Nhận thức về chủ nghĩa khu vực

I^IHAN

THlfC VE CHU I^GHIA KHU VUC
HOANG

LDATVANDE
Chii nghia khu vQc (Regionalism) 1ft mdt
thuftt ngQ dQdc sii dung vfto ca bdi canh
trong nQdc Iftn trong quan hp giQa cac qude
gia, tQc 1ft trong quan hp qude td (QHQT).
Chii nghia khu vQc 1ft mdt hipn tQdng lich
sQ vdi nhQng tidn de, ddng thai vft d i u hipu
ciia nd da dQdc x u i t hien tQ Ifiu. Chu nghia
khu vQc cung 1ft mdt nhfin td quan trpng
chi phdi lich sii the gidi cftn hipn dai. Mftc
du ehi thQc sQ xuft't hipn tQ niia cudi thd ky
XIX nhQng chii nghia khu vQc dft ghi dft'u
ft'n trong lich sii QHQT the ky XX. Tren
quy md toftn ciu, chii nghia khu vQc ndi len
sau Chien tranh The gidi thQ II vft ngfty
eftng trd nen manh me sau Chidn tranh
lanh (1). Hien nay, chii nghia khu vQc chi
phdi r i t nhieu hipn tQdng tron^ ddi sdng
qude gia va qude td. Nd khdng chi quy dinh
ldi ich qude gia va ehinh sach ddi ngoai cac
nQdc ma cdn tac ddng tdi nhieu xu hQdng
QHQT. S Q phu thupc l i p nhau, khu vQc
hda, hdp tac va hdi nhap khu vQc,... ddu
dQdc thuc d i y bdi chii nghia khu vQe.
Khdng cdn nghi ngd gi nQa, chii nghia khu
vQc dang trd thanh mdt dac diem ciia the

gidi hipn dai. Tham chi, nd cdn dQdc coi la
tac nhfin giup binh thftnh "trftt tQ the gidi
mdi dQdc khu vQc hda" (new regionalised
world order) (2).

KHAC

NAM*

Bdi the, chic b i n nhftn thQc chii nghia
khu vQc 1ft cin thiet trong nghien cQu lich sii
thd gidi ndi chung, lich sii QHQT ndi rieng.
Tuy nhien, vipe nghien cQu chu nghia
khu vQc clii mdi dQdc b i t d i u tQ sau Chidn
tranh The gidi thQ II. Theo Shaun Breshn
& Richard Higgott, cd hai Iftn sdng nghien
cQu chii nghia khu vQc. Lan sdng thQ n h i t
dQdc bat d i u tQ nhQng nftm 1950 vft tftp
trung chii yeu vfto thQc td lien ket khu vQc
ciia Tfiy Au. Cd sd ly luftn cua Iftn sdng nfty
dQa nhieu vfto ly thuyet hdi nhftp khu vQc
ciia Chii nghia ChQe nftng Mdi. Sau Chidn
tranh lanh, do sQ thay ddi ciia thQc tiln
(bidn ddi ed c i u dia chinh tri the gidi, si^
tang trQdng ciia toan c i u hda, sQ x u i t hi$n
nhidu md hinh chii nghia khu vQc khae
nhau d Bftc vft Nam My, d Ddng A vft Nam
A,...) vft yeu c i u bd sung nhQng khiem
khuyet vd ly luftn ciia Iftn sdng mdt (chQa
thft'y dQdc t i m q u a n ' trpng ciia ban sfte

trong vipe xfiy dQng khu vQc vft tac dpng
ciia nhQng thaeh thQc tQ ben ngofti,...). l^n
sdng nghien cQu chii nghia khu vQc thQ hai
da ndi len (3).
Nhin chung, tinh hinh nghien cQu chii
nghia khu vQc 1ft mdt bQc tranh da mftu sac
vdi nhieu quan dilm vft each nhin khac
nhau vd chii nghia khu vQc. Tren phQdng
dien ly thuyet, sQ da dang nfty x u i t phat tQ

'TS. Khoa Qude te hoe - TrUdng DHKHXH&NV - DHQG HN


Rhan Ihiirc v^ chii nghia khu vuc
khai niem khae nhau ve chii nghia khu
vQc, tQ quan nipm khac nhau vd phftn dinh
khu vQc (4), tQ each tiep cftn khae nhau tdi
hi$n tQpng nfty vft tQ sQ danh gift khae
nhau vd thQc t i l n khu vQc hda tren thd
gidi. Trong thQc tiln, dd 1ft bdi bilu hipn
phQc tap vft da dang eua vft'n de nfty nhQ
Narihiro Bono da chi ra "Chu nghia khu
vQc mdi 1ft hipn tQdng khdng ddng nhft't,
toftn dipn va da dipn..." (5).
Chii nghia khu vQc la mdt hidn tQdng
phQc tap va v i n dang trong quft trinh dien
tien. Do dd, bai vidt nfty chi ed tinh each
nghien cQu bQdc d i u vft cung chi tap trung
vao lam rd nhQng ndi dung chii ydu ciia chu
nghia khu vQc. TQ dd, bai vidt hi vpng cd

the ddng gdp p h i n nfto vfto viec nhftn thQc
chii nghia khu vQc cung nhQ van dung vao
nghien cQu mdt sd v i n de trong lich sQ thd
gidi va lich sQ QHQT.
n. N O I DUNG CUA CHU NGHIA KHU Vl/C
NhQ tren da de cap, chu nghia khu vQc
hipn dipn ca trong quy md qude gia l i n
qude td. NhQng do tdn tai kha nhidu sQ
khae bipt nen da p h i n cac nghien cQu vd
hipn tQdng nay deu di theo hai hQdng rieng
re: hoae trong nQdc hoae qude td. Trong bai
nay, chiing ta chi ban den chii nghia khu
vi^c trong QHQT, cu t h i la trong quan hp
giQa cac qude gia tren cung mdt khu vQc
dia ly. Thd nhQng trong v i n dd nay, eung
cd nhidu khfti niem khac nhau dQa tren
each tidp cftn vft ndi dung nghien cQu khae
nhau. DQdi day 1ft mdt sd quan nipm khac
nhau vd ndi dung chu nghia khu vQc:
D i u tien 1ft nhQng khai nipm xftc dinh
chii nghia khu vQc dQa tren y thQc khu vQc.
Vf dy, chi xay dvtng dQa tren npi dung y
thQc, TQ diin Merriam-Webster cho rftng
chii nghia khu vQc 1ft "sQ nh^n thQc vft long
trung thftnh ddi vdi khu vQc dftc thQ vdi
m^t cQ dfin tQdng ddng" (6). TQ. diin

