Nghiên cứu ảnh hưởng của một số công thức bón phân đến sinh trưởng,phát triển và năng suất cà phê vói trong điều kiện có che bóng và không che bóng tại đăk lăk

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P I
------------------

HỒNG BÁ NGHI M

NGHIÊN C U NH HƯ NG C A M T S

CÔNG TH C

BÓN PHÂN ð N SINH TRƯ NG, PHÁT TRI N VÀ NĂNG
SU T CÀ PHÊ V I TRONG ðI U KI N CĨ CHE BĨNG
VÀ KHƠNG CHE BĨNG T I DAKLAK

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành: TR NG TR T
Mã s : 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. HOÀNG THANH TI M

HÀ N I, 2007


L I CAM ðOAN
- Tác gi xin cam ñoan, s li u và k t qu nghiên c u trình bày trong
lu n văn này là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
- Tác gi xin cam ñoan, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này
ñã ñư c cám ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã ñư c ch rõ
ngu n g c.
Hà N i, Ngày 18 tháng 12 năm 2007
Tác gi

Hoàng Bá Nghi m


L I CÁM ƠN
ð hồn thành đ tài này, chúng tơi đã nh n đư c s giúp đ t n tình
c a các c p lãnh đ o Trư ng ð i H c Nông Nghi p I - Hà N i, Vi n Khoa
h c K thu t Nông Lâm nghi p Tây Nguyên, UBND TP Buôn Ma Thu t,
UBND Huy n Krơng Pach, Phịng Tr ng Tr t S Nông Nghi p Phát tri n
nông thôn T nh DakLak và các nông h tr ng cà phê t i TP Buôn Ma Thu t
và Huy n Krông Pach, DakLak.
Tơi xin bày t lịng kính tr ng và bi t ơn sâu s c đ n:
*/. TS. Hồng Thanh Ti m, Vi n Trư ng Vi n KHKT NLN Tây
Nguyên.
*/. TS. Tôn N Tu n Nam, Vi n KHKT NLN Tây Ngun.
*/. TS. Vũ ðình Chính, Trư ng b môn Cây Công Nghi p, trư ng ð i
H c Nông Nghi p I, Hà N i.
*/. TS. Nguy n ðình Vinh, Trư ng ð i H c Nơng Nghi p I, Hà N i.
*/. Cùng toàn th th y cô giáo B môn Cây Công Nghi p, t p th lãnh
ñ o Khoa Sau ð i H c, t p th lãnh đ o Khoa Nơng H c - trư ng ð i H c
Nông Nghi p I, Hà N i.
*/. T p th cán b Phòng Khoa H c, Vi n KHKT NLN Tây Nguyên.
*/. T p th cán b nghiên c u khoa h c thu c B môn H Th ng nông
nghi p, Vi n KHKT NLN Tây Nguyên.
Nh ng ngư i ñã t n tình giúp đ , đóng góp ý ki n q báu và t o m i
ñi u ki n thu n l i đ tơi hồn thành lu n văn này.
Tác gi lu n văn

Hoàng Bá Nghi m.

M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c hình

vii

1.

M ð U

1

1.1.

ð tv nđ

1

1.2.

Tính c p thi t c a đ tài

2

1.3.

M c đích c a ñ tài

2

1.4.

Yêu c u c a ñ tài

3

1.5.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n

3

1.6.

Gi i h n đ tài

4

2.

T NG QUAN TÀI LI U

5

2.1.

Tình hình phát tri n s n xu t cà phê

2.2.

Ngu n g c và đ c tính cà phê v i (Coffea canephora)

8

2.3.

Yêu c u khí h u c a cây cà phê v i

9

2.4.

ð t tr ng cà phê

11

2.5.

Gi ng cà phê v i

13

2.6.

Nhu c u dinh dư ng c a cà phê

14

2.7.

Vai trị c a phân bón, tư i nư c và tr ng cây che bóng trong

nư c ta

5

thâm canh cà phê

17

3.

ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

26

3.1.

ð i tư ng ñi u tra, nghiên c u

26

3.2.

N i dung và phương pháp nghiên c u

27

4.

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

36

4.1.

ði u ki n t nhiên c a vùng đi u tra

36

4.1.1. ð c đi m khí h u th i ti t

36


4.1.2. ð t đai

36

4.1.3. Nhi t đ khơng khí

41

4.1.4. Gió

42

4.1.5. Ch đ mưa

42

4.1.6.

43

m đ khơng khí

4.1.7. Tình hình tr ng cây che bóng, cây ch n gió t i đ a bàn đi u tra

44

4.1.8. Tình hình tư i nư c cho cà phê trong mùa khô

47

4.1.9. Năng su t cà phê t i các vùng đi u tra

49

4.1.10. Tình hình s d ng phân bón t i các đi m ñi u tra

50

4.2.

51

K t qu nghiên c u t i vư n thí nghi m

4.2.1. Nhi t đ khơng khí

51

4.2.2.

m đ khơng khí t i vư n thí nghi m

53

4.2.3.

mđ đ t

55

4.2.4. Lý hóa tính đ t t i ñ a ñi m nghiên c u
4.2.5.

58

nh hu ng c a các cơng th c bón phân đ n t c ñ tăng trư ng
c a s ñ t trên cành trong đi u ki n có che bóng và khơng che
bóng

4.2.6. T l r ng qu

59
60

4.2.7. Lư ng ch t h u cơ tr l i cho ñ t t i vư n thí nghi m trên 2 n n
có và khơng có che bóng

64

4.2.8. T l nhi m b nh g s t c a cà phê v i trong vư n thí nghi m

65

4.2.9. Năng su t cà phê t i vư n thí nghi m

67

4.2.10.Hi u qu kinh t t mơ hình thí nghi m v i 3 cơng th c phân
bón trên 2 n n có và khơng có che bóng

69

5.

K T LU N VÀ ð NGH

71

5.1.

K t lu n

71

5.2.

