Đánh giá hiệu quả tá động của việc áp dụng quy tắc thực hành nuôi tốt(BMP) trong nuôi tôm sú quy mô nông hộ tại nghệ an và tỉnh thừa thiên huế

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------

---------

LÊ TH THANH THÚY

ðÁNH GIÁ HI U QU TÁC ð NG C A VI C ÁP D NG QUY T C TH C
HÀNH QU N LÝ NUÔI T T (BMP) TRONG NUÔI TÔM SÚ QUY MÔ
NÔNG H

T I NGH AN VÀ TH A THIÊN HU

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành: Nuôi tr ng Thu s n
Mã s : 60.62.70
Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. Lê Xân

HÀ N I - 2008


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, các s li u thu đư c trong q trình đi u tra là
hồn tồn đúng v i th c t và k t qu nghiên c u trình bày trong lu n văn là
trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này là
ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñư c ch rõ

ngu n g c.

Tác gi

Lê Th Thanh Thúy

i


L I C M ƠN
ð hồn thành đư c lu n văn này trư c h t tôi xin g i l i c m ơn ñ n ban lãnh
ñ o Vi n Nghiên C u Nuôi tr ng Thu s n I, Phịng đào t o Vi n Nghiên c u Nuôi
tr ng Thu S n 1, Ban giám hi u và Khoa sau ñ i h c trư ng đ i h c Nơng Nghi p
Hà N i ñã luôn t o m i ñi u ki n đ tơi hồn thành t t khố h c này.
Tơi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c ñ n Ti n sĩ Lê Xân, th c sĩ Nguy n Xuân S c
nh ng ngư i th y ñã ñ nh hư ng và t n tâm hư ng d n đ tơi hồn thành t t đ tài này.
Tôi xin chân thành c m ơn t i th c s ðinh Văn Thành, th c s Lê Văn Khơi, k
sư Tr n Long Phư ng đã giúp đ tơi trong q trình làm lu n văn.
Tơi xin c m ơn ban qu n lý d CARD t i Vi t Nam, Trung tâm tư v n thi t k và
chuy n giao Công ngh Th y s n – Vi n th y s n I, S Nông nghi p và phát tri n
Nông thôn và các ñơn v cơ s 2 t nh Ngh An và Th a Thiên Hu ñã t o ñi u ki n
giúp đ tơi trong q trình làm đ tài.
Cu i cùng tôi xin g i l i c m ơn chân thành nh t đ n gia đình tơi, b n bè và
ñ ng nghi p, nh ng ngư i ñã luôn ñ ng viên, giúp ñ và c vũ tơi r t nhi u trong
su t q trình h c t p.

Hà N i, ngày 5 tháng 12 năm 2008
Tác gi

Lê Th Thanh Thúy

ii


DANH M C T
STT

VI T T T

T vi t t t

T g c

1

NTTS

Nuôi tr ng th y s n

2

BMP

Better Management Practices
Quy t c th c hành qu n lý nuôi t t hơn

3

FAO

T ch c nông lương Liên h p qu c

4

SUMA

H p ph n h tr th y s n m n l .

5

CoC

Quy T c

ng X ngh cá có trách nhi m (Code of Conduct for

Responsible Aquaculture)
6

GAP

Quy ph m th c hành nuôi tr ng th y s n t t

7

NACA

M ng lư i Nuôi tr ng Thu s n Châu Á Thái Bình Dương

8

WWF

Qu đ ng v t hoang dã th gi i

9

NAFIQAVED

C c qu n lý ch t lư ng nông lâm s n và th y s n

10

HACCP

Phân tích các m i nguy và xác ñ nh các ñi m ki m soát t i h n.
(Hazard Analysis and Critical Control Points)

11

P

Post

12

VASEP

Hi p h i Ch bi n và Xu t kh u Thu s n Vi t Nam

13

WB

Ngân hàng Th gi i (World Bank)

14

COPESCAL

U ban Ngh cá N i đ a

15

QC

Ni qu ng canh

16

QCCT

Hình th c ni qu ng canh c i ti n

17

BTC

Hình th c ni bán thâm canh (BTC),

18

STC

Hình th c ni siêu thâm canh

19

B NN&PTNT

B Nông nghi p và phát tri n nông thôn

20

ðBSCL

ð ng b ng sông C u Long

21

KHCN

Khoa h c Công ngh

22

GAqP

Quy t c th c hành nuôi th y s n t t

23

DANIDA

Chương trình phát tri n Nông nghi p Nông thôn

24

FDA

C c th c ph m và dư c ph m Hoa Kỳ
iii

M Latinh


25

ATTP

An tồn th c ph m

26

FSPS

Chương trình h tr ngành Thu s n giai đo n

27

UBND

28

PRA

ðánh giá nhanh nơng thơn có s tham gia c a c ng đ ng

29

CV

H s bi n đ ng

30

BCR

T s l i ích trên chi phí

31

FCR

H s chuy n đ i th c ăn

32

Nhóm BMP

Nhóm nơng h áp d ng th c hành ni t t

33

Nhóm NoBMP

Nhóm nơng h khơng áp d ng th c hành nuôi t t

y ban nhân dân

iv


M CL C

L I CAM ðOAN

i

L I C M ƠN

ii

DANH M C T

VI T T T

iii

M CL C

v

DANH M C B NG

vii

DANH M C HÌNH

viii

PH N I: M

ð U

1

PH N II: T NG QUAN TÀI LI U

3

2.1.

Hi n tr ng ni tơm t i Vi t Nam

3

2.1.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng

3

2.2.2. Phương th c ni

4

2.2.

Tình hình d ch b nh và mơi trư ng

6

2.2.1

Ch t lư ng con gi ng

6

2.2.2

Môi trư ng và d ch b nh

6

2.3

Hi n tr ng áp d ng BMP trên th gi i, Vi t Nam và khu
v c nghiên c u

8

2.3.1

Khái ni m v BMP

8

2.3.2

Nhu c u v an toàn v sinh th c ph m

9

2.2.3. Hi n tr ng áp d ng BMP trong nuôi tôm th gi i

10

2.2.4

13

Hi n tr ng áp d ng BMP t i Vi t Nam

PH N III: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

16

3.1

Th i gian và ñ a ñi m nghiên c u

16

3.2

Tiêu chí ch n h nghiên c u

16

3.2.1

Các h thu c nhóm BMP

16

3.2.2

Các h thu c nhóm khơng áp d ng BMP.

17

3.3

Phương pháp nghiên c u

17

3.3.1

Phương pháp thu th p và x lý s li u

17

3.3.2

ðánh giá tác ñ ng áp d ng BMP trên phương di n k thu t

19

3.3.3

ðánh giá tác ñ ng BMP ñ n hi u qu kinh t

19

v


3.3.4

ðánh giá hi u qu tác ñ ng xã h i

PH N IV: K T QU VÀ TH O LU N

20
21

4.1

ð c ñi m c a vùng nghiên c u

21

4.1.1

ð c ñi m v ñi u ki n t nhiên, kinh t và xã h i

21

4.1.2

Tình hình phát tri n nuôi tr ng thu s n c a vùng nghiên c u

23

4.2

T ng quan v các h ñi u tra

27

4.3

Hi n tr ng nuôi tôm c a các h nghiên c u

30

4.3.1

ð c đi m v ao ni

30

4.3.2

Ngu n gi ng và ch t lư ng tôm gi ng

32

4.3.3

M t ñ th và kích c gi ng th

33

4.4

Tác ñ ng c a vi c áp d ng BMP lên k thu t nuôi

33

4.4.1

Th i gian nuôi, c thu ho ch và giá bán

33

4.4.2

T l s ng và năng su t

37

4.4.3

Qu n lý môi trư ng và d ch b nh

38

4.5

Tác ñ ng c a vi c áp d ng BMP lên hi u qu kinh t

40

4.5.1

T l ph n trăm trong t ng chi m t s lo i chi phí cơ b n
trong ni tơm

40

4.5.2

T ng chi, t ng thu và l i nhu n

43

4.5.3

T l s h nuôi tơm có lãi, hịa v n và l v n

46

4.5.3

M i tương quan gi a năng su t và y u t chi ph i

48

4.4.4

M i tương quan gi a l i nhu n nuôi tôm và y u t chi ph i

49

4.6

So sánh hi u qu trư c và sau khi áp d ng BMP

51

4.6.1

C thu ho ch và giá bán:

