Ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế - xã hội và các yếu tố đáp ứng điều trị, chăm sóc và kỳ thị tới tình trạng sức khỏe của trẻ em nhiễm HIV - Bùi Thị Hạnh

46

Xãnhh hi h ng
c s c 1a(117),
các y2012
u t kinh t −xã h i và...

NH H NG C A CÁC Y U T KINH T −XÃ H I VÀ
CÁC Y U T
ÁP NG I U TR , CH M SÓC VÀ K TH
T I TÌNH TR NG S C KH E C A TR EM NHI M HIV
BÙI TH H NH ∗
F
7

Bài vi t này d a vào thông tin thu đ c t d án nghiên c u “Tr em nhi m HIV
Vi t Nam: các nhân t nh h ng t i ti p c n và ch m sóc y t ”. M c tiêu c a d án là
đánh giá nh h ng c a các nhân t kinh t −xã h i đ n hi u qu ch m sóc cho tr em
nhi m HIV (g m c ti p c n ch n đoán và đi u tr đi kèm v i vi c theo dõi y t ). Nghiên
c u này do 5 c quan h p tác th c hi n: Vi n nghiên c u phòng ch ng viêm gan siêu vi
trùng và HIV/AIDS (ARNS) - C ng hòa Pháp; B nh vi n Nhi đ ng 1; Vi n Phát tri n b n
v ng vùng Nam b - Vi n Khoa h c xã h i Vi t Nam (SISD-VASS); B nh vi n nhi
Trung
ng và Vi n Dân s và các v n đ xã h i - Tr ng đ i h c Kinh t qu c dân
(IPSS-NEU). Nghiên c u này s d ng c thông tin đ nh tính và đ nh l ng, th c hi n t
tháng 5/2009 đ n tháng 7/2010, t i 4 phòng khám ngo i trú dành cho tr em nhi m HIV
Hà N i (B nh vi n Nhi Trung ng) và thành ph H Chí Minh (B nh vi n Nhi đ ng 1,
B nh vi n Nhi đ ng 2 và Phòng khám An Hòa). T ng s có 699 ng i ch m sóc/ng i
đ a tr em nhi m HIV đ n khám đ nh k t i các phòng khám ngo i trú tr l i ph ng v n
tr c ti p b ng b ng h i thi t k s n (200 Hà N i và 499 thành ph H Chí Minh
(TP.HCM)). Trong nghiên c u có 64 ph ng v n sâu cá nhân (40 t i TP.HCM và 24 t i Hà

N i) đ c th c hi n đ i v i ng i ch m sóc/đ a tr đ n khám đ nh k t i các phòng
khám ngo i trú. Tr em đ c l a ch n trong m u nghiên c u c n có th i gian đi u tr t i
c s y t đ c kh o sát t 12 tháng tr lên.
Bài vi t này nh m mô t các đi u ki n kinh t −xã h i và gia đình c a tr em nhi m
HIV; đánh giá nh h ng c a các nhân t kinh t −xã h i và y t đ n s c kh e c a tr em
nhi m HIV, thông qua đánh giá nh h ng c a các nhân t trên đ n hi u qu đi u tr
ARV c a các tr em đ n đi u tr t i các phịng khám ngo i trú nói trên.
1. Kinh nghi m qu c t và trong n

c

1.1. Kinh nghi m qu c t
Hi n nay, trên th gi i có nhi u nghiên c u v nh h ng c a các y u t kinh t -xã
h i đ n s c kh e c a tr em nhi m HIV. Các nghiên c u này đ c th c hi n Châu Á
(Thái Lan), c n Sahara-Châu Phi (Nam Phi, Zambia, Uganda), châu Âu (Tây Ban Nha,
UK/Ireland). K t qu c a các nghiên c u này cho th y:
- Vi c đi u tr ART cho tr em đ c b t đ u mu n h n so v i ng i l n, nh ng đã
thu đ c k t qu t t. i u tr ART cho tr em còn đ c b t đ u mu n h n so v i ng i
l n và còn nhi u h n ch (Avina Sarna, Scott Kellerman, 2010). Cu i n m 2008, m c đ
∗

ThS, Vi n Dân s và các v n đ xã h i,

i h c Kinh t qu c dân.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Bùi Th H nh

