng quy n c a con ng i ma b c xúc nh t, tr c ti p nh t là tôn tr ng
quy n dân ch . Dân ch là xu th chùng c a th i đ i và là đ ng l c c a công cu c đ i m i trên đ t
n c ta. Có dân ch m i có c s đ th c hi n cơng b ng xã h i. Có dân ch và cơng b ng xã h i thì
m i có th th c hi n đ c chi n l c con ng i. Dân ch và công b ng xã h i chính là m c tiêu c a
ch ngh a xã h i mà chúng ta đang xây d ng, đ ng th i đó c ng là đ ng l c đ phát huy huy nhân t
quan tr ng nh t quy t đ nh s th ng l i c a s nghi p xây đ ng ch ngh a xã h i trên đ t n c ta :
nhân t con ng i.
T o đi u ki n trên th c t đ th t s th c hi n quy n làm ch c a ng i công dân, nh ng quy n
đ c hi n pháp và pháp lu t ghi nh n, đó là n i dung c b n c a dân ch mà nhân dân ta đang đòi h i.
M i ng i dân đ u đ c t o đi u ki n đ th c hi n quy n và ngh a v c a mình b i t cách là cơng
nhân, thành viên bình đ ng c a xã h i và v i t cách là m t cá nhân. B i v y, dân ch ph i đ c pháp
lu t đ m b o và đ c th c hi n trong quy đ nh c a lu t pháp và ch b i lu t pháp ch không b ràng
bu c b i b t c quy n l c cá nhân nào. T ng c ng tinh th n pháp lu t, nâng cao dân trí là đi u ki n
đ c bi t đ th c hi n dân ch . Ch tr ng, đ ng l i c a ng và Nha n c c n đ c v n hành qua h
th ng pháp ch , đ c th ch , hóa đ m i cơng dân đ u có quy n và ngh a v th c hi n.

ng ta v n đã dày kinh nghi m và t ng tr i trong vi c t ch c và lãnh đ o qu n chúng nhân dân
ti n hành cách m ng và chi n th ng nh ng k thù hung hãn nh t c a ngót n a th k qua. ó là kinh
nghi m phát huy s c m nh t ng h p c a cu c chi n tranh nhân dân đánh b i chi n tranh xâm l c.
B c vào k nguyên m i,
ng ta c ng t rèn cho mình b n l nh m i ngang t m v i trí tu c a
th i đ i, đ i m i ph ng th c lãnh đ o đ ho ch đ nh và th c thi chi n l c con ng i làm cho chi n
l c kinh t xã - h i t nay đ n n m 2000 giành đ c th ng l i.

(1)

Mác - ngghen tuy n t p. Nhà xu t b n S th t, Hà N i 1980, T p 1 tr 25.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn