Sổ tay của phóng viên - Lê Phong (dịch)

Sổ tay phóng viên
Tin - Phóng Sự
Truyền Hình
Người dịch: Lê Phong
Hiệu đính : Trần Bình Minh
Quĩ Reuters xuất bản 1999
1. Giới thiệu

Cuốn sách này được viết dựa trên cơ sở một loạt các lớp huấn luyện do Quỹ Reuters, hãng Truyền hình Reuters, Hãng
và Truyền Hình Anh BBC và Hãng Phát Thanh và Truyền Hình Canada CBC tiến hành.
Ngày nay, truyền hình đang phải đối mặt với những thách thức to lớn. Số người xem thời sự giảm đi. Nhiều cuộc khảo s
khán giả thiếu ý thức ràng buộc vào nhiều vấn đề mà họ xem trong các chương trình thời sự. Phóng viên thời sự than v
năng nghề nghiệp; họ nói nhiều phỏng vấn khơng có trọng tâm; bài viết cẩu thả; và ít coi trọng khả năng kể chuyện củ
Cuốn sách này trình bày những kỹ năng cơ bản. Dựa trên những quan sát và kinh nghiệm của một số nhà báo và giản
thanh, truyền hình tầm cỡ ở châu âu và bắc Mỹ, sách này là cuốn hướng dẫn đơn giản giúp tạo những thói quen
Tác giả George Leornard nói tất cả chúng ta đều học trị trên con đường tiến tới hoàn thiện- và chúng ta ln là học trị
giờ muộn khi nhìn lại những thói quen cũ (có lẽ là xấu).
Và để tạo những thói quen tốt mới.
2. Nghề làm báo

Một trong những vấn đề khó nhất là định nghĩa thế nào là câu chuyện (tin bài). Và là phóng viên bạn cần phải biết điề
đây là một vài suy nghĩ từ khắp nơi trên thế giới.:

-"Tin tức là quá trình làm thay đổi trong 1 thế giới đang thay đổi, tạo nền nếp cho cuộc sống của nhân loại." (Julius
-"Tin tức là lịch sử đúng như nó diễn ra. Thành cổ Pompeii bị phá huỷ là một tin, nhưng chúng ta bây giờ gọi nó là gì nh
Christiansen, cựu biên tập viện tờ London Daily Epxress).
-" Tin tức là nghệ thuật lừa gạt kẻ thù mà không làm thất vọng những người bạn của mình." (Gosef Goebbels
-"Tin tức là những gì mà ngài tổng biên tập của tơi nói là tin." (phóng viên học việc)
-"Tin tức là những gì chính phủ của tơi gọi nói là tin." (cán bộ bộ thơng tin).
-"Chó cắn người khơng phải là tin, người cắn chó mới là tin."
Định nghĩa truyền thống gọi tin là cái gì đó mới, có thực và thú vị. Nhưng nó lại gợi ra nhiều câu hỏi khác:

• Mới với ai?
• Sự thật của ai?
• Thú vị như thế nào?

Sau đây là 1 vài trắc nghiệm bạn có thể áp dụng với những tin-bài sắp được đưa ra thảo luận:
• Có mới khơng? (Bạn khơng thấy ai trong phịng tin biết chuyện này.)
• Có phải đây là diễn biến mới của 1 câu chuyện cũ? (Người ta nói: "Tơi chưa nghe điều đó về anh ta, cơ ta hay
• Chuyện đó có ảnh hưởng đến những người khác ngồi nhân vật chính của câu chuyện hay khơng?
• Có ảnh hưởng đến người dân trong tương lai khơng? (Họ có thể chưa biết điều này.)


• Có giúp người dân biết được thơng tin này khơng? (Tin mà bạn có thể dùng.)
• Có phù hợp với khán giả của bạn khơng? (Bạn có biết khán giả của mình là ai khơng?)
• Có phải là chuyện làm người ta nhíu lơng mày khơng? (Nó có làm bạn phải thở hít sâu khi kể chuyện này khơ
3.Khảo sát (liên hệ cơ sở)

Mọi tin bài chỉ thành công khi có tiến hành khảo sát . Bạn là 1 phóng viên giỏi phỏng vấn, hay được làm việc với nhà n
ba, hay có kỹ năng viết bài tuyệt vời - tất cả những điều đó chẳng là gì nếu như cơng việc khảo sát được tiến hành k
Thiếu tìm hiểu, khảo sát kỹ, chúng ta khơng có nhiều sự lựa chọn và không thể định rõ trọng tâm của câu chuyện (
Tuy nhiên, trước khi bắt đầu khảo sát, chúng ta cần định nghĩa rõ ràng thế nào là 1 câu chuyện (tin-bài) hay.Định ngh
khác nhau giữa các đài truyền hình và giữa các tổ chức. Thậm chí ngay trong một đài truyền hình, nó cũng có thể khá
các chương trình.
Câu chuyện có thể khác nhau, nhưng các bạn có thể hỏi những câu sau với bất cứ câu chuyện nào:
• Có phù hợp khơng?
• Có độc đáo khơng?
• Có gây cảm xúc khơng?
• Có ảnh hưởng đến người dân khơng?
• Họ có quan tâm khơng?
• Người ta có nói về chuyện đó khơng?
• Có phù hợp với mục đích của chương trình hay khơng?

• Có thể làm được khơng? ( đã có nguồn nào để làm? có tiếp cận được khơng? Có đủ thời gian khơng? Có đủ tài chín
Và sau đó q trình khảo sát mới bắt đầu. Trước hết xin nhớ 2 điều:
• Khơng giả định điều gì.
• Kiểm tra mọi thứ.

Khảo sát là tìm cách lấy (moi) thông tin từ các mối liên hệ của bạn. Đây khơng phải là những dịp chứng tỏ mình thạo t
Và bạn càng tỏ ra ít hiểu biết hơn thì bạn càng có cơ hội đánh giá đúng khả năng giải thích vấn đề một cách đơn giản
bạn phỏng vấn.

Ghi chép
Bạn phải tìm cho mình một phương pháp tốt nhất. Cách an toàn nhất là dùng một máy ghi âm nhỏ. Hãy hỏi trước và
bạn phỏng vấn cảm thấy khơng thoải mái thì đừng dùng máy. Nhưng nếu người bạn phỏng vấn không quen trả lời để g
ra sao khi đội quay phim xuất hiện?
Bạn đừng ngần ngại khi phải ghi chép, trừ khi nó làm cho người chúng ta tiếp cận lo lắng. Trong trường hợp đó hãy tập
để ghi nhớ, và ghi chép lại vào lúc sớm nhất.
Và không quên những thông tin cơ bản - tên, địa chỉ, số điện thoại. Hãy kiểm tra chính tả (Khơng bao giờ viết sai tên
mình tiếp xúc.) Tên người bị viết sai chính tả sẽ hạ uy tín chương trình của bạn và bản thân bạn một cách nhanh
Tiến hành phỏng vấn khảo sát
1. Tự giới thiệu
• Giới thiệu mình một cách rõ ràng.
• Cho biết tại sao bạn liên hệ với họ.
• Giải thích cho biết bạn cần giúp đỡ.

2. Trong khi trao đổi
• Đặt các câu hỏi mở-đóng - Ai, cái gì, khi nào, ở đâu, tại sao, như thế nào?
• Đặt câu hỏi đơn giản.
• Biết mình muốn có những thơng tin nào.
• Hãy tỏ ra lịch sự, quan tâm và muốn tìm hiểu.
• Đừng tỏ ra hung hăng - bạn muốn biết thông tin, chứ khơng tranh luận.
• Đừng biến nó thành chuyện riêng tư. Hãy đưa ra các quan điểm trái ngược từ phía những người cung cấp thơng tin k

qua, ơng X nói . . . Bạn trả lời như thế nào?)
• Ghi chép.
• Hãy hỏi thêm để làm rõ những gì bạn nắm chưa chắc.


1. Kết thúc cuộc trao đổi
• Kiểm tra tên, chức vụ, số điện thoại.
• Kiểm tra xem người được phỏng vấn ở đâu trong vài ngày/tuần tới.
• Hỏi xem họ có thể giới thiệu những người khác để bạn có thêm thơng tin.
• Cảm ơn họ và nói bạn có thể đến hoặc gọi lại.
Là người khảo sát(liên hệ) phải ln ghi nhớ những điểm sau:
• Hãy chú ý đến chi tiết. Kiểm tra kỹ tên, địa chỉ, chức vụ và số điện thoại.
• Hãy nói chuyện với người được phỏng vấn. Đừng tin những người không biết mà chỉ tưởng tưởng là những người
• Hãy suy nghĩ về hình ảnh. Hình ảnh nào sẽ giúp thể hiện câu chuyện?
• Hãy dự đoán trước những trắc trở. Tiếng ồn, an ninh, cấm đường, phong tục tập quán địa phương.
• Giữ gìn những ghi chép.
• Trả lại tất cả các bức ảnh và tài liệu đã mượn.
• Kiểm tra sự tín nhiệm của các nhà chun mơn.
• Hãy duy trì các mối liên hệ.
Câu hỏi khảo sát chính - "tại sao?"

Câu hỏi tại sao sẽ cho bạn nhiều thông tin nền hơn là số thông tin bạn sử dụng trong bài viết, nhưng nó cần để hiểu c
xây dựng các câu hỏi phỏng vấn, đánh giá các câu trả lời, và xét đốn mức độ tình cảm (emotion).
Câu hỏi này cũng cho phép đánh giá lời nói của những người tham gia (từ mọi phía), tính chính xác và độ tin cậy, đặc b
trích dẫn những con số thống kê và quy chế.
Đây là câu hỏi đơn giản và ngắn nhất ta có thể hỏi. Tại sao? Và chúng ta hãy cịn dùng nó chưa thường xun. Tạ
• Tại sao điều đó lại xảy ra?
• Tại sao anh lại cảm thấy thế?
• Tại sao điều đó lại quan trọng?
• Tại sao người ta lại quan tâm?

Năm qui tắc khảo sát:
1. Ném rác vào . . . nhặt rác ra.
2. Nếu bạn chưa chắc chắn về điều gì đó, hãy tìm cách hiểu thấu đáo.
3. Nếu một dự án không thành công ở giai đoạn khảo sát thì sẽ chỉ tồi tệ hơn trên hiện trường.
4. Giữ các ghi chép.
5. Giữ lời hứa.
4.Khảo sát hình ảnh
Các sự kiện thời sự diễn ra như các cuộc nổi loạn đều có sự phát triển riêng của nó. Nhìn chung, với
những sự kiện này, bạn chỉ ghi lại được những gì có thể.
Tuy nhiên, nhiều tin bài liên quan đến hình ảnh và sự kiện chừng nào đó nằm trong tầm kiểm sốt của
chúng ta. Chúng ta cần hình ảnh hố những ý tưởng chính trong quá trình nghiên cứu, khảo sát câu
chuyện (tin-bài) và lập kế hoạch quay phim.
Trong khi lắng nghe để lấy thơng tin bạn cũng phải thấy hình ảnh. Máy quay sẽ ghi hình cái gì?Hình
ảnh nào sẽ minh hoạ cho vấn đề này, vấn đề kia?Làm thế nào để minh hoạ thái độ của người tham
gia cuộc vận động/nạn nhân/ linh mục?
Khi kết thúc khảo sát cũng là lúc bạn có ý tưởng vững chắc về những hình ảnh mơ tả câu chuyện của
mình. Làm như vậy sẽ fát triển kỹ năng hình ảnh hố sự vật. Phải mất nhiều thời gian thực hành để
ghép nội dung câu chuyện với những hình ảnh như bạn thấy trong các rạp chiếu bóng ngay trong đầu
mình.
· Ln hỏi chúng ta sẽ nhìn thấy/quay được cái gì?