47

bao ph c a ART các qu c gia có thu nh p th p và trung bình đ t kho ng 42% trong
t ng s 9,5 tri u ng i nhi m có nhu c u và có kho ng 257.700 tr d i 15 tu i nh n
đ c li u pháp đi u tr ART, chi m 38% s tr nhi m. Vi c đi u tr này giúp gi m t l
m c các b nh nhi m trùng c h i, gia t ng ch t l ng cu c s ng và quan tr ng h n c là
gi m đ c nguy c t vong cho tr em nhi m, tuy nhiên nó ph thu c r t nhi u vào vi c
tuân th đi u tr .
tu i b t đ u vào đi u tr ART c a tr em nhi m liên quan ch t ch v i m c
ch t c a tr em nhi m HIV.
tu i b t đ u đi u tr ART là y u t nguy c l n đ i v i t
l t vong c a tr nhi m HIV đi u tr ART khu v c c n Sahara-Châu Phi. Tr em
châu Âu đ c đi u tr ART s m h n tr em châu Phi, do đó k t qu đi u tr ART c ng
t t h n (Philippa M Musoke và c ng s , 2010). Các k t qu nghiên c u c ng cho th y
r ng nh ng tr b t đ u đi u tr ART đ tu i l n ho c đi u tr mu n, khi kh n ng mi n
d ch gi m m nh thì kh n ng đi u tr đ t đ c thành công s th p h n, do v y c n b t đ u
đi u tr ART s m đ đ m b o đáp ng mi n d ch đ y đ và t ng tr ng (Philippa M
Musoke và c ng s , 2010).
- S tuân th và duy trì đi u tr là thách th c l n đ i v i quá trình ch m sóc và đi u
tr cho tr em. Trong th i gian t n m 1999 đ n 2005, có kho ng 32 nghiên c u đã xu t
b n đ a ra c l ng v vi c tuân th đi u tr ART trong nhóm tr em, trong s đó có
h n hai ph n ba s nghiên c u đ c th c hi n t i M . K t qu ch ra r ng tuân th đi u
tr là nhân t quy t đ nh đ n hi u qu đi u tr ART. Có r t nhi u nhân t nh h ng đ n
vi c tuân th đi u tr , bao g m: (1)th i gian đi u tr : th i gian đi u tr dài, ph i tuân th
nghiêm ng t th i đi m u ng thu c trong ngày; (2) s khó s d ng c a thu c ART (thu c
viên đ ng, viên to khó u ng, thu c b t có s n và dính, thu c có nhi u tác d ng ph - bu n
nôn, phát ban…); (3) các y u t xã h i: hi u bi t c a ng i ch m sóc chính. Cu c s ng
c a tr em nhi m HIV hoàn toàn ph thu c vào hi u bi t và qu n lý thu c c a ng i
ch m sóc chính (Jane M. Simoni và c ng s ., 2007). Chính vì địi h i r t cao s tuân th
trong đi u tr ART nên r t nhi u gia đình có tr em nhi m HIV đã b cu c. Có t i 30%

tr em thu c 5 t nh mi n B c c a Thái Lan đã không tuân th đi u tr sau 6 tháng đ u
tiên: các bi u hi n c th bao g m quên u ng thu c đúng li u, không u ng thu c đúng gi
và không tuân theo các ch d n đi u tr (Avina Sarna và c ng s , 2010).
- S s n có c a h th ng y t và s tin tu ng vào phác đ đi u tr là m t nhân t
quan tr ng nh h ng đ n vi c c i thi n tình tr ng s c kh e c a tr em trong quá trình
đi u tr ART. các n c đang phát tri n, vi c ti p c n v i đi u tr ART c a tr em th p
h n so v i ti p c n ART ng i l n (Theresa S. Betancourta và c ng s , 2010). Các y u
t liên quan đ n ch m sóc y t cho tr em nhi m HIV bao g m: (1) không dám đi u tr t i
c s y t cơng vì s ng i quen k th ; (2) không tin t ng vào thu c đi u tr mi n phí
các b nh vi n công; (3) m i quan h gi a ng i cung c p d ch v y t và ng i ch m sóc,
ch t l ng c a vi c ch m sóc; (4) các y u t khác (tình tr ng kinh t c a gia đình, giá
thu c, t v n v tuân th ) (Karthikeyan Paranthaman và c ng s , 2009).
- Chi phí ch m sóc y t c ng là m t rào c n l n đ i v i tr em nhi m HIV khi ti p
c n v i d ch v y t , đ c bi t là đ i v i các n c đang phát tri n, trong đó có chi phí đi
l i, t v n và thu c men (Avina Sarna và c ng s , 2010).
- K th liên quan đ n HIV bao g m 4 l nh v c: s k th cá nhân, t k th và thái

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


48

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

đ c a c ng đ ng, là nh ng rào c n đ i v i vi c theo dõi tình tr ng b nh ch m sóc cho tr
em (Avina Sarna và c ng s , 2010).
- Cơng khai tình tr ng nhi m HIV c a tr : đ i v i nh ng tr khơng đ c cơng khai
v tình tr ng nhi m c a mình, chúng th ng đ c nh ng ng i ch m sóc cung c p m t

ph n thông tin ho c thông tin không đúng ho c khơng có thơng tin gì liên quan đ n b nh.
M c đích c a vi c khơng cơng khai tình tr ng nhi m HIV là b o v tr , v i tình tr ng k
th liên quan đ n HIV c ng nh l ng tr c nh ng n i đau v tinh th n c a tr
(Nöstlinger C. và c ng s , 2004). Tuy nhiên, k t qu các nghiên c u trên khơng cho bi t
vi c cơng khai tình tr ng nhi m c a tr em có nh h ng tích c c hay tiêu c c đ n k t
qu đi u tr và kh n ng ph c h i s c kh e c a tr .
- i u ki n kinh t và ch m sóc dinh d ng t i h gia đình và tình tr ng m cơi nh
h ng x u đ n k t qu đi u tr ART. Nh ng h gia đình có tr em nhi m HIV th ng có m c
thu nh p th p h n so v i nh ng h gia đình khơng có tr em nhi m HIV. Trong nh ng gia
đình này, nh ng chi tiêu cho ch m sóc s c kh e, th c ph m, ho t đ ng vui ch i, gi i trí c a
tr em gi m. Các h gia đình này ph i bán các đ đ c trong gia đình, gi m các kho n ti n g i
ti t ki m và nh n t ng v t t ng i thân trong gia đình ho c vay n . Tr em và tr v thành
niên s ng trong các h gia đình b nh h ng b i HIV th ng thi u dinh d ng h n nh ng
đ a tr trong h gia đình khác, s l ng b a n trong ngày c ng ít h n (Sarah E. và c ng s ,
2008). Tình tr ng m cơi khơng có nh h ng x u đ n k t qu đi u tr ART trong ng n h n
nh ng có th s là m t nhân t nh h ng đ n vi c đáp ng đi u tr trong th i gian dài.
1.2. Kinh nghi m t i Vi t Nam
Vi t Nam, n m 2009, B Y t
c tính có kho ng 4.720 tr em d i 15 tu i đang
chung s ng v i HIV. Con s này d báo s t ng nhanh lên 5.700 em vào n m 2012 (C c
Phòng, ch ng HIV/AIDS - B Y t , 2009). Trong s này, có kho ng d i 1.500 em
(31%) hi n đang đ c đi u tr ART. Tuy nhiên, nh ng s li u này có th cịn q th p so
v i th c t b i vì các s th ng kê ch bao g m tr đ c đi u tr ART các c s có d án
h tr (ch y u là tài tr qu c t ). S li u v tác đ ng c a HIV/AIDS v m t s c kh e,
giáo d c và tâm sinh lý xã h i đ i v i tr em c ng r t hi m. Tr em s ng chung v i HIV
ph i đ i m t v i nhi u v n đ nh không đ c ti p c n đi u tr ART, ch m sóc s c kh e
khơng t t, t l đi h c th p do s c kh e y u ho c do s k th , phân bi t đ i x và nh ng
khó kh n trong hịa nh p c ng đ ng. S ch m tr đ n c s y t khám ch a b nh là m t
v n đ l n vì tr em có HIV th ng ch đ n c s y t khi đã có tri u ch ng suy gi m
mi n d ch nghiêm tr ng (UNICEF, 2010).