ð ngh

72

TÀI LI U THAM KH O

73

DANH M C CH
Cty

VI T T T

: Công ty

KHKT

: Khoa h c k thu t

NLN

: Nông Lâm nghi p

NN&PTNT

: Nông nghi p và Phát tri n nơng thơn

PB

: Phân bón

TNHH

: Trách nhi m h u h n

TP BMT

: Thành Ph Buôn Ma Thu t

DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1. Di n bi n di n tích và lư ng cà phê xu t kh u t năm 1981 ñ n
2005

6

2.2. Di n tích, s n lư ng cà phê

Vi t Nam và t nh DakLak

7

2.3. Lư ng dinh dư ng cây cà phê l y ñi t ñ t qua các năm

16

2.5. Lư ng phân bón cho cà phê v i

18

Pêru

2.6. Lư ng phân bón cho cà phê kinh doanh dư i các m c đ che
bóng khác nhau

Ecuado

18

2.7.. Lư ng phân bón theo năng su t cà phê

19

2.8. Hàm lư ng dinh dư ng c a m t s lo i tàn dư h u cơ trên lô cà
phê

23

2.9. Thành ph n đồn l p sau 2 năm bón tàn dư h u cơ

24

2.10. Dung tr ng và ñ x p ñ t sau 2 năm bón h u cơ

25

2.11.

nh hư ng c a vi c bón tàn dư h u cơ ñ n nhi t ñ và m ñ
ñ t mùa khơ

25

4.1. Di n tích và s n lư ng cà phê t i các ñi m ñi u tra

37

4.2. B ng s li u khí tư ng vùng Krơng Pach (2004-2006)

39

4.3. B ng s li u khí tư ng vùng Eakmat - Bn Ma Thu t (20042006)
4.4. Tình hình tư i nư c cho cà phê kinh doanh

40
các ñi m ñi u tra

48

4.5. Năng su t cà phê t i các khu v c ñi u tra

50

4.6.

50

Năng su t cà phê t i các vùng ñi u tra

4.7. Lư ng phân s d ng cho cà phê t i khu v c ñi u tra
4.8.

51

nh hư ng c a cây che bóng đ n nhi t đ và m đ khơng khí
t i vư n thí nghi m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i

53


4.9.

nh hư ng c a các cơng th c bón phân ñ n m ñ ñ t trong
ñi u ki n có và khơng có cây che bóng qua các ñ t tư i nư c

4.10.

56

nh hư ng c a các cơng th c bón phân đ n lý, hóa tính đ t t i
đ a đi m nghiên c u trong đi u ki n có che bóng và khơng che
bóng (t ng 0-30cm)

4.11.

58

nh hư ng c a các cơng th c bón phân đ n tăng trư ng s đ t
trên cành trong đi u ki n có che bóng và khơng che bóng

4.12.

59

nh hư ng c a các cơng th c bón phân đ n t l r ng qu trong
đi u ki n có che bóng và khơng che bóng t i vư n thí nghi m

4.13.

61

nh hư ng c a các cơng th c bón phân ñ n t l r ng qu trong
ñi u ki n có che bóng và khơng che bóng

62

4.14. Lư ng tàn dư th c v t tr l i cho đ t trong đi u ki n che bóng
và khơng che bóng
4.15.

65

nh hư ng c a các cơng th c bón phân đ n t l nhi m b nh g
s t

4.16.

nh hư ng c a các công th c bón phân đ n các y u t

66

c u

thành năng su t
4.17.

nh hư ng c a các công th c bón phân đ n năng su t cà phê
trong đi u ki n có và khơng có che bóng

4.18.

67

nh hư ng c a các cơng th c bón phân ñ n thu nh p thu n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii

69
70


DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

4.1.

ð th theo dõi khí tư ng t i khu v c huy n Krông Pach

39

4.2.

ð th theo dõi khí tư ng t i khu v c TP Bn Ma Thu t

40

4.3.

Các lo i đ t và ñ d c

41

4.4.

Nhi t ñ và t c ñ gió t i khu v c đi u tra (2004-2006)

4.5.

Lư ng mưa, đ

khu v c đi u tra

42

m khơng khí và lư ng nư c b c hơi t i khu v c

đi u tra (bình qn t năm 2004 - 2006)

43

4.6.

Tình hình tr ng xen và tr ng cây che bóng

huy n Krơng Pach

46

4.7.

Tình hình tr ng cây che bóng và tr ng xen

TP BMT

46

4.8.

Lư ng nư c tư i cho cà phê năm 2007

48

4.9.

Ngu n nư c tư i cho cà phê

49

khu v c ñi u tra

4.10. Di n bi n nhi t ñ trong ngày t i vư n thí nghi m năm 2007
4.11. Nhi t đ khơng khí trong vư n thí nghi m

3 cơng th c phân

bón trư c và sau tư i nư c

53

4.12. Di n bi n m ñ trong ngày t i vư n thí nghi m năm 2007
4.13.

m đ khơng khí trong vư n thí nghi m

55

m đ đ t trư c tư i 1 ngày 3 cơng th c bón phân trong đi u
ki n có và khơng có che bóng.

4.15. ð

m đ t 1 ngày sau tư i

56

3 cơng th c bón phân trong đi u

ki n có và khơng có che bóng
4.16.

54

3 cơng th c bón

phân trư c và sau tư i nư c
4.14.

52

57

m ñ ñ t sau tư i 15 ngày 3 cơng th c bón phân trong đi u
ki n có và khơng có che bóng

57

4.17.

nh hư ng c a các cơng th c bón phân ñ n t c ñ tăng s ñ t

60

4.18.

nh hư ng c a các cơng th c bón phân đ n lư ng qu r ng

62

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii


4.19.

nh hư ng c a các cơng th c bón phân ñ n t l ñ u và r ng
qu

4.20.

n n có che bóng

64

nh hư ng c a các cơng th c bón phân đ n t l nhi m b nh g
s t

4.22.

