Các nền văn minh và những điều bạn nên biết

MỤCLỤC
LỜINÓIĐẦU
EGYPTIANCIVILIZATION-NỀNVĂNMINHAICẬP
INCA-NỀNVĂNMINHINCA
AZTECCIVILIZATION-NỀNVĂNMINHAZTEC
MAYACIVILIZATION-NỀNVĂNMINHMAYA
CHINESECIVILIZATION-NỀNVĂNMINHTRUNGHOA
MESOPOTAMIA-NỀNVĂNMINHLƯỠNGHÀ
GREEK-NỀNVĂNMINHHYLẠP
INDUSVALLEYCIVILIZATION-NỀNVĂNMINHTHUNGLŨNGINDUS
Chiasẽebook: />Thamgiacộngđồngchiasẽsách:
Fanpage: />CộngđồngGoogle: />

LỜINĨIĐẦU

SáchnàytrìnhbàydướidạngsongngữAnh-Việtcáccâuhỏiđápvềcácnềnvănminhthếgiới
cổđại,từnềnvănminhAiCậpcổđại,VănminhTrungHoa,v.v.chođếnnềnVănminhHyLạp
vàVănminhThungLũngIndus.
Đặcđiểmcơbảncủasáchlàtổnghợpvàcơđọng.Chỉtrongphạmvi72trang,sáchsẽhướng
dẫnbạnđọcquaytrởvềvớicácnềnvănminhcủanhânloạitừ7.000nămtrướcCơngNgun
chođếnkhoảngnăm200sauCơngNgun.
Cuốimỗibài,sáchcóchúthíchcáccụmtừvàmẫucâunhằmgiúpbạnđọccủngcốvốntừvựng.
Sáchcũngcónhiềuhìnhảnhminhhọanhằmlàmsángtỏvàphongphúhốmộtsốnộidung.
Ngồira,đểluyệnkỹnăngnghehiểuchobạnđọc,chúngtơicókèmđĩaCDgồmcácbàiđọc
tiếngAnh,vớinộidungđượcđọcchậmrãiđểbạnđọctiệntheodõi.
Hyvọngrằngvớinộidungphongphú,bốcụcmạchlạc,sáchsẽlànguồnthamkhảoqbáu
chocácbạnđọc.
Chúccácbạnthànhcơng.

EGYPTIANCIVILIZATION-NỀNVĂNMINHAICẬP
Ai Cập cổ đại là một vùng đất huyền bí. Sự huyền bí bao gồm nguồn gốc, tơn giáo và
nhữngcơngtrìnhkiếntrúcvĩđạicủanó:nhữngngơiđềnlinhthiêng,cáckimtựtháp,
vàtượngnhânsưkhổnglồ.CáckimtựthápAiCậplànổitiếngnhấttrongsốnhữngdi
tíchcổđại.
(AncientEgyptisalandofmysteries.Mysterysurroundsitsorigins,itsreligionandits
monumentalarchitecture:colossaltemples,pyramidsandtheenormousSphinx.The
Egyptianpyramidsarethemostfamousofalltheancientmonuments.)
1.WhatisHieroglyphics?
Hieroglyphicsareoriginalformofwritingfromwhichotherformsevolvedlikehieraticand
demotic. Hieratic was a simplified form of hieroglyphics used for administrative, business
purposesandforliteraryscientificandreligioustexts.Thelasthieroglyphictextwaswritten
atthetempleofPhilaeinA.D.450.

Chữtượnghìnhlàgì?
Chữtượnghìnhlàdạngngunthủycủacácvăntựmàtừđócácdạngkhácpháttriểnchẳng
hạnnhưchữviếtcủagiớitănglữvàgiớibìnhdân.Cácchữviếtcủagiớitănglữlàmộtdạng
tượnghìnhđơngiảnđượcdùngchomụcđíchquảnlýnhànước,mụcđíchthươngmạivàcho
cácvănbảnkhoahọcvàtơngiáo.VănbảntượnghìnhsaucùngđượcviếttạiđềnPhilaevào
năm450saucơngngun.
2.Whowerethescribes?
Scribes were the men who, at a younges age, mastered the skill of writing and wrote the
ancientlanguage.Ascribe'sequipmentconsistedofastoneorwoodenpalettecontainingtwo
cakes of ink, usually red and black, a leather bag or pot filled with water and a set of reed
bushes.

Nhữngngườisaochépbảnthảolàai?
Nhữngngườisaochépbảnthảolànhữngngườiởđộtuổirấttrẻ,thơngthạokỹnăngvềvăn
tựvàviếtngơnngữcổđại.Dụngcụcủamộtngườisaoviếtbảnthảogồmmộtbảngmàubằng
đáhoặcgỗcóchứahaithanhmực,thơngthườnglàđỏvàđen,mộttúidahoặcmộtbìnhđầy

nướcvàmộtbộbútcọbằnglausậy.
3.Giveabriefdescriptionofthemastabatombs.
MastabatombswerebuiltonthewesternsideoftheNileRiver(asymbolofdeath,wheresun
fallsintotheunderworld).Theysurroundthepyramidsoftheoldkingdoms.Statuettesknown
asShabtiwasplacedinthetombstoperformworkonbehalfofthedeceased.Afalsedoorwas


carved on the interior tomb wall near the entrance to the shaft. For the comfort of the
deceased,theburialchamberwasfilledwithfoodofferingsandmaterialgoodsandthewalls
weredecoratedwiththescenesofdailyactivities.
Mơtảngắngọnvềcácngơimộcổ.
CácngơimộcổđượcxâydựngởphíatâysơngNin(biểutượngcủasựchết,nơimặttrờiđi
xuống địa ngục). Chúng bao quanh các kim tự tháp của các vương quốc cổ xưa. Các pho
tượngđượcgọilàShabtithìđượcđặttrongcácngơimộđểtượngtrưngchosựquađời.Một
cửagiảđượckhắcởtrêntườngcủamộbêntronggầnlốivàohầm.Đểchonhữngngườichết
nlịng,quantàiđượcchứađầythứcănvàvải,cịntrêntườngcótrangtrínhữngcảnhhoạt
độngthườngngày.
4.GiveabriefdescriptionofthepyramidsatGiza.
The most famous pyramids are found at Giza. They were built by three pharaohs during
secondhalfofthethirdmillenniumB.C.ThelargestofthethreepyramidsistheGreatpyramid
of Cheops at Giza. It comprised of 2.5 million limestone blocks weighing 2.5 tonnes. It was
146.6 metres (481 feet) tall and 230.3 metres (756 feet) square. The capstones of all the
pyramids were made of solid polished granite. The great pyramid is open to the public. Its
entrance is through a narrow passage on the north side, thus leading to a sloping corridor
with a low ceiling where one has to bend over while climbing a ramp. The ramp leads to a
passagewithahighceilingcalledtheGrandGallery,fromwhereitleadstotheking'sburial
chamber.

MơtảngắngọnvềcáckimtựthápởGiza.
CáckimtựthápnổitiếngnhấtđượctìmthấyởGiza.ChúngđượcbavịvuaFaraonxâydựng

trongsuốtnửasaucủathiênniênkỷthứbatrướccơngngun.Kimtựtháplớnnhấttrong
bakimtựtháplàĐạikimtựthápcủaCheopsởGiza.Nóbaogồm2,5triệukhốiđávơinặng
2,5 tấn. Nó cao 146,6m (481 feet) và có diện tích là 230.3m (756 feet) vng. Các khối đá
tườngcủatấtcảcáckimtựthápđềulàmtừđágranitecứngđượclàmbóng.Đạikimtựtháp
đượcmởchoquầnchúngthamquan.Lốivàocủanóquamộtkhoảnghẹptrênmặtphíabắc,
sauđódẫntớimộthànhlangdốccótrầnthấpnơingườitaphảiquỳgốitrongkhitrèolên
dốc.ĐoạnđườngdốcnàydẫnđếnmộtkhoảnghẹpcótrầncaođượcgọilàGrandGallery,từ
đâynódẫntớiquantàicủavua.
5.GiveabriefdescriptionoftheSphinxatGiza.
TheGreatSphinxatGizanearCairoisthemostfamoussculptureintheworld.Ithasthebody
of a lion and the head of a human and represents Ra Horakty, a form of Sun God and the
incarnation of royal powers and the protector of the temple doors. During the eighteenth
dynasty,itwaspopularlyknownasthe'HorusoftheHorizon'and'HorusoftheNecropolis'.
TheSphinxislocatedatashortdistancefromtheGreatPyramid.Itiscarvedoutofanatural
limestoneoutcropandis19.8metres(65feet)highand73.2metres(240feet)long.