Hi n nay, Vi t Nam ch a có nhi u nghiên c u đánh giá nh h ng c a nh ng
y u t kinh t -xã h i đ n đi u tr ART, đ n vi c c i thi n tình hình s c kh e c a tr em
nhi m HIV. K t qu c a m t vài nghiên c u cho th y:
- Tuân th đi u tr có nh h ng rõ r t đ n s h i ph c s c kh e c a tr em nhi m
HIV: tr tuân th đi u tr t t thì cân n ng t ng và l ng t bào b ch c u CD4 c n thi t cho
h mi n d ch c ng t ng. Các y u t nh h ng đ n tuân th đi u tr bao g m: ki n th c v
HIV và ch m sóc cho ng i nhi m HIV; trình đ h c v n ph thơng c a ng i ch m sóc
chính; ki u gia đình (có cha m đ hay khơng có cha m đ ); tình tr ng vi c làm c a
nh ng ng i l n s ng trong gia đình và m c thu nh p c a lao đ ng chính trong h
(Tr ng Hồng M i và c ng s , 2009).

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Bùi Th H nh

49

- Các y u t xã h i nh tu i, gi i tính, dân t c, n i và tu i khi b t đ u đi u tr ,
ki u h gia đình (có cha m đ hay không) không nh h ng nhi u t i k t qu đi u tr
(Mai ào Ái Nh và c ng s , 2009).
2. Mơ hình nghiên c u
Qua phân tích các nghiên c u có s n v các y u t nh h ng đ n tình tr ng s c
kh e c a tr em nhi m HIV, bài vi t này s d ng mơ hình sau đ bi u di n m i quan
h gi a các y u t nh h ng đ n s c kh e c a tr em nhi m (xem S đ 1). Các y u
t nh h ng đ n tính tr ng s c kh e c a tr em có th chia làm hai nhóm chính: (1)
nhóm các y u t tác đ ng tr c ti p: áp ng ch m sóc v dinh d ng và đáp ng
ch m sóc đi u tr (tuân th th m khám, tuân th u ng thu c…); (2) nhóm y u t tác
đ ng đ n s c kh e c a tr em nh ng ph i qua nhóm y u t th nh t, có th g i đây là
nhóm y u t trung gian. Chúng tôi chia các y u t trung gian này thành hai nhóm nh

ch y u g m các y u t liên quan đ n đi u kinh t -xã h i c a gia đình, c ng đ ng và
các y u t thu c h th ng y t .
S đ 1: Mơ hình bi u di n m i quan h gi a các y u t kinh t −xã h i,
y t và s c kh e c a tr em nhi m HIV

áp ng v ch m sóc v
dinh d ng

Thái đ ph c v c a
nhân viên Y t

Các y u t liên quan đ n h
th ng y t

S s n có c a d ch v
yt

Các y u t thu c v
c ng đ ng

Các y u t liên quan
đ n b n thân tr em

Các y u t thu c v
ng i ch m sóc
và gia đình

Các y u t li n quan đ n
kinh t −xã h i

áp ng v ch m sóc y t
Tuân th l ch khám,
tuân th u ng thu c

Tình tr ng s c kh e c a tr
em nhi m

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


50

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

2.1. Nhóm các y u t liên quan đ n đi u ki n kinh t -xã h i
2.1.1. Các y u thu c v gia đình và ng

i ch m sóc bao g m:

a) các y u t liên quan đ n h gia đình n i tr em nhi m HIV sinh s ng bao g m: ki u
gia đình (gia đình có cha m s ng cùng v i tr nhi m HIV, gia đình ch có ng i già và tr
em nhi m HIV); thu nh p bình quân đ u ng i; kh n ng chi tr các d ch v tr c trong và
sau khi ch m sóc y t (Chi phí v n chuy n, chi phí n trong th i gian th m khám,…);
b) các y u t liên quan đ n ng i ch m sóc: tu i, gi i tính, ngh nghi p, quan h
v i tr em nhi m HIV, hi u bi t v HIV, hi u bi t v ph ng pháp đi u tr , tin t ng vào
ph ng pháp đi u tr ;
c) s k th trong gia đình đ i v i tr em nhi m HIV.
2.1.2. Nhóm y u t liên quan đ n tr em: tu i t i th i đi m đi u tr , gi i tính, tu i

