Để truyền âm nhạc: Khám phá lại thân thể

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

169

<b>Đê truyén âm nhạc : khám phá lại thân thè</b>

Y O S IH IK O T O K U M A R U

Mọi người đều có quyền ưa thích các nhạc sĩ m à họ
chọn. Điéu khơng may là có những di sán âm nhạc không
được lưu truyền nữa, và cũng không được dạy vì thiếu
phương tiện. Đó là một vấn đc đặt ra cho nhiều ncn ám
nhạc thường lệ thuộc vào chính sách văn hoá của các dân
tộc đa sò hay của các chính phủ ít thuận lợi đổi với các tộc
người thiếu số. Đơi khi chính loại âm nhạc được định chế
hoá và được nhiều người ưa thích lại gây tai hại ch o vãn
hoá của tộc người thiếu số.

—I Nhiệm vụ của các nhà âm nhạc học là góp phần vào

<b>việc sưu tẩm tư liệu về các biêu hiện nghệ thuật khác nhau, </b>

đại diện cho các chiến lược sản xuất và truyền lại cái mà
tôi gọi là “văn bán âm nhạc”, theo ý tôi, cần được bảo vệ
hơn các thứ khác đang biên mát di. Nhờ các kinh nghiệm
đã tích luỹ được, đặc biệt trong khung cảnh của dự án
“ Nghệ thuật trình diẻn truyền thơng của châu Á ” (A T PA ),
tói xin được nhân mạnh đến tám quan trọng của việc tạo ra
môn âm nhạc học ứng dụng (nghĩa là tạo điều kiện thuận
lợi cho sự đối thoại giữa các nhà âm nhạc học và âm nhạc
trong xã hội) hơn là làm cho các “văn bản âm n h ạc” trớ
thành cố định với cớ là chúng có tính đích thực.

<i>M Ộ T K IN H N G H IỆ M H Ữ U ÍC H</i>

Dự án ATPA về các cuộc trình diễn nghệ thuật truyền
thống bắt đầu vào năm 1974, do sáng kiến của Tổ chức
Nhật Ban (Japan Founđation), đặc biệt là cúa ba nhà âm

nhạc học, GS Koizum i Fum io, GS Yam aguti Osam u và tơi.
Mục đích của dự án là giới thiệu các phưưntí thức trình
diễn nghệ thuật ở châu Á.

_l Sáng kiến thành lập ATPA dĩ nhiên gắn liền với
tình hình vãn hố và chính trị của thập ký 70. Lúc đầu,
điều quan trọng đối với chúng tôi là tạo ra m ột m ạng lưới
thông tin về các cuộc trình diễn nghệ thuật của các dân tộc
châu Á. Theo cách nhìn đó, chúng tơi khởi sự từ ý tướng
xem người châu A như là người vừa quan sát vừa bị quan
sát. Tuy nhiên, chúng tơi khống có ý định tách châu Á ra
khỏi phần còn lại của thế giới, bởi vì chúng tơi nghĩ rằng
phải sáp nhập m ạng lưới nói trên vào m ột m ạng lưới khác
rộng hơn. Do đó, trong các thập ký 70 và 80, người châu Á
đã có cơ hội biết tốt hơn đổi chút vãn hoá, đặc biệt văn hoá
nghệ thuật, của các dân tộc khác ờ châu Á.

□ Sau nhiều cuộc thảo luận, chúng tôi quyết định là
dự án không nên chỉ dựa vào các sự kiện thuần tuý lễ hội,
trái lại nên được tổ chức theo chu kỳ ba năm và nhấn
mạnh đến công tác điền dã, hội thảo, trình diễn nghệ thuật
và xuất bản tài liệu.

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

trinh bay ve cac van <i>66</i> sau day: vi6c phan biet cac hinh
thuc nghe thuat cua trung tam va cua ngoai vi; anh hudng
qua lai giua cac nghe sT thuoc van hoa khac nhau; quan he

giua cac nghe si va cong chung cua ho; viec truy6n cac
cuoc trinh di£n nghe thuat.

