Báo chí trong thời đại kỹ thuật số

Báo chí trong thời đại kỹ thuật số

Làng báo in đang suy sụp vì doanh thu quảng cáo sụt giảm cùng
với đà sụt giảm lượng phát hành. Cả một ngành đang loay hoay
tìm lối thốt và cùng lúc, sự xuất hiện của các thiết bị đọc sách
báo điện tử (ebook reader) đang gợi ra những giải pháp mới.

Chuyện ở nước khác


Một nhà báo đã cất cơng tính tốn và kết luận, tờ The New York
Times sẽ tiết kiệm được một khoản tiền lớn nếu mua thiết bị đọc
sách báo của Amazon, chiếc Kindle, rồi phát không cho độc giả
để họ nhận báo qua mạng khơng dây thay vì nhận bản in. Nói
cách khác, chi phí in và giao tờ The New York Times một năm
cho một người đặt mua dài hạn đắt gấp đơi chi phí mua một máy
Kindle tặng khơng cho người ấy.

Tính tốn cụ thể, nhà báo này cho biết chi phí in ấn và phát hành
của The New York Times mỗi năm chừng 644 triệu USD. Tờ báo
này có chừng 830.000 độc giả dài hạn từng đặt mua báo trên hai
năm. Mỗi chiếc Kindle giá 359 USD, tính ra mua Kindle tặng hết
cho từng ấy người cũng chỉ tốn 297 triệu USD mà thôi.


Dĩ nhiên đây là chuyện “trà dư tửu hậu” vì đâu phải ai cũng thích
đọc báo trên Kindle; The New York Times cũng phải in và vận
chuyển báo đến tay bạn đọc mua tại quầy; mặt khác trên Kindle
chưa chạy được quảng cáo – nguồn thu quan trọng nhất của
ngành báo in. Điều nhà báo này muốn chứng minh là việc in ấn
rồi chuyển tải tờ báo đến tay bạn đọc hiện đang trải qua nhiều

thay đổi – công nghệ đã có sẵn – vấn đề là ngành báo chí liệu có
nắm được cơ hội này để tìm ra một mơ hình kinh doanh phù hợp
hay khơng.

Thật ra, đã có một vài tờ báo ở Mỹ đang thử nghiệm mô hình
mới. Các tờ Washington Post, The New York Times và Boston
Globe chào mời các độc giả ở những vùng mà mạng lưới phát
hành không vươn đến kịp thời được mua Kindle giảm giá nếu


đồng ý đặt mua báo dài hạn. Không rõ mức giảm giá là bao nhiêu
nhưng nhiều tờ báo khác đang thương lượng với Amazon và các
hãng sản xuất ebook reader khác để thu hút độc giả theo cách
tương tự như tờ Los Angeles Times đã làm.

Trong bối cảnh đó, chiếc iPad mà hãng Apple vừa giới thiệu, dù
bị giới công nghệ chê bai đủ kiểu, lại được giới làm báo kỳ vọng
sẽ làm thay đổi tình hình kinh doanh như iPod đã làm thay đổi mơ
hình kinh doanh nhạc số. Hiện nay Amazon đã có phần mềm
Kindle dùng cho iPhone và iPod Touch và nhiều người dùng hai
loại thiết bị này đã sử dụng gói phần mềm này để đọc sách từ
Amazon. iPad như một chiếc iPod Touch ngoại cỡ sẽ hấp dẫn
loại người đọc này vì màn hình lớn, điều khiển dễ dàng, mang
xách gọn nhẹ.


Một yếu tố nữa mà nhiều người kỳ vọng Kindle hay iPad có thể
thúc đẩy sự chuyển biến trong ngành phát hành báo chí là
chuyện mơi trường. Thử tưởng tượng khối lượng gỗ, mực in,
xăng dầu sẽ tiết kiệm được nếu ngành báo bỏ qua công đoạn in

ấn, vận chuyển để đưa nội dung báo đến tay người đọc qua
mạng không dây. Kindle, iPad sẽ thúc đẩy sự ra đời của hàng
loạt thiết bị ebook reader trong thời gian tới với giá ngày càng rẻ,
chức năng ngày càng tinh vi – chắc chắn hướng phát hành sách
báo qua con đường này sẽ ngày càng được khẳng định.