t i th i đi m phát hi n HIV, tình tr ng s c kh e t i th i đi m phát hi n HIV và cơng khai
tình tr ng nhi m đ i v i tr .
2.1.3. Các y u t thu c c ng đ ng bao g m: s hoàn thi n c a c s h t ng đo
l ng thông qua chi phí cho đi l i đ th m khám, chi phí cho n, ch th m khám; s k
th c a c ng đ ng; ho t đ ng tr giúp c a c ng đ ng đ i v i tr em nhi m HIV.
2.2. Nhóm y u t liên quan đ n d ch v y t
a) S s n có c a các d ch v y t t i đ a ph

ng;

b) Thái đ ph c v c a các nhân viên y t n i th m khám.
3. Thi t k bi n s
Nghiên c u này s d ng ph ng pháp phân tích các b ng chéo và s d ng ph ng
pháp phân tích đa bi n. Trong mơ hình đa bi n, bi n ph thu c là hi u qu c a vi c đi u
tr ART. Cách thi t k bi n này nh sau:
đi
đ
l
đ

T s li u v chi u cao, cân n ng c a tr em t i th i đi m chu n đoán HIV và th i
m ph ng v n do nhân viên y t cung c p, s d ng ch s kh i l ng c th - th ng
c bi t đ n v i ch vi t t t BMI theo tên ti ng Anh Body Mass Index. G i W là kh i
ng c a m t ng i (tính b ng kg) và H là chi u cao (tính b ng mét), ch s kh i c th
c tính theo cơng th c:
W
BMI =

(H)2

So sánh ch s c th th c t c a tr em đã tính đ c v i ch s m u do WHO
cơng b tính đ c ch s z-score. Sau khi tính đ c ch s z-score cho t ng tr em, có th
x p lo i tr em thành các nhóm nh sau:
Tên nhóm
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3

Z-score
(- 6 ) - (– 2,01)
(- 2 ) – (1,01)
(-1) – (0)

Tên nhóm
Nhóm 4
Nhóm 5
Nhóm 6

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

Z-score
(+ 0,1) – (+ 1)
(+1,1) – (+2)
> (+ 2)


Bùi Th H nh

51

Ch s kh i l ng c th ch u nh h ng ch y u b i 2 y u t : (1) S phát tri n t
nhiên khi tr l n lên theo đ tu i và (2) S phát tri n kh i l ng c th do nh h ng c a
ch m sóc s c kh e nói chung, trong đó có hi u qu đi u tr ART cho tr .
xác đ nh
hi u qu c a ch ng trình đi u tr ART cho tr em, tr c h t c n lo i tr nh h ng c a
s phát tri n t nhiên theo tu i đ n s bi n đ ng ch s kh i c th . Cách xác đ nh c th
nh sau:
Nh ng tr em có tr s z-score c a ch s kh i l ng c th x p nhóm 1 t i th i
đi m chu n đoán, nh ng t i th i đi m ph ng v n, tr s z-score c a ch s tr ng l ng c
th x p nhóm 2 thì ngh a là vi c ch m sóc s c kh e đ i v i tr nhi m là có k t qu tích
c c, hay cịn g i là có hi u qu . Nói m t cách t ng quát, khi so sánh tr s c a z-score t i
th i đi m ph ng v n và t i th i đi m ch n đoán, n u tr s t i th i đi m ph ng v n cao
h n giá tr t i th i đi m ch n đốn, thì s c kh e c a bé đã đ c c i thi n, công tác ch m
sóc s c kh e đ t hi u qu . N u tr s c a z-score t i hai th i đi m b ng nhau, ngh a là s c
kh e c a bé không đ c c i thi n, ch m sóc s c kh e có k t qu khơng thay đ i hay hi u
qu b ng không. N u tr s c a z-score t i th i đi m ph ng v n nh h n tr s z-score t i
th i đi m phát hi n HIV thì s c kh e c a tr em b gi m sút so v i tr c, công tác ch m
sóc s c kh e khơng đ t hi u qu mong mu n. V i cách thi t k này chúng tôi xây d ng
m t bi n m i mang tên là hi u qu đi u tr tính theo ch s kh i l ng c th . Bi n s này
đã mã hóa theo 3 giá tr (1=“ i u tr có hi u qu ”; 2=“Khơng có s thay đ i trong q
trình đi u tr ” và 3=“ i u tr khơng có hi u qu ”)
Nghiên c u này s d ng phân tích h i quy logistic đ xác đ nh nh ng nhân t nh
h ng đ n tình tr ng s c kh e tr em t i th i đi m ph ng v n, hay nói m t cách chính xác
là xác đ nh nhân t ch y u nh h ng đ n hi u qu đi u tr . Hai mơ hình phân tích s đ c
s d ng: Mơ hình th nh t v i bi n ph thu c đ c xây d ng là đi u tr không hi u qu v i
mã hóa 1=“ i u tr khơng có hi u qu ” và 0=“Các tr ng h p khác”; Mơ hình th hai đ c
xây d ng v i bi n ph thu c là đi u tr có hi u qu v i mã hóa là 1=“ i u tr có hi u qu ”
và 0=“Các tr ng h p khác”. Các bi n đ c l p s đ c đ a vào mơ hình bao g m: (a) các
y u t thu c gia đình và ng i ch m sóc, (b) các y u t thu c v c ng đ ng, (c) các y u t
thu c v b n thân tr em, và (d) các y u t thu c kinh t -xã h i c a vùng.