□ Trong khung canh cua dir an ATPA, muc dfch cua
chung toi trudc het la mdi nhung nghe sT vi tai nang cua ho
chir khong phai vi ho dai dien cho nude ciia ho. Chung toi
danh uu tien cho cac nghe sT ft dugc biet den nhat. DT nhien,
phuong phap tuyen chon do khong phai la khong dat
ra cho chiing toi mot so van de vdi cac nha cam quy£n:
ho trach chung toi da mdi cac nhac sT thuoc cac toe ngudi
ft dugc biet den, nhat la ft cd tinh cach dai dien cho quoc
gia cua ho. Chung toi da tra ldi rang muc dich cua chung
toi khong phai la mdi m ot nhom dai dien cho ca nude, m a
la gidi thieu am nhac cua nhieu toe ngudi khac nhau vdi
the gidi.

□ Sau mot thdi gian, chung toi di den nhan dinh la de
thao rdi (deconstruire) logic phan biet trung tam vdi ngoai
vi va de phat hien cac khfa canh ngoai vi dugc che giau d
trung tam, chung toi phai chu y hon nua den cai m a ngirdi
ta goi la cac “phong cach ngoai vi” . Chfnh vi vay ma
chung toi da thu gidi thieu vdi cong chung am nhac cua
ngudi Ainu d phfa bac Nhat Ban va am nhac cua dao
O kinaw a d phfa nam Nhat Ban.

□ Y tudng thu hai la danh gia va lam sang to anh
hudng qua lai giua nhung nghe si thuoc cac nen van hoa
khac nhau. Do do, chung toi da mdi cac nhac si cua Sunda,
Indonesia va O kinaw a cung tham gia m dt khoa thuc tap.
Ho da phat hien cac diem giong nhau trong am nhac cua

ho, trao doi tir vung va nhac cu cung n hu trang phuc san
kha'u cua ho. Nhung trao ddi dd cd the! kho xay ra giua cac
nhac sT cua O kinaw a va luc d ja vi cac nhac sT luc dia von
coi thudng am nhac cua O kinaw a. Con cac nhac si cua
O kinawa thi lai danh gia cao am nhac cua Sunda rat gan
vdi am nhac cua ho.

□ Ngudi ta cung nhan thay ldi thong cam dd giua cac
nhac sT cua M ong Co va N hat Ban va giua cac nhac sT An
Do va Han Quoc. Tinh ban nay sinh trong cac cuoc gap go
do ATPA to chuc dudng n hu vugt qua khung canh cua du

170

an, bdi vi mudi nam sau, nhi£u ngudi con nhac den kinh
nghiem nay chia se vdi nghe sT cua cac nude khac.

□ Y tudng thu ba la tim hieu tam quan trong ciia quan
he giua cac nghe si va cong chung cua ho. Toi hieu d u ac
rang, neu cac nghe sT truyen thong cua Nhat thfch bieu
di£n d nude ngoai, la vi d do am nhac cua ho dugc danh
gia cao hon d Nhat. Sir don nhan nong nhiet cua cong
chung ngoai quoc khfch le va, nhd the, cho phep ho tiep
tuc sang tao.

□ Y tudng thu tu cua toi la suy nghT ve phuong tien
truyen lai cac cuoc trinh difin van hoa va nghe thuat.

□ Theo quan diem am nhac hoc toe ngudi cd dien, d u
an ATPA dudng nhu cd ve ky la. Trong khi am nhac hoc
toe ngudi chu yeu dat co sd tren viec nghien cun am nhac

trong m ot boi canh xa hoi, ATPA lai hoan toan tach nd ra
khoi bdi canh coi ngudn cua nd. Theo y toi, cac nha am
nhac hoc toe ngudi cung hanh dong nhu the khi ho quay
phim hay thu am ve mot cuoc trinh didn ma ho gidi thieu
ben ngoai bdi canh truyen thong cua no. Vao nam 1970,
cac nha am nhac hoc toe ngudi, khi td chuc cac cuoc hoi
di£n am nhac truyen thong, chi mdi cac nhac sT goi la
“dich thuc” .

□ Theo tdi nghi, cang phat tridn, mon am nhac hoc toe
ngudi cang cd khuynh hudng chi xem am nhac nhu la mot
do vat dep ma ngudi ta hoan loan tach khoi mdi trudng xa
hoi cua nd. Trong the gidi hien nay, dudng nhu am nhac
hoc toe ngudi phai duong dau vdi mot mau thuan giira ly
thuyet va thuc ti£n.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

_J Trai vai am nhac hoc toe nguoi c<i>6</i> dien. cach tiep
can cua ATPA khong do'n thuan co tfnh khoa hoc. Qua
that, chung toi thfch mon “am nhac hoc ung dung” hon. vi,
nhu Jan Ling noi. mon nay “tao ra su doi thoai lien tuc
giira am nhac hoc va am nhac trong xa hoi” .