51

4.6.2

Hi u qu kinh t trư c và sau khi áp d ng

52

4.7

Nh ng tác ñ ng c a vi c áp d ng BMP t i xã h i

54

PH N V: K T LU N VÀ ð XU T

56

5.1

K t lu n

56

5.2

ð xu t

57

TÀI LI U THAM KH O

58

vi

DANH M C B NG
B ng 4. 1: Tình hình dân s và phân b lao ñ ng xã Vinh Hưng

23

B ng 4.2: T l h lãi, l và hoà v n theo các huy n Th a Thiên Hu năm 2007 26
B ng 4.3: Thông tin chung v nông h theo t ng t nh (s li u ñi u tra năm 2008) 28
B ng 4.4: Trình đ h c v n c a ch h

29

B ng 4.5: T ng thu nh p t các ngu n thu khác ngồi s n xu t ni tơm năm 200830
B ng 4.6: Di n tích và đ sâu m c nư c ao t i Ngh An và Th a Thiên Hu

31

B ng 4.7: Ngu n gi ng và ch t lư ng tôm gi ng

32

B ng 4.8: Các ch tiêu k thu t trong nuôi tôm t i Ngh An

36

B ng 4.9: Các ch tiêu k thu t nuôi tôm t i Th a Thiên Hu

36

B ng 4.10: Công tác ki m d ch và phòng tr d ch b nh

39

B ng 4.11: T l ph n trăm các lo i chi phí trong ni tơm t i Ngh An

41

B ng 4.12: T l ph n trăm các lo i chi phí trong ni tơm t i Th a Thiên Hu

42

B ng 4.13: T ng thu, t ng chi và l i nhu n t i Ngh An

44

B ng 4.14: T ng chi, t ng thu và l i nhu n t i Th a Thiên Hu

45

B ng 4. 15: T l ph n trăm s h ni có lãi, hòa v n và l v n.

47

B ng 4.16: M i tương quan gi a năng su t và y u t chi ph i t i Ngh An

48

B ng 4.17: M i tương quan gi a năng su t và y u t chi ph i t i Th a Thiên Hu 49
B ng 4. 18: M i tương quan gi a l i nhu n và y u t chi ph i t i Ngh An

50

B ng 4. 19: M i tương quan gi a l i nhu n nuôi tôm và y u t chi ph i t i Hu

51

vii


DANH M C HÌNH
Hình 2.1: Di n tích và năng su t ni tơm Vi t Nam t năm 2000-2004

3

Hình 4.1: T l % t ng thu nh p các ngành s n xu t xã Hưng Hịa

22

Hình 4.2: T l % và di n tích phân b các lo i đ t xã Hưng Hịa

22

Hình 4. 3: Phân b di n tích các lo i hình NTTS t nh Ngh An

24

Hình 4.4: Phân b di n tích NTTS theo đ i tư ng ni chính
c a t nh Th a Thiên Hu

25

Hình 4.5: Di n tích ni l , s n lư ng NTTS và năng su t bình qn ni tơm
các huy n tr ng đi m t nh Th a Thiên Hu năm 2007.

25

Hình 4.6: T l % s lao đ ng trong gia đình và lao ñ ng trong NTTS

29

Hình 4.7: C thu ho ch và giá bán t i Ngh An

52

Hình 4.8: C thu ho ch và giá bán t i Hu

52

Hình 4.9: T ng chi, t ng thu và l i nhu n Ngh An

53

Hình 4.10: T ng chi, t ng thu và l i nhu n t i Th a Thiên Hu

53

viii

PH N I: M

ð U

Nuôi tôm là ngành ch y u trong nuôi tr ng thu s n ven bi n

Vi t Nam, đóng

góp to l n cho n n kinh t qu c dân. Tơm ni đóng góp kho ng 90% s n lư ng
tôm xu t kh u hàng năm [33]. Kim ng ch xu t kh u th y s n c a Vi t Nam năm
2007 ñ t 3,75 t USD, trong ñó xu t kh u tơm đơng l nh đ t 160,5 nghìn t n, v i
kim ng ch ư c ñ t 1,5 t USD, chi m 40% kim ng ch xu t kh u. [2], [48], [63].
Hình th c ni tơm

Vi t Nam ch y u là kinh t h gia đình, có tính ch t

manh mún, nh l , chưa hình thành m ng lư i t ch c ch t ch ñ nâng cao hi u
qu s n xu t, gi m thi u r i ro, qu n lý t t ch t lư ng s n ph m, nâng cao hi u qu c nh
tranh và duy trì th trư ng b n v ng. Theo Flavio (2006) [23], nh ng gi i pháp c n thi t
và có th th c hi n đư c là t p h p nh ng ngư i nuôi quy mô nh này thành nhóm, xây
d ng cơ ch t khuy n ngư đ cung c p thơng tin, đ y m nh vi c áp d ng các Quy t c
th c hành qu n lý t t hơn BMP (Better Management Practice), Quy ph m th c hành nuôi
tr ng th y s n t t GAP (Good Aquaculture Practice)... Th c hành qu n lý nuôi t t hơn BMP
ñang ñư c áp d ng r ng rãi như là m t chi n lư c ti p c n th trư ng quan tr ng
cho các s n ph m thu s n nuôi tr ng. Kinh nghi m t

Thái Lan,

n ð và

Bangladesh cho th y các h nuôi tr ng thu s n quy mô nh có th áp d ng
BMP đem l i l i ích v hi u qu , năng su t và ch t lư ng (SUMA, 2004).
Hi n nay, Chính ph Vi t Nam đang đ nh hư ng ni tơm theo m t cơ c u b n
v ng, khuy n khích xây d ng các vùng ni t p trung ph c v xu t kh u; tăng
cư ng s tham gia c a c ng ñ ng ñ ñ m b o nâng cao ch t lư ng, s n lư ng [15].
Hi n t i, đã có m t s d án ñư c tri n khai nh m ph bi n nguyên t c BMP trong
nuôi tôm bán thâm canh. D án SUMA/NACA th c hi n m t s ho t ñ ng nh m
gi m thi u r i ro do d ch b nh đ ng v t thu s n, thí đi m t i 6 xã

Ngh An và Hà

Tĩnh. Tính kh thi c a các th c hành BMP cũng ñư c th nghi m t i 6 tr i s n xu t
gi ng tôm sú thông qua d án “Gi m thi u nguy cơ bùng phát b nh d ch th y s n”
(SUMA, 2005). Tuy nhiên, các d án này t p trung ch y u vào các doanh nghi p,
tr i s n xu t gi ng và các trang tr i nuôi thu s n quy mô l n.