4. K t qu nghiên c u ch y u
4.1. Tình tr ng s c kh e tr em đang đi u tr ART trong m u kh o sát
Nh trên đã nêu, thông qua ch s kh i l ng c th th c t và ch s tiêu chu n c a
WHO, ta tính đ c z-score cho t ng tr em. N u tr em có z-score <- 2 có th coi là tình
tr ng s c kh e không t t. Theo s li u b ng 1, t i th i đi m phát hi n nhi m HIV, trong
t ng m u có t i 18% tr em đang đi u tr t i các b nh vi n hi n nay có tình tr ng s c
kh e kém.
T i th i đi m ph ng v n, t l tr em có tình tr ng s c kh e kém trong t ng m u đã
gi m xu ng ch cịn 13,5%. Có th th y r ng th i gian đi u tr c ng có nh h ng nh t
đ nh đ n vi c c i thi n tình tr ng s c kh e c a tr em. N u th i gian đi u tr t i các c s
y t kh o sát đ c kho ng 1 n m thì t l tr em có tính tr ng s c kh e kém là 23,5%
(g n 1/4 s tr ). N u th i gian đi u tr đã đ c t 2 n m tr lên thì t l này ch cịn dao
đ ng m c 16 đ n 18%.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


52

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

B ng 1: Tình tr ng s c kh e tr em tính theo z-score t i th i đi m ph ng v n
và t i th i đi m phát hi n HIV phân theo l a tu i (%)

Z-core BMI
(- 6 ) - (– 2,01)
(- 2 ) – (-1,01)
(-1) – (0)

(+ 0,1) – (+ 1)
(+1,1) – (+2)
> (+ 2)
N
P_value

10 - 14
PV PH
23,5
17,4
20,5
18,6
25,8
32,9
17,4
23,4
8,3
6,0
4,5
1,8
132
167
0,005

S tháng đi u tr c a tr em t
22 - 26
34 - 38
PV
PH
PV

PH
16,1
13,5
18,0
23,5
15,4
20,3
18,4
20,5
24,2
28,4
28,0
25,8
25,5
16,2
21,5
17,4
14,1
10,8
9,6
8,3
4,7
10,8
4,6
4,5
149
74
522
132

i b nh vi n
46 - 48
PV
PH
17,4
16,1
18,6
15,4
32,9
24,2
23,4
25,5
6,0
14,1
1,8
4,7
167
149

T ng
PV
PH
13,5
18,0
20,3
18,4
28,4
28,0
16,2
21,5

10,8
9,6
10,8
4,6
74
522

Vi c c i thi n tình tr ng s c kh e c a tr em do đi u tr ART ch đ
thông qua bi n s hi u qu đi u tr đã đ c thi t k (xem B ng 2).

c đo l

ng

B ng 2: Hi u qu đi u tr ART c a tr em nhi m HIV
phân theo n i đi u tr t i th i đi m ph ng v n (%)

Khơng hi u qu
Bình th ng
Hi u qu
N
P_Value

TP. HCM

Hà N i

T ng

23,9

30,5
45,6
397

26,3
43,2
30,5
118
0,000

24,5
33,4
42,1
515

Nhi đ ng 1
23,0
37,9
39,1
243

Nhi đ ng 2
25,9
18,9
55,2
143
0,008

An Hoa
18,2

18,2
63,6
11

Nhi
Trung
ng
26,3
43,2
30,5
118

S li u b ng 2 cho th y, có 42% tr em trong t ng m u đ c đi u tr có k t qu
t t, ch có 24,5% s tr trong m u đi u tra có k t qu đi u tr ch a t t. Trong đó, t l
đi u tr có k t qu t t t i TP.HCM cao h n Hà N i. N u TP.HCM có t i 45,6% s tr
đ c đi u tr có k t qu t t thì Hà N i con s này ch có 30%. S khác bi t gi a Hà N i
và TP.HCM v k t qu đi u tr có ý ngh a th ng kê rõ r t.
N u phân tích hi u qu đi u tr theo th i gian đi u tr t i các c s y t kh o sát, ta
th y trong th i gian đ u đi u tr , hi u qu đi u tr th hi n rõ r t h n các th i gian sau. T l
đi u tr có hi u qu c a tr đã đi u tr kho ng 1 n m là 50%, t l này ch còn là 40% khi
tr đi u tr đ c 2 n m; t l này là 35% khi tr đã đi u tr đ c 4 n m tr lên (Xem B ng
3). K t qu này c ng d hi u, b i vì khi m i đi u tr thu c kháng vi rút, s c kh e c a bé h i
ph c nhanh chóng, nh ng khi th i gian đi u tr càng dài thì kh n ng ph c h i s c kh e
khó h n giai đo n đ u. i u này thích h p v i hi u qu đi u tr m i b nh khác khơng ch
riêng đi u tr HIV. Do đó, các b c cha m /gia đình tr khơng nên n n chí khi th y trong
nh ng n m sau c a quá trình đi u tr s c kh e c a tr em không c i thi n nhi u.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

Bùi Th H nh

53

B ng 3: Hi u qu đi u tr phân theo th i gian đi u tr tính b ng tháng (%)
Th i gian đi u tr
Khơng hi u qu
Bình th ng
Hi u qu
N

10-14
tháng
20,8
28,5
50,8
130

22-26
tháng
19,6
39,9
40,5
163

34-38
tháng
26,8
33,6
39,6

149

46-50 và t 50
tháng tr lên
37,0
27,4
35,6
73

T ng
24,5
33,4
42,1
515

P_value
0,338
0,005
0,002

S li u b ng 4 cho th y, hi u qu c a đi u tr đ t m c r t cao đ i v i nh ng tr nhi m
HIV phát hi n đ tu i nh . Nh ng tr đ c phát hi n nhi m HIV tr c hai tu i đ c đi u tr
có k t qu t t chi m t i 63,2%, trong khi đó t l này tr phát hi n nhi m HIV trong vòng t
2 đ n 5 tu i ch có 27%. M t đi u r t khó gi i thích là t l đi u tr có k t qu t t tr phát hi n
nhi m HIV sau 5 tu i l i cao h n t l này tr phát hi n s m h n (t 2 đ n 5 tu i).
B ng 4: Phân b tr em đ c ph ng v n theo hi u qu đi u tr
và theo đ tu i phát hi n nhi m HIV (%)
tu i phát hi n b nh
Không hi u qu
Bình th ng