· Hỏi xem nơi xẩy ra câu chuyện trơng nó như thế nào?
· Hỏi xem có âm thanh nào nổi bật khơng? (âm thanh gợi mở hình ảnh!!)
· Hỏi về tâm trạng và khơng khí xung quanh.
· Hỏi xem người ta làm gì khi họ chờ đợi/xem/giúp đỡ.
· Yêu cầu người cung cấp tin "vẽ một bức tranh".
Có nhiều cách phát triển khả năng hình ảnh hố của bạn.
Quan sát. Hãy quan sát kỹ những người xung quanh. Quan sát họ đọc sách, hay nói chuyện hay đi
mua bán. Hãy đặt mình vào vị trí một máy quay phim. Hình dung mình là máy quay và quay những

người đó. Hãy lấy khn hình xung quanh từng hành động riêng lẻ. Hãy hình dung mỗi một khn
hình sẽ là một cảnh trong bộ phim truyện nhỏ.
Sau đó hãy tự hỏi khn hình nào là hình ảnh chủ chốt - cảnh chính diễn tả hành động, tâm trạng hay
nhân vật.
Bây giờ hãy nghĩ tới một hành động khác và hình dung ra một hình ảnh tóm tắt hành động đó.
Hãy thử nghĩ ra những chi tiết, những cú quay cận cảnh. Hình ảnh nào đặc trưng cho một người già?
Hình tồn cảnh một cụ già đứng trên đường? Hay cú quay cận bàn tay run run nắm cây gậy?
Một khi đã hình dung được những hình ảnh chính, ta phải sắp xếp các trường đoạn cảnh - các hình
ảnh chính được sắp xếp theo thứ tự nào sẽ lột tả câu chuyện một cách hữu hiệu.
Hãy dùng kịch bản phân cảnh (storyboard) để phác hoạ những hình ảnh chính. Hãy thử kể câu
chuyện một cách đơn giản (ngủ dậy, làm bánh gatô) chỉ bằng 6 hình ảnh trên kịch bản phân cảnh.
Tóm lại, hãy hỏi nhiều lần :"Cái gì sẽ xẩy ra?Tơi sẽ thấy cái gì ?Chúng ta sẽ ghì hình cái gì?"

"Đó khơng phải là câu chuyện bằng hình ảnh."

Một số câu chuyện có ít hình ảnh. Sau đây là những ví dụ:
· Minh hoạ gián tiếp
Băng hình tư liệu về một sự kiện trước, tương tự.
Những gì cịn lại của một sự kiện đã xảy ra.
Các mơ hình.
· Đồ hoạ
Bản đồ, hoạt hình.
Các hình ảnh đã xử lý.


Các bức ảnh tĩnh.
· Minh hoạ khơng khí xung quanh
Các bước chân đi, bánh xe quay, các cú quay chi tiết khn mặt và máy móc, ánh phản chiếu, cây
cối, đám mây, mặt trời lặn.
Hãy nhìn một hình ảnh với mọi ý nghĩa của nó.

· Thực tế: chuyển tải thơng tin trực tiếp.
· Môi trường: tạo dựng bối cảnh. Tượng Nữ thần Tự do, tháp Ep-phen, đồng hồ Big Ben.
· Diễn giải: liên tưởng hình ảnh. Bước chân nặng nề gợi sự mệt mỏi.
· Tượng trưng: Quốc kỳ, biểu tượng của các công ty.
5.Thảo luận nội dung tin bài
Cuộc thảo luận này là nơi các ý tưởng được đem ra tranh luận gắt gao, được lựa chọn, bị phản đối và
đơi khi bị bác bỏ. Mục đích của cuộc thảo luận là chọn một ý tưởng và xem cịn gì hay hơn thế khơng.
· Có phù hợp với mục đích của chương trình khơng?
· Hơm nay có phải là lúc làm việc đó khơng?
· Với những nguồn hiện có, có đủ để thực hiện nó hay khơng?
· Nó ảnh hưởng như thế nào đến sự cân bằng của cả chương trình? Hay
· Cần phải khảo sát thêm?
· Cần phải xác định lại trọng tâm (focus)?
· Thực hiện phóng sự này vào ngày mai hay tuần tới có tốt hơn khơng?
Thảo luận là diễn đàn trao đổi ý kiến, kiến nghị về hình ảnh và tìm các cơ sở để giúp thực hiện tin bài.
Nếu bạn đem câu chuyện ra thảo luận, và tranh luận đến nơi đến chốn, cần tìm hiểu cái gì đang diễn
ra, có những vấn đề gì trong cộng đồng của bạn.
Nắm bắt thông tin . . . và không chỉ về những chủ đề mà bạn quan tâm. Bạn cần theo kịp sự phát
triển trong mọi lĩnh vực . . . đặc biệt là đời sống chính trị tại địa phương và nền kinh tế. Hãy là một
người mẫn cảm.
Khi tranh luận cần ghi nhớ một số điều "Nên" và "Khơng Nên":
Khơng
· Nói :"chuyện chẳng có gì lắm, nhưng. . ."
· Nói:"Tơi khơng biết là chúng ta có nên làm cái này . . ."


· Nói:"Tơi chưa kiểm tra kỹ, nhưng . . ."
· Đánh giá thấp câu chuyện.
· Đánh giá cao câu chuyện. Điều này cịn thậm tệ hơn đánh giá thấp. Chí ít bạn bạn đánh giá thấp và
thốt khỏi điều đó thì câu chuyện tốt hơn. Đánh giá cao và bạn kết thúc với sự thất vọng và bực tức

từ phía lãnh đạo khi họ duyệt bài (hiệu đính). Trí tưởng tượng về giải thưởng Pulitzer của họ tan vỡ
ngay sau cái "1 phút 30 giây".
nên
· Trình bày trọng tâm câu chuyện một cách tự tin.
· Giải thích ảnh hưởng của nó tới người xem.
· Có cách xử lý câu chuyện trong đầu.
· Biết cách thực hiện tin bài (câu chuyện). Khi nào chuẩn bị xong? Chi phí bao nhiêu? Cần những
nguồn nào?
· Câu chuyện được thảo luận phải đưa ra trên cơ sở khảo sát chu đáo.
· Hãy chân thật.
Nếu trước đây bạn chưa từng là người bán hàng thì cần có thực hành để có thể tranh luận quyết liệt
về nội dung câu chuyện.Bạn đừng ngại nếu đưa ra ý tưởng mà không được chấp nhận trong cuộc
thảo luận. Nếu bạn thực sự tin rằng cậu chuyện đáng làm thì hãy xin gặp riêng với người phụ trách tin
hoặc tổng biên tập tin thời sự.
6.Thế nào là câu chuyện(tin bài)?
Nhiều câu chuyện bất thành vì chúng ta khơng dành đủ thời gian để xác định chính xác câu chuyện
đang kể là gì.
· Chúng ta bị cuốn hút bởi những yếu tố khác, và rồi không thể bỏ những yếu tố kém quan trọng.
· Chúng ta tiến hành khảo sát kỹ lưỡng, và rồi cố đưa hết tất cả vào bài.
· Chúng ta chưa nhận thấy cần phải kể câu chuyện một cách đơn giản, dễ hiểu.
Hãy nhìn vào bất cứ câu chuyện nào, cốt chuyện phim nào, bài hát nào, chuyện hư cấu nào . . . thuộc
nền văn hố nào, ngơn ngữ nào thì chúng đều có 3 thành phần sau:
· Chủ thể: ai đó. . .
· Hành động: . . . làm gì đó
· Động cơ: . . . vì . . .
Một câu chuyện thực sự thu hút chúng ta thường có chủ thể gắn liền với xung đột hay sự thay đổi.
Nên khi tìm trọng tâm của câu chuyện phải nhận biết một cách chắc chắn nguồn gốc xung đột hay
căng thẳng, trở ngại phải vượt qua, hành trình phải thực hiện.

Không bao giờ nhầm lẫn Trọng tâm (Focus) với Chủ đề (Topic) hay đề tài.
Nếu nói trọng tâm của câu chuyện là về việc cắt giảm phúc lợi xã hội thì chưa đủ cụ thể. Đó chắc
chắn là chủ đề - chứ khơng thể là trọng tâm. Vậy khía cạnh nào của câu chuyện chúng ta cần giải
quyết? Phải làm thế nào để hiểu câu chuyện/vấn đề?Có khn mặt/câu chuyện nào mà khán giả có
thể liên tưởng tới khơng? Ai thắng? Ai thua? Có gì thay đổi trong q trình diễn ra câu chuyện?
Trọng tâm(Focus) là công cụ xác định chính xác khía cạnh nào của câu chuyện cần phải tập trung, có
xung đột hay thay đổi nào liên quan, và ai là nhân vật chính của câu chuyện.
Chúng ta cùng tham khảo một phóng sự phát thanh của một đài khu vực của hãng CBC. Trọng tâm
của câu chuyện là gì?
Giới thiệu: Đã qua rồi nhưng khơng thể nào quên. Những người thợ mỏ hôm nay tập trung ở Cape
Breton để tưởng nhớ Bill Davies. Anh đã mất cách đây 73 năm trong một cuộc bãi công của thợ mỏ
tại New Waterford.
Tiếng động tự nhiên: đồng ca
Phóng viên: Ban đồng ca"Những người ở dưới Sâu" hát cho khoảng 500 người tập trung tại tượng đài
thợ mỏ-một đám đông nhất trong nhiều năm qua. Và đây là lần đầu tiên cháu của Bill Davies đã cất
công từ Connecticut tới đây để dự buổi lễ.
Phỏng vấn:"Các bạn cảm thấy tự hào và biết mọi người suy nghĩ gì về ngày này và những đóng góp
của cụ tơi ."
Phóng viên: Bill Davies đã bị cảnh sát của mỏ than bắn chết trong cuộc bãi công gay go năm 1925.
Hôm nay, những người mất chồng, mất cha tại các mỏ than đều đặt vòng hoa tưởng niệm. Ken
Teesdale mất người con rể ở Westray.
Phỏng vấn:" Tôi cho rằng họ đã giúp chúng ta tiếp bước. Chúng ta bị tác động mạnh bởi bi kịch này và
một khi lớn, chúng ta có thể giúp đỡ lẫn nhau."
Phóng viên: Chủ tịch cơng đồn thợ mỏ Cape Breton nói 73 năm sau cái chết của Davies, thợ mỏ vẫn
đấu tranh vì cuộc sống tốt đẹp hơn. Steve Drake nói với đám đơng rằng ngành cơng nghiệp than
đang fải chịu sức ép to lớn từ việc bãi bỏ qui định, những chuẩn mực về môi trường và khí đốt tự
nhiên. Và cuộc đấu tranh ngày nay là tranh đấu vì sự tồn vong của ngành cơng nghiệp này.
Trong phóng sự trên có trọng tâm nào được xác định rõ ràng khơng? Có lẽ bạn sẽ tìm thấy 3 khả
năng:
1. Cháu của Bill Davies đến nơi cụ mình bị giết trong một cuộc bãi cơng và thấy hình ảnh Davies vẫn

cịn lưu lại trong tâm trí nhiều người.
2. Ken Teesdale bày tỏ lòng thương nhớ của những người thợ mỏ lúc xảy ra bi kịch.
3. Steve Drake thúc giục thợ mỏ và gia đình họ giúp đỡ cơng đồn đấu tranh vì sự tồn vong của
ngành than.