Tuy nhiên đây không phải là con đường dễ dàng. Theo sự tính
tốn lạc quan nhất, ebook readers sẽ tạo ra một khoản doanh thu
chừng 325 triệu USD mỗi năm trong những năm sắp tới, cộng


thêm chừng 150 triệu USD doanh thu từ quảng cáo. Và các bạn
có biết doanh thu của ngành báo chí Mỹ năm rồi sụt giảm bao
nhiêu không? 10 tỷ USD! Sự chênh lệch giữa hai con số này cho
thấy ebook reader, dù phát triển vượt bậc trong những năm tới,
cũng chưa phải là vị cứu tinh cho ngành báo.

Một con đường khác mà nhiều báo đang cân nhắc là tính phí cho
độc giả đọc qua mạng. Người ta nhận thấy dù lượng báo in sụt
giảm, lượng người đọc báo qua mạng ngày càng tăng, tuy nhiên,
quảng cáo đi kèm với nội dung lại không tăng như mong muốn
nên đa phần các ấn bản điện tử của các tờ báo lớn vẫn lỗ như
nhiều năm trước đây. Tính phí đối với độc giả trực tuyến là giải
pháp phải tính đến.


Ngày 20-1-2010, The New York Times tuyên bố sẽ tính phí với
những ai muốn đọc báo của họ trên Internet. Đây mới chỉ là tuyên
bố ý định, còn kế hoạch triển khai như thế nào thì chưa định hình
– thậm chí mốc thời gian triển khai được kéo lùi đến năm 2011.

Về nguyên tắc, độc giả mua báo dài hạn được đọc báo trên mạng
miễn phí hồn tồn, kể cả người chỉ đặt mua ấn bản cuối tuần;
độc giả bình thường được vào đọc một số bài nhất định, vượt
quá số bài đó thì họ phải trả tiền. Thật ra, The New York Times
từng áp dụng chuyện tính phí như thế trong quá khứ.

Năm 2005, tờ báo này đưa ra dịch vụ TimesSelect, với mức phí
7,95 USD/tháng, độc giả có thể đọc những bài báo mà người
không đăng ký không truy cập được. Phí nguyên một năm là
49,95 USD. Sau hai năm cung ứng dịch vụ này, mặc dù có cả


triệu người đăng ký, The New York Times tuyên bố hủy bỏ dịch
vụ nhằm thu hút thêm người đọc và kỳ vọng tăng thêm doanh thu
quảng cáo trực tuyến.

Chuyện làng báo Việt Nam

Ở Việt Nam, xu hướng chuyển từ đọc báo in sang đọc báo mạng
cũng đang xảy ra dù tình hình chưa đến nỗi khốc liệt như ở một
số nước khác. Tuy nhiên, ở Việt Nam, xu hướng này sẽ dẫn đến
những hệ lụy quan trọng mà nếu ngành báo in khơng giải quyết
được ngay bây giờ thì sẽ phải đối mặt với những vấn đề nan giải
hơn các nước khác.

Đầu tiên là chuyện bản quyền. Báo chí nước ngồi có thể toan


tính khả năng bắt người đọc báo mạng trả tiền nhưng báo chí
điện tử trong nước thì chịu – bởi một bài báo hay đăng ở một

trang nào đó sẽ nhanh chóng bị hàng chục trang khác cắt về, dán
lên trang của mình một cách thoải mái. Giả thử một tờ báo quyết
định khóa chừng một nửa nội dung đặc sắc của mình, chỉ cho
người đọc có trả phí truy cập, nhưng một trang web tổng hợp
thơng tin, bỏ ít tiền để vào đọc và “cắt dán” thì mơ hình tính tiền
qua mạng của tờ báo đó sẽ bị sụp đổ.

Những năm trước, khi nhiều người lên tiếng phê phán cách làm
sao chép nguyên xi các bài báo của nhau ở nhiều trang tin điện
tử, hiện tượng này đã gần như chấm dứt ở các trang tin đàng
hoàng, nghiêm túc nhưng vẫn còn tràn lan ở các trang tin nhỏ
hay loại trang chuyên đăng tin giật gân câu khách. Chúng ta phải


có những chiến dịch mạnh tay ngăn chặn chuyện này – nếu
khơng sau này sự sụp đổ của báo chí ở nước ta về mặt tài chính
sẽ cịn nhanh hơn ở Mỹ. Và có lẽ bây giờ chúng ta mới hiểu vì
sao giới đầu tư phương Tây đi đến đâu cũng đặt nặng vấn đề
bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đến thế. Không bảo vệ được bản
quyền tin bài trên mạng, chúng ta sẽ không thể tiến hành các giải
pháp mà thế giới đang thử nghiệm.