45
Britanica cung dQa tren cd sd y thQc nfty va
cd sQ n h i n manh nhidu hdn ddn vai trd ciia

yeu t d t i n h cam va ban sic. Theo Britanica,
"Chu nghia khu vQc hay nhftn thQc khu vQc
1ft sQ lien quan ve tQ tQdng vdi nhftn thQc
phat trien tQ tinh cam vd ban sic ben trong
khu vQc" (7). Cung tren cd sd y thQc nhQ
ndi dung chii ydu cua chii nghia khu vQc,
TQ diin Quan hi quoc te Penguin da cd
ging chi tiet hdn nhQng ndi dung nfty vft de
cao hdn phQdng dien tQ tQdng ciia y thQc
khu vQc khi chi ra "Dd 1ft tftp hdp thai dp,
long trung thftnh vft tQ tQdng mft da tftp
trung tftm tri ciia cac eft nhan eung nhQ tap
the vd cai ma hp nhftn thQc dd 1ft khu vQc
"ciia hp" (8). Nhin chung, day Ift dang khai
nipm cd trong nhidu cudn tQ dien, tQc la
dQpe sQ dung kha phd bidn.
Dilm dang iQu y ddu tien cua cae khai
nipm tren 1ft da ehi ra dQdc ed sd y thQc ciia
chii nghia khu vQc. Dd chfnh 1ft sQ nhftn
thQc chung ve khu vQc nhQ khdng gian chu
yeu vft mdi trQdng trQc tidp ciia minh.
Nhftn thQc nfty dQpe phan anh ca ve
phQdng dipn tinh cam vft tQ tQdng. Dfty Ift
ndi dung r i t quan trpng ma ndu thieu nd,
chii nghia khu vQc khdng tdn tai. Ndu tinh
cam dem lai sQ g i n bd khu vQc thi tQ tQdng
1ft sQ dinh hQdng, d i n dftt eho chu nghia
khu vQc. Dd cd the 1ft each tiep cftn "khu
vQc" ciia cac nha lanh dao qude gia trong
vipe thQc hipn chinh sach ddi ngoai va cac

giai phap khu vQc trong vipe giai quydt
nhQng vft'n dd ciia khu vQc (9). Hay "nhftn
thQc (khu vQc) nfty thuc diy cac qude gia dd
hdp tftc eung nhau theo each nfty hay khac
n h i m dat dQdc nhQng muc dich chung,
thoa man cac nhu eiu chung, hoae de giai
quyet cac v i n dd chfnh tri, quftn sQ, kinh te
vft cftc vft'n de thQc tien khae" (10). iV^odi
ra, trong khdng ft trQdng h(?p, y thQc khu
vQc cdn ddng vai trd cho sQ hinh thftnh chii
nghia khu vQc khi 1ft cai cd trQdc vft 1ft cai


46

thue d i y thQc t i i n hdp tac khu vQc. Ddng
Nam A 1ft mdt vi du nhQ vfty khi nhftn thQc
ve khu vQc cd tQ niia d i u the ky XX trong
khi chu nghia khu vQc vft sQ hdp tac khu
vQc xuft't hipn mudn hdn trong nvta sau thd
ky XX. v a cudi ciing, cae khai nipm nfty td
ra thfeh hdp d l chi hien tQdng chu nghia
khu vQc da hinh thftnh trong y thQc nhQng
vi nhidu ly do khac nhau ma chQa dQdc
trien khai nhieu trong thQc tien.
Tuy nhien, eac khai niem nay xem chQng
ciing cd nhQng ban ehd nha't dinh. Thit nhdt,
viec coi y thQc khu vQc nhQ dilm x u i t phat
cua chii nghia khu vQc khdng b i n cd gia tri
phd quat. Tuy ed nhQng trQdng hdp y thQc

khu vQc cd trQdc nbOng khdng phai la t i t ca.
Hdp tac khu vQc chau A-Thai Binh DQdng
da diin ra nbOng y nipm ve khu vQc nay v i n
chQa rd rang va cdn nhieu khac bipt. Thit
hai, sQ tftp trung vfto ed sd y thQc khdng
phan anh dQdc hdt qua trinh cua chii nghia
khu vQc. S Q tdn tai va van ddng eua chii
nghia khu vQc 1ft kdt qua ciia mdi tQdng tac
hai chieu mdt each hipn chQng giQa nhftn
thQc chii quan vft hoftn canh khach quan.
Chu nghia khu vQc Ddng A chic se khd ndi
len neu khdng cd nhQng tac ddng khach
quan mdi eua thdi ky hftu Chidn tranh lanh,
nhQng ddng thQdng mai vft d i u tQ ndi vung
tQ nhQng nftm 1980 vft eude khiing hoang tfti
ehinh nftm 1997. Thit ba, vipe dQa vfto nhftn
thQc khu vQc vdi cac dft'u hipu dinh tinh ciia
nd (tinh cam, tQ tQdng) de xac dinh chii nghia
khu vQc vQa se khd khftn, vQa la khdng dii.
Ban thfin "y thQc khu vQc" Ifi tQdng ddi md hd
khi nhan thQc eua ca nhfin vft tftp t h i thQdng
kha khae nhau vft da dang hdn nhidu so vdi
khu vQc trong thQc tien. Chii nghia khu vQe
cdn ed nhQng yeu to vftt ehft't cd t h i dinh
iQdng nhQ dieu kien dia ly, giao iQu vftn hda,
boat ddng kinh td vft hanh ddng chinh tri,...
Thit tii, trong cac khai niem nay, y thQc ve
ban sic dQdc danh gift cao trong khi nhftn