1


Ngư i nuôi quan ni m r ng khi áp d ng CoC, BMP và GAP ñ i v i ngư i s n
xu t ph i tăng thêm chi phí s n xu t, do đó h ch th c s áp d ng khi có yêu c u
b t bu c t phía th trư ng ho c yêu c u c a Chính ph . ð c bi t, áp d ng BMP
cho nông h nuôi tr ng thu s n quy mô nh g p nhi u khó khăn do các h n ch
v v n ñ u tư, trình ñ nh n th c, ki n th c k thu t và các khuy n khích ho c
các sáng ki n áp d ng BMP cho s n xu t nông h . Xu t phát t th c t đó, cơ
quan phát tri n Qu c t Australia và B NN&PTNT Vi t Nam thơng qua s c ng
tác c a chương trình phát tri n Nơng nghi p Nơng thơn đã tri n khai d án thí
đi m áp d ng BMP trong nuôi tôm sú quy mô nông h t i 3 t nh Ngh An, Hà
Tĩnh và Th a Thiên Hu t đ u năm 2007. Cơng tác đánh giá nh ng tác ñ ng
c a vi c áp d ng th c hành nuôi t t trong nuôi tôm sú quy mô nh là m t vi c làm

c n thi t. ð c bi t ñ i v i Ngh An và Th a Thiên Hu là hai t nh đ c trưng cho
hình th c ni bán thâm canh và qu ng canh c i ti n c p nơng h . Chính vì v y tơi
ti n hành ñ tài: “ðánh giá hi u qu tác ñ ng c a vi c áp d ng quy t c th c hành
qu n lý nuôi t t (BMP) trong nuôi tôm sú quy mô nông h t i Ngh An và Th a
Thiên Hu ”.

M c tiêu c a đ tài
-

Phân tích hi n tr ng th c hành ni tơm cũng như đi u ki n kinh t - xã
h i và môi trư ng c a vùng nghiên c u.

-

ðánh giá hi u qu tác ñ ng c a vi c áp d ng quy t c th c hành qu n lý
nuôi t t (BMP) trên phương di n k thu t, kinh t và xã h i t i Ngh An
và Th a Thiên Hu .

2


PH N II: T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Hi n tr ng nuôi tôm t i Vi t Nam
2.1.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng
Vi t Nam là nư c có di n tích nuôi tôm vào lo i l n trên th gi i, vư t xa
Inđơnêxia, nư c có di n tích nuôi tôm l n nh t vào năm 1996, kho ng 360.000 ha
(Hanafi và T., Ahmad, 1999) [9].
Di n tích ni tơm tăng nhanh, m c tăng bình qn 35,5% năm. Năm 1999 di n
tích ni tơm nư c l

là 210.448 ha ñ n năm 2005 tăng lên 604.479 ha, tăng

700

0.6

500

540
0.46

478

0.5

0.5

476.6

0.4

0.42

0.4

400
300

604.5

592.6

600

0.34

Năng su t (t n/ha)

Di n tích ni (1000 ha)

287,3% so v i năm 1999 [8].

0.3

250
0.2

200
0.1

100
0

0
2000

2001

2002

2003

Di n tích (1000 ha)

2004

Năng su t (t n/ha)

2005

Năm

Hình 2.1: Di n tích và năng su t nuôi tôm Vi t Nam t năm 2000-2004
(Ngu n: báo cáo hàng năm c a B Thu s n)

Theo s li u c a FAO (2004), s n lư ng tôm nuôi trong 6 năm t 1999 – 2005
tăng 4,1 l n và ñ t trên 324.680 t n vào năm 2005. Trong đó tơm sú v n là đ i
tư ng ni ch l c [8], [21].
Giá tr kim ng ch xu t kh u tơm đơng l nh trong 5 năm, t năm 2003-2007
tăng 1,42 l n, ñ t 1,06 t USD năm 2003 ñã tăng lên 1,5 t USD năm 2007
(chi m 40% kim ng ch xu t kh u th y s n Vi t Nam năm 2007). Theo VASEP
(2008) trong 10 tháng ñ u năm 2008, xu t kh u Thu

s n c a c nư c ñ t

1.054.600 t n, tr giá 3,83 t USD, trong đó tơm đơng l nh chi m t tr ng cao
nh t 35,4% v i 158.527 t n, tr giá 1,354 t USD trong 10 tháng ñ u năm, tăng
22,5% và 10,4% so v i cùng kỳ [14].
Phong trào s n xu t tôm sú gi ng hàng hoá phát tri n m nh t p trung

các

t nh ven bi n Nam Trung B , trong đó Khánh Hịa và Ninh Thu n là 2 t nh tr ng
ñi m s n xu t gi ng. Năm 2005, Khánh Hịa có 1.200 tr i, s n xu t ñư c 2,5 t P15,
t nh Ninh Thu n năm 2005 s n xu t ñư c 4,2 t con P15. Bên c nh đó m t s t nh

3


phía B c cũng s n xu t tơm gi ng t i ch thành công như: Qu ng Ninh (400 tri u
P15 năm 2005), Nam ð nh (245 tri u P15 năm 2005), t nh Ngh An (165 tri u
con)...[8]. Song s n xu t gi ng

phía B c khó khăn hơn, thư ng b mu n th i v ,

chi phí s n xu t l n hơn, k t qu và hi u qu kinh t chưa cao.
Ngh ni tơm Vi t Nam hi n nay cịn t n t i nhi u y u t r i ro và ngư i
nuôi tôm trên kh p c nư c đang g p r t nhi u khó khăn do d ch b nh, môi trư ng
suy, dư lư ng kháng sinh, các rào c n thương m i…
Theo Tr n Văn Như ng (2007) [33], có th tóm t t nh ng thu n l i và khó
khăn c a ni tơm Vi t Nam trên ba phương di n c a phát tri n b n v ng là kinh t ,
xã h i và môi trư ng hi n nay như sau:
Kinh t : Thu nh p th p, ngu n v n thi u, ñang ch p ch ng ñi theo cơ ch kinh t
th trư ng. Ngư i dân chưa n m ñư c các nguyên lý qu n lý kinh t , khơng bi t
h ch tốn kinh t . Quy mơ s n xu t nh , kém hi u qu , khơng n m đư c thơng tin
th trư ng và d báo th trư ng m t cách ch c ch n…
Xã h i: Là ngh cá nhân dân, ưu ñi m là gi i quy t ñư c v n đ bình đ ng, t o
vi c làm cho ngư i dân b n ñ a, như c ñi m là manh mún, t ch c qu n lý y u và
l ng l o. Trình đ văn hố, dân trí th p, cơ s h t ng chưa phát tri n. M i liên k t
gi a các bên tham gia vào dây chuy n s n xu t chưa ch t ch , d n ñ n c nh tranh

không lành m nh, tri t tiêu cơ h i phát tri n…
Công ngh và môi trư ng: ðã m di n tích ni q r ng, nhi u ch th tham gia,
khó qu n lý. Có nhi u hình th c ni, cơng ngh gi ng, k thu t ni cịn th p,
ngư i dân v n ch y u nuôi theo kinh nghi m. Chưa ch ñ ng, kh c ph c ñư c v n
đ cung ng và qu n lý gi ng tơm. Chưa ñánh giá, qu n lý tác ñ ng c a nuôi tôm
lên môi trư ng.
Vi t Nam c n ph i có nh ng bi n pháp m nh và k p th i ñ b o v và phát
tri n ngh ni tơm x ng đáng v i ti m năng và l i th . ð làm ñư c ñi u này c n
có s h tr t các c p chính quy n, các t ch c ngh cá và s

ng h c a chính

nh ng ngư i nuôi tôm.
2.2.2. Phương th c nuôi
Trên th gi i ñã phân chia h th ng NTTS ra làm 3 phương th c nuôi cơ b n:
Nuôi qu ng canh (Extensive aquaculture), nuôi bán thâm canh (semi-intensive