_J Neu chung toi, nhung nguoi t6 chuc cua du an
ATPA. da la cac nha am nhac hoc toe nguoi co dien va
theo iroc le, chung toi chdc da ghi am va quay phim cac
cuoc trinh dien nghe thuat dang tren dudng bien mat,
chuyen bien chung sang he thong chep nhac phuong Tay
va luu giir chung trong mot phong tu lieu. Roi sau do, cac
nha am nhac hoc toe nguoi co the sc nghien cuu cong trinh
cua chung toi va sc tim a do cam hung de dung mot loat

cac man bieu dien goi la dfch thuc. M uc dfch cua chung
toi khac han, bai vi. doi vai chung toi, truyen thong khong
tTnh: no phai hoa than neu no m uon con song dong. Do do
chung toi luon khuyen khfch cac nghe sT sang tao va thay
doi lien tuc von tiet muc cua ho. Chfnh vi vay m a chung
toi da tao dieu kien cho nhac thfnh phong cua Nhat va
Indonesia gap go nhau. Mot vf du khac: nhan dip co cuoc
hoa ta'u duac quay phim ciia ATPA, cac nhac si cua hoang
gia Thai Lan da thu sang tac cac ban nhac mdi vai nhac cu
cua ho. Viec xuat ban cac bai viet va cac tu lieu video v6
de tai do da khien chung toi bi cac chuyen gia My ve am
nhac Thai phe binh. The ma, phong cach mdi nay cua ban
nhac chung to kha nang sang tao ciia cac nhac sT Thai.
Kinh nghiem do,

<b>doi </b>

vdi

<b>chung toi, </b>

la

<b>mot </b>

thanh

<b>cong, </b>

bdi
vi, cuoi cung, no d a dua den m ot cuoc doi thoai giira cac
nha am nhac hoc va nhac sT Thai.

—I Qua cac vf du nay, ta co the thay rang cac van ban
am nhac chua dung trong chung kha nang tien hoa, va, neu
diroc chuyen sang cac bdi canh mdi, chung co the- duac
diing lam vat xuc tac va tham gia vao viec tao ra sue song
va truyen lai di san am nhac cua m ot nude. De su dung
each noi cua Y am aguti O sam u, cach nghien cuu cua
chung toi gdn giong nhu la hien tuong “xuyen bdi canh
hoa” (transcontextualisation).

<i>B IE U H IE N B A N G M IE N G VA</i> <i>“V A N H O C ”: H A I</i>
<i>P H U O N G T H U C T R U Y E N A M N H A C</i>

Kinh nghiem m a toi da co duac trong khuon khci du an

ATPA da thuc day toi suy ngh! ve cac phuong thuc khac
nhau trong viec truyen am nhac. Neu khong duoc truyen
lai, mot di san am nhac se chet. De lam sang to tu tudng
cua toi. toi se dung su phan doi giira bieu hien bang mieng
va “van hoc” . Trong trudng hap m a chung ta dang quan
tarn. “van hoc” bao gom khong chi cac not nhac ma ca cac
tu lieu viet <i>v&</i> am nhac va cac thai do doi vdi am nhac.

J Bieu hien bang m ieng va “van hoc” deu duac dung
ca hai trong viec truydn lai am nhac Viet N am va Nhat
Ban. Trong hai nude nay. bieu hien bang mieng quan trong
han la “van hoc” trong viec dao tao cac nhac si nha nghe
va tai tu. Nhung tinh hinh da tien trien so vdi qua khu, vdi
sir phat minh cac he thong dien tu mdi dung de thu hinh.
Do do, ngudi ta phan biet cac tu : “thu” - trinh di£n bieu
hien bang mieng-. “ khong thu” hay truyen “true tiep” trinh
dien bang mieng true tiep. V6 bieu hien bang mieng. toi se
dung hai khai niem sau day lay cam hung tir ly thuyet cua
W alter Ong: *kbieii hien bang m ieng cap m ot” duoc dung
cho cac van hoa chua tirng co cac tri thuc duac ghi chep
hay in; “bieu hien bang mieng cap hai” , co the duac dung
cho van hoa co ky thuat cao hien nay, nhu trong cac hinh
thuc truyen thong mdi nhu dien thoai chang han. Tom lai.
“bieu hien bang mieng cap m ot” chi co trong cac bdi canh
trao d6i true tiep, neu duac, giua cac ca nhan, trong khi
“bieu hien bang m ieng cap hai” van hien him cho du cac
ca nhan khong chia se vdi nhau m ot khong gian hay mot
thdi gian chung; cac kinh nghiem gdn vdi “bieu hien bang
m ieng cap m ot” khong nhat thiei lai xay ra trong khi kinh
nghiem gan vdi “bie’u hien bang mieng cap hai” co the lap