Xác định trọng tâm là cam kết kể một khía cạnh của câu chuyện. Số góc nhìn vào một câu chuyện chỉ
hạn chế bởi thời gian dành cho khảo sát. Hãy tìm một khía cạnh, một góc nhìn để phản ánh bức tranh
lớn.


Paul Sampson chuyên viên đào tạo của hãng CBC gọi đó là cuộc săn tìm "sợi chỉ" và "vật mang".
"Sợi chỉ" là một cách nói khác đến đề tài. Một câu chuyện cần hành động, hoạt động hay nhân vật mà
khán giả có thể nhận biết và theo suốt câu chuyện.
Còn "vật mang" là phương pháp tiếp cận giúp bạn phương tiện chuyển tải nội dung. Khảo sát cho
chúng ta những trang ghi chép, những sự thật và các mối liên hệ. Chúng có thể được viết tường tận
và trình bày dưới dạng kịch bản, phỏng vấn (clip) và hình ảnh. Chúng tôi gọi cách này là "phỏng vấn
và đưa tin"(clip and cover). Một phương pháp khác là lấy kết quả khảo sát và tìm cách trình bày nó
sinh động và hiệu quả hơn. Hãy tìm một người hay một sự kiện minh hoạ hồn cảnh đó. Hãy sử dụng
họ và kinh nghiệm của họ để kể câu chuyện từ nhiều góc độ khác nhau.
Một biên tập viên cao cấp của mạng lưới cung cấp tin của BBC cho lưu hành bản ghi nhớ sau trong
nhân viên của mình:
"Thật nguy hiểm khi cố làm quá toàn diện hay quá tinh tế. Hãy làm đơn giản. Đơi khi phóng sự thiếu
tập trung hay không thể lĩnh hội khi vài địa điểm và nhiều ý tưởng chen chúc trong một tin ngắn.
Một câu chuyện được kể mạch lạc từ một địa điểm mạnh hay hơn là chuyện nhẩy từ nơi này sang nơi
khác một cách táo bạo nhưng lạc lõng hòng vẽ lên một bức tranh rộng rãi."
Bản ghi nhớ của BBC tiếp tục:
"Các phóng viên làm cho các vấn đề có thể tiếp cận được bằng cách kể những câu chuyện thông qua
những cuộc đời thực của những con người thực.Angus Roxburgh đưa tin từ Tres-nia về nỗi thống khổ
của người đàn bà nghèo tìm kiếm chiếc máy khâu , phương tiện kiếm sống duy nhất của mình đã mất
trong chiến tranh.

Thơng qua hồn cảnh éo le cá nhân dường như tầm thường này người xem có thể tìm thấy đường tới
cuộc xung đột rất xa xôi, và hơn thế nữa, hiểu được cuộc sống trong vùng có chiến tranh.
Qua các bài viết về những người thực trong những hoàn cảnh khêu gợi sự đồng cảm, sự quan tâm và
thậm chí sự thích thú, các phóng viên đã liên kết người xem với những sự thật lớn về thế giới mà họ
đưa tin về nó.
Và nhiều khi một phóng sự khác thường giả trang một câu chuyện về lợi ích con người "thuần tuý" lại
cho biết nhiều hơn về những gì diễn ra dưới bề mặt của một xã hội đang thay đổi, hơn là nhiều bài
phân tích trực tiếp.
Những phóng sự đáng nhớ nhất thường có tiếng nói của người đến di dời, phá phách và cả người dân
thường phải dời đi với cuộc sống bị xáo trộn. Đó là sự kết hợp mang tính thuyết phục nhất."
Một điều trên hết giúp các nhà làm truyền hình thu hút sự chú ý của người xem là: Kể một câu
chuyện. Danh sách liệt kê các sự kiện thường khó hiểu và dễ quên. Nhưng các câu chuyện thường
hấp dẫn.
"Chúng ta đến với cái chung và cái tổng thể thông qua những cái cụ thể và chi tiết." (Archibald
Macleish - nhà thơ, nhà viết kịch Mỹ)
Năm 1968 Don Hewitt sáng lập và sản xuất cho đài truyền hình CBS một chương trình tạp chí thời sự
truyền hình với kinh phí thấp. Tên chương trình là -60 phút.
Giờ đây nó trở thành một chương trình phát vào giờ cao điểm dài nhất và thu nhiều lợi nhuận nhất
trong lịch sử truyền hình.


30 năm nay, người ta vẫn hỏi Don Hewitt bí quyết thành cơng của chương trình.
"Đó là bốn từ mà đứa trẻ nào cũng biết:"Mẹ kể chuyện đi." Tơi nhìn những thứ trong các phịng chiếu
phim và tơi nói các bạn có chàng trai kia thật thú vị và những cảnh kia thật tuyệt, nhưng câu chuyện
là gì vậy?"
Bắt tay vào câu chuyện mà không xác định trọng tâm (focus) thì giống như lái ơ tơ chạy bên ngồi bờ
rào của một vườn hoa. Màu sắc hiện ra nhờ nhờ và chiếc xe tiến nhanh về fía trước.
Nhưng nếu bạn dừng xe và bước vào vườn, bạn sẽ nhìn thấy những giọt sương đọng trên những chiếc
lá, ngửi thấy mùi hương của hoa.
Tìm thấy trọng tâm (focus) là lại gần và được ngửi hoa. Nếu không, việc đưa tin của bạn sẽ chỉ là cưỡi

"ô tô" xem hoa.
Trọng tâm là công cụ chuyển tập hợp lộn xộn những sự kiện liên quan với nhau một cách mơ hồ thành
một câu chuyện rõ ràng. Đó là câu chuyện mà BạN muốn chọn để kể trong nhiều sự lựa chọn sau
khảo sát.
Hãy nhớ:
· Tìm trọng tâm dựa vào kết quả khảo sát tốt.
· Trọng tâm không phải là chủ đề mà chỉ là (những) điểm nhấn của chủ đề.
· Trọng tâm luôn hướng tới người dân.
· Trọng tâm giúp giảm thời gian ghi hình vì bạn khơng phải quay những gì bạn khơng cần.
Đừng "phải lịng" ngay với trọng tâm đầu tiên đến trong đầu.Hãy cân nhắc kỹ lưỡng. Phải thay đổi
trọng tâm nếu hồn cảnh thay đổi. Trọng tâm là cơng cụ, không phải là qui tắc.
7.Kết cấu
Kết cấu là một nguyên nhân khiến nhiều câu chuyện không được hay như ý muốn. Những chi tiết của
vấn đề hóc búa có thể có ý nghĩa với tác giả đã tiến hành khảo sát, đã phải trăn trở và cuối cùng đã
ghép nối các chi tiết này với nhau. Tác giả hiểu rõ câu chuyện , và chính vì thế mà những ghép nối có
hiệu quả. Nhưng những đoạn ghép nối chẳng có ý nghĩa gì đối với người nghe thơng tin này lần đầu
tiên.
Vì vậy bạn phải kết nối những fát hiện sau khảo sát một cách đơn giản dễ hiểu nhất. Hầu hết các câu
chuyện đều phát triển theo hướng có thể dự đốn trước.
Trước hết, sự chú ý của người nghe bị thu hút bởi một mẩu tin lý thú, một đoạn trích phỏng vấn, hay
một âm thanh, hay một hình ảnh. Nguyên tắc vĩnh cửu của người rao hàng trong những ngày hội là
trước tiên phải đưa được khách hàng vào lều của mình.
Sau đó thơng tin mà họ cần biết được truyền đạt một cách đơn giản và nhanh nhất. Có thể giới thiệu
(các) nhân vật chính, có thể là một chút về bối cảnh hoặc có thể là một chút về cả hai yếu tố này. Bối
cảnh là nơi các câu chuyện sống và chết ở đó. Nếu phần này q sơ sài thì làm phần cịn lại trở nên
khó hiểu. Nếu q chú trọng, q sâu vào bối cảnh, người xem sẽ chuyển sang kênh khác.
Sau đó, câu chuyện mở ra. Xung đột được bộc lộ. Hầu hết những câu chuyện hấp dẫn đều xoay quanh
một ai đó cố gắng vượt qua trở ngại khó khăn, ngoại cảnh hay nội tâm. Tranh chấp với hàng xóm, đấu

tranh chống quan liêu, với bệnh tật nghiệt ngã. Trong phần này người viết cần tìm ra cách đưa sự
căng thẳng đến tột đỉnh.
Cuối cùng các mâu thuẫn được giải quyết. Trong phim truyện phần này được gọi là đoạn kết. Cịn
trong tin bài thời sự nó có thể là phần tóm tắt các điểm chính hay là gợi mở cho giai đoạn tiếp sau.
Tóm lại ta có 4 phần sau:
· Câu (sự chú ý).
· Bối cảnh.
· Diễn biến (phát triển nội dung câu chuyện)
· Kết ( tóm tắt điểm chính hoặc gợi mở)
Việc sắp xếp các thành phần kết nối trên một biểu đồ như thế này giúp tập trung sự chú ý vào một số
vấn đề sau:
· Chúng ta cần câu sự chú ý một cách ấn tượng. ở đây âm thanh đóng vai trị rất quan trọng. Chính nó
làm cho chúng ta quay lại nhìn vào vơ tuyến khi tâm trí ta khơng tập trung.
· Thường thì ảnh hưởng của hình ảnh giảm xuống khi ta vào phần bối cảnh . Điều này khơng tránh
được vì bối cảnh thường là tư liệu(những thông tin chuẩn bị trước, tư liệu lịch sử hay mô tả những vấn
đề). Các nguồn hình ảnh thơng thường của ta là những thước hình tư liệu hay đồ hoạ. Bối cảnh là
phần quan trọng. Vì thiếu nó chúng ta khơng thể hiểu diễn biến câu chuỵện. Nhưng nếu nó quá dài
hay quá sâu, người xem sẽ tắt máy thu hình. Các câu chuyện sống và chết cùng bối cảnh. Vì vậy, hãy
cố gắng viết tốt nhất, viết chặt chẽ và chọn hình ảnh cẩn thận.
· Diễn biến là nơi những lý lẽ xung đột (mâu thuẫn) được đưa ra hay là nơi chúng ta gặp chủ thể gắng
vượt qua những trở ngại. Ơ đây cần tạo dựng sự căng thẳng trong quá trình phát triển kịch tính cùng
chuyện kể.
· Kết có thể là tóm tắt các điểm chính hay có thể là sự gợi mở cho phần (giai đoạn) tiếp theo của câu
chuyện.