HãymơtảngắngọnvềtượngnhânsưởGiza.
TượngĐạinhânsưởGizagầnCairolàcơngtrìnhkiếntrúcnổitiếngnhấttrênthếgiới.Nócó
thânsưtử,đầungườivàđạidiệnchoRaHorakty,mộtdạngcủathầnmặttrờivàlàhiệnthân
củasứcmạnhhồnggia,cũnglàngườibảovệcáccửađền.Trongsuốttriềuđạithứ18,nó
đượcgọimộtcáchphổbiếnlà“HoruscủaChântrời”và“HoruscủaNghĩađịa”.Tượngnhân
sưđượcđặtgầnĐạikimtựtháp.Nóđượckhắcbênngồiphầnlộthiênnhữngtảngđávơitự
nhiênvàcao19,8m(65feet)vàdài73,2m(240feet).
6.WhyistheValleyoftheKingssofamous?
The Valley of the Kings is well known for its tombs. For many years, the kings, queens and
noblesoftheNewKingdomwereburiedinthisvalley.Thetombswerecutintothelimestone
rock near a dried up river valley on the western side of Nile river. The walls displayed the
magnificentmurals,whichdepictedthescenesofdailylifeandthelandofgods.
TạisaoThungLũngCủaCácVịVualạinổitiếngnhưvậy?

ThungLũngCủaCácVịVuanổitiếngbởicácngơimộ.Trongnhiềunăm,chỉcácvịvua,nữ
hồngvànhữnggiớiqtộccủaVươngQuốcMớiđượcantángtrongthunglũngnày.Những
ngơimộđượccắtthànhcáctảngđávơigầnthunglũngconsơngđãkhơcạntrênbờtâycủa
sơngNile.Cácbứctườngcótrangtrínhữngbứctranhlộnglẫy,mơtảcảnhvềđờisốnghàng
ngàyvàvùngđấtcủacácthầnlinh.
7.DescribebrieflythefamousTutankhamun'sTomb?
Tutankhamun'sTombislocatedintheValleyoftheKings.Attheentranceofthetomb,there
is a flight of stairs leading to a short corridor. The first room is the antechamber where
household items for Tutankhamun's voyage to eternity were found. The walls of burial
chamberwerepaintedwithscenesofTutankhamunintheafterworld.

MơtảngắngọnngơimộnổitiếngcủavuaTutankhamun?
MộcủaTutankhamunnằmtrongThungLũngCủaCácVịVua.Tạilốivàocủamộ,cómộtcầu
thangdẫntớimộthànhlangngắn.Phịngđầutiênlàtiềnsảnhnơicấtgiữcácvậtdụngcho
chuyếnđicủaTutankhamuntớimiềncựclạc.Nhữngbứctườngcủamộđượctrangtrívới
hìnhảnhcủaTutankhamuntrongthếgiớimaisau.
8.GiveavividdescriptionofthefamousLuxorTemple.
ThistempleislocatedamileSouthofKarnakTemple.LuxortemplesThistempleislocateda
mileSouthofKarnakTemple.Luxortempleswereoncejoinedbyanavenuelinedwithtwo
rows of human headed stone Sphinxes; guardians of the temple gates and the underworld.


ThetemplestandsonthesiteofaNewKingdombuildingcommissionedbyAmenhotepIIIin
1380B.C.UnlikeKarnak,itwasnotenhancedbylaterPharaohs.

MơtảsinhđộngđềnLuxornổitiếng.
NgơiđềnnàynằmcáchđềnKarnakmộtdặmvềphíaNam.CácđềnLuxorđãtừngđượcnối
bởimộtlốivàocóhaihàngnhânsưđầungười;nhữngngườibảovệcủađềnvàđịangục.Ngơi
đềnnằmtrênkhuđấtNewKingdomđượcAmenhotepIIIkhởicơngvàonăm1380trướccơng
ngun.KhơnggiốngnhưKarnak,nókhơngđượccácPharaonsaunàytơntạo.

9.GiveavividdescriptionofthefamousKarnakTemple.
It is located at the northern end of the town of Luxor. It has three main sacred areas that
honourthreegods,Montu,anancientlocalwarrior,GodAmeen,thechiefgodofThebesand
thegoddessMut,wifeofAmeenandKhonsu.ThesonofAmeenandMutweremembersofthe
sacredfamilyknownastheThebanTriad.
The temple was constructed in the middle kingdom and completed in New Kingdom. The
templecoverstwohectaresofland,aseverysuccessivekingofthiseraaddedtothetemple.It
hadfourcourtyards,tenpylons,asacredlakeandmanybuildings.

MơtảsinhđộngvềđềnKarnaknổitiếng
ĐềnnằmởmạnBắccuốithịtrấnLuxor.Nócóbakhuvựcthiêngliêngchínhtơnthờbavị
thần:Montu,mộtchiếnbinhđịaphươngcổđại,thầnAmeen,vịthầnchínhcủaThebesvànữ
thầnMut,vợcủaAmeenvàKhonsu.ContraicủaAmeenvàMutlàthànhviêncủagiađình
thầnlinhđượcgọilàThebanTriad.
ĐềnđượcxâydựngởgiữavươngquốcvàhồnthànhvàotriềuđạiVươngQuốcMới.Đềnbao
phủdiệntíchhaihecta,domỗivịvuakếtiếpcủakỷnàyđềuxâydựngbổsungchongơiđền.Nó
có4sânnhỏ,10thápmơn,mộthồthiêngvàrấtnhiềucơngtrình.
10.WhowasOsiris?
OsiriswasoneoftheprincipalEgyptiangodswhoappearedinfunerarytextsduringpyramid
age.AccordingtotheEgyptianmythology,hewasmurderedbyhisbrotherSeth,thenbrought
back to life by the Love of his sister and wife Isis. Osiris and Isis had a son named Horus.
Together,theyrepresentaholyfamilyofgod,goddessanddivinechild.
Osirislàai?
OsirislàmộttrongnhữngvịthầnAiCậpquyềnnăngthườngxuấthiệntrongcácvăntếtrong
suốtthờiđạikimtựtháp.TheotruyềnthuyếtAiCập,ơngbịanhtraicủamìnhlàSethámsát,
sauđóđãtrởlạivớicuộcsốngnhờvàotìnhucủachịgáivàvợlàIsis.OsirisvàIsiscómột
ngườicontraitênlàHorus.Cùngnhau,họđạidiệnmộtgiađìnhlinhthiênggồmcóthần,nữ
thầnvàthầnnhi.
11.WhowasHorus?
HoruswasthefalconheadedgodofEgypt.HewasthesonofOsirisandIsis,thedivinechild.

Hisnamemeans"hewhoisabove"and"hewhoisdistant".
HorusisdepictedasafalconwearingacrownwithacobraorthedoublecrownofEgypt.
He has become one of the most commonly used symbol of Egypt seen on the Egyptian
airplanes,hotelsandrestaurantsthroughouttheland.

Horuslàai?
HoruslàmộtvịthầnđầuchimưngcủaAiCập.ƠnglàconcủaOsirisvàIsis,mộtvịthầnnhi.
Têncủaơngcónghĩalà“Đấngởtrêncao”và“Đấngởxa”.
Horusđượcmơtảlàmộtconchimưngđộivươngmiệnvớimộtconrắnhổmanghoặcmột
vươngmiệnképcủaAiCập.
ƠngđãtrởthànhmộttrongnhữngbiểutượngđượcsửdụngphổbiếnnhấtcủaAiCậpđược
nhìnthấytrêncácmáybaycủangườiAiCập,cáckháchsạn,nhàhàngtrêntồnđấtnước.
12.DescribetheEgyptiancalendar?
The Egyptian calendar was based on a year of 365 days with twelve months and three
seasons.Eachmonthhadthreetendayweeksforatotalof30days,whilethelastfivedays
corresponded to the birthdays of five deities, Osiris, Isis, Horus, Seth and Nepthys. As the
Egyptians did not take leap year into account, their calendar got further and further away
fromtheseasons.
Besides the civic calendar, there was a religious calendar that displayed the festivals and
ceremoniesassociatedwithparticulardeitiesandtemples.Thiswasbasedon29.5daysper
month.
MơtảlịchcủaAiCập.
LịchAiCậpdựatrênmộtnămcó365ngàyvới12thángvà3mùa.Mỗithángcóbatuần,10
ngàychotổngsốngàylà30ngàymộttháng,trongkhiđó5ngàycuốicùngtươngứngvớisinh
nhậtcủanămvịthần,Osiris,Isis,Horus,SethvàNepthys.BởivìngườiAiCậpkhơngđưanăm
nhuậnvàocácnămcủamình,lịchcủahọngàycàngtrởnênxavớicácmùahơn.
Bêncạnhlịchdânsựcịncómộtlịchtơngiáotrìnhbàycáclễhộivàcáclễkỷniệmgắnvớicác
vịthầnvàcáckhuđềnriêng.Lịchnàydựavàothángcó29,5ngày.