Hi u qu
T ng
N
P_value

D

i 2 tu i
16,4
20,4
63,2
100
152
0,000

2-5 tu i
28,7
43,9
27,4
100
230

Trên 5 tu i
26,5
30,3
43,2
100
132

T ng

24,5
33,5
42,0
100
514

Phân tích m i quan h gi a k t qu đi u tr v i tu i c a tr em t i th i đi m ph ng
v n c ng cho th y, nh ng tr nhi m có đ tu i d i 2 tu i có k t qu đi u tr t t h n.
i u này c ng đ ng ngh a v i vi c tr em đ c phát hi n s m tr c 2 tu i và đ c đi u
tr ngay s có k t qu đi u tr t t h n.
B ng 5: Phân b tr em đ c ph ng v n theo hi u qu đi u tr
và theo đ tu i t i th i đi m ph ng v n (%)
tu i t i th i đi m PV
Khơng hi u qu
Bình th ng
Hi u qu
T ng
N
P_value

D

i 2 tu i
13,2
13,2
73,7
100
38
0,000

2-5 tu i
14,8
29,5
55,7
100
149

Trên 5 tu i
30,3
37,6
32,1
100
327

T ng
24,5
33,5
42,0
100
514

S li u b ng 5 c ng cho th y, t l đi u tr có k t qu t t t l ngh ch v i đ tu i
c a tr t i th i đi m ph ng v n. Tr em trên 5 tu i t i th i đi m ph ng v n có t l đi u
tr có k t qu t t th p nh t.
K t qu phân tích chéo gi a các y u t kinh t -xã h i, đáp ng đi u tr và k th t i
gia đình và c ng đ ng v i hi u qu đi u tr ART cho th y:

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

nh h

54

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

- Trái v i suy lu n c a nhóm nghiên c u, nh ng tr em có kho ng cách t nhà đ n
n i đi u tr tính theo th i gian dài l i có k t qu đi u tr cao h n nh ng tr em kho ng
cách ng n. Thu nh p bình quân và chi cho n u ng bình qn c a h gia đình khơng nh
h ng đ n hi u qu đi u tr ART c a tr . i u này có th là do hi n nay các ch ng trình
đi u tr ART cho tr em v n đ c hoàn toàn mi n phí.
- Nh ng tr em đ c s
hi u qu đi u tr cao h n. i
qu đi u tr . K t qu này t
Nam trong các nghiên c u tr

ng cùng cha, m và có ng i ch m sóc chính là cha, m thì
u này có ngh a là tình tr ng m cơi nh h ng x u đ n k t
ng đ ng v i k t qu đã tìm th y m t s n c và Vi t
c.

- K t qu đi u tr t t t l thu n v i m c đ tin t ng vào phác đ đi u tr và vào bác s
đi u tr . M i quan h gi a bác s và b nh nhân càng thân thi n thì hi u qu đi u tr càng cao.
- Nh ng tr em có ng i ch m sóc chính và các thành viên trong gia đình khơng s
nh ng ng i khác trong gia đình và xã h i k th thì hi u qu đi u tr cao h n rõ r t so
i k t qu đi u tr c a nh ng tr em có ng i ch m sóc chính và gia đình ln ln lo s
k th c a nh ng ng i xung quanh. i u này cho th y, đ nâng cao ch t l ng đi u
ART cho tr em thì cơng tác tun truy n ch ng k th c n đ c đ y m nh h n n a.

b

v
s
tr
h

4.2. Phân tích h i quy logistic xác đ nh t m quan tr ng c a các nhân t
ng đ n tình tr ng s c kh e c a tr em

nh

nh
qu
nh
nh

Tn th mơ hình lý thuy t đ c đ c p trên, nghiên c u này đ a vào mơ hình
ng bi n s sau: Bi n ph thu c là hi u qu đi u tr v i 3 ph ng án: 1= Không hi u
; 2= Không thay đ i; 3= Hi u qu . Các bi n đ c l p đ c đ a vào mơ hình bao g m
ng y u t đã mô t
ph n ph ng pháp nghiên c u. B ng d i đây ch trình bày
ng k t qu bao g m nh ng nhân t nh h ng có ý ngh a th ng kê.
B ng 6: K t qu ph ng trình h i quy đa bi n v các nhân t
nh h ng đ n hi u qu đi u tr ART cho tr em nhi m HIV
(Hi u qu đi u tr đ c đo b ng m c đ c i thi n c a ch s kh i l ng c th BMI)
Mơ hình 1: Bi n ph thu c là
Khơng có hi u qu đi u tr

1

H ng s

Chi phí đi l i
D i 50 nghìn đ ng
50-100 nghìn đ ng
100-150 nghìn đ ng
Trên 150 nghìn đ ng
Tu i t i th i đi m ph ng v n
D i 2 tu i
T 2 đ n 5 tu i
Trên 5 tu i
Tu i t i th i đi m phát hi n
D i 2 tu i
T 2 đ n 5 tu i
Trên 5 tu i

M c ý ngh a th ng
kê

B

Exp(B)

-0,819

0,73845

1,005
1,019
-0,044
0,000

0,08500
0,05033
0,93320

2,732
2,769
0,957

0,640
1,150
0,000

0,25386
0,00112

1,896
3,159

-2,040
-1,426
0,000

0,01295
0,00192

0,130
0,240

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn

Bùi Th H nh

2

•

Nhóm đ i ch ng là nhóm 3 (nhóm đi u tr có hi u qu )