4


aquaculture) và nuôi thâm canh (Intensive aquaculture) (John, 2003). T i Vi t Nam
còn t n t i nhi u phương th c nuôi như: Nuôi qu ng canh (QC), qu ng canh c i ti n
(QCCT), bán thâm canh (BTC), thâm canh (TC), siêu thâm canh (STC), nuôi tôm
r ng [4][5][29].
B th y s n ñã quy ñ nh m c k thu t cho nuôi tôm

mi n B c [4][5]: Ni

tơm sú thâm canh là hình th c nuôi tôm v i cơ s h t ng, trang thi t b và quy trình
k thu t ni phù h p, có kh năng đ t năng su t trên 3 t n/ha/v , m t ñ th 12 25 con/m2, di n tích ao ni t 0,5 - 1ha, s d ng th c ăn công nghi p và h th ng

s c khí. Ni tơm sú BTC là hình th c ni v i cơ s h t ng, trang thi t b và quy
trình k thu t ni phù h p, có kh năng đ t năng su t t trên 1,5 ñ n 3 t n/ha/v ,
di n tích ao ni 0,5-1ha/ao, s d ng th c ăn công nghi p. Nuôi tôm sú QCCT v i
cơ s h t ng và quy trình k thu t ni phù h p, có kh năng đ t năng su t ñ n 1,5
t n/ha/v , m t đ th dư i 8 con/m2, khơng có h th ng s c khí, s d ng th c ăn b
sung và th c ăn công nghi p. Nuôi tơm r ng thư ng bi t đ n v i 2 hình th c ni
k t h p v i r ng ng p m n (nuôi QC) ho c nuôi chuyên tôm trong h th ng r ng
ng p m n (QCCT), năng su t ni có th ñ t 0,15 - 0,25 t n/ha/năm, th i gian ni
có th quanh năm, có th theo v . Tuy nhiên, năng su t và lo i hình ni này ngày
càng gi m do ngu n l i tôm gi ng ngày càng gi m và r ng ng p m n b s d ng
v i nhi u m c đích kinh t khác nhau (Nguy n Thanh Phương, 2005) [34]. Ni
tơm sinh thái là hình th c ni khơng s d ng phân t ng h p, hóa ch t, ch t đi u
hố sinh trư ng, ch t kích thích trong th c ăn, khơng s d ng th c ăn có sinh v t
bi n đ i gen, d a trên n n t ng h u cơ, th c ăn t nhiên là chính. (Nguy n Thanh
Phương, 2005) [10], [34].
Phương th c nuôi tôm hi n nay t p trung ch y u là nuôi tôm qu ng canh và qu ng
canh c i ti n, chi m 88,8% di n tích ni tơm c nư c v i 536.863 ha, t p trung ch y u
các t nh ven bi n ñ ng b ng sông C u Long (486.855 ha). Phương th c nuôi tôm thâm
canh, bán thâm canh năm 1999 là 7367 ha, năm 2005 tăng lên 67.616 ha (chi m 11,2%
di n tích ni tơm) [8]. Năng su t bình qn ni thâm canh đ t 2,5 t n/ha, ni bán thâm
canh đ t 1 t n/ha, ni qu ng canh c i ti n ñ t 0,38 t n/ha, qu ng canh đ t 0,25 t n/ha
ni, xen canh tơm lúa năng su t ñ t 200-300kg/ha.

5


2.2. Tình hình d ch b nh và mơi trư ng
2.2.1 Ch t lư ng con gi ng
ð i v i ho t đ ng ni tơm thì gi ng là y u t tiên quy t, có tác đ ng r t l n
ñ n hi u qu s n xu t. Nhu c u tôm gi ng c nư c c n kho ng g n 30 t con m i

năm. Theo chương trình gi ng th y s n c a B Nông nghi p và phát tri n Nơng
thơn đ n năm 2010 Vi t Nam s cung c p 35 t tôm gi ng [6].
Vào th i v do th gi ng ñ ng lo t t p trung nên c n r t nhi u gi ng, ngu n
tôm sú b m vào th i đi m đó cũng r t khan hi m. Ph n l n tơm gi ng đ c bi t là
tôm th c a Vi t Nam ch y u ñư c nh p qua con ñư ng ti u ng ch, khơng qua
ki m d ch, khơng đư c th m ñ nh ch t lư ng. T i Qu ng Ninh, s lư ng tôm gi ng
nh p kho ng 478 tri u con nhưng ch t 5-7% qua ki m d ch. Ch t lư ng gi ng
khơng đ m b o u c u đã nh hư ng t i k t qu s n xu t, gây thi t h i không nh
cho ngư i nuôi [18].
Hi n nay, các tr i gi ng ñã th c hi n dán nhãn mác và ki m d ch trư c khi
xu t bán. Nh ng xu hư ng g n ñây trong ho t ñ ng ni tơm đã cho th y m t
chuy n bi n hư ng v s d ng các tr lư ng đ ng v t có c i thi n v gien đã đư c
gia hóa. Ngun t c 4 v v n ñ s d ng con gi ng và u trùng tơm c a NACA
(2005) đã đ c p: S d ng gi ng ñã ch n l c và gia hóa khơng có b nh và/ho c
gi ng và u trùng tơm có kh năng kháng b nh khi có th đ tăng cư ng an toàn
sinh h c, gi m thi u các v d ch b nh và tăng năng su t, và gi m c u v lư ng
gi ng t nhiên [27].
2.2.2 Mơi trư ng và d ch b nh
• Ơ nhi m mơi trư ng.
Vi c tăng trư ng q nóng v di n tích ni tơm đã n y sinh nhi u b t c p v ô
nhi m, ki m soát d ch b nh, ch t lư ng s n ph m d n ñ n thi t h i không nh v
kinh t cũng như môi trư ng.
Theo B tài ngun mơi trư ng, ư c tính m i năm, ho t đ ng ni tr ng thu
s n đã th i ra mơi trư ng nư c x p x 4 tri u t n bùn

d ng ch t th i h u cơ g n

như chưa ñư c x lý. M m b nh t các ao ni cũng đã đi theo ngu n ch t th i này
ra h th ng sông r ch làm ch t lư ng nhi u vùng nư c suy gi m n ng n [59]. Ư c

6


tính m i 1 ha ni tơm trên cát m i năm th i ra t i 8 t n ch t th i r n, g m v tôm
l t, th c ăn th a [14]. Vi n Nghiên c u ni tr ng Thu s n III đã th ng kê, trung
bình 1 ha tơm sú bán thâm canh, m i năm th i ra môi trư ng 1 – 2,5 t n ch t th i
g m phân, sinh v t ch t, dư lư ng thu c và hố ch t. ðây là ngun nhân tích t
m m b nh và thư ng xuyên gây ra b nh d ch c c b trên tôm nuôi.
Ngu n nư c ô nhi m do nư c th i t các nhà máy, t ho t ñ ng s n xu t
nông nghi p và c nuôi tr ng th y s n k t h p v i ý th c c ng đ ng khơng cao
trong v n đ b o v mơi trư ng là nh ng nguyên nhân khi n nh ng h nuôi
tôm trên c nư c b th t thu.
• D ch b nh
Tình tr ng ơ nhi m mơi trư ng và d ch b nh x y ra trên di n r ng, nhi u
di n tích ni tơm trên c nư c ñã b thi t h i nghiêm tr ng. Năm 2007 t i Thanh
Hóa và Ngh An di n tích ni tơm sú nhi m virus đ m tr ng lên t i 30% [63].
Theo Trung tâm Khuy n ngư Th a Thiên Hu , tính đ n 5/2007 đã có kho ng 700 ha
(chi m kho ng 20%) di n tích ni tơm b nhi m b nh v i kho ng 1.280 ao nuôi và lư ng
con gi ng ư c tính là 64,6 tri u con. Trong nh ng năm g n ñây trên ñ a bàn huy n Phú
L c, do môi trư ng ni tơm suy thối, tơm ch m l n và d ch b nh x y ra nhi u, ñ c bi t
là d ch ñ m tr ng ñã gây thi t h i l n cho ngư i ni. Năm 2004 có 800 ha và năm 2005
có 80 ha ao ni tơm nhi m virus đ m tr ng do v y năng su t bình quân gi m d n. Năm
2006, năng su t bình quân ñ t 0,52 t n/ha; năm 2007 ñ t 0,37 t n/ha. Gi m so v i năng
su t bình quân năm 2005 là 0,15 t n/ha [51].
V nuôi năm 2008 tình hình d ch b nh l i x y ra r ng kh p trên ph m vi c
nư c. T i ðBSCL tình tr ng tơm sú ch t hàng lo t ñã di n ra trên di n tích kho ng
100.000 ha. T nh Cà Mau, Trà Vinh, B c Liêu, Sóc Trăng, Kiên Giang m c ñ thi t
h i t 20% - 90%, cá bi t có nhi u vùng tơm