13.WhowasGalen?
Hewasananatomist,physiologistandtheoreticalphysicianofalltimeduring129-c199.He
wasborninPerganumandstudiedinSmyrnaandAlexandriaandwasappointedsurgeonof
gladiators in Perganun. He discovered that arteries contain blood and not air as had been
taughtuptohistime.Hewrotemorethan400booksthroughoutthemiddleagesonmedical
theory.
Galenlàai?
Ơnglàmộtnhàgiảiphẫu,nhàsinhlýhọcvàmộtthầythuốclýthuyếttrongsuốtgiaiđoạn129
–c199.ƠngsinhtạiPerganumtheohọctạiSmyrnavàAlexandria,đượcbổnhiệmphẫuthuật
chocácđấusĩởPerganun.Ơngđãkhámphárarằngđộngmạchchứamáukhơngcókhơng
khínhưđãđượcdạychođề1nthờicủaơng.Ơngđãviếthơn400quyểnsáchvềlýthuyếtyhọc
suốttuổitrungniên.
14.Whatdoyouknowaboutmummification?
TheancientEgyptiansburiedtheirdeadinsmallpitsinthedesert.Latertheystartedburying


their dead in coffins to protect them from wild animals in the desert, which decayed when
theywerenotexposedtothehot,drysandofthedesert.
Lateron,theydevelopedamethodofpreservingbodies,sothattheywouldremainlifelike.
Theprocessincludedembalming,asthebodywaswrappedinstripsoflinen.Thisprocessis
calledmummification.

Bạnbiếtgìvềsựướpxác?
NhữngngườiAiCậpcổđạichơnxácchếtcủahọtrongnhữnghầmnhỏtrênsamạc.Sauđó,
họ bắt đầu chơn xác chết đó vào trong những quan tài để bảo vệ chúng khỏi các động vật
hoangdãtrongsamạc,vốnbịphânhủykhichúngkhơngđượcphơidướicátnóngkhơcủasa
mạc.
Vềsau,đãpháttriểnmộtphươngphápbảotồncácxácchết,đểchúngcóthểđượcgiữynhư
khicịnsống.Quytrìnhnàybaogồmcảviệcướpxác,khicơthểđượcgóitrongnhữngmảnh
vảilanh.Qtrìnhnàygọilàqtrìnhướpxác.

15.Whatwerethesourcesoftheirrecreation?
Hunting and Fishing - Pharaohs and nobles participated in hunting, fishing and fowling
expeditions,ameansofrecreationthathadritualisticandreligioussignificance.
Huntingscenesoftendepictedontemplewallsandtombsreinforcethepowersofkingsand
nobles,deer,rabbit,gazelles,oryx,antelopes,lionswerehuntedfortheirmeatandskins.

Nhữngnguồntiêukhiểncủahọlàgì?
Sănbắnvàđicâu–cácFaraonvàcácnhàqtộcthamgiavàonhữngcuộcsănbắn,đicâu
vàcáccuộcviễnchinh,mộtphươngpháptiêukhiểnmangýnghĩanghithứcvàtơngiáo.
Cáccảnhsănbắnthườngđượckhắcsâutrênnhữngbứctườngtrongđềnthờvàcácngơimộ
làm tăng thêm quyền lực của các vị vua và giới quý tộc, hươu, thỏ, linh dương gazen, linh
dương,sơndương,sưtử,đượcsănbắnđểlấythịtvàdacủachúng.
CHÚTHÍCHTỪVỰNG
Hierolyphics:chữtượnghình
Sribes:ngườisaochépbảnthảo
PyramidatGiza:kimtựthápởGiza
Tutankhamun'sTomb:mộcủavuaTutankhamun
Falcon:chimưng
Mummies:xácướp
Paintingdepictingahunter:hìnhmơtảmộtthợsăn
ThewesternsideoftheNileRiver:phíatâysơngNin
ThelargestofthethreepyramidsistheGreatpyramidofCheopsatGiza:kimtựtháp
lớnnhấttrongbakimtựtháplàĐạikimtựthápcủaCheopsởGiza
TheGreatSphinxatGiza:tượngĐạinhânsưởGiza


thevalleyoftheKings:Thunglũngcủacácvịvua
The walls of burial chamber were painted with scenes of Tutankhamun in the
afterworld:nhữngváchngănquantàiđượctrangtrívớihìnhảnhcủaTutankhamuntrong
thếgiớimaisau

theEgyptianmythology:truyềnthuyếtAiCập
theEgyptiancalendar:lịchcủaAiCập
mummification:sựướpxác


INCA-NỀNVĂNMINHINCA
Khicácnềnvănminhcổđạipháttriểnquakhắphànhtinhtronghàngngànnămtrước
thìnềnvănminhIncacũngpháttriển.
Tươngtựcácnềnvănminhcổđạikhác,ngườitakhơngbiếtnguồngốcchínhxáccủa
nó.NềnvănminhIncacủaPerucósứchấpdẫnbíẩnđốivớinhữngngườicủathếgiới
phương tây. Đế chế Inca tồn tại trong một thời gian khá ngắn. Nó kéo dài chỉ trong
khoảng100năm,từnăm1438saucơngngun.
(Asancientcivilizationssprangupacrosstheplanetthousandsofyearsago,theInca
civilizationalsoevolved.
Aswithallancientcivilizations,itsexactoriginsareunknown.TheIncaofPeruhave
longheldamysticalfascinationforpeopleofthewesternworld.TheIncaEmpirewas
quiteshort-lived.Itlastedforjustshortof100years,from1438AD.)
16.DescribebrieflythereligiouslifeofIncas.
TheIncanreligionwasbasedonnature.Alloftheelementsonwhichtheydepended,andeven
someonwhichtheydidn't,weregivenadivinecharacter.Theybelievedthatalldeitieswere
createdbyaneverlasting,invisible,andallpowerfulgodnamedWiraqocha,orSungod.The
KingIncanwasseenasSapanIntiqChurin,ortheOnlySonoftheSun.TheIncawereadeeply
religiouspeople.Theyfearedthatevilwouldbefallatanytime.

MơtảngắngọnđờisốngtơngiáocủangườiInca
TơngiáoIncadựavàothiênnhiên.Tấtcảnhữngyếutốmàhọphụthuộcvào,vàthậmchílà
mộtsốyếutốmàhọkhơngphụthuộcvào,cũngđượctraochomộtnhânvậtquyềnnăng.Họ
tinrằngtấtcảcácthầnlinhđượctạorabởimộtvịthầnmạnhhơntấtcả,khơngthểnhìn
thấy được và bất tử có tên là Wiraqocha, hay thần Mặt Trời. Nhà vua Inca được coi như
SapanIntiqChurin,haycịngọilàcontraiduynhấtcủaMặtTrời.Incalàmộtdântộcmang

đậmtínhtơngiáo.Họlosợrằngtộiáccóthểxảyrabấtcứkhinào.
17.DescribethesocialstructureofIncas.
Inca society was made up of 'ayllus', which were clans of families who lived and worked
together. Each allyu was supervised by a 'curaca' or chief. Families lived in thatchedroof
houses, built of stone and mud. Furnishings were unknown, with the families sitting and
sleeping on the floor. Potatoes were the basic Inca food. The Imperial Incas clothed
themselvesingarmentsmadefromAlpacaandmanyoftheirreligiousceremoniesinvolved
animals.
In Inca social structure, the ruler, Sapa Inca and his wives, the Coyas, had supreme control
overtheempire.TheHighPriestandtheArmyCommanderinChiefwerenext.Thencamethe
Four Apus, the regional army commanders. Next were temple priests, architects,
administrators and army generals. Next were artisans, musicians, army captains and the
quipucamayoc, the Incan accountants. At the bottom were sorcerers, farmers, herding


familiesandconscripts.