•

Nh ng đi m b ng 0 là giá tr tham chi u

Mơ hình 2: Bi n ph thu c là
hi u qu đi u tr không thay đ i
H ng s
T nh/thành ph
Hà N i
TP.HCM
Th i gian đi u tr
10-14 tháng
22-26 tháng
34-38 tháng
46 tháng tr lên
Tu i t i th i đi m ph ng v n
D i 2 tu i
T 2 đ n 5 tu i
Trên 5 tu i
Tu i t i th i đi m phát hi n
D i 2 tu i

T 2 đ n 5 tu i
Trên 5 tu i
Chi-Square

B
-14,104

M c ý ngh a th ng
kê
0,00000

55

Exp(B)

0,682
0,000

0,03041

1,978

0,619
0,725
0,573
0,000

0,19004
0,08246
0,16278

.

1,857
2,064
1,773

0,043
1,120
0,000

0,93326
0,00063
.

1,043
3,066

-1,681
-0,807
0,000
139,009

0,02256
0,04061
.
0,000

0,186
0,446

• Nhóm đ i ch ng là nhóm 3 (nhóm đi u tr có hi u qu )
• Nh ng đi m b ng 0 là giá tr tham chi u
K t qu h i quy đa bi n cho th y các nhân t kinh t −xã h i c a h gia đình g n
nh khơng tác đ ng đ n hi u qu đi u tr ART c a tr em nhi m HIV t i các b nh
vi n kh o sát.
K t qu mơ hình 1: Bi n ph thu c là đi u tr khơng có hi u qu
K t qu đi u tr t l ngh ch v i chi phí v n chuy n. i u đó có ngh a là t l tr em
đi u tr không hi u qu s gi m cùng v i chi phí v n chuy n t ng lên. K t qu phân tích
đ nh tính và phân tích đ n bi n cho th y nh ng ng i có chi phí v n chuy n cao là nh ng
ng i s d ng ph ng ti n xe taxi đ đ a tr em đi khám và nh ng ng i xa b nh vi n
ph i s d ng ô tô công c ng v i quãng đ ng dài.
Nhân t th hai là đ tu i c a tr t i th i đi m ph ng v n. K t qu phân tích mơ
hình đa bi n hồn tồn trùng kh p v i k t qu phân tích đ n bi n. Tu i c a tr em t i th i
đi m ph ng v n càng nh , thì t l đi u tr khơng có hi u qu càng th p
Nhân t th ba là tu i c a tr em t i th i đi m phát hi n, k t qu c a mơ hình c ng
cho th y r ng khi tr em đ c phát hi n đ tu i càng nh , thì t l đi u tr khơng có k t
qu càng th p.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


56

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

K t qu mơ hình 2: Hi u qu đi u tr không thay đ i
K t qu h i quy đa bi n cho th y t i Hà N i t l đi u tr khơng có k t qu cao h n
TP.HCM.

Nhân t th hai là th i gian gián đo n đi u tr : k t qu mơ hình cho th y nhóm có
th i gian đi u tr t 10 đ n 14 tháng có t l tr em s c kh e không thay đ i sau th i gian
đi u tr nh nh t, sau đó đ n nhóm trên 5 tu i.
Nhân t th ba là đ tu i t i th i đi m ph ng v n: k t qu mơ hình cho th y xu
h ng là tu i c a tr t i th i đi m đi u tr càng nh thì t l tr có tình tr ng s c kh e
khơng c i thi n th p nh t.
Nhân t th t là đ tu i t i th i đi m chu n đốn: k t qu mơ hình c ng cho
th y tu i t i th i đi m phát hi n càng th p thì t l tr em có s c kh e khơng thay đ i
càng th p.
5. K t lu n
K t qu phân tích c a nhóm nhiên c u cho th y các y u t kinh t -xã h i, đ c bi t
là các y u t xã h i nh lo i h gia đình, ng i ch m sóc chính, s k th trong gia đình
và xã h i, thu nh p bình qn và chi phí cho n u ng bình qn đ u ng i khơng nh
h ng rõ r t đ n k t qu tích c c c a vi c đi u tr . K t lu n này đã đ c kh o ch ng
thơng qua c phân tích b ng b ng chéo và phân tích đa bi n.
K t qu này là đi u khá b t ng và có th gây tranh lu n. Tuy nhiên, c n th y r ng
hi n nay ch ng trình đi u tr ART cho ng i nhi m HIV và tr em nhi m HIV hồn
tồn mi n phí. Gia đình ng i nhi m không ph i tr b t k chi phí nào cho vi c khám và
ch a b nh (th m khám đ nh k , thu c kháng th ARV và th m chí c m t s lo i thu c
ch ng nhi m trùng c h i). M t câu h i đ c đ t ra là: hi n nay Vi t Nam đã đ c th
gi i cơng nh n là thốt nghèo, ch c t ng lai không xa, Vi t Nam s khơng cịn nh n
đ c tài tr cho ch ng trình phịng ch ng HIV n a. Trong tr ng h p này, nh ng ng i
nhi m HIV s ph i tr toàn b ti n d ch v và ti n thu c. V y h s nh th nào, nh ng
h nghèo có m c thu nh p d i 1.500.000 đ ng/tháng có đ kh n ng chi tr ti n thu c
đ t n h ng d ch v y t hay không?
H n ch c a nghiên c u này là ti n hành thu th p thông tin trên nh ng tr em đ c
đi u tr t i nh ng b nh vi n tuy n Trung ng. Vì v y, nh ng h nghèo, quá khó kh n v
m t kinh t và vì lý do nào đó khơng tham gia đi u tr t i các b nh vi n này đã b lo i tr
kh i m u đi u tra. i u này c ng có th gi i thích lý do t i sao nh ng ng i có chi phí
v n chuy n cao h n l i có t l tr em đi u tr có k t qu tích c c cao h n. Trên th c t ,

nh ng ng i t nh xa đ n đi u tr t i TP.HCM và Hà N i là nh ng ng i có quy t tâm
đi u tr cao. H s n sàng ch p nh n m i khó kh n, k c ti n b c và th i gian đ đi u tr
b nh cho con cháu mình.
Nghiên c u này khơng tìm th y nh h ng c a s k th đ n k t qu đi u tr . Trên
th c t , nh ng ng i nhi m HIV và tr em nhi m HIV b k th c trong gia đình và xã