63

nh hư ng c a các công th c bón phân đ n t l đ u và r ng
qu

4.21.

n n khơng che bóng

n n có cây che bóng

66

nh hư ng c a các cơng th c bón phân đ n t l nhi m b nh g
s t

n n có tr ng cây che bóng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iv

67


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Cây cà phê ñã ñư c tr ng

Vi t Nam trên 100 năm nay nhưng di n

tích cà phê ch phát tri n nhanh trong vòng g n 20 năm tr l i ñây. Hi n nay
c nư c có trên 500.000 ha v i s n lư ng xu t kh u trên 750.000 t n [35],
ñưa Vi t Nam tr thành m t trong nh ng nư c s n xu t cà phê hàng ñ u trên
th gi i. S n ph m cà phê có ý nghĩa h t s c quan tr ng trong n n kinh t
Vi t Nam góp ph n tích c c trong vi c đ nh canh đ nh cư, xóa đói gi m
nghèo và đóng góp m t t tr ng khơng nh vào kim ng ch xu t kh u hàng
năm c a ñ t nư c. ð ng th i v i nh ng bư c ti n ngo n m c trong ngành s n
xu t cà phê, nh ng y u t b t l i cho môi trư ng cũng như tính kém b n v ng

c a m t h th ng canh tác ch y theo năng su t cao (v i ñ u tư thâm canh cao)
ñã b t ñ u b c l . ði u này th y rõ khi ñi u ki n th i ti t b t thu n như h n
hán ho c giá c xu ng th p.
Trong xu th h i nh p c a n n kinh t th gi i, nhu c u tiêu th nh ng
s n ph m có ch t lư ng cao, ñư c s n xu t theo nh ng phương pháp thân
thi n v i môi trư ng ngày càng ñư c chú tr ng. ð c bi t, khi nh ng qui ñ nh
ràng bu c v tiêu chu n ch t lư ng s n ph m ñư c si t ch t, nh ng phương
pháp s n xu t có nh hư ng cho mơi trư ng b lo i b , thì vi c ñ u tư tìm
ki m nh ng phương pháp s n xu t ít gây t n h i đ n mơi trư ng c n đư c
quan tâm. Trong s n xu t, ñ u tư nghiên c u gi m t i ña các y u t ñ u vào
v a đ đ m b o có năng su t v a có hi u qu

n đ nh cũng c n ñư c chú ý.

Do v y, vi c ñ u tư nghiên c u các gi i pháp k

thu t canh tác như tr ng cây

che bóng, bón phân, chăm sóc, phịng tr sâu b nh h p lý nh m nâng cao hi u
qu kinh t cho ngư i tr ng cà phê, b o v môi trư ng b n v ng là yêu c u
c p thi t ñư c ñ t ra v i các vùng tr ng cà phê v i

Tây Nguyên. T th c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1


ti n c a ngành s n xu t cà phê, đ có cách nhìn t ng th và có phương th c
canh tác h p lý trong s n xu t, chúng tơi ti n hành đ tài:
“Nghiên c u nh hư ng c a m t s công th c bón phân đ n sinh

trư ng, phát tri n và năng su t cà phê v i trong đi u ki n có che bóng và
khơng che bóng t i DakLak”.
1.2. Tính c p thi t c a ñ tài
V i di n tích cà phê hơn 174.500 ha (95% là cà phê v i) s n lư ng trên
380.000 t n/năm [35], DakLak là t nh có di n tích cà phê l n nh t Vi t Nam.
Tuy nhiên trong nh ng năm g n ñây h n hán kéo dài liên t c, di n tích r ng
ngày càng b thu h p do n n phá r ng v n ti p t c gia tăng làm cho m ch
nư c ng m ngày càng c n ki t khơng đ cung c p cho nhu c u s d ng nư c
c a con ngư i và cây tr ng. ð ng th i, vi c lo i b cây che bóng và ñ u tư
cao ñ cho cây cà phê ñ cho năng su t cao nh t cũng làm cho môi trư ng
sinh thái cũng như th c ph m b ô nhi m, d ch b nh phát tri n nhi u hơn…T
nh ng v n đ đó, vi c ñ u tư nghiên c u ñ có m t gi i pháp k thu t thích
h p như tr ng cây che bóng, bón phân h p lý nh m nâng cao hi u qu kinh t
cho ngư i tr ng cà phê, h n ch t i ña nh ng nh hư ng b t l i ñ n môi
trư ng, gi m thi u lư ng nư c tư i cho cây tr ng là yêu c u c p thi t ph i ñ t
ra v i các vùng tr ng cà phê v i t i DakLak nói riêng cũng như Tây Nguyên
nói chung.
1.3. M c đích c a đ tài
Nghiên c u nh hư ng c a m t s cơng th c bón phân ñ n sinh trư ng,
phát tri n và năng su t cà phê v i. T k t qu đó xác đ nh đư c cơng th c
bón phân h p lý cho vư n cà phê có và khơng có cây che bóng đ cho năng
su t, hi u qu kinh t cao.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2


1.4. Yêu c u c a ñ tài
- ði u tra hi n tr ng s d ng phân bón và tr ng cây che bóng cho cà
phê v i trên ñ t Bazan t i DakLak.
- Nghiên c u nh hư ng c a các cơng th c bón phân ñ n di n bi n

nhi t ñ , ñ

m và lư ng tàn dư th c v t tr l i cho ñ t trong ñi u ki n có che

bóng và khơng che bóng.
- ðánh giá nh hư ng c a các cơng th c bón phân ñ n m c ñ nhi m
sâu b nh h i

2 mơ hình có che bóng và khơng che bóng.