MơtảcơcấuxãhộicủangườiInca.
XãhộiIncađượchìnhthànhbởicác“bộlạc”,vốnlàcácthịtộcgồmcácgiađìnhsốngvàlàm
việcvớinhau.Mỗibộlạcđượcquảnlýbởimột“curaca”haycịngọilàthủlĩnh.Cácgiađình
sốngởnhữngngơinhàcómáilợpbằngrạ,xâybằngđávàbùn.Ngườitakhơngmàngtớiviệc
trangbịđồđạc,vớicácgiađìnhngồivàngủđềudiễnratrênsànnhà.Khoaitâylàthứcăncơ
bảncủangườiInca.NgườiImperialIncamặcđồđượclàmtừAlpacavànhiềunghilễcủahọ
liênquanđếnđộngvật.
TrongcơcấuxãhộiInca,ngườicaitrị,SapaIncavàcácvợcủaơng,cácCoya,cóquyềnlựctối
caođốivớitồnđếchế.Giớitănglữtốicaovàcáctổngchỉhuyqnđộilàtầnglớptiếptheo.
SauđólàFourApus,cáctướngqnởđịaphương.Kếtiếplàcácthầytutrongcácngơiđền,
nhữngkiếntrúcsư,nhữngngườiquảnlývàcácvịtướng.Kếtiếplàcácthợthủcơng,các
nhạcsĩ,cácvịchỉhuyqnđộivà“ngườilàmsổsách”Inca.Tầnglớpcuốicùnglàcácthầy
phùthủy,qnđộivà“ngườilàmsổsách”Inca.Tầnglớpcuốicùnglàcácthầyphùthủy,nơng

dân,cácgiađìnhbìnhdânvànhữngngườinhậpngũ.
18.DescribebrieflyagricultureandeconomicconditionofInca?
Everyoneworkedexceptfortheveryyoungandtheveryold.About2/3rdofafarmer'sgoods
weresharedbyataxsystem,andtherestwereforkeeps.Someofthegoodsweredistributed
to others, while goods were received in return, and the rest was stored in government
storehouses or sacrificed to the gods. The Incas adopted and improved upon the terracing
methodoffarminginventedbypre-Incacivilizations.Theybuiltstonewallstocreateraised,
level fields. Camelids, such as llamas, alpacas, and vicuas, were very important to the
economy. In addition to carrying burdens, llamas and alpacas were raised as a source of
coarsewoolandofdung,whichwasusedasafuel.

MơtảngắngọnđiềukiệnnơngnghiệpvàkinhtếcủaInca?
Mọingườiđềulàmviệctrừtrẻemvànhữngngườirấtgiàyếu.Khoảng2/3hànghóacủamột
nơngdânđượcphânchiabởihệthốngthuếvàphầncịnlạiđượcgiữlại.Mộtsốhànghóa
đượcphânphốitớinhữngnơikhác,trongkhihànghóacũngđượcnhậntrởlạivàphầncịn
lạiđượclưutrữtrongcácnhàkhocủachínhquyềnhoặcđểtếcácthầnlinh.NgườiIncatiếp
nhậnvàcảithiệnphươngpháplàmnềncaophụcvụchoviệccanhtácvốnđượckhámphára
bởicácnềnvănminhtrướcInca.Họxâydựngcácbứctườngđáđểtạothànhnhữngcánh
đồng phẳng dành cho việc chăn ni. Các lồi lạc đà, chẳng hạn như lạc đà khơng bướu,
anpacavàvicuas,rấtquantrọngđốivớinềnkinhtế.Ngồiviệcchởhàng,cácconlạcđàđược
nilàmnguồnlenthơvàphânbón,vốnđượcdùngnhưmộtloạinhiênliệu.
CHÚTHÍCHTỪVỰNG
IncaSunTemple:đềnMặtTrờiInca
Reedhouse:cácngơinhàbằnglausậy


TheIncawereadeeplyreligiouspeople:Incalàmộtdântộcmangđậmtínhtơngiáo
Incasocialstructure:cơcấuxãhộiInca
argicultureandeconomiccondition:điềukiệnnơngnghiệpvàkinhtế
Someofthegoodsweredistributedtoothers:mộtsốhànghóađượcphânphốichongười

khác
lilamas:lạcđàkhơngbướu


AZTECCIVILIZATION-NỀNVĂNMINHAZTEC
TrungtâmcủanềnvănminhAzteclàThunglũngMêhicơ,mộtlưuvựchìnhơvankhổng
lồcaocáchmựcnướcbiểnkhoảng7500bộ.ĐếchếAztecbaogồmrấtnhiềuthànhphố
vàthịtrấn,đặcbiệtởThunglũngMêhicơ.Thànhphốlớnnhấttrongđếchếlàthủđơ
Tenochtitlan.Nhữngcưdânđầutiênđãxâydựngcácbègỗvàsauđóbaophủchúng
bằngbùnvàgieohạtchođâmrễđồngthờipháttriểnnhiềuvùngđấtcứnghơnchoviệc
xâydựngnhàcửatrongvùngđấtđầmlầynày.Cácconkênhdẫncũngđượcđàocắtqua
vùngđầmlầy,vìvậymộtcănnhàAztecđiểnhìnhcóphầnlưngquayvềmộtconkênh
vớimộtchiếccanơđượcbuộcchặtởcửa.
(ThecenteroftheAzteccivilizationwastheValleyofMexico,ahuge,ovalbasinabout
7,500 feet above sea level. The Aztec empire included many cities and towns,
especially in the Valley of Mexico. The largest city in the empire was the capital,
Tenochtitlan. The early settlers built log rafts, then covered them with mud and
plantedseedstocreaterootsanddevelopmoresolidlandforbuildinghomesinthis
marshyland.Canalswerealsocutoutthroughthemarsh,sothatatypicalAztechome
haditsbacktoacanal,withacanoetiedatthedoor.)
19.Howfarhadeducationdeveloped?
The Mexicans were especially interested in education. During the first years of life, fathers
educatedboys,whilemotherstookcareofgirls.Oncefamilyeducationwasover,thechildren
of the nobles and priests went to the calmecac, and all others went to the tepochcalli. The
Aztecsbelievedthateducationwasextremelyvaluableandinsistedthatboys,girlsandyoung
peopleattendschool.Thetepochcalliwasforthechildrenofcommonfamiliesandtherewas
one in each neighborhood. Here, children learned history, myths, religion and Aztec
ceremonial songs. Boys received intensive military training and also learned about
agricultureandthetrades.Girlswereeducatedtoformafamily,andweretrainedinthearts
andtradesthatwouldensurethewelfareoftheirfuturehomes.

Giáodụcđãpháttriểnnhưthếnào?
NhữngngườiMêhicơđặcbiệtrấtquantâmđếngiáodục.Trongsuốtnhữngnămđầutiêncủa
cuộcđời,cácơngbốgiáodụccáccậucontrai,trongkhicácbàmẹchămsócnhữngcơcongái.
Khiviệcgiáodụcgiađìnhđãkếtthúc,trẻemcủacácgiađìnhqtộcvàcáctusĩtớicalmecac,
cịnnhữngđứatrẻkháctớitepochcalli.NhữngngườiAztectinrằnggiáodụccựckỳcógiátrị
vàlnlnchorằngcáccậubévàcáccơbécùngnhữngngườitrẻtuổiphảiđếntrường.
Tepochcallidànhchotrẻemcủanhữnggiađìnhbìnhthườngvàcómộttepochcallitrongmỗi
khuvực.Tạiđâybọntrẻhọcvềlịchsử,thầnthoại,tơngiáovàcácbàihátnghilễAztec.Các
cậubéđượcđàotạoqnsựmộtcáchkỹlưỡngđồngthờicũnghọcvềnơngnghiệpvàthương
nghiệp.Cáccơbéđượcgiáodụcđểxâydựnggiađình,vàđồngthờicũngđượcđàotạovềnghệ
thuậtvàthươngnghiệpđểcóthểđảmbảođượcsựsungtúccủagiađìnhtrongtươnglai.
20.DescribebrieflytheAztecCalender?


Aztec Calendar is perhaps the most famous symbol of Mexico. It is a twelve feet, massive
stoneslab,carvedinthemiddleofthe15thcentury.Manyrenditionsofitstillexistandhave
existedthroughouttheyearsandthroughoutMexico.
Historically,theAztecnameforthehugebasalticmonolithisCuauhxicalli,theEagleBowl,but
itisuniversallyknownastheAztecCalendarorSunStone.Itwasduringthereignofthe6th
Aztecmonarchin1479thatthisstonewascarvedanddedicatedtotheprincipalAztecdeity,
thesun.Thestonehasbothmythologicalandastronomicalsignificance.Itweighsalmost25
tons,hasadiameterofjustundertwelvefeet,andathicknessofthreefeet.
TheAzteccalendarkepttwodifferentaspectsoftime;tonalpohualliandxiuhpohualli.Eachof
these systems had a different purpose. The tonalpohualli was the 'counting of days.' The
xiuhpohualliwasthe'countingoftheyears.'Thiscalendarwaskeptona365-daysolarcount.
Itwasdividedinto18periods,witheachperiodcontaining20days,calledveintenas.Thisleft
five days that were not represented. These were called "nemontemi." These are the five
transitiondaysbetweentheoldandthenewyear,andwereconsidereddaysofnothing.