Rghien curu Lich sJr. s6 5.2009

thQc ve ldi ich chung lai kha md nhat.
Khdng bae bd vai trd ciia ban sic khu vQc
nhQng ldi ich chung thQdng tao ra ddng iQc
ldn hdn cho chii nghia khu vQc so vdi ban
sic. Khdng ed ldi ich khu vQc chung dQdc
nhan thQc, chii nghia khu vQc khd Idng dQdc
thuc diy trong thQc te. Cd t h i t h i y rd ddng
ed ldi ich nay n i m trong h i u hdt cfic hipn
tQdng chu nghia khu vQc hipn nay.
Cd le cung bdi sQ quan tam chii yeu den
nhQng ddng thai chii quan hdn 1ft hoftn
canh khach quan ciia ehu nghia khu vQc
nen dftn den sQ tach bi$t n h i t dinh hipn
tQdng
nfty
vdi
khu
vQc
hda
(Regionalisation). Vi du, Shaun Breslin &
Richard Higgott nhft'n manh sQ phan bipt
cd tinh ban ehft't giQa khu vQc hda 1ft qua
trinh de facto dQdc thue d i y bdi thi trQdng
vft chii nghia khu vQc 1ft qua trinh de jure
dQdc thuc d i y bdi eac qude gia (11). Ndi
each khac, theo quan dilm nfty, hai qua
trinh ke tren da dQdc phfin bi$t r i t rd rang,
it n h i t ve mat khai nipm. Day la quan
niem cd p h i n khac vdi nhdm quan ni^m
thQ tQ (se de cap d ben dQdi) cho r i n g khu

vQc hda la mdt ndi dung ciia chu nghia khu
vQc. V i n de nay se dQcfc quay trd lai khi
ban ve nhdm quan nipm thQ tQ.
Cd p h i n khfte vdi cftc khai nipm tren,
nhdm khai nipm thQ hai quan tfim nhidu
hdn den cac bieu hi$n thQc tiln mft d dfiy 1ft
mite dp hdp tdc giQa cac chii t h i . Theo dd,
chii nghia khu vQc dQdc xfiy dQng dQa trSn
mQc dp phat triln nfto dd eua sQ hqlp tac
giQa cae quoc gia thftnh vien. Tuy cung dQa
tren ed sd nfty nhQng quan nipm ve mQc dp
hdp tac lai tQdng doi khac nhau. John
Ravenhill cho r i n g "chii nghia khu vQc Ift
sQ edng tftc lien chinh phii tren mpt cd sd
gidi han vd mftt dia ly" (12). Trong khai
nipm nfty, sQ cpng tac giQa cac qude gia
trong vung Idng hay chftt, ngftn ban hay dfti
ban, ddn le hay toftn dipn tlii deu cd t h i dQ(jc


R h ^ thurc vi chii nghia khu vi^c
coi 1ft chii nghia khu vQc. Ndi chung, khai
ni^m nfty tuy bao quat nhQng hdi ddn gian.
Cu t h i hdn vdi mQe dp hdp tac chftt che
hdn, Joseph Nye cho r i n g chii nghia khu
vQc 1ft "sQ hinh thftnh hifp hdi hay nhdm
lidn qude gia tren cd sd khu vQc" (13). 6
dfiy, dQdi cai nliin ciia Chii nghia t h i chd
quoc te (International
Institutionalism),

chu ngliia khu vQe dQpe cho 1ft tdn tai khi
sQ h(?p tftc giQa cftc qude gia trong vung da
d mQc lien ket tQdng ddi cao vdi sQ hinh
thftnh t h i che chung eho khu vQc. T h i chd
chung du dQdi hinh thQc nfto ciing deu
phan anh mQe dp gftn kdt cao hdn, muc tieu
chung xac dinh rd rftng hdn, sQ hdp tac
cung cd tinh dn dinh vft thQdng xuyen hdn
so vdi sQ edng tac chung chung trong quan
ni§m ciia Ravenhill. Nhieu ngQdi da dQa
vfto khai nipm nfty de ndi vd chii nghia khu
vi^c trong nhQng nftm 1980-1990 d Nam A
vdi SAARC (1985) vft chftu A-Thai Binh
DQdng vdi APEC (1989),...
Tidp theo, dQdi cai nhin h§ thdng, chii
nghia khu vQc dQ^c quan ni$m nhQ "sQ phat
triln ciia hf thdng chinh trj hay xa hdi tren
mpt hay nhieu vung" (14). Vipe sii dung
thuftt ngQ "h$ thdng" d dfiy phan anh it nhft't
ba didu. Mdt Id sQ h(?p tac giQa cftc thftnh
vien kha chat che vdi nhQng ldi feb chung
nen mdi hinh thanh dQdc hp thdng quoc te
khu vQc. Hai Id sQ tQdng tac trong hp thd'ng
la da dang vft da chidu, khdng chi giQa cfic
thftnh vien mft ca giQa cftc thftnh vien vdi hp
thdng. Ba Id hp thdng Ift mdt chinh t h i vdi
nhQng dilm chung giQa eac thftnh vien, giup
phfin bi$t vdi cac khu vQc khfte.
Trong nhQng nftm gin day, cd mpt xu
hQdng quan ni$m khae vd chii nghia khu

vi^c vdi mQc dp hpp tac cao hdn vft e\i t h i
hdn. Dd 1ft cftc quan nifm coi chii nghia khu
v^c chfnh 1ft sQ lien kdt khu vQc (15) hay sQ
hOi nhftp khu vQc (16). Theo dd, chu nghia