- Nghiên c u nh hư ng c a các công th c bón phân đ n sinh trư ng,
phát tri n c a cà phê v i trong ñi u ki n có che bóng và khơng che bóng.
- So sánh năng su t và hi u qu kinh t gi a các cơng th c bón phân trong
đi u ki n có che bóng và khơng che bóng.
1.5. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n
+ Ý nghĩa khoa h c
- ðánh giá ñư c hi n tr ng tr ng cây che bóng cho cà phê v i t i
DakLak, qua đó th y đư c nh ng ưu ñi m c a vi c tr ng cây che bóng trong
k thu t tr ng và chăm sóc cà phê. Nh ng ti n b này góp ph n vào chương
trình phát tri n cà phê b n v ng c a t nh DakLak nói riêng và Vi t Nam nói
chung.
- B sung thêm vào tài li u nghiên c u khoa h c c a Vi n Khoa h c
K thu t Nông Lâm nghi p (KHKT NLN) Tây Nguyên v

nh hư ng c a bón

phân và cây che bóng đ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t c a cà phê v i.
+ Ý nghĩa th c ti n:
- K t qu nghiên c u c a ñ tài khơng nh ng là cơ s khoa h c góp
ph n b sung vào quy trình tr ng cà phê t i DakLak mà còn là cơ s giúp

ngư i s n xu t cà phê làm giàu nh gi m chi phí đ u tư (phân bón, nư c
tư i…) nhưng v n ñ m b o năng su t, s n lư ng cũng như ch t lư ng s n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3


ph m. Ngồi ra cịn góp ph n n đ nh b n v ng trong s n xu t c a ngành cà
phê và h n ch tình tr ng ô nhi m môi trư ng ngày càng gia tăng.
1.6. Gi i h n ñ tài
Tuy ñ tài ñư c th c hi n ph i h p cùng Vi n KHKTNLN Tây Nguyên
nhưng th i gian nghiên c u có gi i h n đ i v i m t ñ i tư ng là cây lâu năm,
kinh phí h n ch nên đ tài ch t p trung ñi u tra nghiên c u

nh ng vùng

tr ng cà phê v i (Robusta) tr ng ñi m c a DakLak trên n n đ t Bazan
Thành Ph Bn Ma Thu t và Huy n Krông Pach. ð ng th i chú tr ng vào
y u t

nh hư ng c a các cơng th c bón phân theo thí nghi m c a Vi n

KHKT NLN Tây Nguyên trong đi u ki n có và khơng có tr ng cây che bóng
cho cà phê kinh doanh.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


2. T NG QUAN TÀI LI U

2.1. Tình hình phát tri n s n xu t cà phê

nư c ta

Cây cà phê ñư c các nhà truy n ñ o Cơ ñ c giáo mang vào tr ng

Vi t

Nam t i Qu ng Bình và Qu ng Tr t năm 1857. ð n cu i th k 19 ñ u th
k 20 cây cà phê ñư c tr ng

nhi u nơi: Tun Quang, Phú Th , Sơn Tây,

Hịa Bình, Thanh Hóa, Ngh An, Hà Tĩnh. ð n năm 1920-1925 cây cà phê
m i đư c tr ng

mi n ðơng Nam B và

Tây Nguyên- vùng ñ t ñ Bazan

màu m . Vào nh ng năm 1963-1964, c nư c ch có kho ng 25.000 ha cà
phê, trong đó Mi n B c kho ng 14.000 ha và Mi n Nam kho ng 11.000 ha.
Cho đ n năm 1975 thì c nư c cịn chưa đ n 20.000 ha v i s n lư ng 4.000 –
6.000 t n/năm. T th p niên 80 c a th k 20 ngành cà phê Vi t Nam b t ñ u
ñi vào th i kỳ phát tri n m nh m v i t c ñ k l c. S “bùng n ” này ñã
ñư c dư lu n và c ng ñ ng qu c t ñ c bi t quan tâm nh t là t sau năm 2001
lư ng cà phê xu t kh u c a Vi t Nam ñã vư t qua Colombia, chi m v trí th
nhì trên th gi i ch sau Brazil là nư c có 250 năm l ch s phát tri n cây cà
phê. T c ñ phát tri n s n xu t cà phê

Vi t Nam ñư c th hi n qua b ng 2.1

(s li u di n bi n di n tích gieo tr ng và lư ng cà phê xu t kh u qua 25 năm
t 1980-2005). Qua b ng s li u này có th th y rõ di n tích cà phê c a Vi t
Nam đư c m r ng liên t c cho ñ n năm 2001 nư c ta đã đ t di n tích l n
nh t là 535.000 ha và đó cũng là năm có lư ng cà phê xu t kh u cao nh t
trong 25 năm qua. Có đi u đáng ti c là t năm 1999 b t ñ u bư c vào th i kỳ
kh ng ho ng th a cà phê và giá c b t ñ u xu ng liên t c trong 4 năm li n
2000, 2001, 2002, 2003. ð n năm 2004 giá ch ng l i và sau đó b t đ u tăng
tr l i t năm 2005 và t i th i ñi m ñang thu ho ch c a năm 2007 giá cà phê
bán ra ñang

m c 27.300ñ/kg trên th trư ng t do

Vi t Nam.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5


B ng 2.1. Di n bi n di n tích và lư ng cà phê xu t kh u
t năm 1981 đ n 2005
Di n tích

Lư ng XK

Di n tích

Lư ng XK

(ha)

(T n/ha)

(ha)

(T n/ha)

1981

19.100

4.600

1994

115.500

163.200

1982

19.800

4.600

1995

205.500

222.900

1983

26.500

3.400

1996

285.500

248.500

1984

29.500

9.400

1997

385.000

375.600

1985

44.600

23.500

1998

485.000

387.200

1986

65.600

26.000

1999

529.000

464.400

1987

92.300

30.000

2000

533.000

705.300

1988

119.900

45.000

2001

535.000

844.452

1989

123.100

56.900

2002

522.200

702.218

1990

135.500

68.700

2003

509.937

693.863

1991

135.000

76.800

2004

503.241

889.705

1992

135.500

87.500

2005

491.400

800.608

1993

140.000

124.300

Năm

Năm

(Ngu n: VICOFA theo C/O do VCCI c p).