Thứ hai là sự thay đổi thói quen ở người đọc. Theo các cuộc
khảo sát quy mô nhỏ ở một số loại độc giả, một tỷ lệ rất lớn
người đọc cho biết họ vẫn ưa chuộng đọc báo in hơn là đọc báo
trên mạng nhưng sự xuất hiện và phổ biến của báo mạng làm họ
thay đổi cách mua báo. Nếu trước đây họ mua nhiều tờ thì nay
chỉ chọn một tờ họ thích nhất để đọc kỹ, còn lại sẽ bổ sung

những đề tài khác, những tin tức khác bằng thông tin từ báo
mạng. So với các nước đang phát triển khác, sự phổ biến của
mạng Internet ở Việt Nam là nhanh hơn. Mối liên hệ với cộng
đồng người Việt ở nước ngoài khiến người trong nước từ lâu đã
tiếp cận và sử dụng Internet nhanh hơn nhiều nước khác – đầu
tiên là e-mail, rồi đến chat và sau đó là đọc tin tức. Cho nên tác
động của báo mạng lên báo in ở Việt Nam là có chứ khơng phải
là không đáng kể như nhiều người nghĩ.

Thiết nghĩ những thiết bị như iPad hay Kindle khó lịng phổ biến ở
Việt Nam ngoại trừ một số lượng nhỏ những người ham thích
cơng nghệ. Thế nhưng con đường báo mạng đến tay người đọc
sẽ dần dần chuyển từ máy tính để bàn sang… điện thoại di động
và từ từng địa chỉ báo mạng riêng lẻ sang… những nơi tổng hợp


thơng tin (một phần là vì sự lỏng lẻo trong việc bảo vệ bản quyền
đã nói ở trên).

Dự báo trong thời gian tới, các dịch vụ tổng hợp tin tức này sẽ
ngày càng đa dạng và sẽ nhắm đến từng nhóm đối tượng người
đọc khác nhau. Rõ ràng chúng sẽ đóng vai trị ngược lại với
những thơng tấn xã trước đây. Phóng viên một báo viết một tin
hay – ngay lập tức tin của anh này đăng trên báo của mình sẽ
được hiển thị lên các trang tin tổng hợp. Và nơi đây sẽ phân phối
lại tin này đến những nhóm độc giả riêng của mình. Đây là xu
hướng khơng tránh được vì nó hữu hiệu, nó tiết kiệm cơng sức,
thời gian và tiền bạc cho tất cả mọi người liên quan. Vấn đề là có
sự thỏa thuận giữa nơi giữ bản quyền và nơi làm dịch vụ cung
cấp thông tin.

Phương pháp trả tiền cho việc đọc báo qua mạng (dù bằng máy
tính hay bằng điện thoại di động) cũng sẽ khác với các nước.
Chuyện dùng thẻ tín dụng để trả tiền mua báo điện tử ở Việt Nam
là chuyện xa vời. Ngược lại, khả năng người đọc nhắn một tin,
chi phí vài ngàn đồng để được vào đọc một bài báo hay được
quyền truy cập một trang tin điện tử cả một tháng là rất có thể xảy
ra. Việt Nam có thuận lợi hơn các nước là người tiêu dùng đã
bước đầu làm quen với chuyện dùng điện thoại di động để trả
tiền cho một số dịch vụ. Thử hỏi, nếu người ta sẵn sàng nhắn
một tin tốn 3.000 đồng để đọc vài lời đoán số tử vi vớ vẩn, tại sao
không thể kỳ vọng họ cũng sẽ nhắn tin, lấy mã số để vào trang
web bị khóa để đọc tin hay bài họ đang quan tâm?


Tóm lại, người dân vẫn cần tin tức, vẫn muốn đọc báo, xã hội vẫn
cần những nhà báo chuyên nghiệp thay mặt họ đi săn lùng tin tức
và cho họ biết chuyện gì đang xảy ra. Thế nhưng vì Internet giúp
họ những cơng cụ tìm kiếm thơng tin nhanh hơn, vì có những
trang web tổng hợp tin tức tốt hơn, độc giả đang bắt đầu giảm
mua báo in, thay vì mua nhiều tờ nay chỉ một hai tờ, trước mua
một hai tờ nay chỉ lên mạng đọc… cũng những tờ đó. Vấn đề là ở
chỗ, làm sao để làng báo tìm ra mơ hình tạo ra được doanh thu
từ báo mạng để bù đắp chi phí và tiếp tục duy trì hai loại báo in
và báo điện tử song song trong nhiều năm tới.