MơtảngắngọnlịchcủangườiAztec.
LịchAzteccólẽlàbiểutượngnổitiếngnhấtcủaMêhicơ.Nólàmộtkhốiđálớn12feetđược
khắcvàogiữathếkỷ15.Nhiềuýnghĩacủanóđãcịntồntạivàtồntạitrongsuốtnhiềunăm
trêntồnMêhicơ.
Theolịchsử,ngườiAztecđặttênchođábazanngunkhốilàCuauhxicalli,EagleBowl(chén
đạibàng),nhưngnóđượcbiếtphổbiếnlàlịchAztechoặcđáMặtTrời.Trongsuốtđếchếcủa
quốcvươngAztecthứVI,vàonăm1479,phiếnđánàyđãđượckhắcvàđượchiếnchovịthần
quyềnnăngcủaAzteclàthầnMặtTrời.Phiếnđácócảnhữngýnghĩathầnthoạivàýnghĩa
thiênvăn.Nónặngkhoảng25tấnvàcóđườngkínhdưới12feetvàdàytới3feet.
LịchAztecgiữlạihaikhíacạnhvềthờigian;tonalpohuallivàxiuhpohualli.Mỗihệthốngnày
cómộtýnghĩakhácnhau.Tonalpohualliđếmngày.Xiuhpohualliđếmnăm.Lịchnàycó365
ngàytínhtheodươnglịch.Nóđượcchiathành18giaiđoạn,vớimỗigiaiđoạngồm20ngày,
được gọi là các veintena. Lịch này chừa lại 5 ngày khơng được trình bày. Những ngày này
đượcgọilà“nemontemi”.Đâylà5ngàychuyểnđổigiữanămcũvànămmớivàđượccoilà
nhữngngàykhơngcógì.
21.WhatwastheprincipalfoodofAztecs?
TheprincipalfoodoftheAztecwasathincornmealpancakecalledatlaxcalli.(InSpanish,itis
calledatortilla.)Theyusedthetlaxcallistoscoopupfoodswhiletheyateortheywrappedthe
foodsinthetlaxcallitoformtacos.Theyhuntedformostofthemeatintheirdietandthechief
game animals were deer, rabbits, ducks and geese. The only animals they raised for meat
wereturkeysanddogs.
The Aztecs have been credited with the discovery of chocolate. The Aztecs made chocolate
from the fruit of the cacao tree and used it as a flavoring and as an ingredient in various
beveragesandconfectionery.


ThứcănchủyếucủanhữngngườiAzteclàgì?
ThứcănchínhcủangườiAzteclàchiếcbánhkẹpbằngngơđượcgọilàtlaxcalli.(Trongtiếng
TâyBanNhanóđượcgọilàtortilla)Họsửdụngtlaxcalliđểmúcthứcăntrongkhiănhoặcgói
thứcăntrongtlaxcalliđểlàmbánhthịtchiên.Họđisănđểlấythịtchocácbữaănvàcáccon

vậtchínhtrongnhữngcuộcsănbắnlàhươunai,thỏ,vịt,ngỗng.Lồiđộngvậtduynhấtmàhọ
niđểlấythịtlàgàtâyvàchó.
NgườitatinrằngngườiAztecđãkhámphárasơcơla.NhữngngườiAzteclàmsơcơlatừquả
củacâycacaovàsửdụngnólàmmộtmùivịđồngthờilàmmộtthànhphầntrongcácloạiđồ
uốngvàbánhkẹokhácnhau.
22.BrieflydescribetheAztecSociety.
TheAztecsocietywasdividedintothreeclasses-slaves,commoners,andnobility.
Slaves:
Thechildrenofpoorparentscouldbesold,usuallyforonlyacertaintimeperiod.Slavescould
buybacktheirfreedom.
Theslavesthatescapedandreachedtheroyalpalacewithoutbeingcaughtweregiventheir
freedominstantly.
Commoners:
Themostnumeroussocialgroupwasknownasthemacehualtin;thesepeoplewereengaged
inagricultureandcommontrades.Althoughtheyworkedonthelandinfamilyunitsandwere
allowedtokeeptheirproduce,thelanditselfwascollectivelyownedbytheinhabitantsofthe
neighborhoodorcalpulli.
Commoners were given lifetime ownership of an area of land. The lowest group of
commonerswerenotallowedtoownproperty.Theyweretenantfarmers,theyjustgotthe
righttousethelandandneverbecameitsowners.
Thenobilities
Theywerethepeoplewhowerenoblesbybirth,priests,andthosewhoearnedtheirrank.
Thewarriors,priests,andthenobilitywereconsideredtobeamongthemostrespectedinthe
Aztecsocialhierarchy.
The long distance traders also enjoyed considerable privileges and often served the
governmentasambassadorsandspies.Themostoutstandingartisans,physiciansandtruly
wiseteacherswerealsohighlyrespected.


MơtảngắngọnxãhộiAztec.

XãhộiAztecđượcchiathànhbagiaicấp:nơlệ,dânthườngvàqtộc.
Nơlệ:
Conemcủanhữngngườinghèokhổbịbánđi,thơngthườngchỉtrongmộtkhoảngmộtthời
gianxácđịnh.
Nhữngngườinơlệcóthểmualạitựdocủahọ.Nhữngngườinơlệtrốnthốtvàtớiđượccung
điệnhồnggiamàkhơngbịbắtlạiđềuđượctraotrảtựdongaylậptức.
Dânthường:
Nhóm xã hội đơng nhất được gọi là macehualtin; những người này tham gia vào sản xuất
nơngnghiệpvàthươngmạichung.Mặcdùhọlàmviệctrênđấttheocáchộgiađìnhvàđược
chophépgiữsảnphẩmcủamình,nhưngđấtvẫnlàsởhữutậpthểbởicáccưdânlánggiềng
haycalpulli.
Nhữngngườidânthườngđượctraoquyềnsởhữumộtvùngđất.Nhómdânthườngthấpnhất
khơngcóquyềnsởhữucủacải.Họlànhữngtáđiền,họchỉcóquyềnsửdụngđấtvàkhơngbao
giờtrởthànhchủsởhữucủanó.
Giớiqtộc
Họlànhữngngườixuấtthântừtầnglớpcaoq,tănglữvànhữngngườicóđịavị.
Cácchiếnbinh,tănglữvàqtộcđượcxemlànhữngngườiđượckínhtrọngnhấtởxãhội
Aztec.
Nhữngngườibnbánđườngxacũngđượchưởngđặcquyềnvàthườngphụcvụchínhphủ
nhưcácsứgiảvàcácgiánđiệpviên.Cácthợthủcơnglànhnghề,langyvànhàthơngthái
thậtsựcũngđượckínhtrọng.

23.DescribebrieflythegodsandgoddessesoftheAztec.
Religion was extremely important in Aztec life. They worshipped hundreds of gods and
goddesses,eachofwhomruledoveroneormorehumanactivitiesoraspectsofnature.
Thepeoplehadmanyagriculturalgodsbecausetheirculturewasbasedheavilyonfarming;it
alsoincludednaturalelementsandancestor-heroes.
Theybelievedthatthebalanceofthenaturalworld,theprocessesthatmakelifepossible-like
therainorsolarenergyandthatthedestinyofAzpeopledependedonthewillofthesegods.
Whilesomedeitieswerebenevolent,othershadterrifyingcharacteristics.

TheAztecsthoughtthatthepowerofthegodsshouldbeacknowledgedandthanksgivento
them, so as to avoid the catastrophes that their rage or indifference could cause. For this
reason,monumentalceremonialcenterswerebuiltandthereweresomanyreligiousrites.
Theexistenceofthegodsandtheirgoodwillweremaintainedbyofferingthemostvaluable
humanpossession,life.Thisthen,ledtotheoriginofhumansacrificeandtheritualofbearing
intensephysicalpain,whichbelieversintentionallycausedthemselves.