47

khu vQc dQdc coi la tdn tai khi sQ hdp tac
giQa mdt nhdm chu the nfto dd da dat tdi
mQc dp hen kdt hay hdi nhftp. SQ hdp tac
trong t h i ehd khu vQc cd t h i long leo nhQng
sQ hdp tftc trong hen ket hay hdi nhftp chic
chin la phai sfiu sic vfi manh me hdn nhidu.
Hdi nhap eung tao ra he thdng khu vQc chat
che vdi tinh chinh t h i r i t rd rang. Day la
bieu hipn cao n h i t hay ndi eftch khac 1ft
trang thai cudi eung ciia chii nglila khu vQc.
Vdi each tidp cftn ciia Chu nghia hftnh vi
(Behavioralism), cac khai nipm tren da
dem lai sQ bd sung ed y nghia cho viec
nghien cQu chu nghia khu vQc. Vd ban the
luan, chiing phan anh dQdc ndi dung ciia
chii nghia khu vQc bao ham ca ndi dung y
thQc va vat chit. Cac bilu hipn hay trang
thfti dQdc dQa ra (sQ cdng tac, t b i chd khu
vQc, hp thdng, hdi nhftp) deu 1ft kdt qua ciia
sQ nhftn thQc khu vQc sftu sic vft mQc dp
hpp tac khu vQc tQdng ddi cao. Ve nhftn
thQc luftn, chung cung eho thiy nhan thQc
khu vQc cd t h i bien ddi bdi sQ phat trien

ciia hpp tftc khu vQc. Qua trinh md rpng
EU 1ft mdt vi dy khi dang lftm thay ddi
nhftn thQc khu vQc tQ mdt phin Tay Au
ban d i u sang p h i n ldn Chfiu Au hipn nay.
Vd phQdng phap luftn, chung eung cip
them nhQng hanh vi eu thi, nhQng bilu
hipn dinh tinh va nhQng trang thai thiic
tien de xac dinh dQdc chii nghia khu vQc.
Mac du cftc khai nipm tren cd ve toftn
dipn hdn song vftn chQa phai Ift da hoan
thipn. Vipe dQa chii yeu vao mQe dp tQdng
tftc giQa eac qude gia trong vung de xem xdt
chii nghia khu vQc xem chQng v i n gftp khd
khftn. Tha nhdt, sQ da dang y kidn d tren
cho thft'y chQa cd tieu ehf thdng n h i t trong
vipe xac dinh chu nghia khu vQc. MQe dp
h^p tftc khu vQc den dau thi cd t h i coi dd 1ft
chu nghia khu vQc? Hdi nhftp ciia EU thi
da dftnh nhQng tQdng tac long leo vft nhieu


48

xung dot nhQ d Nam A hay Vung Vinh thi
lieu d dd cd chu nghia kbii vQc hay khdng?
Day la nhiing cfiu hdi vftn cdn de ngd vft
chQa dQdc giai quyet. Thii hai, cac quan
niem nfty hdi sieu hinh khi chi nhft'n manh
cac trang thai khac nhau cua chu nghia khu
vQc ma khdng eho thft'y rd tinh qua trinh ciia

hien tQdng nfty. Chu nghia khu vQc cd qua
trinh vftn ddng ciia nd di tQ gian ddn den
phQc tap, xa bd phan den tdng thi, tQ ddn
tuyen ddn da tuydn. Cd le cac khai nipm d
tren thien vd phan anh kdt qua ciia chii
nghia khu vQc vdi nhQng mQe dp manh ydu
khfte nhau hdn 1ft chinh ban than nd. Thit
ba, neu chi dQa t h u i n tuy vfto cac khai niem
nfty thi eung khd phan anh dQdc thQc tiln
vdn phQc tap vft da dang hdn. Vi du, chfiu AThai Binh DQdng ed t h i che dft'y (APEC), cd
hpp tac dft'y nhQng quan niem vd khu vQe
chftu A-Thai Binh DQdng ed ddng nhft't
khdng giQa cftc thftnh vien? Vft lieu d dfty 1ft
chii nghia khu vQc hay lien khu vQc?
Do sQ ndi len eua yeu td kinh td trong
quan he qude te sau Chien tranh lanh, dQdi
anh hQdng cua xu hQdng tiep cftn kinh te
chinh tri qud'c te, da xuft't hien them xu
hQdng thQ ba xem x6t, chu nghia khu vQc
tren gdc dp kinh te. DQa vfto thQc tien cae
ddng kinh td dang dien ra manh me trong
nhidu khu vQc cua the gidi hipn nay, mdt sd
hpc gia nhQ Paul Kruman, Frankel, Stein vft
Wei dinh nghia chii nghia khu vQc nhQ mdt
qua trinh kinh td dQa tren cftc ddng kinh te
tftng trQdng nhanh giQa mdt nhdm qude gia
nfto dd trong ciing mdt khu vQc hdn 1ft giQa
cac nQdc nfty vdi eac nQdc khac d ndi khae
tren thd gidi (17). Trong TQ diin Bdch khoa
todn thu cua Viet Nam ciing dinh nghia theo

each nhQ vay. "Chu nghia khu vQc 1ft hftnh
ddng ciia chinh phii n h i m tQ do hoft hoftc
thuftn ldi boa thQdng mai trong pham vi khu
vi,mai tQ do hay hen minh hai quan" (18).