Do ñ c ñi m thu n l i v đ t đai, khí h u Tây Ngun nói chung và
DakLak nói riêng đư c xem là vùng s n xu t cà phê chính c a Vi t Nam. M c
dù s kh ng ho ng v giá c trong th i gian qua ñã nh hư ng khơng ít đ n
ngành s n xu t cà phê, cho ñ n nay và trong th i gian dài s p t i, cà phê v n là
lo i cây công nghi p ch l c c a vùng Tây Nguyên và mang l i cho ñ t nư c
m t lư ng ngo i t r t l n. Di n tích cà phê Tây Nguyên v n chi m kho ng 90%
di n tích cà phê c nư c. Trong 2 năm v a qua, khi giá cà phê b t ñ u n ñ nh
tr l i thì nơng dân cũng b t đ u tr ng m i l i cà phê (b ng 2.2).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6


B ng 2.2. Di n tích, s n lư ng cà phê
C nư c
Năm

Vi t Nam và t nh DakLak

Vùng Tây Nguyên

DakLak

Di n tích

S n lư ng

Di n tích

S n lư ng

Di n tích

S n lư ng

(ha)

(t n)

(ha)

(t n)

(ha)

(t n)

2001

565.737

841.000

475.736

755.731

180.992

348.289

2002

531.000

689.000

451.100

611.900

167.214

325.408

2003

513.500

771.000

443.200

705.400

166.619

284.349

2004

503.241

834.600

437.758

775.000

165.126

330.700

2005

497.400

767.700

445.800

706.800

170.403

266.300

2006

488.700

853.500

439.900

790.500

170.600

311.400

(Ngu n. ðoàn Tri u Nh n - Di n ðàn Các Gi i Pháp Phát Tri n Cà phê B n V ng)

Ph n l n cà phê tr ng

vùng Tây Nguyên là cà phê v i (Coffea canephora

var. Robusta), chi m hơn 95% di n tích. Các nét đ c trưng trong s n xu t cà
phê

Tây Nguyên nói chung và DakLak nói riêng là:
- ð u tư thâm canh cao đ th hi n

tình tr ng đ c canh, đ u tư nhi u

phân bón, nư c tư i, ít có hay khơng có cây che bóng.
- Cà phê ñ t ñư c năng su t r t cao, vào lo i ñ ng ñ u th gi i, nhưng
giá thành s n xu t cũng cao.
- Ch t lư ng s n ph m th p do có nhi u h n ch trong khâu thu ho ch,
sơ ch cà phê. Ngư i tr ng cà phê có t p quán thu ho ch cà phê qu còn xanh,
thu ho ch b ng cách tu t nguyên c cây m t l n khi qu trên cây chín kho ng
30-50%.
Nh m nâng cao tính n đ nh, b n v ng ngành s n xu t cà phê các nhà
chun mơn và ho ch đ nh chính sách

nư c ta ñã ñ ra m t s các gi i pháp

chính h n ch các thi t h i, r i ro cho ngư i tr ng cà phê:

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7


- Gi m giá thành s n ph m trên cơ s áp d ng các ti n b khoa h c k thu t
như bón phân cân đ i, tư i nư c h p lý. Các bi n pháp k thu t áp d ng khơng
vì m c ñích năng su t cao mà hư ng ñ n s

n ñ nh năng su t và hi u qu .

- Khuy n khích phát tri n s n xu t cà phê b n v ng b ng vi c tr ng cây

che bóng. K t h p cây che bóng v i đa d ng hóa cây tr ng, đa d ng hóa s n
ph m trong vư n cà phê.
- Chú tr ng ñ n khâu ch bi n, nâng cao ch t lư ng cà phê.
Các k t qu nghiên c u và ñi u tra cho th y ph n l n di n tích cà phê
Tây Ngun khơng có cây che bóng và đây là nguyên nhân chính khi n nhi u
vư n cà phê b ki t s c sau m t vài v b i thu.
M c dù ñ t ñư c nh ng bư c ti n vư t b c nhưng hi n nay ngành cà
phê Vi t Nam ñang ñ i ñ u v i nhi u thách th c. V i ch ñ thâm canh cao
ñ , vư n cây ñư c ñ u tư cao v phân bón, nư c tư i, khơng có cây che bóng
và cây tr ng xen đã kích thích cây cà phê phát huy t i ña ti m năng năng su t
nhưng ñ ng th i cũng làm cho vư n cà phê nhanh chóng b suy ki t. H
th ng qu n lý ch t lư ng s n ph m còn b t c p, ngư i s n xu t khơng quan
tâm đ n ch t lư ng s n ph m. Hi n nay v n chưa có nh ng cơng trình nghiên
c u hồn ch nh nh m nâng cao tính n đ nh cho ngư i tr ng cà phê b ng các
bi n pháp ña d ng hóa cây tr ng, h giá thành s n xu t, gi m thi u r i ro do
bi n ñ ng c a giá c , th i ti t và sâu b nh.
2.2. Ngu n g c và đ c tính cà phê v i (Coffea canephora)
Cây cà phê v i thu c loài cà phê (Coffea L.), h cà phê (Rubiaceae), b
cà phê (Rubiales) ñã ñư c phát hi n vào th k 14

Châu Phi. Khu v c phân

b t nhiên c a nó khá r ng l n, tương ng v i các mi n khí h u nóng m t
lưu v c sơng Congo, dãy núi Magumbe tr i dài t phía ðơng đ n t n phía
Tây c a h Victoria [21], [48], [52].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8