MơtảngắngọncácvịthầnvàcácnữthầncủaAztec.
TơngiáocựckỳquantrọngtrongđờisốngcủangườiAztec.Họtơnthờhàngtrămvịthầnvà
nữthần,mỗithầncaiquảnmộthoặcnhiềulĩnhvựchoạtđộngcủaconngườihoặctựnhiên.
NgườiAzteccónhiềuvịthầnnơngnghiệpbởivìvănhóacủahọchủyếudựavàoviệcsảnxuất
nơngnghiệp;nócũngbaogồmcácyếutốthiênnhiênvàcácvịanhhùngtổtiêncủahọ.
Họtinrằngcósựcânbằngcủathếgiớitựnhiên,tứclàcácqtrìnhmàlàmchosựsốngtồn
tại-chẳnghạnnhưmưahoặcnănglượngmặttrời–vàsốphậncủaconngườiphụthuộcvào
ýmuốncủanhữngvịthầnnày.Trongkhimộtsốvịthầnkhárộnglượng,thìnhữngvịthần
kháccũngcónhữngđặctínhđángkinhsợ.
NgườiAztecnghĩrằngphảitơnthờvàkínhtrọngsứcmạnhcủacácvịthầnđểtránhcáccơn
thảmhọamàcácthịnhnộhoặcsựthờơcủahọcóthểgâynên.Vìlýdonày,cáckhunghilễ
tưởngniệmđượcxâydựngvàcórấtnhiềunhữngbuổilễtơngiáo.
Sựhiệnhữucủacácvịthầnvàthiệnýcủahọđượcduytrìbởiviệctraochoconngườiquyền
sởhữucógiátrịconngườinhấtđólàsựsống.Điềunàydẫntớinguồngốccủasựhysinhcon
ngườivànhữngnghilễchịuđựngsựđauđớnvềthểxáckhắcnghiệtmànhữngtínđồthường
tựtạorachochínhhọ.
24.WhatwasAztecs'mainoccupation?
The Aztecs made terraces, which were steps descending down a wall to control the flow of
water.
Thiskepttheircropsfromflooding.LiketheOlmeccivilization,theAztecsalsousedaslash
andburnmethodoffarming.Chinampas,artificialislandsmadebyweavinggiantreedmats

and covering them with mudded plants, were used to extend cropping into the swamp.
Althoughtheyseemedtofloat,thechinampaswereanchoredtothegroundbyplantroots.All
thishelpedtheAztecsgrowabundanceofcorn,chilipeppers,squash,tomatoes,beans,and
otherkindsoffood.

NghềchínhcủangườiAzteclàgì?
NgườiAzteclàmcácruộngbậcthang,dốcxuốngtheotừngbậcđểđiềukhiểndịngchảycủa
nước.
Điềunàysẽgiữchomùamàngcủahọkhỏibịngậplụt.CũnggiốngnhưnềnvănminhOlmec,
ngườiAzteccũngsửdụngphươngphápđốtvàchặtcâyđểlấyđấtcanhtác.Chinampas,đảo
nhântạođượclàmbằngcáchdệtnhữngtấmthảmlaulớnvàbaophủbằngnhữngcâyđãbị
bùn hóa được sử dụng để mở rộng canh tác vào vùng đầm lầy. Dù những đảo này nổi,
Chinampasđượccốđịnhvàođấtbằngrễcây.TấtcảnhữngđiềunàygiúpngườiAztectrồng
rấtnhiềuloạingơ,ớt,tiêu,bíđỏ,càchua,đậuvàcácloạithựcphẩmkhác.
25.BrieflydescribethepyramidsofMexico.
The pyramids of Teotihuacan rise as high as twenty-storey buildings, above the central
Mexicanhighlands,withagrandeurandmysterythatstirstheimaginationandinspiresthe


soul.Allofthebuildingsarealignedwiththestarsandthesolarsystemfromprecisesurvey
points located in the nearby mountain range, using an advanced understanding of
mathematics, geometry and astronomy. It thrived as the primary center of learning and
culture in America for over one thousand years, before it was abandoned about fifteenhundredyearsago.AfterthefallofTeotihuacan,twomajorpathsofsacredknowledgeformed.
OneToltecpathwenttoTulanearpresentdayHidalgo.ThemagicofTulacanbecomparedto
whatourculturemighttermas"blackmagic."

MơtảngắngọncáckimtựthápởMêhicơ.
CáckimtựthápcủangườiTeotihuacancaobằngcáccơngtrình20tầng,trêncácvùngcao
nguntrungtâmMêhicơ,vớimộtvẻđẹphùngvĩvàđầyhuyềnbílàmkhuấyđộngtrítưởng
tượngvàtạocảmhứngchotâmhồn.Tấtcảnhữngcơngtrìnhnàyđượcbốtríthẳngvớicác

ngơisaovàhệmặttrờitừnhữngđiểmkhảosátchínhxácnằmgầnvùngnúi,bằngcáchsử
dụngkiếnthứcvềtốnhọc,hìnhhọcvàthiênvănhọctiếnbộ.Nópháttriểnhưngthịnhnhưlà
trungtâmvănhóavàhọcthuậtđầutiênởChâuMỹtrongkhoảngtrên1000năm,trướckhibị
qnlãngkhoảng1500nămtrước.SausựsụpđổcủaTeotihuacan,haidịngkiếnthứchuyền
bíchínhđượchìnhthành.MộtdịngToltecdẫntớiTulagầnHidalgongàynay.Phépthuậtcủa
Tulacóthểđượcsosánhvớiđiềumàvănhóacủachúngtagọilà“mathuật”.
26.WhatwastheimportanceofCholula?
CholulawastheHolyPlaceofthethreemajorsatellitecitiesofTeotihuacan.Itwasdestroyed
byCortesandhismenontheirwaytotakeoverTenochtitlan.Thepyramidisinthepresent
daycityofCholulaand,involume,(beforedestruction)waslargerthantheEgyptianpyramid
ofCheops.Afterconquest,achurchwasbuiltonthetopoftheruins.
Three successively larger pyramids were built on top of each other here, and served
importantceremorilalpurposesfortheAztecs.Thelastandlargestpyramidwaslacedwith
stucco,which,ifnotmaintained,turnsbacktomud.
Whenthepyramidwasabandoned,thestuccoturnedbacktomud,andplantsandeventually
treesgrewonit.
HistoriansthinkthattheSpaniardswerenotawarethattheywerebuildingtheirchurchon
topofanAztecpyramid-perhapstheyjustbuiltittherebecauseitwasthehighesthillinthe
area!However,itisverycommon,bothinMexicoandinothercultureswithconflictingbelief
systems, to see buildings associated with one culture constructed on top of or from the
rubblesofbuildingsassociatedwiththeotherculture.
In Izamal, for example, a large cathedral and courtyard are built on top of a lopped-off
pyramid.InIndia,too,onecanseemosquesconstructedfromstoneswhosecarvingsshow
thattheywereoriginallypartofHindutemples.


Cholulacóvaitrịquantrọngnhưthếnào?
Cholulalà“Thánhđịa”củabathànhphốchưhầuchínhcủaTeotihuacan.Nóbịpháhủybởi
CortesvàlínhcủaơngkhitrênđườngtiếpquảnTenochtitlan.Kimtựthápbâygiờlàthành
phốcủaCholulavàvềđộlớn(trướckhibịpháhủy)thìlớnhơnkimtựthápCheopscủaAi

Cập.Saucuộcchinhphục,mộtnhàthờđãđượcxâydựngtrênnềncủacáccơngtrìnhđãbị
pháhủy.
Bakimtựtháplớnhơnđượcxâydựngtuầntựtrênnềncủamỗikimtựthápởđâyvàphụcvụ
cácmụcđíchnghilễquantrọngcủangườiAztec.Kimtựthápcuốicùngvàlớnnhấtđượcgắn
bằngvữa,mànếukhơngđượcbảotồnsẽchuyểnthànhbùn.
Khikimtựthápbịqnlãng,vữachuyểnlạithànhbùnvàcâycốithậmchícóthểmọctrênnó.
CácnhàsửhọcchorằngngườiTâyBanNhakhơngýthứcđượchọđangxâydựngnhàthờ
củahọtrênnềncủakimtựthápAztec–cólẽhọchỉxâydựngnóởđóbởivìđâylàngọnđồi
caonhấttrongvùng!Tuynhiên,cảởMêhicơlẫnởcácnềnvănhóakháccósựxungkhắcvề
hệtínngưỡng,ngườitađềuthấyphổbiếnrằngcáccơngtrìnhliênkếtvớimộtnềnvănhóalại
đượcxâydựngdựatrênhoặcxuấtpháttừditíchcủacáccơngtrìnhcóliênquanđếnnềnvăn
hóakhác.
VídụởIzamal,mộtnhàthờlớnvàmộtsânnhỏđãđượcxâydựngtrênnềncủakimtựtháp
đãbịsụpđổ.ỞẤnĐộcũngvậy,ngườitacóthểthấycácđềnthờHồiGiáođượcxâydựngtừ
nhữngkhốiđámàsựchạmtrổkỹthuậtcủanócũngchỉrarằngchúngbanđầulàmộtphần
củacácngơiđềnHindu.

27.DescribebrieflythepyramidsofTeotihuacan.
InNahuatl,Teotihuacanmeans'TheCityoftheGods',or'WhereMenBecomeGods'.
Theplazas,avenues,andgreatpyramidsofthecityofTeotihuacanwerelaidoutasasymbolic
sacredlandscapeofartificialfoothillsandmountains.
The complex of approximately 600 pyramids of various sizes is dominated by the great
PyramidoftheSunwhich,itwasdiscoveredin1971,wasbuiltoveranaturalcavewithfour
chambers.Mesoamericanbeliefsawcavesasgatewaystothespiritualworld(calledXibalba
by the Maya). The cave contained remains of offerings and may have been a centre for
shamanisticritualsfromamuchearlierperiod.TherecanbenodoubtthatthePyramidofthe
SunwasdeliberatelybuiltoverthesacredCave.