Trình bầy thông tin theo các phần này như thế nào là tuỳ thuộc sự lựa chọn của các bạn. Nhưng sẽ là
một sự lựa chọn tồi nếu bạn đi thẳng vào phần diễn biến mà không xác lập bối cảnh. Chìa khố để
viết tốt một tin bài là nắm vững và xử lý tốt thông tin (managing the information.)
Thật dễ khi thu thập lượng thông tin đáng khảo sát dài đến một giờ đồng hồ và ném nó vào kịch bản.
Nhưng khó hơn là bỏ đi những sự kiện và con số, và thay vào đó là tìm ra cách độc đáo giúp người

xem liên hệ và hiểu ý nghĩa và hàm ý của câu chuyện.
Phóng viên thời sự của hãng NBC Roger O'neil nói:
-"Tơi tự hào kể câu chuyện hơn là đưa ra những sự kiện và con số mà khơng mấy ai nhớ được. Tơi cảm
thấy nhiều phóng viên địa phương mà tôi xem ở đất nước này đã khơng thành cơng vì họ khơng phải
là những người biết kể chuyện."
Những người viết biết cách kể chuyện có một công thức sau:


· Hiện trạng - giới thiệu nhân vật, nói bóng gió tới xung đột, dựng cảnh.
· Xung đột - là cái gì, ai bị tác động, ngụ ý.
· Hành động gia tăng - xung đột tăng lên.
· Đỉnh điểm - quyết định/hành động ngăn cản trở về hiện trạng. (thắt nút)
· Hàng động dịu đi - tập trung các chi tiết ; hậu quả của đỉnh điểm (climax) được tiết lộ.(mở nút)
· Kết - giải quyết, hiện trạng mới.
Và khuôn mẫu đặctrưng của các bộ phim của Hollywood được thể hiện như sau:
"Khơng gì quan trọng hơn trọng tâm và kết cấu." (Sidney Suissa-cựu đạo diễn chính, chương trình y
tế, đài truyền hình CBC)
8.Ghi hình
Ai cũng có thể hướng máy quay phim vào một cảnh và mang về những hình ảnh quay có người và
những hoạt động trong cảnh đó.
Nhưng người cầm máy quay cần có nhiều kỹ năng hơn để có những hình ảnh "biết nói", thể hiện nơi
dung câu chuyện, những hình ảnh ghi lại địa danh, khơng khí, tâm trạng, tính cách và kể đúng câu
chuyện mà bạn muốn kể.
Cách đầu tiên - quay tản mạn, ghi lại nhiều cảnh tồn. Hầu hết những cảnh đó đều cần thêm lời giải
thích.
Cách tiếp cận thứ hai đưa chúng ta gần với cách kể chuyện bằng hình ảnh hơn. Ơ đây hình ảnh và
tiếng động tự nhiên được lựa chọn cẩn thận và nếu có cần đến lời bình thì thường chỉ cần để tạo dựng
bối cảnh và phân tích.
Để đạt được điều này cần phải làm quen với ngơn ngữ khn hình và bố cục,động tác máy, ý nghĩa
của góc quay và cỡ cảnh, và khả năng giao tiếp rõ rành với người quay phim.

Cỡ cảnh - tổng thể
Viễn cảnh (Long Shot)
Cảnh xa, không chi tiết. Thường dùng ở đầu các trường đoạn. Toàn cảnh tạo lập địa điểm và tâm
trạng. Nhưng nó thường tải nhiều thơng tin khác và có thể làm người xem nhầm lẫn.
Tồn cảnh (Wide shot)
Cảnh rộng ghi nhận những hành động thích hợp.
Cảnh cận (close shot)


Tập trung vào chi tiết. Cận cảnh được xác định bởi hiệu quả của nó, chứ khơng phải cách thực hiện nó
như thế nào. Nên ta có cảnh cận khi đưa máy vào gần chủ thể với ống kính góc rộng hay dùng ống
kính tele từ đằng xa. Cảnh càng cận càng tạo điểm nhấn và giúp người xem dễ nhận biết phản ứng
của chủ thể. Nhưng nhiều cảnh cận quá sẽ cướp đi sự nhận biết của người xem về không gian và thời
gian. Một loạt các cảnh cận có thể là cách thể hiện hữu hiệu sự tị mò của người xem ở đầu các
trường đoạn. Nhưng đừng chờ quá lâu trước khi trả lời câu hỏi quen thuộc - chuyện đó xảy ra đâu?
Cảnh cận : đặc trưng của truyền hình
Thậm chí một máy thu hình được coi là lớn thì cũng chỉ có màn hình tương đối nhỏ khi so với màn
hình của một rạp chiếu bóng. Muốn thấy rõ các vật và hiểu ý nghĩa của chúng một cách nhanh chóng,
thì các vật đó phải tỷ lệ tương đối lớn trên màn hình vơ tuyến. Như vậy bạn cần có nhiều cảnh cận và
trung hơn những cảnh toàn.
Cỡ cảnh - người
Toàn cảnh(LS): Cảnh quay cả người.
Trung cảnh(MS) : Cắt trên hoặc dưới thắt lưng.
Trung cảnh hẹp (MCU): Cắt giữa ngực/túi áo ngực.
Cận cảnh(CU): Cắt quanh vai.
Cận đặc tả (BCU): Mép hình phía trên cắt ngang trán, mép phía dưới thường cắt như cảnh cận, nhưng
có thể cắt ngang cằm.
Quay cảnh người còn được xác định bởi số người: cảnh đơn, cảnh quay đôi, ba, hay nhóm.
Độ nét sâu
Bao nhiêu phần của cảnh nằm trong tầm nét. Độ mở ống kính nhỏ (ví dụ: f11) cho hình ảnh sắc nét

trong phạm vi rộng từ gần đến xa (độ nét sâu), máy dễ dàng theo chủ thể mà khơng lo hình ảnh bị ra
khỏi tầm nét (mất nét). Đồng thời, nó tạo cảm giác về khơng gian và chiều sâu, nhưng có thể làm cho
ảnh bẹt và khơng hấp dẫn.
Sử dụng độ mở ống kính rộng hơn sẽ giảm phạm vi nét từ tiền cảnh đến hậu cảnh (độ nét nông). Đây
là một kỹ thuật tốt để cơ lập chủ thể, làm nó nổi bật khỏi hậu cảnh mờ nhạt.
Động tác máy
Lia máy
Máy chuyển động ngang quanh một trục cố định tạo lập quan hệ giữa chủ thể và vật. Chúng ta cho
người xem biết về địa điểm. Nhưng hãy cẩn thận với những cú lia mà hình ảnh ở đầu và cuối thì hấp
dẫn, nhưng ở giữa lại buồn tẻ hay có khơng gian chết.


Lia theo chuyển động
Giống như tất cả các động tác máy, động tác lia chỉ có hiệu quả khi nó có nguyên do. Lia máy theo
chuyển động như cái tên của nó thực sự cần thiết khi phải theo một vật chuyển động.
Lia khảo sát (tìm tịi)
Máy quay tìm kiếm một ai đó hay người nào đó trong một cảnh. Bạn phải xác định được động cơ của
chuyển động này.

Lia nhanh
Máy quay chuyển động nhanh đến nỗi hình ảnh bị mờ nhoè. Lạm dụng sẽ làm mất giá trị của động
tác máy này. Người ta thường dùng lia nhanh khi muốn:
· Thay đổi trọng tâm của sự chú ý. Con thuyền rời đi, lia nhanh tới nơi thuyền đến.
· Mô tả nguyên nhân và hiệu quả. Khẩu súng nhằm bắn, lia nhanh đến mục tiêu.
· So sánh và tương phản. Mới và cũ, giàu và nghèo.
Lia dọc
Chuyển động máy quay dọc theo trục cố định.Lia dọc lên phía trên tạo sự mong đợi và cảm giác phấn
chấn.
Lia dọc xuống phía dưới gợi ra sự thất vọng và sự buồn rầu, và tình cảm u uất.

Chuyển động lên thẳng (cần cẩu)
Chuyển động của máy quay thẳng đứng trên một mặt phẳng. Chuyển động này làm nổi bật hành
động chính hay giảm sự chú ý vào tiền cảnh.

Chuyển động xuống thẳng (cần cẩu)
Ngược lại với chuyển động lên thẳng. Máy chạy dọc xuống trên một mặt phẳng.

Zoom
Thay đổi cỡ cảnh bằng cách thay đổi tiêu cự ống kính. Động tác zoom máy thay đổi quan hệ giữa chủ
thể và hậu cảnh.

Đẩy máy


Thay đổi cỡ cảnh bằng cách đẩy máy tiến vào gần hoặc ra xa khỏi chủ thể. Giữ nguyên quan hệ giữa
chủ thể và hậu cảnh.

Travelling
Khảo sát một vật hay theo một vật chuyển động bằng cách chuyển máy song song với vật.

Góc quay
Quay từ dưới lên: chủ thể trơng đường bệ hơn, mạnh mẽ hơn, có dáng vẻ đe doạ.
Quay từ trên xuống: chủ thể trông kém đường bệ, thấp bé và có vẻ bất lực.
Bố cục
Bố cục là sự sắp xếp thơng tin trong một khn hình. Bạn tìm cách thu hút sự tập trung của người
xem vào một vùng nào đó của hình ảnh, và giảm thiểu hay loại bỏ những chi tiết làm mất tập trung.
Nguyên lý một phần ba
Là một nguyên lý đơn giản, nhưng hiệu quả nhất, nguyên tắc bố cục.
Nguyên lý này nêu một màn hình được chia đơi hay chia bốn sẽ cho những hình ảnh tĩnh và tẻ; một
màn hình được chia ba theo chiều ngang và chiều dọc sẽ cho bố cục năng động và hấp dẫn hơn.