Coffea canephora var. Robusta là gi ng cà phê v i ñư c tr ng nhi u

nh t trên th gi i, chi m t l trên 90%, ch y u

các nư c châu Phi (Côte

d’Ivoire, Congo và nhi u nư c khác) [51].
ð c trưng th c v t c a ch ng này là m c kh e, lá to, ñ t dài, cho s n
lư ng cao, nhưng ch u h n kém, thích khí h u nóng m. Hoa màu tr ng, có
mùi thơm, m c thành chùm

nách lá, có t 45-90 hoa. Qu hình trịn ho c

hình tr ng dài t 8 đ n 16mm. V ngồi khi chín có màu đ nh t ho c đ m.
H t hình tr ng, kích thư c khơng đ u [39],[52].
V m t di truy n h c, ñây là cây giao ph n chéo, hàm lư ng caféin cao
hơn cà phê chè (thư ng g p 1,5- 2 l n).
Vi t Nam, cà phê v i ñư c tr ng ch y u trên vùng Tây Ngun và
ðơng Nam B , có ngu n g c t châu Phi [51].
2.3. Yêu c u khí h u c a cây cà phê v i
ðây là m t trong nh ng ñi u ki n h t s c quan tr ng nh hư ng tr c
ti p ñ n sinh trư ng phát tri n và năng su t cà phê. N m v ng yêu c u khí
h u làm cơ s đ ho ch đ nh vùng tr ng cà phê thích h p nh m h n ch t i ña
nh ng tác ñ ng b t l i c a ñi u ki n t nhiên ñ n sinh trư ng c a cà phê.
2.3.1. Nhi t ñ
Cà phê v i r t thích h p đ i v i đi u ki n khí h u xích đ o đi n hình.
Nhi t đ thích h p trung bình t 22-26oC, ít thay ñ i, mưa nhi u và phân b
trên 9 tháng trong năm, đ

m khơng khí thư ng xun

g nđ

m bão hòa.

Cây cà phê v i ch u rét r t kém so v i cây cà phê chè (Coffea arabica).
Các r i lo n sinh lý xu t hi n ngay t nhi t ñ 8-10oC,

nhi t ñ 7oC cây

ng ng sinh trư ng và ch t trư c ñi m ñông giá. Nhi t ñ cao cũng gây tác
h i ñ i v i cây cà phê v i, nh t là khơng khí thi u đ

m, làm cho lá r ng, các

ng n cành, các ch i héo ñi và ch t [39], [52].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9


2.3.2. Lư ng mưa
Lư ng mưa thích h p hàng năm t 1500-1800 mm v i ch đ có vài
tháng ít mưa ho c mùa khô h n ng n, tương ng v i th i kỳ cây ng ng sinh
trư ng trư c khi hoa n (vào cu i và sau v thu ho ch). ðây là m t y u t h t
s c quan tr ng quy t đ nh đ n tình tr ng nư c

trong cây tác đ ng tr c ti p

đ n tình hình sinh trư ng phát tri n, năng su t, ph m ch t c a h t cà phê,
ñ ng th i nh hư ng đ n q trình phân hóa m m hoa, phá v s ng ngh
c a ch i hoa, kích thích q trình tăng trư ng c a ch i hoa, thúc ñ y quá trình
n hoa và tăng trư ng kích thư c c a trái. Tình tr ng nư c trong cây ph

thu c ch y u vào lư ng mưa và s phân b c a nó vào các tháng trong năm.
Khi lư ng mưa dư i m c 800-1000mm thì dù có đư c phân b t t, ngành
tr ng cà phê s tr nên b p bênh, kh năng sinh l i gi m sút [48].
Tây Nguyên nói chung và DakLak nói riêng lư ng mưa phân b
khơng đ u. Lư ng mưa t p trung kho ng 70-80% vào mùa mưa gây ra hi n
tư ng th a nư c. Mùa khô thư ng kéo dài t 3-5 tháng (tháng 11 năm nay
ñ n h t tháng 4 năm sau), nhưng lư ng nư c mưa ch chi m t 20-30%, do
v y có nhi u nơi cây cà phê thi u nư c nghiêm tr ng. Tuy v y, th i gian khơ
h n này chính là y u t quy t đ nh đ n q trình phân hóa m m hoa c a cây
cà phê. ð kh c ph c hi n tư ng này, tư i nư c là bi n pháp hàng ñ u trong
vi c thâm canh tăng năng su t cà phê [26], [27], [32].
2.3.3. m đ khơng khí
m đ khơng khí trên 70% m i thu n l i cho s sinh trư ng và phát
tri n c a cây cà phê, riêng cà phê v i m đ khơng khí thích h p là trên 80oC.
m đ khơng khí cao làm gi m q trình thốt hơi nư c c a cây. ð c bi t,
trong giai ño n cà phê n hoa c n ph i có m đ cao, do đó tư i nư c b ng
bi n pháp phun mưa r t thích h p cho quá trình n hoa c a cà phê. Tuy nhiên
n u m đ khơng khí q cao s là mơi trư ng thu n l i cho nhi u lo i d ch
h i phát tri n. Ngư c l i, m ñ quá th p cùng v i ñi u ki n khơ h n, nhi t đ

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10


cao làm tăng q trình thốt nư c c a cây d n t i h u qu cây b héo do thi u
nư c, các m m, n hoa b thui, qu non b r ng, [52]

Tây Nguyên nói chung

cũng như DakLak nói riêng, tình tr ng này thư ng x y ra vào mùa khơ có
nhi t đ cao, t c đ gió l n và th hi n r t rõ

nh ng vư n cà phê kinh

doanh khơng tr ng cây che bóng.
2.3.4. Ánh sáng
Ánh sáng cũng là m t y u t quan tr ng nh hư ng ñ n sinh trư ng,
phát tri n cũng như năng su t cà phê. Ngu n g c t nhiên c a cây cà phê m c
dư i tán r ng nên là cây ưa bóng. Qua quá trình ch n l c, con ngư i đã t o ra
nhi u gi ng cà phê thích nghi v i mơi trư ng.