Kiên Giang m c thi t h i đ n 100%

di n tích th nuôi. Báo cáo c a C c nuôi tr ng Th y s n cho th y, d ch b nh khi n
t nh Cà Mau m t ñ n 47.470 ha, Sóc Trăng 9000 ha, Trà Vinh m t trên 100.00 ha,
B c Liêu 7.719 ha…T ng di n tích thi t h i trên c nư c lên t i 75.723 ha [18].
B nh ph bi n là các b nh virus đ m tr ng trên tơm sú và tôm th . Theo s li u c a
FAO (2004) [21], trong th p k qua, s n lư ng tơm tồn c u đã gi m xu ng trung

7


bình kho ng 5% do bùng phát d ch b nh, trong khi trư c ñây m c ñ tăng trư ng
thư ng là hai con s : 23% trong nh ng năm 70 và 25% trong nh ng năm 80.

2.3 Hi n tr ng áp d ng BMP trên th gi i và Vi t Nam
2.3.1 Khái ni m v BMP
BMP (Better Management Practice) đư c hình thành b t ngu n t T ch c
Nông nghi p và Lương th c Th gi i (FAO, 2004) [68]. B quy t c v s n ph m
ñư c so n th o nh m thi t l p m t h th ng nguyên lý và chu n m c trong b o t n,
duy trì và phát tri n các s n ph m Thu s n. B quy t c này ñã dành m t chương ñ
c p đ n ni tr ng Thu s n, trong ñó khuy n ngh “Các qu c gia nên cân nh c đ n
ni tr ng Thu s n nói riêng và Thu s n nói chung như m t phương ti n ñ t o
thêm thu nh p. ð làm ñư c như v y, các qu c gia nên ñ m b o r ng ngu n l i
ph i ñư c s d ng m t cách có trách nhi m và nh ng nh hư ng có h i đ n mơi
trư ng và c ng ñ ng cư dân c n ph i ñư c ki m soát ch t ch ”. Xu t phát t đó
m t b quy t c

ng x Ngh cá có Trách nhi m đ c bi t đ i v i Ngh cá N i ñ a

và Phát tri n Ni tr ng Thu s n đã đư c gi i thi u b i U ban Ngh cá N i ñ a
M Latinh (COPESCAL, 1998) [65] [70].

Năm 1999, m t chương trình v i s tham gia c a M ng lư i Nuôi tr ng Thu
s n Châu Á Thái Bình Dương (NACA), Ngân hàng Th Gi i (WB), Qu ð ng v t
Hoang dã Th gi i (WWF) và T ch c Nông Lương Liên H p Qu c (FAO) ñã xây
d ng b Nguyên t c Ni tơm có Trách nhi m g m 8 nguyên t c qu c t quy chu n
hư ng d n th c hi n. BMP ñã ñư c phát tri n t nh ng hư ng d n này. Các v n ñ
ñư c ñ c p trong 8 nguyên t c như: v n ñ l a ch n đi m ni tơm, gi m thi u
nh ng tác h i t i môi trư ng, gi m thi u lây lan d ch b nh và s d ng ngu n gi ng
thích h p, đ m b o các v n đ v an tồn v sinh th c ph m... [78].
Theo Flavio & Michael Phillips (2006), BMP là quy t c th c hành qu n lý
ni t t hơn, đây là các quy t c th c hành ñ th c hi n các ngun t c v ni tơm
có trách nhi m. Ngun t c ni tơm có trách nhi m khơng áp d ng cho m t lồi
tơm hay m t h th ng xác ñ nh [22], [31].
Theo Flavio (2006), các quy t c th c hành có r t nhi u tên g i khác nhau:
- BMP: các quy t c th c hành ñ c p ñ n s c kho c a tơm, mơi trư ng, an
tồn v sinh th c ph m và s b n v ng v m t kinh t - xã h i.
8


- GAP: Các quy t c t p trung nhi u hơn vào an toàn v sinh th c ph m và các
tiêu chu n k thu t.
S khác nhau cơ b n gi a GAP và BMP
- GAP: Quy ph m Th c hành nuôi t t: là quy ph m th c hành đ

ng d ng

trong ni tơm ñư c xây d ng nh m ki m soát d ch b nh, b o v môi trư ng, ñ m
b o an toàn th c ph m cho s n ph m nuôi và nâng cao hi u qu kinh t c a ngh
nuôi tôm [10]. GAP bao g m các hư ng d n th c hành qu n lý tr i nuôi ho c hư ng
d n nh m gi m thi u kh năng các s n ph m nuôi tr ng b nhi m b i các m m
b nh, hoá ch t, các thu c thú y b c m s d ng ho c s d ng sai quy cách. Có th

đ nh nghĩa Quy ph m Th c hành nuôi t t là quy ph m c n thi t ñ t o ra ñư c s n ph m
ch t lư ng cao, tuân th các quy ñ nh v an toàn th c ph m [22], [71], [58].
- BMP: Quy ph m Th c hành qu n lý nuôi t t hơn: là nh ng nguyên t c/quy
ph m qu n lý trong nuôi tr ng th y s n có th đư c coi là cơ s c a Quy ph m
CoC. BMP là quy ph m nh m tăng s n lư ng và ch t lư ng s n ph m nhưng ñ m
b o v n đ an tồn th c ph m, s c kh e tôm cá, b n v ng môi trư ng và kinh t xã
h i, nh n m nh hơn đ n khía c nh qu n lý. T “t t hơn” thì thích h p hơn là t “t t
nh t” vì th c hành ni tr ng Th y s n khơng ng ng đư c c i ti n (FSPS II, 2007)
[3], [13]. Tuy nhiên th c hành BMP mang tính t nguy n.
2.3.2 Nhu c u v an toàn v sinh th c ph m
S c hút t l i nhu n c a ngh ni tơm q l n, nên t c đ chuy n d ch
ñ i tư ng cũng như phương th c nuôi tôm tăng nhanh, trong khi công tác quy
ho ch, s n xu t gi ng, ñào t o ki n th c ki m soát d ch b nh, b o v mơi
trư ng và đ m b o an toàn th c ph m chưa theo k p. Trong khi đó ngư i tiêu
dùng trên kh p th gi i ngày càng quan tâm hơn ñ i v i v n đ an tồn th c
ph m, ch t lư ng s n ph m tôm, gi m m i nguy t hóa ch t và vi sinh v t gây
b nh ñ i v i h sinh thái và s c kh e c a con ngư i [27].
Sau v ch ng bán phá giá cá tra, cá ba sa vào th trư ng M và Nh t B n, thì
m t hàng tơm đang đ ng trư c nh ng hàng rào k thu t và thương m i ngày càng
ch t ch , v i các quy ñ nh v dư lư ng kháng sinh, v truy xu t ngu n g c s n
ph m th y s n, v ki m d ch. V n ñ này ñang là thách th c l n ñ i v i doanh
nghi p và ngư i nuôi tr ng th y s n Vi t Nam. Hi n nay, Nh t B n ñã nâng m c