Rghifin curu Lich sir. s6 5.2009
Quan niem nay cd sQ tQdng tac dang k l vdi
Chii nghia T Q do mdi (ffeoliberalism) trong
nghien ciiu quan he qude te. Theo do, kinh td
thi trQdng dQdc coi 1ft mot trong nhiing ddng
iQc chii yeu thue d i y hdp tac vft hpi nhftp khu
vQc. Ldi ich phat trien khien cac nQdc cd nhu
ciu md rdng thi trQdng ra ben ngofti bien gidi
vft tftng ciidng hdp tac kinh te trong khu vQc.
TQ dd, hp coi kinh te 1ft yeu to cd ban dinh
hinh nen chii nghia khu vQc. Nhiing ngQdi
theo quan diem nay thQdng coi cftc thftnh
vien tham gia hi^p dinh Qu dai thQdng mai
(Preferential Trade Agreement - PTA) khu
vQc 1ft mdt nhdm cd tfnh khu vQc (19).
Thftm chi, nhQng ngQdi iing hd quan
dilm nfty cdn dQa ra thuftt ngQ "Chu nghia
khu vQe Mdi" (New Regionalism) d l chi Iftn
sdng chii nghia khu vQc thdi ky hftu Chien
tranh lanh. Hp cho r i n g toftn ciu hda kinh
te vft nhQng bidn ddi kinh td-clifnh tri sau
Chien tranh lanh da quy dinh sQ ndi len ciia
Iftn sdng chii nghia khu vQc mdi vdi nhQng
dftc thu mdi. Wilfred J. Ethier dQa ra 6 dac

thu cua Chii nghia khu vQc Mdi ma da phin
chung 1ft vd kinh te. Dd Ift: (a) SQ tham gia
cua eac nQdc nhd cung vdi nQdc ldn nhQ
NAFTA la mdt vf du; (b) Cae nQdc nhd
thQdng tien hanh cai eftch ddn phQdng nhQ
Mexico vdi NAFTA hay mdt sd nQdc
Scandinavi doi vdi EU; (c) T Q do hda thQdng
mai dien ra vdi tdc dp vQa phai nhQ NAFTA
vft Mecosur; (d) T Q do hda dat dQdc chii ydu
la bdi cac nQdc nhd chQ khdng phai cac nQdc
ldn nhQ trQdng hdp Canada va Mexico trong
NAFTA; (e) Cac thda thuan khu vQc thQdng
hQdng tdi sQ hdi nhftp "sau" nhQ EU Ift diin
hinh; (i) Cae thda thuan khu vQc thQdng di^a
theo khu vQc dia ly, tQc 1ft cac thftnh vien Ift
nhQng qude gia lang gidng (20).
xay dQng khai nipm chii nghia khu vQc
dQdi gdc dp kinh te cd nhQng cd sd h^p 1^
ciia nd. Thit nhdt, l^i feb kinh te - ddng li^c


Rhto Hiijrc v& chii nghia khu vtfc
quan trong ciia chii nghia khu vQc - dii
manh vft kha ben vQng nen tao dQdc kha
nftng hinh thftnh vft niem tin ve sQ dn dinh
ciia chii nghia khu vQc. Thit hai, linh vQe
kinh td 1ft ndi d l dat dQdc y chi hdp tac
chung giQa cftc qude gia trong mdt khu vQc
hdn 1ft eac linh vQe khfte. Vi the, khu vQc hda
dl diin ra hdn trong linh vQe kinh td, tao

didu ki^n cho chii nghia khu vQc nay nd.
Thit ba, eftch tiep cftn tQ gdc dp kinh td td ra
hQu feb trong vipe tim hilu chii nghia khu
vQc sau Chidn tranh lanh khi Iftn sdng chu
nghia khu vQc hipn nay dang tftng manh
trong linh vQc kinh td, khi hdp tac kinh td
khu vQc dang diin ra nhieu hdn b i t cQ linh
vQc khac vdi hftng trftm PTA trftn lan tren
thd gidi vft kha nhieu PTA nay thQdng n i m
trong khudn khd khu vQc n h i t dinh.
Tuy nhien, khfti ni$m nfty cung bdc Id
nhQng ban chd n h i t dinh. Thit nhdt, dQdng
nhQ khai ni^m nfty chi tQdng ddi thfeh hpp
ddi vdi hi$n tQdng chii nghia khu vQc thdi
k^ sau Chidn tranh lanh. Nd khdng giup
giai thich dQdc nhidu hif n tQpng chii nghia
khu vQc trQdc dd vdn chiu ehi phdi ciia
nhidu ydu td khfte hdn 1ft kinh td. Chii
nghia khu vQc Ddng Nam A 1ft mdt vi du.
Chii nghia khu vQc Ddng Nam A dQdc ghi
dft'u ft'n nftm 1967 vdi vipe thftnh Iftp
ASEAN nhQng hdp tftc kinh td ndi khdi 1ft
khdng dang k l trong khi hdp tftc chinh tri
td ra ft'n tQdng hdn nhidu. Thit hai, vipe ehi
dQa vfto kinh td nhQ ddng iQc vft bilu hipn
ciia chii nghia khu vQc td ra hdi phien dipn
k l ca ddi vdi thdi k^ sau Chien tranh lanh
khi thi^c td dfiy 1ft mpt hipn tQ(?ng da dang
vft da di^n hdn.nhidu nhQng gi nd cd trong
kinh td. Ndu chi di^a vfto kinh td thi cung

khdng giai thfeh dQ(?c sQ hinh thftnh vft v^n
d$ng ciia chii nghia khu vi^c Ddng A hi$n
nay. Dd 1ft mdt quft trinh khdng chi dQ«?c
thiic d i y bdi ydu td' kinh td mft cdn chiu chi
phdi manh mg cua ydu td dia 1^, chinh tri.