nh ng vùng có đ cao trung

bình th p (350-500m), v i cà phê chè yêu c u ph i đư c che bóng 40-50%,
cịn cà phê v i là 20-30%. Cây che bóng khơng nh ng có tác d ng đi u hịa
nhi t đ khơng khí trong vư n, gi m q trình b c hơi nư c mà còn làm h n
ch kh năng phát d c c a cây (ra hoa trái v ) tránh cây b khô cành, khô qu
và r ng trái non. Ngồi ra, cây che bóng cịn có tác d ng kéo dài th i gian
chín c a qu vì v y h t đư c tích thêm nhi u ch t dinh dư ng ñ c bi t là các
h p ch t thơm có tác d ng làm tăng ch t lư ng h t cà phê.
Ngoài ra cịn m t s y u t khơng kém ph n quan tr ng như đ cao, gió
cũng có nh ng tác ñ ng ñáng k ñ n quá trình canh tác, sinh trư ng c a cây
cà phê. Gió l n làm cho r ng lá, qu , gãy cành. Gió nh là đi u ki n thu n l i
cho s lưu thơng khơng khí và làm tăng q trình trao đ i ch t c a cây. ð
cao quy t ñ nh ñ n y u t khí h u như ánh sáng, nhi t đ , lư ng mưa…
2.4. ð t tr ng cà phê
ð t tr ng cà phê có th có ngu n g c đ a ch t khác nhau. Có th là ñ t
phát tri n trên ñá Bazan, Gneiss ho c sa th ch như Brazil, ñ t phát tri n trên
Gneiss và Granite như
kh i dung nham như

Colombia, Java và Trung M ho c ñ t phát tri n trên
ðông Phi, Kivu và Hawaii.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


Theo René Coste [48] thì dư ng như cây cà phê khơng có nh ng u
c u th t xác ñ nh ñ i v i b n ch t các lo i đ t. Cà phê có th tr ng trên đ t sét
pha cát có ngu n g c đá hoa cương c a vùng h x

Cơte d’Ivoire và

Cameroon, trên đ t có ngu n g c núi l a (ðơlerit, tro, Túp, Bazan) ho c c
trên đ t b i như

b bi n phía ðơng Madagaxca.

Theo W. Krishnamurthy Rao, P.K. Ramaiah [44] ñ t tr ng cà phê

n

ð g m ñ t phát tri n trên ñá Di p th ch, Gneiss, Granite và m t s lo i đ t
khác có thành ph n cơ gi i t sét pha ñ n sét n ng.
K t c u ñ t và ñ sâu c a ñ t có t m quan tr ng r t l n vì cây cà phê có
năng l c phát tri n b r r t m nh.

Brazil, t i nh ng vùng đ t có đ màu

m dư i trung bình, nhưng có lý tính đ c bi t, cây cà phê đã có b r phát
tri n m nh.

nh ng vùng đ t ch t, bí ho c nơng, r c c b ng n, các r khác

ch lan r ng

t ng đ t m t và khơng sâu quá 30cm [11].

Vi t Nam, theo ðoàn Tri u Nh n [31] thì cây cà phê có th tr ng
trên các lo i đ t có s n ph m phong hóa c a đá Gneiss, Granite, phi n sét, ñá
vôi, Bazan. ði m c t y u c a nh ng lo i ñ t này là ph i có t ng đ t sâu, k t
c u t t, tơi x p, thống và đ

m.

Cà phê Vi t Nam đư c trơng ch y u trên lo i ñ t phát tri n trên ñá m
Bazan (kho ng 80% di n tích). Theo Vũ Cao Thái [33] đây là lo i ñ t “thiên
ñư ng” c a cây cà phê và m t s cây công nghi p dài ngày khác. S di n tích
cịn l i đư c tr ng trên các lo i ñ t phát tri n trên ñá phi n, Gneiss và Granite.
Theo Nguy n S Ngh [26], các lo i đ t có hàm lư ng ñ m t ng s t
0,15-0,20%, lân t ng s (P2O5) t 0,08-0,10%, kali t ng s (K2O) t 0,100,15% tương đ i thích h p v i cây cà phê. Tuy nhiên c n xác ñ nh hàm lư ng
dinh dư ng trên dư i d ng d tiêu vì có hi u l c th c t ñ i v i cây tr ng.
Trong ñi u ki n nhi t ñ i m, ña s các lo i đ t hình thành t i ch như
Bazan, Gneiss thư ng có đ c tính c đ nh lân r t m nh. Vì v y hàm lư ng lân

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12


d tiêu là m t trong nh ng ch tiêu ñánh giá ñ phì ñ t và xác ñ nh lư ng
phân bón.
ðánh giá đ phì đ t tr ng cà phê, Vũ Cao Thái [33] ñã ñưa ra m c dinh

dư ng thích h p như sau: pH t 3,5-5,5; Carbon h u cơ > 1,62%; ñ m t ng
s N> 0,10%; lân d tiêu P2O5 > 5,0 mg/100g ñ t.
Theo Nguy n Tri Chiêm [8], [9], [37] cây cà phê sinh trư ng t t, cho
năng su t cao khi hàm lư ng lân d tiêu trong ñ t l n hơn 6 mg/100g ñ t.
V pH ñ t cà phê, Nguy n S Ngh [26], René Coste [48] cho r ng
ph m vi thích h p là 4,5-5,0.

nh ng lo i đ t ít chua ho c g n trung tính,

cây cà phê v n phát tri n t t và cho năng su t cao. Trư ng h p ñ t quá chua
ho c quá ki m ñ u nh hư ng x u ñ n kh năng cung c p dinh dư ng c a ñ t
cho cà phê [42], [43], [44]. ñ t chua thì kh năng di đ ng c a mangan (Mn)
cao, n u tr s này trên 100ppm có th gây ñ c cho cà phê [45].
K t qu phân tích v tr s pHKCl c a Vi n Nghiên c u Cà phê Eakmat
(nay là Vi n KHKT NLN Tây Nguyên) t 1985-1996 v i trên 15.000 m u ñ t
tr ng cà phê

Tây Nguyên bi n ñ ng trong ph m vi t 3,8-4,9 ñ i v i ñ t

nâu ñ trên ñá Bazan và 4,0-5,7 ñ i v i ñ t xám trên ñá Gneiss.
2.5. Gi ng cà phê v i
Ch n l c gi ng là m t hư ng quan tr ng. Công tác ch n t o ñ c bi t
chú ý ñ n các dòng cho năng su t cao, kháng b nh r s t, kích c h t l n.
Theo Charrier
su t t