Đường chân trời khơng nên đặt ngang giữa khn hình. Nó phải ở 1/3 khn hình phía trên hoặc phía
dưới, tuỳ theo ý định nhấn mạnh bầu trời hay mặt đất (biển).
Các chi tiết quan trọng nằm dọc được đặt ở vị trí 1/3 màn hình theo chiều dọc.
Và nếu khu vực 1/3 theo chiều ngang và chiều dọc quan trọng thì các tâm điểm nơi chúng giao nhau
còn quan trọng hơn. Những giao điểm này dành cho những chi tiết quan trọng trong khn hình. Ví
dụ: đơi mắt trên khn mặt.
Khn hình
Ơ đây có hai quyết định. Đưa cái gì vào. Loại cái gì ra. Bạn có thể loại bỏ những chi tiết làm mất tập
trung hay giấu người xem một số thông tin để rồi sẽ tiết lộ trong những cảnh tiếp theo.
Trung tâm màn hình là khu vực ổn định và hiệu quả khi muốn nhấn mạnh một đối tượng đơn lẻ (như
một phát thanh viên trong một cảnh đơn giản). Nhưng khi có những điểm nhấn khác trong khn hình
thì trung tâm màn hình là khu vực yếu, ít duy trì được sự tập trung của người xem.
Các mép màn hình thì giống như những nam châm. Chúng hút những vật đặt q gần chúng. Các góc
của màn hình co xu hướng hút chủ thể ra khỏi khn hình.
Hãy tránh để mép khn hình cắt ngang các khớp tự nhiên của cơ thể người như cắt ngang khuỷu


tay, ngang thắt lưng hay ngang đầu gối.

Không gian thở của hình (Headroom-khoảng cách phía trên đầu đến mép màn hình)
Khơng nên để hình một người đầy chặt tới đỉnh của khn hình. Khoảng cách q ít làm cho hình ảnh
bị gị bó và chật hẹp.
Nếu khoảng cách này lớn khn hình sẽ mất cân đối và nặng đáy.
Khơng gian thở sẽ thay đổi theo cỡ cảnh. Toàn cảnh (LS) cần nhiều khơng gian hơn trung cảnh (MS),
và tiếp đó, trung cảnh (MS) lại nhiều hơn trung cận hẹp (MCU).
(Khoảng cách này khoảng 1/10đến 1/8 chiều dọc khn hình .(ghi chép tại lớp học kỹ thuật truyền
hình -Reuters, Hà nội, 19-23/11/2001. Người dịch)
Một ngoại lệ duy nhất trong luật " khơng gian thở của hình" là cận đặc tả BCU; với cỡ cảnh này mặt
người đầy màn hình, mép hình cắt qua trán và có thể qua cằm.

Khơng gian "nhìn" (Looking room)
Người ta thường nhìn sang phải hay trái của khn hình trừ phi nhìn thẳng vào máy quay. Họ muốn
nhìn về phía nào thì cần có một khoảng khơng gian để nhìn vào đó. Đây gọi là "khơng gian nhìn". ở
đây phần màn hình trước mặt họ phải lớn hơn phía đằng sau họ.
Nếu mũi một người sát mép hình, hay gần q sẽ làm cho cảnh quay gị bó. Hình người càng nghiêng
(profile) thì khoảng nhìn phải càng lớn để duy trì sự cân bằng.
Cũng tương tự như vậy đối với một người đi bộ, cưỡi ngựa hay lái xe trong cảnh.

Cân bằng
Sự cân bằng xoay quanh trung tâm hình ảnh. Những hình ảnh đẹp thường có sự cân bằng trong
khn hình.( Nhưng khơng nhất thiết phải ngay hàng thẳng lối hay đối xứng vì hình đối xứng thì tĩnh
và buồn tẻ). Một vật hay một tơng màu (bức tường xám, bóng nặng nề) ở một bên của khn hình
cần được cân bằng bởi một tơng màu tương xứng ở phía đối diện của khn hình. Sự cân bằng này
được tạo bởi một vật lớn hay nhiều vật nhỏ hợp lại.
Hãy ghi nhớ tông màu tối trông nặng nề (phải nhỏ hơn) tơng màu sáng. Vì vậy một vùng tối nhỏ có
thể dùng để cân bằng một vùng sáng lớn hơn.
Tơng màu tối ở đáy khn hình tạo sự ổn định. Ơ đỉnh khn hình, chúng tạo hiệu quả của một khơng
gian đóng kín và ngột ngạt.

Chuyển động trên màn hình
Chuyển động vào gần hay ra xa máy quay thì mạnh hơn chuyển động ngang. Đối với chuyển động
ngang phải lấy khn hình cẩn thận, chừa đủ khơng gian nhìn hay khơng gian thở cho hành động


khác(đi,cưỡi ngựa hay lái xe).

Ánh sáng (một vài thuật ngữ chủ yếu)

· ánh sáng chủ: nguồn sáng chính chiếu vào chủ thể.
· ánh sáng chung: nguồn sáng tản để giảm bóng hay sự tương phản tạo ra bởi ánh sáng chủ.

· ánh sáng ngược: nguồn sáng chiếu phía sau hay một bên của chủ thể giúp tách đầu, tóc hay vai
khỏi phông (tạo khối cho chủ thể).
· ánh sáng phông: nguồn sáng chiếu để nhận biết một vùng trên phông.

9. Phương pháp ghi hình
Nắm được phương pháp ghi hình giúp bạn chớp đúng thời điểm thích hợp nhất. Nếu bạn khơng muốn
bị gị bó hãy sử dụng cách quay tường thuật (Verité) hơn là quay theo sự sắp xếp các trường đoạn
cảnh. Quay theo trường đoạn cảnh buộc bạn làm việc theo một trình tự nhất định và giảm thiểu sự
hứng trí.
Quay theo trường đoạn (Sequences)
Loạt các cảnh quay khác nhau khi dựng cho ấn tượng về hành động.
· Duy trì sự liên tục.
· Rút ngắn thời gian.
· Kể chuyện.
· Trơng có vẻ dàn dựng.
· Dễ thêm lời bình.
· Có thể kiểm sốt được - an tồn.
· Bạn biết bạn muốn gì.

Quay theo trình tự dựng (Montage)
· Loạt các cảnh chộp hình (snapshots).
· Khơng có sự liên tục giữa các cảnh.
· Tạo tiết tấu.
· Hữu hiệu với hành động/phản ứng.


· Địi hỏi người xem tập trung hơn - hình ảnh phải mang nhiều thơng tin hơn.
· ít cần tới lời bình.
· Có thể kiểm sốt nhưng mất nhiều thời gian.

Quay tường thuật (Verité)
· Sự kiện diễn ra đúng như trong thực tế cả về mặt thời gian và không gian.
· Dựng tối thiểu.
· ấn tượng mạnh.
· Mất nhiều thời gian.
· Tỷ lệ thất bại cao.
· Kết quả khó dự đốn trước.
· Lời bình cần ở mức tối thiểu.
10. Dựng
Chúng ta có thể dựng những phóng sự phức tạp trong 20 phút. Nhưng khơng có nghĩa là lúc nào
chúng ta cũng phải làm vậy. Tuy nhiên, thời gian trong phòng dựng hạn chế. Nên để tận dụng thời
gian, ta cần:
• Chuẩn bị danh sách cảnh (tên cảnh và mã thời gian TC); phịng dựng khơng phải là chỗ tua đi tua lại
để tìm cảnh.
• Ngăn nắp: chuẩn bị băng, danh sách cảnh, ghi chép và văn bản nhám.
• Trao đổi với người dựng về câu chuyện (tin bài) của bạn; nhất là trọng tâm của câu chuyện. Nhiều
người dựng hoảng sợ khi nhận được những lời trao đổi sơ sài: "Đây là đường tiếng này, cảnh đầu tiên
là...".
(ở nhiều đài truyền hình, người dựng làm việc độc lập sau khi nhận băng và bài của phóng viên).
• Coi người dựng là khán giả đầu tiên. Nếu người dựng nói chỗ nào khó hiểu thì bạn hãy thay đổi nó.
• Sẵn sàng thay đổi từ ngữ. Từ ngữ thay đổi dễ hơn hình ảnh.
• Có chỗ ngưng nghỉ để "thở". Ngưng nghỉ (pauses) là công cụ mạnh của giao tiếp. Mỗi lần bạn dừng
lại là lúc bạn cho người xem cơ hội hấp thu và hiểu câu chuyện của bạn.
Dựng có hai mục đích chính. Nó giúp kể câu chuyện một cách hiệu quả, đồng thời duy trì sự quan tâm
của người xem.
Về mặt cơ học, dựng...
• Trình tự và độ dài cảnh.
• Chuyển từ cảnh này sang cảnh khác.
• Duy trì sự liên tục về hình và tiếng.
Về mặt nghệ thuật, dựng...

• Tác động vào cách diễn giải của người xem.
• Tạo mối liên hệ giữa cái có thể và khơng thể tồn tại.
• Tạo dựng khơng khí và sự căng thẳng.
• Làm trị ảo thuật với thời gian bằng cách chồng mờ hình ảnh.
Dựng và người xem


Khi ta dựng hai cảnh với nhau ta buộc người xem phải động não. Trước tiên, mắt người xem nhận biết
sự thay đổi. Sau đó, đầu họ làm việc, diễn giải mối liên hệ vừa được tạo ra giữa hai hình ảnh. Cái gì
xảy ra? Đó là ai? Chúng ta đang ở đâu?
Cắt cảnh
Cắt cảnh là sự chuyển tức thời từ cảnh này sang cảnh khác. Đây là phương pháp thường được dùng
nhất và ít phiền phức nhất (Nếu dùng đúng chỗ). Khi các cảnh được cắt nhịp nhàng và hành động
diễn ra hợp lý thì việc hiểu ý nghĩa hình ảnh tương đối dễ dàng. Chúng ta đang cho khán giả xem
những hình ảnh dễ hiểu.
Nếu hai hình giật nhẩy được dựng với nhau thì chúng ta đã đánh đố người xem đang cố hình dung
mối quan hệ giữa hai hình ảnh chẳng có liên hệ với nhau.
Nếu người xem phải vất vả để tìm hiểu ý nghĩa của những hình ảnh khơng khớp nhau thì họ khơng
thể tập trung vào lời bình.
Động cơ (Motivation edit)
Giống như chuyển động của máy quay, các cảnh dựng đều phải có lý. Tại sao ta lại bắt đầu với cảnh
này và lý do và thời điểm nào ta lại kết bằng cảnh kia.
Thời điểm cắt cảnh
Chuyển động ra vào khn hình thường rất hiệu quả. Nói chung, cắt hợp lý nếu khớp với chuyển
động. Ai đó ngồi xuống, đứng lên hay quay đầu.
Dựng chuyển động
Các chuyển động của chủ thể cùng một hướng ám chỉ sự liên tục, sự giống nhau về mục đích.
Các chuyển động của các chủ thể ngược chiều nhau gợi lên sự mẫu thuẫn hay đối đầu.
Dựng các chủ thể đi về những hướng khác nhau gợi sự chia tay.
Hãy cẩn thận với sự chuyển hướng vơ tình. Nếu chủ thể của bạn đang chuyển động từ trái sang phải