HãymơtảngắngọncáckimtựthápcủaTeotihuacan.
ỞNahuatl,Teotihuacancónghĩalà“ThànhPhốCủaCácVịThần”,hoặc“NơiConNgườiTrở

ThànhThầnLinh”.
Cácquảngtrường,cácđạilộvàcáckimtựtháplớncủathànhphốTeotihuacanđượcbốtrí
nhưmộtphongcảnhlinhthiêngtượngtrưnggồmcácđồivànúinhântạo.
Quầnthểgồmkhoảng600kimtựthápvớicáckíchcỡkhácnhauđãbịlấnápbởiĐạiKimtự


thápMặtTrờivốnđượckhámphávàonăm1971,đượcxâydựngtrênmộthangthiênnhiên
với4hốclớn.TínngưỡngngườiMesoamericanđãcoicáchangnhưcổngđếnthếgiớitâm
linh(đượcgọilàXibalbabởingườiMaya).Hangchứanhữngvậthiếntếvàcóthểlàtrung
tâmcủacácnghilễshamanistictừmộtthờikỳtrướcđórấtlâu.Khơngcịnnghingờvềviệc
KimtựthápMặtTrờiđượcchủtâmxâydựngtrênhangthiêng.
TỪVÀMẪUCÂU
Pictograms:chữtượnghình
GreatTempleAztecPyramid:đềnlớnhìnhkimtựthápcủangườiAztec
Traditiondressofpeople:trangphụctruyềnthốngcủangườiAztec
Playinggames:chơitrịchơi
TheTempleofSun:đềnMặtTrời
Ferming:Canhtác
UxmaPyramid:KimtựthápUxma
PalenquePyramid:kimtựthápPaleque
PyramidsofTeotihuacan:cáckimtựthápcủaTeotihuacan
The Mexicans were especially interested in education:những người Mêhicơ đặc biệt
quantâmđếngiáodục
Oncefamilyeducationwasover:khiviệcgiáodụcgiađìnhđãkếtthúc
Agricultureandthetrades:nơngnghiệpvàthươngnghiệp
Mythologicalandastronomicalsignificance:ýnghĩathầnthoạivàýnghĩathiênvăn
TheAztecsocietywasdividedintothreeclasses-slaves,commoners,andnobility:xã
hộiAztecđượcchiathànhbagiaicấp-nơlệ,dânthườngvàqtộc
Agriculteralgods:cácvịthầnnơng
Theexistenceofthegods:sựhiệnhữucủacácvịthần

Thiskepttheircropsfromflooding:điềunàysẽgiữchomùamàngcủahọkhỏibịngậplụt
Cathedral:nhàthờchánhtịa


MAYACIVILIZATION-NỀNVĂNMINHMAYA
Nền văn minh Maya, vào khoảng năm 2600 trước công ngun, là nền văn minh nổi
tiếngnhấttrongcácnềnvănminhcổđại.NóbắtnguồntừYucatan.Cácnềnvănminh
nàypháttriểnhưngthịnhvàonhữngnăm250saucơngngun.Ngàynaynhữngvùng
này được biết đến là vùng Nam Mexico, Guatemala, Bắc Belize và Tây Honduras. Nền
vănminhnàyđượcxâydựngtrêncácphátminhthừakếvànhữngýtưởngcủanhững
nềnvănminhOlmectrướcđó.
(Maya, in around 2600 B. C., was the best known of all the classical civilizations. It
originated in Yucatan. They rose to prominence in and around 250 A.D. In present
day, these areas are known as Southern Mexico, Guatemala, Northern Belize and
Western Honduras. It was built on the inherited inventions and ideas of earlier
civilizationsofOlmec.)
28.DescribethestructureofMayaSociety?
They lived in small villages consisting of household compounds occupied by extended
families. Their thatched-roof houses were usually one-room buts with walls of interwoven
wooden poles covered with dried mud. These buts were used primarily for sleeping; daily
choressuchascookingtookplaceoutdoorsinthecentralcommunalcompound.Thedivision
oflabourbetweenmenandwomenwasclearlydefined;themenlookedafterbutbuildingand
caring for the cornfields, and the women prepared food, may clothing, and tended to the
family'sdomesticneeds.Theseancientfarmingmethodsandfamilytraditionshavepersisted
overthecenturiesandcontinuetobefollowedinmanyruralcommunitiestoday.

MơtảcơcấuxãhộicủangườiMaya.
Họsốngtrongnhữngngơilàngnhỏgồmcáchộgiađìnhthuộcnhiềuthếhệ.Cácngơinhàmái
rơmcủahọthườnglànhữnglềumộtphịngvớicácbứctườnggồmcáccọcgỗđượcghépvới
nhauvàđượcbaophủbởibùnkhơ.Nhữnglềunàyđượcsửdụngchủyếulàmchỗngủ;những

sinhhoạtthườngngàychẳnghạnnhưnấunướngdiễnrangồitrờiởnhữngkhucơngcộng.
Sựphânchialaođộnggiữađànơngvàđànbàđượcxácđịnhrõràng;đànơngđảmnhiệmviệc
xâylềuvàchămsóccáccánhđồngngơ,cịnphụnữchuẩnbịbữaăn,mayquầnáovàphụcvụ
cácnhucầutronggiađình.Cácphươngphápcanhtáccổđạivàcáctruyềnthốnggiađình
nàyvẫnđượcduytrìquanhiềuthếkỷvàvẫnđượctnthủtạinhiềucộngđồngmiềnnúiđến
ngàynay.
29.DescribetheMayatechniqueofagriculture.
The first people to occupy the Yucatan Peninsula were hunters and gatherers, who arrived
some11,000yearsago.Thesenomadicpeoplelivedinsmallfamilybands.Around2500B.C.,
they started cultivating maize and abandoned a nomadic way of life to settle in villages
surroundedbycornfields.


TheMayacreatedarablelandbyusinga"slash-and-burn"techniquetocleartheforests.They
plantedmaizeandsecondarycrops,suchasbeans,squash,andtobacco.Inthehighlandsto
thewest,theyterracedtheslopesonmountainsides;inthelowlands,theyclearedthejungle
forplanting.Afteraperiodoftwoyears,theymovedtheirfieldstonewlocations,allowingthe
oldfieldstoliefallowfortenyearsbeforereusingthem.
MơtảkỹthuậtnơngnghiệpcủangườiMaya.
NhữngngườiđầutiênđếnchiếmlĩnhbánđảoYacatanlàcácthợsănvànhữngnhómcưdân
đếncáchđây11.000năm.Dândicưnàysốngởtrongnhữngnhómgiađìnhnhỏ.Khoảngnăm
2500trướccơngngun,họbắtđầutrồngngơvàchấmdứtcuộcsốngdicưđểđịnhcưtrong
cácngơinhàsàncócánhđồngngơbaoquanh.
NgườiMayatạorađấttrồngbằngcáchsửdụngphươngphápchặtvàđốtrừng.Họtrồngngơ
vàcácvụmùathứhai,chẳnghạnnhưđậu,bíđỏ,vàthuốclá.Trêncácvùngcaongunphía
tây,họtạoranhữngbậcthangtrêncácsườnnúi;ởnhữngvùngđấtthấp,họlàmsạchrừng
rậmđểtrồngcây.Saukhoảngthờigianhainăm,họdichuyểncánhđồngđếnvịtrímới,bỏ
hoangcáccánhđồngcũkhoảng10nămtrướckhisửdụnglại.
30.WhatwastheimportanceofwritingintheMayaCivilization?
ImportanceofwritingintheMayacivilizationcanbeextractedindetailfromtheTabletofthe

96 Glyphs, in the tower of the "Palace" at Palenque. This is considered one of the most
beautifulinscriptionsevercarvedbytheMayans.
From the very beginning, the Mayans used writing as a propaganda tool, rather than as a
means of recording accurate details of history. In a hierarchical society where the elites
competed for prestige and leadership positions, writing was used to reinforce a ruler's
militarypowerandtolegitimizehisdescentfromnobleancestorsandthegods.Writingson
stone monuments were designed to place rulers in the most favourable light possible, and
ancient sculptural inscriptions deal primarily with historical events, marriages, births,
militarycampaignsandvictories,rulersandotherdynasticaffairs.