9


ki m tra t 5%, 10% lên 50% và sau cùng là 100% lô hàng tôm nh p c a Vi t Nam
và c nh báo r ng cơ quan ph trách ki m d ch c a Nh t s xem xét áp d ng bi n
pháp c m nh p kh u Thu s n Vi t Nam [71]. Trên th trư ng tôm th gi i hi n
đang hình thành xu hư ng ghi nhãn sinh thái và ch ng nh n s n ph m tôm (FAO,

2004) [68].
Trư c nh ng khó khăn và thách th c, B NN&PTNT Vi t Nam ñã ti n hành
nhi u ho t đ ng đ ki m sốt t t hơn ho t ñ ng c a ngư i nuôi tôm. Như xây d ng
vùng nuôi tôm theo tiêu chu n GAP, CoC, BMP... Nh ng năm qua, NAFIQAVED
ñã tri n khai các chương trình ki m sốt an toàn th c ph m trong chu i s n xu t
th y s n như: Nh n di n m i nguy an toàn th c ph m, an toàn d ch b nh; quy ph m
th c hành ni t t (GAqP), quy t c ni có trách nhi m (CoC) trong th y s n nuôi;
ki m soát ch t lư ng Th y s n sau thu ho ch t i c ng cá, ñ i lý thu mua nguyên
li u, ch bán buôn Th y s n.
Theo Nguy n T Cương (2007), ñ m r ng th trư ng xu t kh u Th y s n,
nh t là b o ñ m yêu c u v VSATTP, c n nhân r ng các mô hình ni tr ng Th y
s n theo tiêu chu n GAqP, CoC; đ ng th i ki m sốt ch t ch , c p phép các cơ s
s n xu t, thu mua, ch bi n th y s n ñ t tiêu chu n VSATTP xu t kh u [15].
Theo Limsuwan (2006), nông dân Vi t Nam c n h c cách nuôi tôm b n v ng,
s ch b nh, không ô nhi m môi trư ng. Claude Boyd (2006) cho r ng hơn m t th p
niên qua ngư i nuôi tôm các nư c ch quan tâm đ n cơng ngh và k thu t ni tơm
sao cho đ t năng su t cao nh t, b t ch p các thi t h i khác, trong khi đó ngư i tiêu
dùng l i ñ t n ng v tiêu chu n dư lư ng kháng sinh, hóa ch t trong tơm và s n
ph m t tơm. Mâu thu n này ch có th gi i quy t b ng vi c phát tri n ngh nuôi
tôm b n v ng, không tác ñ ng x u ñ n môi trư ng sinh thái [1].

2.2.3. Hi n tr ng áp d ng BMP trong nuôi tôm th gi i
Trư c nh ng thi t h i to l n, s s p ñ c a ngh nuôi tôm sú nh ng năm cu i
th p k 90 c a th k trư c, do ơ nhi m và suy thối mơi trư ng mà ho t đ ng ni
tơm gây ra cho m t s

nư c nuôi tôm như Thái Lan,

n ð , Băng La ðét,

Ecuo… Chính ph các nư c đã s m đưa ra nhi u bi n pháp tích c c nh m v c
d y ngh nuôi tôm và duy trì vi c phát tri n lâu dài c a ngh nuôi tôm. M t lo t các
gi i pháp ñư c ñưa ra là áp d ng các quy t c ng x ngh cá có trách nhi m (CoC),

10


th c hành qu n lý nuôi t t (BMP), th c hành nuôi tr ng Thu s n t t (GAP) và áp
d ng quy trình HACCP trong ch bi n xu t kh u thu s n [31].
Vi c thông qua quy t c ng x ngh cá có trách nhi m năm 1995 ph n nh
m i quan tâm c a các qu c gia ñ i v i phát tri n thu s n b n v ng. Chính ph
Thái Lan, năm 1998 đã phê chu n và th nghi m áp d ng Quy t c Ni tr ng
Thu s n có trách nhi m c a t ch c FAO (CoC), áp d ng GAqP trong nuôi tôm
t

2000 và áp d ng CoC trong nuôi tôm và th c hi n ki m tra, công nh n

GAqP/CoC t 2002 (Nguy n T Cương, 2007) [15]. Chính ph

n ð cũng đã

ban hành nh ng chính sách, ñ o lu t ñi u ch nh ho t ñ ng cung c p gi ng, c m
s d ng kháng sinh, thúc đ y các hình th c th c hành qu n lý nuôi t t hơn và
th c hành nuôi tr ng t t, th c hi n quy trình HACCP trong các nhà máy ch bi n
xu t kh u thu s n. Áp d ng BMP trong nuôi tôm và th c hi n ch ng nh n cơ s
nh l và s n ph m ni an tồn t năm 2001. Trung Qu c, áp d ng GAqP/CoC
và ch ng nh n cơ s và s n ph m ni đ t yêu c u (t năm 2005), hài hòa n i
dung ch ng nh n c a Trung Qu c v i Eurep (năm 2006).
M t s k t qu ñ t ñư c t i các qu c gia như:

Thái Lan, áp d ng chương

trình CoC trong s n xu t gi ng cho k t qu kh quan vì giá tơm gi ng theo chương
trình CoC tuy cao hơn so v i giá tôm gi ng khác, nhưng ngư i dân ñư c ñ m
b o v ch t lư ng tôm gi ng, các m i quan tâm v an toàn v sinh th c ph m
c a chính ph và ngư i tiêu dùng cũng đã d n có tác d ng nâng giá các s n
ph m tơm áp d ng theo các quy trình trên. Áp d ng các quy trình CoC, BMP,
GAP ph n nh quan tâm c a bên s n xu t ñ n các v n ñ tác ñ ng môi trư ng, tác
ñ ng kinh t xã h i c a ngh ni tơm [77].
Nh ng ho t đ ng ban ñ u c a MPEDA/NACA (2005) t i

n ð trong ng

d ng các nguyên lý nuôi tôm quy mô nh thông qua thành l p các câu l c b ni
tơm và th c hành BMP, đã đ t ñư c m t s k t qu . H n ch ñư c nguy cơ lây
nhi m b nh năng su t cao hơn nhu n tôm t t hơn truy xu t ngu n g c s n ph m ñáp
ng yêu c u xu t kh u. Các h tham gia câu l c b nuôi tôm và áp d ng BMP năng
su t tôm tăng 33%, s n lư ng thu ho ch tăng 1,5 l n và d ch b nh gi m 20% so v i
các h không áp d ng BMP. Bên c nh đó, hố ch t cũng như các ch t ñ c h i ñã b
c m s d ng khi ng d ng phương pháp qu n lý BMP s n ph m tr nên h p d n