trong một cảnh và lại từ phải sang trái trong cảnh sau thì bạn phải đệm một cảnh, trong đó chủ thể đi
thẳng về phía hay ra xa máy quay để nguỵ trang sự đổi hướng chuyển động.
Trộn hình
Trộn hình là sự chuyển cảnh uyển chuyển khi một cảnh mờ dần (phade out) và cảnh khác hiện dần ra
(phade in) thay hình mờ đi.
Trộn nhanh thường gợi lên hành động xảy ra đồng thời. Trộn chậm gợi lên sự thay đổi về thời gian và
địa điểm.
Ta có thể dùng trộn hình để so sánh:
• Giữa sự giống nhau hay khác nhau.
• Thể hiện thời gian trơi qua.
• Cho thấy sự tiến triển hay phát triển trong một khoảng thời gian.
Đơi khi phương pháp dựng hình này dùng để che dấu cảnh chuyển thiếu lý do (khơng nên dùng!). Nói
cách khác, dựng dở là dựng dở và dù có dùng cách trộn hình đi nữa thì vẫn là dựng dở.
Chồng mờ
Bạn có thể gợi sự chuyển đổi nếu trộn cẩn thận giữa các cảnh có cùng khn hình. Một phịng trống
với một phòng đầy người; mùa xuân với mùa thu bên hồ; khu nhà trước và sau xây dựng.
Độ dài của cảnh
• Một cảnh khơng được q ngắn vì như vậy, người xem sẽ khơng hiểu ý nghĩa của nó.
• Cảnh khơng được q dài khiến người xem chán nản.
• Cảnh khơng được dài q mức tị mị của người xem.
Sau đây là một số yếu tố cần nhớ khi xem xét độ dài của cảnh:
• Bạn muốn truyền đạt bao nhiêu thông tin? Bạn muốn tạo ấn tượng hay thu hút sự chú ý?
• Những thơng tin đó dễ hiểu đến đâu?


• Có bao nhiêu hành động trong cảnh? Những sự thay đổi hay chuyển động có thể phải cần thời gian
để hiểu.
Ghép nối các cỡ cảnh
Tránh dựng từ một cảnh toàn vào một cảnh đặc tả. Người xuất hiện trong cảnh cận có thể khơng được
nhận biết trong cảnh tồn và người xem một lúc nào đó sẽ bị mất phương hướng.

Nhưng hãy thận trọng nếu dựng hai hình có cỡ cảnh gần giống nhau sẽ gặp rắc rối hơn - nhẩy hình.
Trong những cảnh nhẩy hình, chủ thể dường như nhẩy từ chỗ này sang chỗ kia một cách vô lý. Một
cảnh đệm (một cảnh tách ra khỏi hành động chính để ghi nhận phản ứng hay bổ sung thơng tin phù
hợp với hành động chính) có thể giúp giải quyết vấn đề này.
Trái trục
Trục là quy ước mà những người quay phim dựa vào để duy trì sự liên tục về hình ảnh.
Trong trường hợp phỏng vấn đơn giản giữa chủ thể và người phóng viên (một cộng một), thì trục hay
đường chạy qua mũi họ và vượt ra sau gáy họ. Khi nào máy quay ở một phía của giới hạn tưởng tượng
này thì tất cả các cảnh sẽ duy trì được sự liên tục về hình ảnh (cho ấn tượng chủ thể vẫn ngồi đối mặt
với người phóng viên.)
Nếu một chủ thể đi bộ hay lái xe, thì trục chạy qua chủ thể theo hướng chuyển động. Một cách nghĩ
khác về trục là ranh giới của sự chú ý hay hành động. Trong phỏng vấn, ranh giới này rõ ràng. Trong
cảnh người đi bộ hay lái xe, ranh giới này cũng rõ ràng. Và trong cảnh dàn dựng một doanh nhân ngồi
viết ở bàn thì ranh giới của sự chú ý/hành động là từ mắt tới hành động viết.
Trong mỗi trường hợp, ranh giới cho người quay camera một cung 180 độ, qua đó tất cả cảnh sẽ đều
giữ được sự liên tục về mặt hình ảnh. Nhưng nếu quay cảnh từ phía bên kia của ranh giới đó, thì chủ
thể có thể xuất hiện lần đầu ở bên trái, rồi sau đó ở bên phải. Với những chủ thể chuyển động vấn đề
lại tồi tệ hơn vì bạn đảo ngược hành động.
Nếu bạn muốn quay từ cả hai phía, bạn phải có một cảnh nối. Cảnh này có thể là cảnh trung lập,
thẳng từ phía trước hay trực tiếp từ phía sau chủ thể. Hay bạn có thể quay một cảnh cho thấy việc
vượt trục bằng cách ghi hình khi máy quay chuyển từ phía bên này của trục chuyển sang phía bên
kia.
Quy tắc dựng hình
Trong mọi hình thức dựng, đặc biệt là trong thời sự, bạn khơng đượcbóp méo sự kiện bằng cách lựa
chọn cảnh hay chồng mờ. Bạn phải phản ánh đúng bối cảnh thực của sự kiện. Bạn có thể ghi hình
đám đông cười nhạo một diễn giả tại một cuộc meeting chính trị. Nhưng bạn khơng được dùng cảnh
đó làm cảnh đệm trong bài phát biểu nghiêm túc của một ai đó.
Người dựng đơi khi phải đối mặt với những quyết định khó khăn. Giữa việc nhấn mạnh sự thật và bóp
méo sự thật đó chỉ là một ranh giới mong manh.
11. Phỏng vấn

"Hãy đánh giá một con người không phải qua câu trả lời mà qua câu hỏi của anh ta." (Vơn-te)
Là phóng viên và nhà sản xuất chương trình truyền hình, chúng ta phải tự hỏi mình một cách nghiêm
túc về cách thức tiến hành phỏng vấn. Khoảng nửa số câu hỏi của chúng ta khơng khuyến khích câu
trả lời hay; trên thực tế, chúng triệt tiêu câu trả lời. Như vậy, cách tiến hành phỏng vấn của chúng ta
chưa hiệu quả.
• Câu hỏi của chúng ta khó và đã được trả lời từ trước.
• Khi phỏng vấn thất bại, chúng ta có xu hướng đổ lỗi cho người trả lời phỏng vấn.
• Có lỗi chính là chúng ta, những người đặt câu hỏi, người tiến hành phỏng vấn. Những câu hỏi dở
mang lại những câu trả lời tồi.
Phóng viên thường thích những câu hỏi nghe có vẻ rắn.
• "Anh là người phân biệt chủng tộc phải khơng?"
• "Anh có giết người bạn đồng hành của mình khơng?"
Đây là những câu hỏi nghe có vẻ rắn. Nhưng chúng hồn tồn khơng rắn. Chúng lại rất dễ trả lời.
Chúng ta đã buộc người được hỏi trả lời không. Chúng ta đã triệt tiêu câu trả lời mà chúng ta muốn


nghe. Kết quả ngược lại với những gì chúng ta đề ra.
Những câu hỏi khó (thực rắn) buộc người ta phải suy tư, động não để tìm câu trả lời. Những câu hỏi
đó làm họ chững lại, làm họ lưỡng lự. Làm họ đổ mồ hơi.
5 thói quen xấu trong phỏng vấn và cách khắc phục:
Thói xấu 1
Đặt câu hỏi đóng:
v/d: "Anh có phải là người phân biệt chủng tộc hay khơng?", "Anh có giết người bạn đồng hành của
mình khơng?", "Anh có đồng ý...?"
Hậu quả
Đây là một lỗi tồi tệ nhất. Nó gợi câu trả lời có/khơng. Lại rất tuyệt vời với những người tìm cách né
tránh câu trả lời. Những câu hỏi giết chết phỏng vấn. Những câu hỏi đặc trưng như: "... phải
không? ...hay không?" đã trao thế chủ động cho người được phỏng vấn.
Cách khắc phục
Hãy đặt các câu hỏi có dạng: cái gì? tại sao? như thế nào?... Đơn giản và kỳ diệu.

Thói xấu 2
Khơng phải câu hỏi.
V/d: "Đó là một quyết định cứng rắn." hay "Người ta nói ơng là một lãnh đạo khó tính."
Hậu quả
Một phần tư câu hỏi trong nhiều phỏng vấn hồn tồn khơng phải là câu hỏi. Chúng là những câu
khẳng định. Lại một lần nữa chúng lại trao thế chủ động cho người được phỏng vấn. Những câu hỏi
này khơng địi hỏi câu trả lời.
Cách khắc phục
Hãy nhớ rằng bạn đang tìm kiếm một phỏng vấn. Bạn khơng dùng kiến thức của mình để gây ấn
tượng với người trả lời phỏng vấn. "Hầu hết các nhà báo đều đặt những câu hỏi khủng khiếp, trong đó
họ thường khoe khoang với bạn và các nhà báo khác những gì mà họ biết hơn là hỏi bạn nghĩ gì."
(John Townsend, tác giả cuốn sách hướng dẫn cách cư xử với báo giới.)
Thói xấu 3
Hai-trong-một
V/d: "Anh có quan hệ như thế nào với ngài bộ trưởng, và theo anh ơng ta có làm sai không?"
Hậu quả
Câu hỏi lựa chọn... hai cho cái giá của một. Chúng ta để cho người trả lời chọn câu hỏi dễ -họ thường
làm vậy. Anh hỏi hai câu và hầu hết trong mọi trường hợp chỉ nhận được một câu trả lời.
Cách khắc phục
Hãy hỏi từng câu hỏi một. Bỏ các liên từ như "và", 'hoặc".
Thói xấu 4
Kích động.
Hậu quả
Những câu hỏi cho chủ thể cơ hội phản ứng với những từ dùng trong câu hỏi hơn là đáp lại câu hỏi.
Đó có thể những từ ngữ kích động hay ngơn ngữ cường điệu hay hung hăng.
Cách khắc phục
Hãy dùng ngôn ngữ trực diện. Câu hỏi càng cao giọng, máy móc/hình thức thì câu trả lời càng chừng
mực/tẻ nhạt.