49

vftn hda, xft hdi. Thit ba, trong moi tQdng
tac giQa ehu nghia khu vQc vft kinh te, r i t
khd quy cho chii nghia khu vQc 1ft nguyen
nhfin lftm tftng ddng kinh td ndi vung. Vay
nhQng ddng kinh te tang manh giQa eac
qude gia d nhQng khu vQc dia ly khfte nhau
ed dQdc xdp chung vfto khai niem ehu nghia
khu vQc hay khdng?
Nhftm khic phuc khidm khuyet ciia
nhQng khai nipm ke tren, ed xu hQdng tim
hilu chii nghia khu vQc mdt each tdng hdp
hdn vdi he tieu chi md rdng hdn. Mdt trong
sd dd 1ft y kien cua Andrew Hurrel. Tac gia
nfty eho rftng ndi dung cua chii nghia khu
vQc dQdc tao hdp bdi 5 thftnh phin: 1/ Khu
vQc hoft; 2/ Nhftn thQc khu vQc vft ban sic; 3/
Hdp tftc lien qude gia khu vQc; 4/ Hdi nhftp
khu vQc do qude gia thuc diy; 5/ SQ cd kdt
khu vQe (21). CQng di theo each nhQ vfty,
Narihiro Bono da cd ging lftm rd hdn tinh da
dipn, da t i n g va da cip dp ciia hipn tQdng
nfty. Vd linh vQc, Narihiro Bono cho ring

chii nghia khu vQc bao gdm cae linh vQe
kinh td, vftn boa, chfnh tri, an ninh vft mdi
trQdng. Vd chii the, thi trQdng (chii t h i kinh
te), chii t h i xa hdi va qude gia dan tdc...
dQdc coi la cd sd ciia chu nghia khu vQc (22)
Cach xftc dinh chii nghia khu vQe dua
tren nhQng dft'u hipu nhQ vfty rd rang cd
nhQng Qu dilm dang kl. Thd nhd't, chung
cd tfnh toftn dipn hdn vd ndi dung, ft nhat
la so vdi nhdm khai nipm thQ n h i t chi de
cap den y thQc khu vQc. Ndi dung ciia chu
nghia khu vQc theo each hilu nfty bao gdm
ca phQdng dipn y thQc chii quan (nhan thQc
va ban sic, hdp tftc vft thuc diy hdi nhftp)
l i n hoftn canh vftt ehft't khach quan (khu
vQc hda). Thit hai, chung eung hdp ly hdn
khi phan anh dQdc tinh quft trinh ciia chii
nghia khu vQc vdi nhQng mQc dp hdp tac
khac nhau vft tftng d i n len (hqlp tac, hpi
nhftp, ed kdt). Cach hieu nay ft sieu hinh
hdn nhdm khai nipm thQ hai vdn cd xu


50
hQdng quy chii nghia khu vQc vao mdt
trang thai tQdng tac n h i t dinh. Thit ba,
chiing cung phan anh d i y du hdn vd nhiJng
khia canh khac cua chu nghia khu vQc nhQ
Narihiro Bono da lftm rd. Linh vQc cua qua
trinh chii nghia khu vQc d day rd rang 1ft da

dang hdn nhdm quan nipm thQ ba thien vd
kinh te. Chu t h i d day cung md rdng khi
bao gdm ca qude gia vft phi qude gia chQ
khdng thien vd qude gia nhQ khai nipm ciia
Ravenhill. Vdi nhQng Qu diem nhQ vfty,
each h i l u thQ tQ cd t h i 1ft edng cu phan tieh
chii nghia khu vQc phd quftt hdn ca vd
khdng gian vft thdi gian nghien cQu.
Mftc du vfty, xu hQdng nhin nhftn ehu
nghia khu vQe mdt each tdng hdp hda khdng
phai la khdng cd v i n dd. Vft'n dd ddu tiin 1ft
sQ due n i t thftnh khfti nipm hay hi d l ngd
mft cd le la do hp tieu chi hdi rdng. Ca
Andrew Hurrel va Narihiro Bono deu chi
neu cac ndi dung da dang ciia chii nghia khu
vQc mft khdng di vfto khai nipm. Vft'n di thit
hai 1ft hoftn toan ed the nit gpn bing each
ket hdp eac ndi dung 3, 4 vft 5 (hdp tac, hdi
nhftp vft cdket). ThQc ra, ca ba ndi dung nfty
ddu phan ftnh qua trinh ciia chii nghia khu
vQc di tQ h ^ tftc ddn hdi nhftp. Vft cung vdi
dd, sQ cd kdt khu vQc eung dQdc ciing cd
theo. Cdn v i n dd thii ba lien quan ddn npi
dung khu vQc hda. Narihiro Bono cho r i n g
"khu vQc hoa la mdt qua trinh lien quan chii
yeu den cac chu t h i phi qude gia (cae edng ty
xuit nhap khau va d i u tQ vdi cac nen kinh
te lftng gidng) (23). Cd le quan nipm khu vQc
hda nhQ vfty 1ft hdi bi hep vft cd t h i d i n ddn
sQ khdng rd rftng trong khai nipm chii nghia

khu vQe. Theo chung tdi, khu vQc hda 1ft quft
trinh phd bien cftc gift tri chung cd tinh khu
vQc. Cac gift tri nfty 1ft da dipn chQ khdng
phai moi kinh td. Qua trinh nfty dQdc thue
diy khft nhieu bdi qude gia chQ khdng phai
eiii moi chii the phi qude gia. Vft'n dd thit tii
1ft ve quan hp giQa khu vQe hda vft chii nghia