(1998), B Bi n Ngà ñã ch n ñư c 7 dịng vơ tính có năng

1,7-3,3 t n/ha; Madagasca: 8 dịng đ t năng su t t

2,3-3 t n/ha;

Uganda: 10 dịng năng su t đ t t 2,3- 5 t n/ ha, các dịng vơ tính ch n l c
đ u có kích c h t.
Nhi u cơng trình nghiên c u cà phê ñã ñư c th c hi n trong nư c và
đã góp ph n quan tr ng trong nh ng thành t u c a ngành cà phê Vi t Nam.
Nghiên c u gi ng cà phê v i trong nh ng năm qua ñ c bi t chú tr ng khâu

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13


c i thi n ch t lư ng và kích c h t. Ngoài ti m năng cho năng su t cao, b
gi ng ch n l c cịn có kích c h t to đáp ng u c u ch t lư ng xu t kh u.
Năm 1995, Vi n Khoa h c K thu t Nông Lâm nghi p Tây Nguyên ñã ti n
hành ch n l c 3 dịng vơ tính có năng su t cao (2,8-5,9 t n/ha), c h t trung
bình, 14-16 g/100 nhân; năm 2000, m t s cây đ u dịng ưu tú ñã ñư c tuy n
ch n và ñang ñư c khu v c hóa có năng su t t 4-6 t n/ha, c h t to 17-22
g/100 nhân và có kh năng kháng cao ñ i v i b nh r s t. Năm 2005 Vi n
KHKT NLN Tây Nguyên đ ngh B NN&PTNT cơng nh n chính th c 5
gi ng cà phê v i, TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, (Ch th ða, 2007) [35]. ðây là
ngu n v t li u t t ñ thay th các gi ng hi n đang có trong s n xu t.
2.6. Nhu c u dinh dư ng c a cà phê
Cây cà phê có nhu c u cao v phân bón m c dù qu ch l y ñi m t
lư ng dinh dư ng v a ph i.
Theo Roelofsen và Coolhass (đư c trích d n b i Clifford và
K.C.Willson [39]) thì trong 1 t n cà phê nhân robusta ñã l y ñi t ñ t 35kg N,
6kg P2O5, 50kg K2O, 4kg CaO và 4kg MgO.
Theo Forestier [40] thì ñ i v i cà phê v i, 1 t n nhân ñã l y ñi t ñ t
30kg N, 3,75kg P2O5 và 36,5kg K2O.
Theo Catina và De Moraes (ñư c trích d n b i Malavolta [46]) thì

trong 1 t n cà phê nhân arabica l y ñi t ñ t 34kg N, 5,2kg P2O5 và 48kg
K2O.
Canell và Kimeu (theo trích d n c a De Geus [11]) nh n th y cà phê
thành th c hàng năm l y ñi t ñ t kho ng 100g N; 13,6g P2O5; 120,4g K2O;
48,6g CaO và 16,4g MgO/cây, nhưng ph n l n tr l i cho ñ t do quá trình t o
hình, t a cành và r ng lá. ð i v i cà phê cho năng su t cao, trên 90% lư ng
N, P, K và Mg h p thu t ñ t ñư c cung c p cho qu , nhưng Ca ch 39%. T t
c lá cà phê trên cây ñang mang qu ñ u giàu Ca và h u h t các b ph n hóa

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………14


g ñ u ki t P [19].
Theo J.G. De Geus [11] cho r ng 1 ha cà phê l n nhanh, cho năng su t
cao ñã l y ñi t ñ t ít nh t 135kg N, 34kg P2O5, và 145kg K2O.
R. Rivera, J.V Martin [49] khi nghiên c u v phân bón cho cà phê
Cuba cho th y hi u l c c a lân ch th hi n trên n n ñ m và kali, nhưng khi
tăng lân lên cao thì hi u l c c a nó l i gi m. Hi u l c c a kali cũng tương t ,
nhưng hi u l c c a đ m càng cao khi bón lư ng đ m càng l n [41].
ð i v i m t s lo i ñ t

Kenya, k t qu nghiên c u v hi u l c phân

bón cho th y ñ m và lân làm tăng năng su t cà phê, nhưng hi u l c c a các
ph i h p NK, NP, PK l i không rõ [44].
Trên ñ t Latosols

Brazil Malavolta [46] và theo trích d n c a De

Geus [11] nh n th y cà phê ch ph n ng v i lân kho ng 10%, trong khi đó

v i kali t i 90%.
Như v y, các lo i đ t khác nhau có đ c tính lý hóa khác nhau thì nhu
c u dinh dư ng c a cà phê tr ng trên các lo i đ t này cũng khác nhau.
Các thí nghi m c a Vi n KHKT NLN Tây Nguyên t 1987-1994 [37]
trên đ t nâu đ Bazan cho th y bón lân trên n n tr ng (khơng có đ m và kali)
thì năng su t cà phê khơng tăng mà l i gi m so v i khơng bón. Hi u l c c a
lân ch phát huy trên n n ñ m và kali nhưng r t th p. Năng su t tăng do bón
lân ch đ t 3,8-8,4% [17].
Lê ðình Sơn [20], [23] nghiên c u v hi u l c c a ñ m, lân và kali ñ i
v i các gi ng cà phê chè khác nhau trên ñ t Bazan

Ph Quỳ (Ngh An) nh n

th y r ng năng su t cà phê v i có ph n ng v i đ m và kali. Tuy v y khi bón
m c cao thì hi u l c l i gi m. Lân có ph n ng thu n v i năng su t. Các gi ng
cà phê chè khác nhau ph n ng v i phân bón cũng khơng gi ng nhau [47].
Các nghiên c u c a Vi n KHKT NLN Tây Nguyên [17] v hàm lư ng N,
P, K tích lũy trong nhân cà phê v i cũng có nh n xét là s tích lũy các nguyên t
này ph thu c vào ch đ canh tác và ch đ bón phân. M t t n cà phê robusta

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………15