Thói xấu 5
Câu hỏi vơ tận (never-ending).
Hậu quả
Những câu hỏi này thường lan man, làm người trả lời phỏng vấn bối rối và cuối cùng đổ vỡ dưới sức
nặng của từ ngữ.
Cách khắc phục
Bạn biết mình đang chờ đợi gì ở người được phỏng vấn. Hãy viết trước câu hỏi để nhận câu trả lời
thích hợp. Hỏi những câu ngắn và đơn giản.
Hãy làm cho người trả lời phỏng vấn góp phần vào "nội dung" - đừng cho họ biết nội dung. Đừng dự
đoán trước câu trả lời. Khi bạn hỏi: "Anh/chị có ốm/vui sướng/buồn khơng?", bạn cho họ biết nội dung.
Nhưng thay vào đó ta hỏi: "Anh/chị cảm thấy thế nào?". Câu hỏi này khơng gợi ý gì.
Q nhiều phỏng vấn thì chẳng khác những cuộc đi câu cá là bao. Phải có kế hoạch phỏng vấn. Và
giai đoạn đầu của việc lập kế hoạch là xác định mục đích phỏng vấn. Điều chúng ta tìm là:
• Sự thật
• Cảm xúc
• Phân tích
• Câu chuyện của người làm chứng
• Trách nhiệm
• Nội tâm nhân vật
Viên sĩ quan cảnh sát có thể biết sự thật nhưng khơng trả lời những câu hỏi về cảm xúc; gia đình nạn
nhân có thể cho biết cảm xúc, nhưng có thể họ khơng biết chi tiết của vụ việc xảy ra; cả hai đối tượng
này khơng thể cho biết tổng thể hay phân tích.
Đơi khi chúng ta phí phạm thời gian phỏng vấn tìm hiểu những điều mà người trả lời phỏng vấn không
thể biết.
Nên hãy tính xem ai làm gì... cho mỗi người được phỏng vấn một vai diễn... trong tất cả những người
được hỏi ai là người cho biết sự thật, ai nói về cảm xúc... họ có thể phân tích vấn đề.
Rồi bạn có thể xây dựng câu hỏi cho từng mục đích cụ thể.
Đối với các cuộc phỏng vấn tại hiện trường để lấy những đoạn phỏng vấn cho tin bài, cần nhớ những
điểm chính sau:
• Xác định mục đích phỏng vấn.

• Biết mình muốn cái gì.
• Đặt những câu hỏi đơn giản để đạt mục đích đó.
• Đặt những câu hỏi kết mở (tại sao, như thế nào và cái gì...)
• Hãy cụ thể. Những câu hỏi mơ hồ sẽ nhận được những câu trả lời mơ hồ.
• Viết ra câu hỏi trước khi tiến hành phỏng vấn.
• Hãy lắng nghe câu trả lời (đừng quá bận rộn chuẩn bị câu hỏi tiếp theo mà bỏ lỡ phần bổ xung quan
trọng.)
Phỏng vấn trường quay thường dài hơn và có nhiều cơ hội để người phỏng vấn bày tỏ tính cách của
mình. Hai người phỏng vấn giỏi nhất của Hãng BBC là Jeremy Paxman và David Frost. Họ có phong
cách hồn tồn khác nhau.
Jeremy Paxman chun phỏng vấn các chính trị gia. Ơng giả bộ ơng đang bị các chủ thể lừa bịp. Triết
lý cơ bản của ông ta là tại sao người này lại nói dối?
Ơng này rất kiên trì. Trong một lần phỏng vấn một cựu bộ trưởng thuộc đảng bảo thủ, ông đã hỏi một
câu hỏi đến lần thứ 14. Ơng đã khơng nhận được câu trả lời thẳng thắn - nhưng sau 14 lần né tránh
thì câu trả lời khơng cịn mấy quan trọng.
David Frost có cách tiếp cận mền dẻo. Ơng ví phỏng vấn với câu chuyện ngụ ngôn của E-dốp về cuộc
tranh cãi giữa gió và mặt trời xem ai có thể làm người đàn ơng cởi áo khốc nhanh hơn.
Gió thổi mạnh... và người đàn ơng cuộn mình chặt hơn trong cái áo khoác và kéo cao cổ áo. Mặt trời
chiếu những tia nắng ấm và người đàn ông đã cởi bỏ áo ra.


4 quy tắc phỏng vấn của David Frost
1. Không bao giờ đặt câu hỏi đúp để người trả lời không bỏ qua phần này hay phần kia của câu hỏi.
2. Không bao giờ đặt câu hỏi dài để được câu trả lời lại ngắn hay chỉ đơn thuần là có/khơng.
3. Dùng tạm ngưng (pause) như một câu hỏi. Tạm ngưng (pause) là cơng cụ rất hữu hiệu. Dùng nó
với cái gật đầu, nụ cười: thông điệp chuyển tới người trả lời phỏng vấn là - tơi biết là cịn nữa đấy và
anh biết là cịn nữa... và hãy nói tiếp đi.
4. Tập nghe tích cực. Đừng bám chặt vào những câu hỏi lập trước và đừng để bị giật mình bởi câu trả
lời bất ngờ.
Đối với nhiều người, nghe đơn thuần là chờ cơ hội để lại bắt đầu nói. Trong cuốn sách "Đặt câu hỏi"

của mình, ơng Paul Mcloughlin đã đề cập tới nghệ thuật phỏng vấn:
"Nếu tơi có thể viết chỉ một chương về cách thức phỏng vấn thì nó sẽ là về cách nghe. Và nếu tơi chỉ
được viết một câu thì nó sẽ là câu sau: anh càng chú ý lắng nghe, người nói sẽ càng hùng biện."
Đừng sợ sự im lặng. Đó chính là một trong những cách hữu hiệu nhất để lấy được nhiều thông tin hơn.
Chúng ta nên tránh sự im lặng kéo dài. Để tránh tình huống khó xử, chúng ta can thiệp lấp những
khoảng im lặng đó.
Các tổ chức đào tạo người phỏng vấn biết điều này. Cuốn sách của một tổ chức có trụ sở ở Ơt-ta-oa,
Ca-na-da viết: "Nếu tạm ngưng (pause) kéo dài hơn 2 giây, người phỏng vấn phải vào cuộc."
Lần tới bạn hãy thử im lặng một chút. Hãy mỉm cười, gật đầu và bạn có thể nhận ra rằng người trả lời
phỏng vấn không thể không thêm một chút vào câu trả lời trước đó. Và rất có thể nó là cái phần thêm
nho nhỏ mà bạn đang cần tìm.
Một số phỏng vấn địi hỏi chúng ta phải quy trách nhiệm. Chúng ta có nhiệm vụ buộc người trả lời
phỏng vấn nhận trách nhiệm về hành động hay quyết định của họ. Và nếu người trả lời đang bị chỉ
trích thì chúng ta phải đưa những lời chỉ trích đó tới họ. Người ta có thể né tránh câu hỏi của chúng ta
- nhưng 2 tháng hay 2 năm sau, chúng ta có thể gặp may vì đã có cảnh né tránh đó trong băng của
mình.
Nếu bạn là nhà báo hình thì phỏng vấn là một thách thức thực sự vì phải chịu áp lực về mặt kỹ thuật
và biên tập.
Về mặt cơ khí, bạn phải để mắt tới điểm nét, lộ sáng, tầm nhìn ngang mắt (eyeline). Về mặt nghệ
thuật sẽ là hậu cảnh nào, khn hình ra sao? Và rồi cả những vấn đề về biên tập, sẽ hỏi câu hỏi nào?
Đây là một vài gợi ý:
• Đừng đợi đến phút cuối mới nghĩ tới phỏng vấn.
• Khảo sát phải cho bạn biết chủ thể của bạn sẽ nói gì - nhiệm vụ của bạn là giúp họ nói ra rõ ràng.
• Viết ra những câu hỏi (danh sách câu hỏi!!)
• Đặt các câu hỏi kết mở.
• Đặt các câu hỏi đơn giản.
• Phần lớn các câu hỏi phải là: Tại sao? Như thế nào? Cái gì?
• Lấy khn hình rộng hơn bình thường để bạn khỏi phải lo chủ thể chuyển động ra ngồi cảnh.
• Ln giữ tiếp xúc bằng mắt.
• Dùng ngơn ngữ cử chỉ - tay và mắt - để khuyến khích hay dừng người trả lời phỏng vấn.

12. Dẫn tại hiện trường (DHT)
Trước tiên hãy tự hỏi mình: "Tại sao lại phải dẫn?"
• Có giúp kể câu chuyện khơng?
• Có giúp thu hút sự chú ý của khán giả khơng?
• Có cần thiết phải có bạn trong câu chuyện/địa điểm này khơng?
• Có phải là phong cách của Đài khơng?
• Có thay thế được những cảnh thích hợp bị thiếu hay khơng?
Nói cách khác, có lý do chính đáng để DHT hay không? (sự phù phiếm không đủ là lý do!)
Nếu bạn quyết định là cần phải DHT thì:


• Hãy làm đơn giản - thường chỉ dẫn vài câu ngắn.
• Tránh đưa các con số - chúng sẽ thay đổi khi bạn ngồi vào phịng dựng.
Khơng có luật nào quy định vị trí DHT trong một phóng sự. Nó khơng nhất thiết phải ở cuối, cũng
khơng nhất thiết ở giữa phóng sự. Nó ở chỗ nào mà có thể giúp kể câu chuyện một cách tốt nhất.
Trong tin tức, DHT thường xuất hiện ở cuối. Đó là cách thuận tiện khi cần tóm tắt những diễn biến
cuối cùng. đó cũng là chỗ các phóng viên cao cấp thường đưa ra một vài phân tích.
Nhưng đừng bao giờ tự động đưa DHT vào cuối phóng sự, nhất là khi bạn có những hình ảnh mạnh.
Hãy chia tay với người xem bằng một hình ảnh nói lên điều gì đó về câu chuyện.
Cầu nối
Hãy suy nghĩ về cách dùng DHT là cầu nối giữa hai ý nghĩ có liên quan. Hay dùng DHT để vượt qua
những đoạn khó: một chỗ hiển nhiên sẽ ra khỏi bối cảnh và đi vào diễn biến (phát triển) của câu
chuyện.
Trong mỗi trường hợp như thế này sẽ tương đối dễ dàng khi viết lời bình, thậm chí trước khi bạn thu
thập đủ tất cả các chi tiết cho câu chuyện.
Trang điểm
Trang điểm tốt thực sự có ý nghĩa nếu bạn phải xuất hiện trước ống kính của máy quay.
Người xem để ý nhiều hơn đến mái tóc, khn mặt, tâm trạng, quần áo và tay bạn làm gì hơn là bạn
nói gì.
Những thơng điệp người xem thu được từ những người xuất hiện trên màn hình được ghi nhận như

