Đạo đức nhà báo: Khuyến cáo hay bắt buộc?

Đạo đức nhà báo: Khuyến cáo hay
bắt buộc?
Bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp với nhiều nội dung cụ thể hóa từ
9 điều trong Quy định về đạo đức nghề nghiệp của người làm
báo VN dự kiến sẽ được Hội Nhà báo VN hồn thành trong q
I/2011.

Chính xác là hàng đầu


Theo dự thảo bộ quy tắc, sự chính xác và minh bạch là nội dung
quan trọng hàng đầu phải đặt ra cho mỗi nhà báo. Dự thảo quy
định, nhà báo phải đưa tin chính xác, minh bạch và khơng được
đưa tin sai hoặc bóp méo thơng tin. Với bất kỳ thơng tin khơng
chính xác nào, nhà báo phải đăng cải chính thơng tin mà khơng
cần có u cầu địi cải chính.

Đặc biệt, nhà báo khơng được đăng tin đồn khi chưa kiểm tra tính
chính xác, kết quả nghiên cứu y học phải nêu rõ đang nghiên cứu
ở giai đoạn nào, xưng danh cụ thể khi thu thập thông tin, phân
biệt rõ ràng giữa bài thông tin thuần túy và bài bình luận, khơng
“đạo” báo và nếu có sử dụng tư liệu của đồng nghiệp thì phải ghi
rõ tên tác giả.

Với những nội dung về lợi ích của bài báo, dự thảo quy tắc quy
định, nhà báo cần cân nhắc tác động của thơng tin đến lợi ích
dân tộc, lợi ích quốc gia, lợi ích của đa số nhân dân. Tuy nhiên,


nhà báo cũng khơng được vin vào lợi ích của cơng chúng như:
bảo vệ sức khỏe và sự an tồn, phát hiện tội phạm nghiêm trọng,

các vụ bê bối và lạm dụng quyền lực… để đưa tin giật gân, câu
khách. Điều này được nhấn mạnh rằng, nhà báo không được
nhầm lẫn giữa mục tiêu “vì lợi ích cơng chúng” với mục tiêu tạo
thông tin “thú vị cho công chúng” hay cần phân biệt rõ giữa cái
mà công chúng cần và cái mà họ thích.

Những nội dung được đánh giá là cập nhật và rất cần thiết đã
được đề cập trong dự thảo bộ quy tắc, đó là việc nhà báo sử
dụng mạng xã hội trên Internet, nhà báo viết về các vấn đề kinh
tế nhạy cảm như chứng khoán, bất động sản và quy định về mối
quan hệ đồng nghiệp giữa các nhà báo.

Theo đó, cảnh báo rằng uy tín của cơ quan báo chí hồn tồn có
thể có nguy cơ bị ảnh hưởng khi nhà báo đăng tải những quan
điểm cá nhân trên mạng xã hội; vì vậy, khi sử dụng các mạng xã
hội như viết blog, facebook… nhà báo phải thận trọng cân nhắc,


nhất là những nội dung liên quan đến thông tin có được khi tác
nghiệp và phải báo với người phụ trách về những mạng xã hội
mà mình sử dụng dù chỉ cho mục đích cá nhân.

Với các nhà báo kinh tế viết về chứng khoán, cổ phiếu, bất động
sản… khi viết về sản phẩm cụ thể có liên quan đến lợi ích tài
chính của mình hoặc thành viên trong gia đình thì cũng phải
thơng báo với biên tập viên. Đặc biệt, nhà báo được khuyến cáo
không nhận quà tặng hoặc bất kỳ ưu đãi nào khác liên quan đến
hoạt động báo chí của họ, nhưng trong trường hợp có nhận hỗ
trợ về tài chính cho bài viết thì trong bài báo phải thông tin rõ cho
độc giả biết.

Trong quan hệ với nguồn tin, dự thảo quy định nhà báo không
được tiết lộ danh tính người cung cấp tin khi họ u cầu, khi thu
thập thơng tin cần nói rõ thơng tin sẽ được đăng tải ở đâu và như
thế nào; đặc biệt, không được lấy thông tin từ các cuộc trị
chuyện thơng thường trực tiếp hoặc qua các phương tiện truyền


thông khác để xây dựng thành bài viết mà người nói chuyện
khơng biết đó là phỏng vấn để viết báo.

Nhà báo cũng không được xâm nhập và điều tra đời tư của các
cá nhân mà khơng có sự đồng ý của họ, tuy nhiên, những thơng
tin có tính chất riêng tư vẫn được chấp nhận trong một số trường
hợp ngoại lệ để phục vụ lợi ích của cơng luận. Với các vụ tai nạn,
thảm họa, nhà báo phải luôn nhớ rằng việc cứu trợ được ưu tiên
cao hơn quyền được thông tin của dư luận và hơn thế phải tôn
trọng sự đau khổ của nạn nhân, cảm xúc của gia đình họ cũng
như tính nhân văn của thơng tin để đưa tin với mức độ phù hợp.

Bắt buộc đến mức nào?

Bộ quy tắc đạo đức nhà báo được xây dựng dựa trên những
đóng góp của đơng đảo chun gia VN và quốc tế trong khuôn
khổ dự án Media Pro do Hội đồng Anh và ĐSQ Anh giúp đỡ.


Vì vậy, theo đánh giá, các nội dung được đề cập tới là tương đối
toàn diện và sát với thực tiễn hoạt động báo chí. Tuy nhiên, theo
ơng Hồng Hữu Lượng, Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ TT&TT),

nhiều quy định có tính áp đặt q nhẹ trong khi pháp luật về báo
chí đã có đề cập.

“Để khẳng định hơn nữa vai trị của mình, Hội Nhà báo VN cần
đưa ra những quy định mang tính bắt buộc cao hơn, chẳng hạn
việc cải chính đối với thơng tin khơng chính xác là việc “bắt buộc
phải làm” chứ không phải là “cần làm” như dự thảo. Ở nhiều quốc
gia có nền báo chí hiện đại phát triển, Hội Nhà báo là tổ chức có
sức mạnh rất lớn đối với báo giới. Tổ chức này khơng chỉ đưa ra
những khuyến cáo mà cịn có quyền xử phạt nhà báo hoặc cấm
các cơ quan báo chí nhận một nhà báo đã bị sa thải ở nơi khác.
Vì thế, khi nhà báo vi phạm quy tắc đạo đức nghề báo do Hội
Nhà báo ban hành thì hồn tồn có nguy cơ mất quyền hành
nghề mà chưa cần tới sự vào cuộc của cơ quan quản lý Nhà
nước. Nếu Hội Nhà báo VN làm được như vậy sẽ giảm rất nhiều


áp lực cho bộ máy hành chính Nhà nước”, ơng Lượng khẳng
định.

Song về phía cơ quan báo chí, ơng Phạm Huy Hồn, TBT báo
điện tử Dân trí cho rằng, với tư cách là quy tắc hoạt động của một
tổ chức hội thì bộ quy tắc này vẫn nên hướng vào việc khuyến
cáo hơn là bắt buộc bởi có những điều nếu áp đặt sẽ gây khó cho
tác nghiệp của nhà báo. Cịn theo ơng Vũ Mạnh Cường, Phó TBT
Báo Lao động, rõ ràng là không thể ban hành những chế tài để
xử lý đối với vấn đề đạo đức, vì thế để quy định trong bộ quy tắc
này có tính cưỡng chế cao hơn thì cần có một điều khoản trong
Điều lệ Hội Nhà báo về trách nhiệm phải thực hiện đối với hội
viên.