ChữviếtcủanềnvănminhMayacótầmquantrọngnhưthếnào?
TầmquantrọngcủachữviếttaycủanềnvănminhMayacóthểđượcrútramộtcáchchitiết
từphiếngỗgồm96nétchạmkhắcởtrênthápcủa“cungđiện”tạiPalenque.Đâyđượccoilà
mộttrongnhữngtácphẩmkhắctrênbiađẹpnhấtđãtừngđượckhắcbởinhữngngườiMaya.
Từkhibắtđầu,nhữngngườiMayađãsửdụngnhữngchữviếtnhưmộtcơngcụtruyềngiáo
hơnlàmộtphươngtiệnđểghilạichínhxáccácsựkiệnlịchsử.Trongmộtxãhộiphâncấpnơi
mànhữngngườiưutúđấutranhchouytínvàvịtrílãnhđạo,chữviếtđượcsửdụngđểcủng
cốsứcmạnhqnđộicủangườicầmquyềnvàđểhợppháphóadịngdõitừtổtiênqtộcvà
thầnlinhcủaơngta.Nhữngchữviếttrêncácbiakhắcđáđượcthiếtkếđểđặtnhữngnhàcầm
quyềnởnhữngvịtrícóánhsángthuậnlợivàcáctácphẩmđiêukhắcthìchủyếughilạicác
sựkiệnlịchsử,cácđámcưới,cáccuộcchiếnchinhvàchiếnthắngkhảihồn,nhữngnhàcai
trịvànhữngsựkiệntriềuchínhkhác.


31.DescribebrieflytheMayaCalendar.
TheMayacalendar,initsfinalform,probablydatesbacktothe1stcenturyB.C.,andmayhave
originatedwiththeOlmeccivilization.ItisextremelyaccurateandthecalculationsofMayan
priestsweresoprecisethattheircalendarcorrectionis10,000thofadaymoreexactthanthe
standard calendar the world uses today. They used 20-day months, and had two calendar
years;the260-daySacredRound,ortzolkin,andthe365-dayVagueYear,orhaab.Thesetwo

calendars coincided every 52 years. The 52-year period of time was called a "bundle" and
meantthesametotheMayansasourcenturydoestous.TheSacredRoundof260daysis
composed of two smaller cycles: the numbers one through thirteen, coupled with twenty
differentdaynames.Eachofthedaynamesisrepresentedbyagod.
The 260-day calendar was used to determine important activities related to the gods and
humans.Itwasusedtonameindividuals,predictthefuture,decidetheauspiciousdatesfor
battles,marriages,andsoon.

MơtảngắngọnlịchcủangườiMaya.
LịchcủangườiMaya,ởdạngcuốicùngcủanó,cólẽxácđịnhthờigianngượctớithếkỷthứ
nhấttrướccơngngun,vàcónguồngốcvớinềnvănminhOlmec.Nócựckỳchínhxácvàcác
phéptínhtốncủacácthầytuchínhxácđếnnỗilịchcủahọđúngtớingàythứ10.000,chính
xáchơnlịchchuẩnmàthếgiớisửdụngngàynay.Họsửdụngcácthángcó20ngày,vàcóhai
loạilịchđếmnăm;nămcó260ngày,haycịngọilàtzolkinvàmộtnămcó365ngàyhaycịn
gọilàhaab.Hailoạilịchnàytrùngnhauvàomỗi52năm.Khoảngthờigian52nămđượcgọi
làmột“gói”vàđốivớingườiMayanócóýnghĩagiốngnhưkhichúngtađịnhnghĩathếkỷ.
Lịch260ngàybaogồmhaichukỳnhỏhơn:cácsốmộtđếnmườibađượckếthợpvớihai
mươitênngàykhácnhau.Mỗitênngàyđượcđạidiệnbởimộtvịthần.
Lịch260ngàyđượcsửdụngđểxácđịnhcáchoạtđộngquantrọngliênquanđếnthầnlinhvà
conngười.Nóđượcsửdụngđểđặttêncáccánhân,tiênđốntươnglai,quyếtđịnhnhững
ngàytriểnvọngchocáctrậnđánh,chođámcưới,v.v.
32.HowfarhadeducationdevelopedduringtheMayaperiod?
The Maya writing system is considered by archaeologists to be the most sophisticated
systemeverdevelopedinMesoamerica.
TheMayanswroteusing800individualsignsorglyphs,pairedincolumnsthatreadtogether
fromlefttorightandtoptobottom.Mayanglyphsrepresentedwordsorsyllablesthatcould
becombinedtoformanywordorconceptintheMayanlanguage,includingnumbers,time
periods, royal names, titles, etc. Hieroglyphic inscriptions were either carved in stone and
woodonMayamonumentsandarchitecture,orpaintedonpaper,plasteredwallsandpottery.
TheunitoftheMayawritingsystemistheglyphiccartouche,whichisequivalenttothewords

andsentencesofamodernlanguage.Mayacartouchesincludedatleastthreeorfourglyphs
andasmanyasfifty.Eachcartouchecontainedvariousglyphs,aswellasprefixesandsuffixes.


ThereisnoMayaalphabet.

GiáodụcđãpháttriểnnhưthếnàotrongsuốtgiaiđoạnMaya?
HệthốngchữviếtMayađượccácnhàkhảocổđánhgiálàhệthốngphứctạpnhấtđãtừng
pháttriểnởMesoamerica.
NhữngngườiMayaviếtbằngcáchsửdụng800kýhiệuriênglẻhaycácnétchạmkhắc,được
ghépcặptrongcáccộtđượcđọctừtráiquaphảivàtừtrênxuốngdưới.Nhữngnétchạmkhắc
Mayađạidiệnchocáctừhoặccácâmtiếtvốncóthểnốivớinhauđểtạothànhbấtcứtừhay
kháiniệmnàotrongngơnngữMaya,baogồmsố,cáckhoảngthờigian,cáctênhồnggia,các
chứctước,v.v.Chữtượnghìnhđượckhắccảởtrênđávàởtrêngỗtrênnhữngbiatưởng
niệmcáccơngtrìnhkiếntrúccủangườiMaya,hoặcđượcsơntrêngiấy,đượcgắntrêncác
bứctườngvàđồgốm.ĐơnvịhệthốngchữviếtcủangườiMayalàcáckhungchạmkhắcxoắn
ốc,tươngứngvớicáctừvàcáccâutrongngơnngữhiệnđại.Cáckhungxoắnốccủangười
Mayabaogồmítnhấtlàbahaybốnnétchạmkhắcvàvànhiềukhoảngnămmươi.Mỗikhung
hìnhxoắnốcchứacáchìnhchạmkhắckhácnhaucũngnhưcáctiềntốvàcáchậutố.Người
Mayakhơngcóbảngchữcái.
33.DescribethereligiouslifeofMaya.
TheMayahadabewilderingnumberofgods,withatleast166nameddeities.Thisispartly
because each of the gods had many aspects. Some had more than one sex; others could be
bothyoungandold;andeverygod,representingaheavenlybody,hadadifferentUnderworld
face,whichappearedwhenthegod"died"intheevening.
Some Maya sources also speak of a single supreme deity, called Itzamna, the inventor of
writing, and patron of the arts and sciences. His wife was Ix Chel, the goddess of weaving,
medicineandchildbirth;shewasalsotheancientgoddessoftheMoon.FortheMayans,blood
sacrificewasnecessaryforthesurvivalofbothgodsandpeople,sendinghumanenergysky
wardandreceivingdivinepowerinreturn.

MơtảđờisốngtơngiáocủangườiMaya.
NgườiMayacómộtlượnglớncácvịthần,vớiítnhất166thầnlinhcótêngọi.Điềunàylàbởi
vìmỗivịthầnđềucónhiềudiệnmạo.Mộtsốcóhơnmộtgiớitính;mộtvàivịthầncóthểvừa
trẻvừagià;vàmỗivịthầnđạidiệnchomộtcơthểtuyệtvời,cómộtbộmặtáckhácnhau,vốn
xuấthiệnkhivịthần“chết”vàobuổitối.
MộtsốngườiMayacũngnóivềmộtvịthầntốicaođượcgọilàItzamana,ngườiđãtạorachữ
viếtvàlàngườiđỡđầucácmơnnghệthuậtvàkhoahọc.VợcủaơnglàIxChel,nữthầncủa
dệtmay,yhọcvàsinhsản;Bàcũnglàvịnữthầncổđạicủamặttrăng.Đốivớinhữngngười
Maya,tếmáulàrấtcầnthiếtchosựtồntạicủacảcácthầnlinhvàconngười,trờigởinăng
lượngconngườivànhậnlạisứcmạnhlinhthiêng.
34.WhyisthewritingofMayansdifficulttointerpret?
Mayanwritingisdifficulttointerpretforanumberofreasons.First,glyphsdonotrepresent
justsoundsorideas,theycanrepresentboth,makingitdifficulttoknowhoweachglyphor