lai. Cudi ciing, “bidu hien bang m ieng cap m ot” duoc kfch
thich bdi cong chung hay bdi cac xuc dong khac, trong khi
“bieu hien bang m ieng cap hai” chi danh cho cong chung
hay chi de! tra giup hinh anh thi giac.

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

172

□ Về việc truyền âm nhạc như là “‘biểu hiện bằns
m iệng cấp m ột”, Nhật Bản đã quyết định gọi m ột số nhạc
sĩ truyền thống là “báu vặt sống của quốc gia”. Thay vì ghi
lại các cuộc biểu diễn hay chuyến biên âm nhạc của họ
bầng nốt, họ được tặng 30.000 đô la M ỹ đê truyền nghệ
thuật của họ lại cho các thế hệ trẻ qua các lớp dạy tư, trên
cơ sở “biểu hiện bằng miệng cấp m ột” . Hệ thống này phát
xuất từ khái niệm truyền thống của Nhật là các sáng tạo
đích thực không nên viết ra m à chỉ được truyền bằng biểu
hiện của thân xác. Nói khác đi, trung khu của tính đích
thực là thân xác và tinh thần - của các nhạc sĩ hay công
chúng, chứ khône phải là vật liệu viết hay thu.

□ Khi Yam aguti Osam u tổ chức Hội nghị chuyên đề
lần thứ tư của Hội Ảm nhạc học quốc tế vào năm 1990,
ịng có ý đé nghị đề tài ‘T ru y ề n thống và tương lai của âm
nhạc”. Vào lúc đó, ơng đã bị phê phán kịch liệt, v ề phần
tôi, tôi không hiếu tại sao các nhà nghiên cứu nói tiếng
Anh lại chống đối ông. Sau này, trong các cuộc thảo luận,
tồi mới thấy là quan niệm truyền thống của Nhật đã gợi
hứng cho việc đặt tên hội nghị, được nhiều dân tộc khác ớ
châu Á chia sẻ.

□ Ở Nhật Bản cũng như ớ Việt N am , rất nhiều cuộc
trình diễn nghệ thuật - dù là xuất hiện vào thời điếm nào -
được giữ gìn như là các truyền thống sống. Theo tư tướng
Nhật, để được xem là truyền thống, m ột nền âm nhạc phải
hội đu các điều kiện đặc thù sau đây: có được sự ủng hộ
cua các tác nhân vàn hố và được truyển tìr đời này sang
đời khác. Môi trường trong đó m ột truyền thỗng được
phân tích, bao gồm quá khứ, hiện tại và tương lai: như vậy
nó khơng phải chỉ thuộc riêng có quá khứ.

<i><b>S ự H Ợ P TÁC GỈỮA C Á C N Ư Ớ C</b></i>

Đ ể kết luận, tối xin đề nghị là ta nên đưa ra m ột dự án
về ba hình thức truyền âm nhac: văn kiện, biếu hiện bằng
miệng cấp hai, biểu hiện bằng m iệng cấp một.

□ Rất nhiều tư liệu viết và bài nhạc được giữ gìn trong
các lưu trữ của Việt Nam: m ột số là bằng tiếng Việt, một
số khác là bằng chữ Hán. Ó Nhặt Bản, chúng tơi có thế tập
hợp một nhóm chuyên gia để đọc các tư liệu lưu trữ đó và
dịch ra tiếng Anh.

□ Về việc nghicn cứu biêu hiện bằng m iệng cáp hai,
tỏi xin đề nghị tạo ra một phông tư liệu về các kết quả và
về các phương pháp của các cách trình diẻn đó, chẳng hạn
như việc học cách chơi m ột nhạc cụ hay học hát.

</div>

<!--links-->