11


hơn đ i v i ngư i mua do tơm khơng b nhi m hố ch t. Cơng tác đánh giá d án
tác ñ ng c a áp d ng BMP ñư c ti n hành năm 2005 trên 930 ao th nghi m v i
di n tích 484 ha t i 15 làng nh n th y r ng: năng su t tăng g p hai l n, c tôm
nuôi tăng 34% và d ch b nh gi m 65% so v i các ao nuôi xung quanh không áp
d ng BMP. Ch t lư ng s n ph m cũng tăng lên m t cách ñáng k do khơng có
dư lư ng các ch t kháng sinh c m s d ng và công tác qu n lý ñư c th c thi có

hi u qu hơn. Các h ni quy mơ nh có th mua gi ng có ch t lư ng cao, th m
chí s n sàng tr cao hơn cho các ch tr i gi ng đ có đư c ngu n gi ng đáng tin
c y và có ch t lư ng (Bueno, 2006) [66].
Làng Pematang Pasir ven bi n

Sumatra Indonesia, nơi t p trung đơng đ o

các h ni tơm quy mơ nh cũng đã thành cơng trong vi c áp d ng BMP vào th c
ti n s n xu t c a gia đình. Kinh nghi m đ t đư c

Pematang Pasr có th có m i

liên h t i s phát tri n c a vi c qu n lý ngu n l i trong tương lai c a các c ng
ñ ng ven bi n (Tobey và ctv, 2003) [77]. Các k t qu có đư c ch y u t p trung
vào các y u t có th có nh hư ng đ n s thành cơng c a vi c qu n lý các đi m
ni tr ng cũng như q trình qu n lý ngh ni tơm d a vào c ng đ ng. Nh ng lý
lu n v s ch p nh n BMP ñư c ñưa ra như: C ng ñ ng quan tâm nhi u hơn n u
như nh n th y vi c ni tơm có nh hư ng tiêu c c ñ n môi trư ng ho c v n ñ
qu n lý s c kho tôm không t t; Nuôi tôm càng tr nên quan tr ng trong c ng ñ ng
thì s ch p nh n và ng d ng BMP càng đư c quan tâm; Các h ni s n sàng áp
d ng BMP n u như h nhìn th y đư c l i ích kinh t c a nó…
T i Australia, vi c áp d ng các quy t c th c hành nuôi t t BMP ñã ñư c ph
bi n r ng rãi, và mang l i hi u qu tích c c. M t s ho t ñ ng ñã ñư c th c thi đ
góp ph n đ m b o s phát tri n b n v ng c a ngành công nghi p nuôi tôm (Preston
và cvt, 2004) [75]. ð c bi t, vi c tăng cư ng ñ u tư cho s phát tri n và th c hành
qu n lý ch t th i có ý nghĩa quan tr ng ñ n s phát tri n c a ngh nuôi tôm c v
kinh t và môi trư ng (Burford và ctv, 2001). Trong các ao nuôi, th c ăn dư th a có
th gi m đi nh s nâng cao ch t lư ng th c ăn, qu n lý th c ăn, s d ng vôi, lo i
b các ch t l ng đ ng, kích thích q trình nitrat hố và q trình lo i b ch t nitơ
(Burford và ctv., 2001) [67]. Hi n nay, phương pháp ni tơm ít thay nư c đã đư c

ng d ng

nhi u trang tr i (Nghiên c u ñi m c a Boyd and Clay’s v công ty

12


TNHH nuôi tr ng thu s n Belize). M t trang tr i ni tơm

bang Northern

Territory đã r t thành công trong vi c s d ng h th ng ni ít thay nư c và các mơ
hình tương t cũng ñang ñư c th c hi n t i Queensland. Phát tri n và ng d ng
r ng rãi các h th ng như v y góp ph n tích c c vào vi c qu n lý mơi trư ng c a
ngành công nghi p nuôi tôm.

2.2.4 Hi n tr ng áp d ng BMP t i Vi t Nam
Cùng v i s phát tri n c a các nguyên t c qu c t , m t lo t các ho t ñ ng ban
ñ u ñã ñư c ti n hành nh m khuy n khích ngh ni tơm có trách nhi m t i Vi t
Nam. Tháng 10 năm 2003, m t h i th o qu c gia v B Quy t c

ng x Ngh cá có

Trách nhi m và th c hành áp d ng trong phát tri n nuôi tr ng thu s n ven bi n t i
Vi t Nam ñã ñư c t ch c t i Hu (FAO, 2004).
C c th c ph m và dư c ph m Hoa Kỳ (FDA) h p tác v i NAFIQAVED (t
năm 2002) ñã xây d ng Qui ph m th c hành ni Thu s n t t (GAP) vào đ u năm
2006. M c tiêu chính là ATVSTP thơng qua ki m sốt các nguy cơ (đ c bi t là vi
sinh v t gây b nh và dư lư ng kháng sinh, hoá ch t trong s n ph m thu s n ni
và ki m sốt sau thu ho ch) vi c ki m soát nguy cơ d a trên nguyên lý HACCP.

M t s d án tri n khai ng d ng BMP ñã ñư c tri n khai t i Vi t Nam.
Theo Nguy n T Cương (2007) [15], t năm 2003 ñ n năm 2007 NAFIQAVED ñã
ph i h p v i các ñơn v ñ a phương tri n khai thí ñi m ng d ng GAP trong nuôi tôm sú
TC, BTC t i Thanh Hóa, Khánh Hịa, vùng ni c a cơng ty Qu c Vi t (Cà Mau), vùng
nuôi Vĩnh H u (B c Liêu), Cơng ty Vĩnh Thu n (Sóc Trăng), B n Tre. K t qu ñ t ñư c
r t kh quan v i 100% s h nuôi tôm ñăng ký và tích c c tri n khai GAqP, 100% gi ng
ñư c ki m tra b nh và gi m thi u ñư c r i ro d ch b nh, s d ng hóa ch t x lý môi
trư ng gi m 30-60%, gi m d n ñ n không s d ng thu c kháng sinh, 100% s n ph m
ñ t tiêu chu n an toàn th c ph m.
Năm 2005, v i s ph i h p c a D án h p ph n SUMA và NACA đã tri n
khai thí đi m ng d ng BMP cho nuôi tôm sú BTC t i Qu ng Ninh, Ngh An, Hà
Tĩnh, Khánh Hòa, Cà Mau, B c Liêu. V i n i dung cơ b n là hư ng d n cho nhân
dân các bi n pháp liên k t c ng ñ ng ñ cùng nhau tri n khai các gi i pháp k thu t
tiên ti n, nh m phòng ng a và kh ng ch d ch b nh, b o v mơi trư ng ni và đ m
b o an toàn th c ph m cho s n ph m ni [8]. D án đã đ t đư c m t s k t qu

13


như: nâng cao năng l c qu n lý c a cơ quan đ a phương khi có b nh, d ch

tơm

x y ra; Ngư i ni đư c t p hu n v k thu t ch n đốn b nh d a trên lâm sàng và
chăm sóc theo dõi s c kh e tôm nuôi; Xây d ng ñư c h th ng giám sát b nh, d ch
t cơ s ni đ n cơ quan qu n lý th y s n đ a phương; Góp ph n nâng cao năng
l c qu n lý b nh, d ch th y s n c a qu c gia (Nguy n T Cương, 2007) [15].
Ngoài ra ng d ng BMP trong tr i s n xu t gi ng tơm sú cũng đư c tri n khai
thơng qua D án “Gi m thi u nguy cơ bùng phát d ch b nh th y s n” do SUMA và
NACA tài tr . D án đã đánh giá tính kh thi c a vi c áp d ng BMP thông qua vi c

th nghi m th c hành qu n lý nuôi t t t i 6 tr i s n xu t tôm sú gi ng (3 tr i
Khánh Hòa và 3 tr i

Cà Mau). K t qu tăng s n lư ng tôm gi ng lên 1,5 l n và

giá gi ng bán ra tăng 30- 40% so v i các tr i không ng d ng BMP Vi t Nam [15].
Nguyên t c th c hành BMP ñã ñư c phát tri n trong cung c p tôm b m , các
tr i s n xu t, cung c p tôm gi ng và ngư i ni tơm. Trong đó t p trung vào vi c
ng d ng th c hành các quy t c BMP ñơn gi n nh m gi i quy t nhu c u cho các h
nuôi quy mô nh và h n ch v ngu n l c. M t s k t qu đ t đư c như: [7]
•

ng d ng BMP t i 7 c ng đ ng ni tơm (v i 655 h đư c hư ng l i).