R g h i ^ curu Lich sit. s6 5.2009
khu vQc. Cac tac gia tren cho rftng khu vQc
hda 1ft mdt ndi dung cua chii nghia khu vQc.
Day 1ft y kidn khac vdi Shaun Breslin &
Richard Higgott (da neu trong nhdm f kidn
d i u tien) ed sQ tach biet ro rftng giQa hai cai
nfty. Theo chiing tdi, nhftp hay tach hoftn
toftn hai qua trinh nay ddu khdng dn. Khu
vQc hda cd sQ vftn ddng khach quan ciia nd
va chiu tac ddng ciia nhidu nhan td chQ
khdng phai moi chii nghia khu vQc. Hdn
nQa, khu vQc hda nhidu khi diin ra trQdc va
trd thftnh mdi trQdng cho sQ thuc diy chii
nghia khu vQc. Khu vQc hda ndi chung rpng
hdn ehu nghia khu vQc. Vi the khd cd t h i coi
khu vQc hda nhQ mdt thftnh td nftm tron vpn
trong chii nghia khu vQc nhQ y kidn ciia
nhdm thQ tQ. NgQde lai, sQ phftn bipt hai cfti
nfty ed the c i n thidt vd mat ly thuydt nhQng
sQ chia tfteh hoftn toftn nhQ y kidn ciia
Shaun Breslin & Richard Higgott thi lai
khdng phan anh diy du mdi quan hp qua lai

giQa chung. Tren thQc td, chii nghia khu vQc
vft khu vQc hda ed ca sQ dan xen, tQdng ho
vft hda quypn nhau kha khftng kbit. Nhin
chung, khu vQc hda hoftn toftn cd t h i ddng
vai trd 1ft ddng iQc vft cd sd khach quan
thuftn Ipi cho chii nghia khu vQc. Trong
nhieu trQdng hdp, khu vQc hda lai Ift kdt qua
ciia chii nghia khu vQc. Ro rang, giQa chiing
cd sQ nftm trong nhau du khdng phai t i t ca.
Do vfty. Cling khd mft tach bipt hoftn toftn hai
quft trinh nfty. GiQa chung cd sQ giao thoa
vdi nhau. Trong dd, mdt p h i n khu vQe hda
la ndi dung ciia chu nghia khu vQc. NgQ^
lai, ehu nghia khu vQc 1ft mpt trong nhQng
tac nhan thuc d i y khu vQe hda.
III. MOT VAI NHAN X6T
TQ nhQng trinh bfty vft phftn tich d tren,
bfti vidt dQa ra mpt sd nhftn x6t xung
quanh khai nipm vft npi dung ciia chii
nghia khu vQc.
1. Chii nghia khu vQc vdn r i t da dang
tren thd gidi, kha khfte nhau trong ljch sii


R h ^ Hiurc v& chii nghia khu vi/c
vft hi^n tai. Vi the, da c6 nliidu cd gftng xfiy
dQng khai ni§m vft xac dinh nhiing ndi
dung chii ydu ciia iiipn tQ^ng nfty. Cd ft
n h i t bdn each tidp cftn dQ(?c dQa ra. Trong
dd, nhdm y kien d i u tien dQa chu ydu vfto

n^i dung f thQc khu vQc. Nhdm thQ hai
quan tftm ddn mQc dp hdp tac giQa cftc qude
gia trong khu vQe. Nhdm thQ ba n h i n
manh vai trd dpng iQc ciia kinh td vft sQ
hdp tac kinh td. Vft nhdm thQ tQ mQu tim
mpt sQ tdng hdp hdn vdi nhidu ndi dung
hdn. Nhin chung, cae quan ni^m dd deu
chQa dQng ddng thdi nhQng cd sd hdp ly
ciing nhQ cftc ban chd n h i t dinh. Do tfnh
phQc tap ciia vi^n de, cho den nay, vSn chQa
cd mpt khfti nidm chii nghia khu vyc nfto
dQdc chft'p nhftn rpng rai.
2. Cho du ed sQ da dang ca ve thQc tiln
lin trong ly luftn, chii nghia khu vi;tc v i n cd
nhQng npi dung chung. DQa vfto nhQng
dilm hdp ly eiia cftc quan ni^m tren, theo
chung tdi, chii nghia khu vQe cd t h i dQdc
bao gdm ba npi dung chfnh vdi nhQng bilu
hi§n khac nhau. Ba n^i dung nfty 1ft:
-Nhdn thitc khu viic: Nhftn thQc khu
vQc d dfiy chfnh 1ft f thQc vd khu vQc nhQ
khdng gian trQc tidp ciia minh. Bdn canh
dd, ed t h i cd them y thQc ve ban sfte tuy
titog ndi. y thQc khu vQc ft nhft't phai dQdc
phan ftnh trong tQ tQdng vdi nhu c i u gftn
bd giQa cac thftnh vien. O mdt sd ndi cd the
cd them sQ phan ftnh qua tinh cam khu
vQc. Trong tQ tQdng khu vQc, nhftn thQc vd
l(?i feb chung khu vQc Ift quan trpng n h i t
bdi dfty 1ft dOng iQc vft cai dfch cho chii

nghia khu vQc.
-Hdp tdc khu viic: H?p tftc khu vQc d
dfiy cin dQdc h i l u Ift sQ vfu tien trong chfnh
sftch eung nhQ nhQng cd gftng thQc tiln
thuc diy hdP tac tren quy md khu vi^c. S\f.
h(?p tac nfty bao gdm ca phQdng di^n song
phQdng vft da phQdng. Dd phai Ift quft trinh