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


Bùi Th H nh

57

h i. Có th là cha m , ông bà n i ngo i c a tr đã b o v tr b ng cách đ a tr đi khám và
ch a b nh xa đ hàng xóm và nh ng ng i xung quanh khơng bi t là tr b nhi m.
- Các nhân t nh h ng r t l n đ n hi u qu đi u tr là tu i t i th i đi m phát hi n.
N u tu i t i th i đi m phát hi n càng nh thì hi u qu đi u tr càng cao.
- Các phân tích v tu i t i th i đi m ph ng v n và th i gian đi u tr còn cho th y
t i th i đi m ph ng v n nh ng tr có đ tu i nh thì hi u qu đi u tr càng cao. i u
này cho th y nh ng tr có đ tu i t i th i đi m ph ng v n nh , t c là đ tu i lúc phát
hi n c ng nh .
- Hi u qu đi u tr th ng đ c th y rõ r t th i k đ u đi u tr (trong vòng t 10
đ n 14 tháng) Th i k đi u tr càng dài thì hi u qu đi u tr s không đ c c m nh n rõ
d t nh th i k đ u khi m i đi u tr .
K t qu c a nghiên c u này g i ra r ng c n phát tri n h n n a ch ng trình phịng
ch ng lây truy n t m sang con kh p m i mi n trong t qu c đ có th phát hi n và
đi u tr s m cho tr em nhi m HIV. Ch ng trình này có th k t h p ch t ch v i ch ng
trình sàng l c tr c sinh.
Tài li u trích d n
Avina Sarna, MBBS, MD, MPH; Scott Kellerman, MD, MPH. 2010. Access to

Antiretroviral Therapy for Adults and Children with HIV Infection in
Developing Countries: Horizons Studies, 2002-2008. Public Health Reports,
March-April 2010, Volume 125, 305-315.
C c Phòng, ch ng HIV/AIDS – B Y t Vi t Nam. 2009.
c tính và d báo nhi m
HIV/AIDS t i Vi t Nam 2007-2012, Hà N i, 54 trang.
Jane M. Simoni, Arianna Montgomery, Erin Martin, Michelle New, Penelope A. Demas
and Sohail Rana. 2007. Adherence to Antiretroviral Therapy for Pediatric HIV
Infection: A Qualitative Systematic Review With Recommendations for
Research and Clinical Management. Pediatrics 2007; Vol.119; e1371-e1383.
Karthikeyan Paranthaman, Nagalingeswaran Kumarasamy, Devaleenol Bella and Premila
Webste. 2009. Factors influencing adherence to anti-retroviral treatment in
children with human immunodeficiency virus in South India: a qualitative study.
AIDS Care, Vol. 21, No. 8, August 2009, 1025-1031
Mai Dao Ai Nhu, Doan Thi Ngoc Diep, Truong Huu Khanh. 2009. ánh giá tình hình tuân
th đi u tr thu c kháng Retrovirus b nh nhi nhi m HIV/AIDS t i B nh vi n Nhi
đ ng 1. Y Hoc TP. Ho Chi Minh, Vol. 13 – Supplement of No 1 - 2009: 212 – 218;
Nöstlinger C, Jonckheer T, De Belder E, et al. 2004. Families afected by HIV: parents'
and children's characteristics and disclosure to the children. AIDS Care 2004;
Vol.16: 641-648.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn


58

nh h

ng c a các y u t kinh t −xã h i và...

Philippa M Musoke, Peter Mudiope, Linda N Barlow-Mosha, Patrick Ajuna, Danstan
Bagenda, Michael M Mubiru, Thorkild Tylleskar, and Mary G Fowler 2010.
Growth, immune and viral responses in HIV infected African children receiving
highly active antiretroviral therapy: a prospective cohort study. BMC Pediatrics.
2010 Aug 6;10:56.
Sarah E. Alkenbrack Batteh, Steven Forsythe, Gayle Martin and Ty Chettra. 2008.
Confirming the impact of HIV/AIDS epidemics on household vulnerability in
Asia: the case of Cambodia. AIDS 2008, 22 (suppl 1):S103 – S111.
Theresa S. Betancourta, Mary K.S. Fawzib, Claude Bruderleinc, Chris Desmondd and Jim
Y. Kime. 2010. Children afected by HIV/AIDS: SAFE, a model for promoting
their security, health, and development. Psychology, Health & Medicine, Vol.
15, No. 3, May 2010, 243-265.
Tr

ng Hoàng M i, Võ Th Kim Hoàn, ng Xuân i n. 2009. Kh o sát ki n th c ng i
ch m sóc tr nhi m HIV và các y u t nh h ng đ n tuân th đi u tr t i phòng
khám ngo i trú b nh vi n An Giang. Báo cáo nghiên c u khoa h c n m 2009,
B nh
vi n
An
Giang.
/>ON=9&p=3

UNICEF. 2010. Báo cáo phân tích tình hình tr em t i Vi t Nam 2010, 314 trang.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c, www.ios.org.vn