sau:
• 55% thơng điệp là từ ngơn ngữ cử chỉ.
• 38% là từ giọng nói và thái độ.
• 7% là từ lời nói.
Trong cuốn sách Thông điệp im lặng, Albert Mehrabian đã đề cập đến những con số trên và kết luận:"
" Hành vi không dùng lời nói của một người thường mang nhiều ý nghĩa hơn lời nói của anh ta trong
việc truyền đạt cảm giác hay thái độ đến những người khác."
12. Kể chuyện bằng hình ảnh
Hãy để những hình ảnh kể câu chuyện của bạn.
Cựu phóng viên đối ngoại của đài BBC, người đã từng đoạt giải thưởng báo chí, Martin Bell đã thể hiện
như sau:
"Thủ thuật là nhường địa vị hàng đầu cho hình ảnh và để chúng kể hầu hết câu chuyện. Rồi sau đó bổ
xung và trau chuốt nó bằng một vài lời cho câu chuyện."
Tất nhiên, bạn không nhường vị trí hàng đầu này cho những hình ảnh chẳng nói lên điều gì. Nên bước
đầu tiên là phải có được những hình ảnh "biết nói": những hình ảnh trung tâm của câu chuyện và biết
kể chuyện. Người phóng viên chỉ cịn phải viết thêm ít lời bình và tiếp tục câu chuyện.
Điểm xuất phát là gạt bỏ những mơ tả "báo tường", "bìa"... Thay vào đó, hãy nghĩ tới hình ảnh như
một sự kiểm chứng. Để làm được việc đó ta cần suy nghĩ bằng hình ảnh. Đừng nói: "Tơi đang viết cái
này. Cái gì sẽ minh hoạ cho những từ ngữ của tơi."
Hãy nói: "Những hình ảnh nào sẽ kể câu chuyện với ít lời bình nhất?"
Đặc biệt, hãy tự hỏi loại hình ảnh nào kể câu chuyện hiệu quả nhất. Những hình ảnh biết nói thường
là:
• Những cảnh cận.
• Khn mặt.
• Chi tiết.
• Những hình ảnh có cảnh hành động.
• Những hình ảnh khớp với những phản ứng thích hợp.
Chúng ta phải chấm dứt suy nghĩ bằng câu chữ mà hãy tìm đến với những suy nghĩ đó trong hình
ảnh. Đây là chỗ các nhà báo hình, đặc biệt là những người quay camera có thể giúp phóng viên hình

dung sự việc bằng hình ảnh.
• Mường tượng các hình ảnh biết nói khơng cần lời bình.
• Hình ảnh là các tính từ bổ nghĩa của bạn.
• Ghi nhận tâm trạng, cảm xúc.
• Đừng yêu cầu quay cảnh của X mà hãy hỏi: "Làm thế nào để ghi được tâm trạng/tinh thần của X?"
• Đừng đi quay cảnh người dân xếp hàng trước cơ quan phúc lợi xã hội, mà hãy ghi hình thể hiện tình
cảnh của người chờ đợi hàng giờ trong hàng như thế nào.
14. Cách sử dụng âm thanh
Âm thanh tự nhiên (natural sound) là rất cần thiết.
• Âm thành tự nhiên khiến ta phải quay lại nhìn vơ tuyến khi đang đọc sách hay nói chuyện.
• Nó kéo ta trở lại khi ta đang lơ đãng.
• Nó giúp phóng sự chúng ta có kết cấu và cảm xúc.
Mỗi khi chúng ta bỏ âm thanh tự nhiên vì chúng ta cần nhồi thêm lời bình, làm như vậy, chúng ta
cướp đi của khán giả cơ hội đặc biệt nào đó. Chúng ta làm giảm cơ hội của khán giả chia sẻ khoảng
khắc đó với chúng ta. Và chúng ta làm yếu đi sức cuốn hút của phóng sự.
Kết hợp phỏng vấn/thời sự vào lời kể chuyện
Trong tin tức thời sự truyền hình, âm thanh thường chỉ là công cụ trang điểm.
Hầu hết các phỏng vấn chứa đựng những biểu hiện của phản ứng.
Hãy tìm những cơ hội để phỏng vấn trở thành một phần của lời kể - cùng kể câu chuyện.
"Hãy để cho những người của bạn kể câu chuyện thay cho bạn càng nhiều càng tốt. Họ thường nói
những điều hay hơn các phóng viên có thể viết, và họ nói ra điều đó nên nhiều người đã hiểu.
Hãy dùng nhiều phỏng vấn và đan xen chúng vào lời kể một cách khéo léo để nó liền một mạch.
Đừng sử dụng lời bình kín đặc. Hãy để chỗ thở. Nếu bạn nói hơn ba câu mà khơng có tiếng động tự
nhiên hay phỏng vấn, bạn cần xem lại bài viết của mình." (Larry Hatteberg, lớp học của NPPA,
Oklahoma, 1997).
15.Bắt đầu viết bài
Phương pháp viết tin cơ bản
• Hãy suy nghĩ xem bạn nói gì nếu một ai đó hỏi: " Có tin gì mới?"
• Viết các câu ngắn.

• Tốt nhất là mỗi câu một ý.
• Hãy bắt đầu với Cái Gì, sau đó chuyển sang Như Thế Nào và Tại Sao một cách lơ gíc.
• Thêm Tại Sao vào phần dẫn thường làm phức tạp bài viết.
• Hãy tỏ ra độc đáo. Tránh dùng những câu nói rập khn (clichés).
• Hãy dùng các động từ ở thể chủ động. Ai đó làm gì đó trong câu của bạn.
• Tránh đưa quá nhiều sự kiện.
• Dùng càng ít con số càng tốt.
Hãy lập đề cương cho câu chuyện của bạn. Thử xem nên bắt đầu từ đâu, kết thúc ở đâu và làm thế
nào để đi tới đó. Hãy dùng gạch đầu dịng. Bạn đã tạo ra một cái bản đồ. Bạn có thể quay trở lại hay
đi vòng , nhưng bạn phải tin tưởng rằng bạn đang đi đúng hướng.
Hãy tự hỏi "Đâu là điểm chính ta muốn trình bày rõ ràng?. Ghi chép những chi tiết hỗ trợ chính. Rồi
xác định trở ngại chính.
Sự sắp xếp theo niên đại có thể là hữu ích. Với một số câu chuyện có thể tiến triển theo trình tự thời
gian .
Hãy viết lời dẫn trước. Hãy tự hỏi "cái gì mới?"
Ln xác lập cái gì xảy ra trước khi chuyển sang tại sao/như thế nào. Nếu lời dẫn cồng kềnh q thì
hãy xem bạn có đưa vào đó q nhiều lời giải thích khơng.
Thêm một gợi ý nữa, nếu bạn cảm thấy bí khi viết lời dẫn: hãy xem dòng cuối cùng bạn viết. Thường
dòng cuối thường chứa đựng ý nghĩ có thể dùng để bắt đầu lời dẫn.


Bắt đầu bất cứ phần nào
Nếu bạn đã có một kế hoạch thì chẳng có lý do gì lại phải bắt đầu từ lời dẫn (mặc dù đó là điểm bắt
đầu câu chuyện). Tom Kennedy của chương trình thời sự CBC đôi khi viết phần kết trước, để anh ta
biết là mình phải đi đâu. Hoặc bạn có thể bắt đầu từ đoạn giữa, có lẽ là giải thích một chút về bối
cảnh. Nên một khi bạn đã xác định được phần kết hay phần bối cảnh rắc rối, hãy bắt tay vào viết lời
dẫn.
Viết đơn giản
Trước hết hãy cố gắng viết đơn giản. Khi hai nhà du hành vũ trụ Mỹ Neil Armstrong và Edwin Buzz
Aldrin làm nên lịch sử, tờ Thời báo Niu-yook mở đầu bài phóng sự của họ với câu dẫn sau:

"Houston, 20/7 - hôm nay, con người đã đặt chân lên mặt trăng."
Đó là viết cho "mắt", cho bạn đọc và viết rất "đẹp", rất hay. Bây giờ hãy so sánh văn phong tao nhã
này với mẩu tin truyền hình dưới đây:
"Hạn chót để chấm dứt cuộc đình cơng của cảnh sát Cape Breton đã được đưa ra trong khi ban lãnh
đạo và cơng đồn cố gắng đạt được một thoả thuận. Từ hôm thứ tư, hai bên đã đàm phán suốt ngày
đêm. Tuy còn một số vấn đề nổi cộm nhưng cơng đồn đã cam kết thương lượng cho đến khi đạt được
một thỏa thuận, thậm chí phải đàm phán vào cả những ngày cuối tuần. Trong khi đó, RCMP sẵn sàng
tiếp quản cơng việc của cảnh sát trong thành phố nếu cuộc đàm phán đổ vỡ."
Ban hãy dùng 9 điểm nêu ở đầu phần này để đánh giá bài viết trên. Đã đơn giản chưa?Mỗi câu một ý?
Động từ ở thể chủ động? Độc đáo?
Hãng thông tấn Canada đưa ra một số lời khun như sau:
• Vị nhân sinh: Tìm kiếm khía cạnh con người.
• Cụ thể: Khuyến khích các chi tiết có ý nghĩa.
• Rõ ràng: Xây dựng câu chuyện trong đầu trước khi đặt bút viết.
Dùng những từ dễ hiểu.
Vào thẳng vấn đề.
Mỗi câu một ý.
Câu ngắn.
• Ngắn gọn: Ghi nhớ: lan man bóp nghẹt ý nghĩa.
Đơn giản hố.
Viết súc tích.
Hãy cẩn thận với các cụm từ nặng nề.(ví dụ: trong một nỗ lực . . .)
Hãy cẩn thận với các uyển ngữ và biệt ngữ nặng nề, tẻ nhạt. (ví dụ: đi đời nhà ma. . .)
• Tưởng tượng Gắn kết với cuộc sống của người xem.
Tránh dùng những cụm từ làm sẵn (ready-made): một thoáng Sapa, . . .
Tại sao khơng nên dùng các câu nói rập khn
Đơi khi các câu nói rập khn được dùng trong khi nói. Vậy có gì sai khi dùng chúng trong các bài viết
văn nói? Điều phiền hà với các câu nói này là chúng bị giảm giá trị vì được dùng đi dùng lại nhiều lần.
"Dùng đúng từ, không dùng từ gần gần nghĩa. Tránh dùng một từ quá nhiều lần, nhưng không bỏ qua
những chi tiết quan trọng. Tránh luộm thuộm, cẩu thả về hình thức. Sử dụng đúng ngữ pháp. Dùng

văn phong đơn giản và dễ hiểu."
Động từ
Nên dùng các động từ ở thể chủ động: làm ra hành động hơn là nhận hành động.
Ví dụ: Dây điện bị đứt bởi bão.
Có thể viết lại là: Bão đã làm đứt dây điện.
Tính từ và trạng từ
Đập ngay vào phím Xố (delete). Hầu hết các tính từ có thể thay thế bằng các từ cụ thể, chính xác
hơn.
Và trạng từ thường chỉ ra rằng cần phải dùng một động từ mạnh hơn.
Tính từ thường khơng chính xác. Khi bạn nghe tin một trận bão mạnh làm 10 người thiệt mạng, và
một tuần sau bạn lại nghe một trận bão mạnh khác cướp đi 10 000 sinh mạng. Lúc đó bạn bắt đầu
suy nghĩ "mạnh" có nghĩa là thế nào nhỉ?