51

cd tfnh hQdng dfch tdi hdi nhftp khu vQc.
Nd cd the dQpe phan anh ca vd phQdng dien
t h i chd hda vdi hinh thQc td chQc khu vQc
nfto dd nhftm tao didu kipn cho sQ thiic day
hdp tac khu vQe. Nd ed t h i dien ra ehi tren
kenh nha nQde-nha nQdc hoftc ca tren kenh
nhftn dfin-nhfin dftn vdi sQ tham gia ciia
cac chii t h i phi qude gia.
- Khu viic hda: Khu vQc hda d day la qua
trinh hinh thftnh ngfty cang nhidu cae diem
chung ed tfnh khu vQc. Cac dilm chung nay
ed thIttQdc t h i hien qua ldi feb chung va muc
dfch chung, qua sQ cung cd ban sic truyen
thdng va nay sinh nhiing ban sic khu vQc
mdi, qua sQ phu thupc lin nhau ngay cang
sfiu sic trong khu vQc, qua sQ phdi hdp vk
lien kdt khu vQc ngay cang tftng,...
3. Tuy nhien, bdi thQc tien chu nghia
khu vQc rft't da dang nen vipe bd budc vao
mpt khai nipm chung xem chQng se lftm

nghdo npi dung. Vi thd, cd the phan chia
thftnh hai cip dp hay khai nipm hpp va
khfti ni$m rpng. Khai nipm hpp chi gdm ndi
dung vft nhQng d i u hipu d i u tien, tQc Ift
nhan thQc khu vQc. ThQc tdcho thiy vin cd
t h i coi dd la chii nghia khu vQc khi da cd
nhftn thQc khu vQc dQdc phan anh trong tQ
tQdng hay chinh sach eho du kdt qua hdp
tac chQa cao. Theo dd, chii nghia khu vQc cd
t h i 1ft: "^ thQc vd khu vQc vdi nhQng gift tri
chung mft tQ dd thuc diy hdp tac khu vQc".
Dfiy 1ft sQ xfiy dQng khfti nipm dQa ehu yeu
vfto cd sd chii quan.
Khai nipm rdng bao gdm ca ba npi dung
k l tren. Trong trQdng hdp nfty, ehu nghia
khu vQc cd t h i 1ft: "y thQc khu vQc vft
nhQng cd gftng thuc diy hdp tac khu vQc
nhftm thQc hipn nhQng ldi ich chung trong
khu vQc". So vdi khai nipm hpp, khai nipm
nfty rdng hdn khi bao gdm them nhQng ndi
dung vd mftt thQc tien.


52

Rghi6n curu Lich sit. s6 5.2009

Bfti vidt nfty cdn cd t h e m m o n g m u d n
ddng gdp p h i n nfto cho viec n g h i e n cQu chii
n g h i a k h u vQc ciing nhQ cdng cudc hdi

nhftp k h u vQc e u a nQdc t a . Cho du s a u n a y
Viet N a m md r d n g q u a n h p ddn dfiu, k h u

CHU

vQc vftn 1ft mdi trQdng trQc tiep cua chiing
ta, ldi ich khu vQc vin 1ft thidt than ddi vdi
chiing ta. Vft vi vfty, chu nghia khu vQc vin
ludn 1ft yeu to phai tinh den trong quan h§
ddi ngoai ciia chung ta.

THfCH

(1). VI qua trinh cua chu nghia khu vi^c, xin
tham khao Hoang Khfic Nam, Chu nghia khu vitc
trong lich sit. Tap cM Nghiin cihi Lich si, B6 5
(385), 2008, tr. .59-71.
(2). Shaun Breslin & Richard Higgott, New
Regionalism(s) in the global political economy.
Conceptual
understanding
in
historical
pespectives, Asia Europe Journal, 1, 2003, p.
170.
(3). Shaun Breslin & Richard Higgott, Bdd, p.
168-171.
(4). VI sij phan dinh khu vv;(c, xin tham khao
Hofing Khfte Nam, Phfin dinh khu vUc trong
nghien ciiu quo'e tl, 2007, Tap chi Khoa hoc, Tftp

23, so 2, 2007, tr. 77-86
(5). Narihiro Bono, Regionalism in East Asia:
The transformation of regional political economy in
East Asia, p. 3.

(12). John Ravenhill, A Three Bloc World? The
New East Asia
regionalism,
International
Relations of the Asia-Pacific, Vol 2 (2002), p. 168.
(13). Joseph Nye, International Regionalism:
Readings. Little Brown and Company, Boston,
1968, p. vii
(14). http7/www.merriam-webster.com/dictionary/
legionahsm.
(15). Do Hofii Nam, Vo D?ii Lupc (chii bifin),
Hudng tdi Cdng dSng kinh te Ddng A, Nxb Thi
gidi, Hfi Npi, 2004, tr. 55.
(16). Feng Lu, Free Trade Area: Awakening
regionalism in East Asia, Working Paper No.
E2003010, China Center for Economic Rearch at
Peking University, 10/2003, p. 9.

regionalism.

(17). Edward D. Mansfield & Helen V. Milner,
The New Wave of Regionalism,
International
Organization, Vol 53 No 3 Summer 1999, The
Massachusetts Institute of Technology Press, p.

590.

(7). />=regionalism&source=MWTEXT

default. aspx?param

(6). />
(8). Graham Evans & Jeffrey Newham, TVie
Penguin Dictionary of International
Relations,
Penguin Books, London, 1998, p. 473.
(9). Graham Evans & Jeffrey Newham, Sdd,
p.473.
(10). A. Hasnan Habib, Defining the "Asia
Pacific Region", The Indonesian Quarterly Vol.
XXIII No. 4, 1995, p. 304.
(11). Shaun Breslin & Richard Higgott, Bdd, p.
167.

(18). />(19). Edward D, Mansfield & Helen V. Milner,
Sdd, p. 592.
(20). Wilfred J. Ethier, The New Regionalism,
The Economic Journal, No 108 July 1998, Royal
Economic Society, UK, p. 1150-1152.
(21). Narihiro Bono, Bdd, p.2.
(22). Narihiro Bono, BdUl, p.3.
(23). Pablo Bustelo, The Impact of the
Financial Crises on East Asian Regionalism,
8/2000, p. 10, .e3/info/geeao.htm