K t qu là t l ch t gi m, s n lư ng tăng và ni tơm có lãi.
• Các c ng đ ng ni tơm th c hi n ki m tra ch t lư ng tôm gi ng trư c
khi th có lãi tăng 7 l n.
• S n lư ng tôm nuôi

nh ng nơi ch p nh n ng d ng BMP có khi tăng t i

4 l n so v i nh ng nơi không ng d ng BMP
• D án v BMP đã k t h p ch t ch trong vi c ñưa ra các tiêu chu n ban
ñ u trong s n xu t tôm gi ng s ch.
D án h tr các cơ quan có liên quan trong qu n lý s c kho gi ng thông qua
m t s l p t p hu n và khuy n khích xây d ng các văn b n pháp quy c p qu c gia
và c p t nh nh m sàng l c và c p ch ng ch ch ng nh n ch t lư ng gi ng. Khi chưa
có các hi p h i nông dân, m t s h đã t t ch c thành nhóm

các làng xã và

thơng qua nh ng cu c h p đ nh kỳ tri n khai ng d ng BMP. Do m t s các tr i
ương và nhà cung c p tơm b m đã ch p nh n BMP
và trách nhi m c a h có liên quan đ n nhau.

14

t ng cơng đo n nên l i ích


B trư ng b Nơng nghi p đã có ch th S 77/2007/CT-BNN, ngày 06 tháng
9 năm 2007 v vi c ti p t c ñ y m nh ho t đ ng ki m sốt hóa ch t, kháng sinh
c m trong nuôi tr ng, khai thác, b o qu n thu s n sau thu ho ch và ki m sốt dư
lư ng hóa ch t, kháng sinh trong các lô hàng th y s n xu t nh p kh u. Trong đó đ
c p đ n tính c p thi t ph i hư ng d n tri n khai chương trình th c hành ni th y
s n t t (BMP, GAP, CoC), ng d ng các k thu t b o qu n th y s n sau thu ho ch
không s d ng hóa ch t kháng sinh [12].
Các trang tr i ni tơm quy mơ nh hi n nay r t đa d ng và khơng đ ng nh t,
năng l c c a các trang tr i trong ng d ng BMP còn h n ch do thi u nh n th c.
K t qu là nh ng l i ích c a vi c ng d ng BMP t i Vi t Nam chưa ñư c nh n th y
rõ r t. Tuy nhiên, kinh nghi m t Thái Lan,

n ñ và Bangladesh ñã ch ra r ng các

trang tr i nuôi quy mô nh , nơi áp d ng BMP, ñã ñ t ñư c m t s k t qu kh quan
trong nâng cao năng su t, s n lư ng và ch t lư ng (SUMA, 2004). Vi c thích ng
tuỳ thu c vào t ng nư c và s phát tri n h p lý cho t ng vùng c th .
Nghiên c u kinh nghi m c a các nư c khác trong khu v c v phương pháp
th c hi n Quy ph m Th c hành ni có trách nhi m, trong đó có h th ng ni
GAP/CoC c a Thái Lan và cơ s h t ng c a các h th ng ni hi n hành

Vi t

Nam, NAFIQAVED đã k t lu n r ng: Quy ph m Th c hành qu n lý t t hơn (BMP)
phù h p v i các cơ sơ ni quy mơ nh , có ít ngu n l c đ c trưng trong ni tơm
t i Vi t Nam. Cịn Quy ph m Th c hành nuôi t t (GAP) và Quy t c Ni có trách
nhi m (CoC) l i phù h p v i hình th c s n xu t thâm canh, địi h i đ u tư l n và
chi phí xây d ng cơ s h t ng và chi phí ho t đ ng cao.
D án CARD v i s h tr b i cơ quan phát tri n Qu c t Australia và B Nông
nghi p Phát tri n Nông thôn Vi t Nam thông qua s c ng tác c a chương trình phát tri n
Nơng nghi p Nơng thơn (DANIDA) đã tri n khai thí ñi m áp d ng BMP vào nuôi tôm
quy mô nông h t i ba t nh Ngh An, Hà Tĩnh và Th a Thiên Hu , d án b t ñ u t cu i
năm 2006 ñ n nay. ðánh giá nh ng tác ñ ng lên hi u qu k thu t, kinh t và xã h i c a
các h ni tơm đã áp d ng BMP, kh ng đ nh tính kh thi, có nh ng sáng ki n và gi i
pháp góp ph n hồn thi n cách th c ti p c n thích h p cho vi c m r ng BMP ñ n các
h nuôi tôm quy mô nh kh p c nư c là m t vi c làm c n thi t, b sung vào nh ng k t
qu c a các d án trư c ñã ñ t ñư c.

15


PH N III: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
3.1 Th i gian và ñ a ñi m nghiên c u
- Th i gian nghiên c u
Nghiên c u ti n hành t tháng 10 năm 2007 ñ n tháng 10 năm 2008.
- ð a ñi m nghiên c u
Nghiên c u ñư c ti n hành t i xã Hưng Hoà- TP Vinh và xã Vinh Hưng Huy n Phú L c - t nh Th a Thiên Hu . ðây là hai xã ñã ñư c d án CARD ch n
l a thí đi m áp d ng BMP. Các xã này có hình th c ni tơm sú mang tính đ i di n
cao cho hình th c ni tôm quy mô nông h

B c Trung B .

3.2 Tiêu chí ch n h nghiên c u
3.2.1 Các h thu c nhóm BMP
* Là nh ng h ni tơm đ i di n cho hình th c ni tơm bán thâm canh và
qu ng canh c i ti n, ñã ñư c ch n l c và t nguy n tham gia vào các câu l c b
ho c các h i trình di n BMP (t c ng đ ng).
* Nhóm BMP ph i đ m b o m t s tiêu chu n ban ñ u như cơ s h t ng và h
th ng tư i tiêu phù h p, có di n tích ao ni t 0,5 – 0,7 ha. N m trong vùng quy
ho ch áp d ng BMP c a d án Card…
* M i nhóm BMP có t 20 - 30 h tham gia, có kh năng tài chính đ đ u tư
cho mơ hình trình di n.
* Các nơng h đã tham gia các l p t p hu n và h i th o v BMP, nh n tài li u k
thu t v hư ng d n th c hành BMP cho nuôi tôm. ðã áp d ng các th c hành nuôi tôm
t t như: Th c hành chu n b ao, con gi ng và th gi ng, th c ăn và chăm sóc ao, qu n lí
mơi trư ng nư c, qu n lí d ch b nh, qu n lí s n ph m và b o qu n sau thu ho ch.
* Các nông h ñư c cung c p s ghi chép ñ ghi t t c nh ng ho t ñ ng, các s li u
như th c ăn, gi ng lư ng nư c vào /ra đư c... S li u mơi trư ng (ð m n, pH, DO,
BOD, NH3, NO2) s ñư c phân tích hàng tháng b i nhân viên c a d án.
* Các t c ng ñ ng BMP ñư c theo dõi và tr giúp các v n ñ k thu t, nâng cao
năng l c th c hành BMP b i m t cán b khuy n ngư viên c a t nh và cán b d án
CARD.

16